-Qérindash Yash Analarning qedir kichisige béghishlaymen.

Yazarmen: Kurasch Umar Atahan

>>>☆<<<

Uyghur jemiyiti herxil qedimki retiueller, qayide yosunlar we örpi-adetlerge toyunghan, dunyadiki ilghar Milletlerning alahiydilikini her tereptin hazirlighan ilghar bir jemiyettur.

Uyghur jemiyitide bala tughulup 40 kün bolghanda balilarning qiriqi chiqirilidu.

Balilarning qirighini herkim özining medeniyet we turmush sewiyesige qarap chong yaki kichik pilanlaydu. Baylar bu paaliyetni chongraq pilanlisa, addi ailier özining ehwaligha qarap kichikrek ötküzidu.

Uyghur medeniyitidiki „Qiriqi“ digen sözning tughulghinigha 40 kün boldi, digendin bashqa yebe bir Menisi bardur. Uyghur örpi-adetliride „Qiriqi“ digen söz balining pissixikisi, mijezi we tughma xaraktéridiki insanlarning exlaqi, dini, milli adetlirige téxi uyimighan yighlangghu, tirikkek, achchighi yaman, aldirangghu, shexsiyetchi, sebirsiz…haletlirini körsütidu …

Uyghurlar qanche ming yilliq tejiribisige asasen, Ata-Analar bala tughulup 40 kün’giche yoqarqi yarimasliqqa sebir qilidighan bolup, balining Qiriqi chiqirilghandin kéyin, bala ashu yarimasliqliridin qurtulidu, yawash we rayish haletke kélidu, Ata-Ana we Aile ezaliri rahetleydu, dep qaraydu!

Uyghurlar bay we qedimi medeniyetlik bir millettur.

Uyghur jemiyitide bashqa medeniyet hadisilirige oxshashla Aile we perzentke alaqidar balilargha munasiwetlik bezi qayide we yosunlar bar bolup, bowaqning qirighini chiqirish ashu qayidelerning peqetla biridur!

Murasim küni chaqrilghanlar chonglar chonglargha, Kjchikler balalargha simiwolluq soghatlarni élip kélip, aile ezalirini tebrikleydu.

Yéngi tughulghan perzentlerning qiriqini chiqirish Uyghur milliy medeniyitidiki muhim terkiplerning biridur.

Balalarning qirighini chiqirish töwendikidek basquchlargha bölüp gercheklishidu!

Bu ish balining atasi, anisi yaki hammisining yitekchiligide

Pilanliq orunlashturulup, teshkillik élip bérilidu.

1.Teyyarliqlar:

A.Birqanche kün awal kichik balisi bar tughqanlar, Yéqin-yoruqlar öyge chaqrilidu….

B.Qirighi chiqirilidighan Baligha bir qur yéngi kéyim, yéngi zaka, yéngi yögek, yéngi yastuq teyyarlap qoyilidu.

C.Ashu qirighini chiqirish küni méhmanlargha atap dastixan’gha mol nazu nimetler tizilidu, sorundiki balilargha atap kichik qaymaqliq tuqachchaqlar pishurulidu. Uningdin bashqa Süt yaki Su bilen süyüq seleng bir ash teyyarlininip méhmanlargha sunilishqa hazirlinidu…

2. Hazirliqlar

AAshu künidin awal Tuz, Hesel, Altun, Kömüsh, Tömür, Archa we Qizilgül teyyarlap qoyulghan bolidu. Beziler wetenning yaki yutining hetta ata buwaliri yashighan qedim jayning topisi, kitap wariqi, qelem we qegheznimu eshyalar arisigha qoshup qoyudu…Teyyarlinidighan tawaqlar 7~9 bilen cheklinishi lazim…dimek yoqarqi eshyalardin peqet 7si yaki 9i tallinishi lazim…Uningdin köp we az bolup qalsamu bolmaydu….

Meselen: Weten yaki qedim jayning tuprighi süyi quyulghanda wetenge sadiq bolung, Qelemning süyi quyulghanda Alim bolung, kitapning süyi quyulghanda bilgelik bolung dep qoyidighan adet bar….

B.Qazanda sular issitilip balini yuyudighan üwrüqlargha toldurulidu, tenglige muwapiq bir chongluqtiki yügekni sélip, ichige bala awaylap yatquzush üchün hazirilap qoyilidu….

C.Taxtapeshke Bismilla dep, Tuz, Hesel, Altun, Kömüsh, Tömür, Archa we Gül sélin’ghan 7 tawaq qoyulup, üstige yiliman su toldurilidu.

3.Sorunning Jabdunishi

A.Bashtiki tawaqqa bir Altun qoshuq sélinip, balining béshigha qimmetlik eshya süyini témitish üchün teyyarlap qoyilidu.

B.Paaliyet méhmanlar kélip, hazirlinip bolghandin kéyin, Aile chongining ishtirakida

qurani kerim ayetlirini oqup, baligha atap duwa qilish bilen bashlinidu…

C. Bu murasim kündüzde élip bérilidu. Murasim üchün quran oqushi bilen eng bashta dada yaki ananing hemkarlishishida balining chéchi simiwolluq késilip, (kisilgen chach drexning kawikigha sélip qoyilush üchün saqlap qoyulidu.) Andin baligha Qurani kerim üch qétim söydürilidu. Andin balining qolining tirnighi élinidu, (Tirnaq kéyin desselmeydighan yerge kömülidu.) We Quranikerim balining qoligha tekküzilidu we tilekler tilinidu.

4. Murasim Qayidisi

A.Quran oqulup, dualar qilinip bolghandin kéyin Ata-Ananing ortaq hemkarlishishi bilen méhnanlar balining qirighini chiqirishqa bashlaydu.

B.Awal bir qursaqta yatqan qérindashliri, andin yéshi kichik hamma we taghaliri, Andin bir newre aka we acha singilliri, andin tonush bilishlerning perzentliri yoqarqi tertipte siragha kirip, teyyar bolidu.

C.Qiriqi chiqirilidighan bala yalingachlinip, Anining yardimide teyyarlap qoyulghan tenglede Bismilla dep, durut oqup olturghuzilidu…

D. Bala teyyar bolghandin kéyin sorun ehlining birdin birdin kélip murasimgha daxil bolishi uxturilidu.

5.Murasimning Jeryani

Murasim resmi bashlinidu.

A.Eng awal bashtiki bala yeni bowaqning akisi yaki achisi (Elbette Ata-Anisi) Teyyarlan’ghan eshya suyini quyushni bashlaydu….

Bashtiki bala Ata-Anasining hemmkarlighida Buwaqning aldigha kélip, bir bashtin tawaqlarda teyyarlap qoyulghan suni

Qoshuq bilen élip, érigh mallarning süyini buwaqning béshigha, Adettiki eshyalarning süyini bedinige asta témitip,

Her eshyagha kelgende, Shuninggha yarisha mas kélidighan bir arzu we tilek tilep, asta ötüp kétidu…

B. Balalar Ata-Anasi hemkarlighida

Tuz söyini quyghanda, tuzdek etiwar bolung, Hesel süyini quyghansa heseldek shirin bolung, Altun süyini quyghanda altundek qimmetlik bolung, Kömüsh süyini

quyghanda kömüshtek sap bolung, Archa süyini quyghanda archidek uzun yashang, Gül süyini quyghanda güldek xushpuraq bolung, dep tilek tileydu…

C.Murasimni püttürgen kichik dostlargha, Yan Terepte chongraq yashtiki ösmürler Tuqachchaq we balilar yaxshi körüdighan tatliq turumlar tarqitidu…

D. Andin balilarning taghisi yaki hammisi balalargha Qiriqi qilin’ghuchi X. X silerge alghach keptu, dep pakétlan’ghan hediyelerni teqdim qilidu.

E.Eshyalarning süyi quyulup bolghandin kéyin teyyarlanghan iliman su bilenen Buwaq yuyulup, bedini, Yéngi yögekte sürtülüp, yéngi kiyim kiydürilidu we chawak chélinip, Ata-Ana bolghuchi we Buwaq tebriklinidu!

Bu qiriqi chiqirilghan bala emdi arimizdiki resmi bir ezagha aylandi, digenlik bolidu.

6.Murasim Ziyapiti

A.Bu su quyush we yuyunush weyene kiyindürüsh we tebriklesh ishliri pütkendin kéyin hemmeylen dastirxan’gha kélip chöridep olturup, teyyarlan’ghan nazu nimet, yimek we ichmeklerdin hozurlinip behrimen bolidu!

B.Hemmeylen tamaq yep toyhmghandin kéyin muzikalar chélinidu, Ussullar oynilidu, naxshilar oqulidu, balilar oyunliri oynilidu, tépishmaqlar éytilidu…

C.Andin bu ishlargha aktip qatnashqanlar we yaxshi netijige érishkenler oqush qurali, balilar oyunchighi qatarliq muwapiq eshyalar bilen mukapatlinip righbet we ilhan bérilidu.

Murasim Axirsida aile chongliri Xulase sözi sözleydu, dua qilinip, yaxshi tilekler bilen murasim axirlashturulup, méhmanlar rexmet éytilip, öylirige yolgha sélinidu!

K.U.A

26.03 2025 Qedir Kéchisi

Gérmaniye