36 Hile we Uyghurlar (4) –Kisek Birip, Qash Tishini Eliwal (抛砖引玉)

Aptor : Mavlan Yasin

Biz “36 Hile we Uyghurlar” liksiyesininng tötinchi qisimida, qoralliq küch bilen emes, eqil bilen ghelibisini qolgha keltürüshni nishan qilghan hile üstide toxtaymiz.

Bir döwlet qandaq qilip yene bir döwletni az menpeet birish arqiliq özige bash egdürüdu; bir armiye qandaq qilip az qorban birish arqiliq yene bir armiyeni weyran bolush yoligha bashlaydu; bir millet qandaq qilip yoqulang yalghan nesiler bilen yene bir milletni pütünley yoqutushqa intildu; bir sodiger qandaq qilip özining mallirigha xiridarlarning diqitini jelip qilidu; bir teshkilat qandaq qilip bashqa teshkilat yaki teshkilatlarni yardem qilghan qiyapetke kirish arqiliq özining changgiligha chüshürwalidu; bir adem yene bir ademni qandaq qilip jile qilish yaki erkiltish arqiliq özige qarishi turmaydighan yaki özige xizmet qilidighan qiliwalidu; xittaylar bilen uyghurlarning aqil elishish we miltiq itishish meydanlirida xittaylar qandaq qilip uyghurlarni qiltaqqa chüshürgen we chüshürwatidu; uyghurlarning rexberliri qandaq qilip az menpeet üchün pütün milletni weyqan qilghan; DUQning aldinqi pewqul adde qurultayda Rabiye Qadirdin re’islikni elish üchün qandaq hile ishletken we nime üchün ishletken, bu mesililerni sayahet qilish üchün 36 hilening ichidiki eng güzel hilining bir bolghan, yene 36 hilening 17 chisi blghan “kisek birip, qash tishini eliwal”( 抛砖引玉) üstide toxtaymiz. Aldinqi 30 yilda we bügünki künde, ottura asiyeni qolgha chüshürüsh üchün xittaylar bu hileni qollinip keldi, Qazaqstan bilen Qirghizstanni asasi jehettin changgiligha chüshürwaldi.

Keng da’iyredin itqanda, bu hilening xususiyeti pisxologilik katigoriyege qaraydu. Bu hile kichik ishtin yoghan ishni keltürüp chiqish, bashqilarning oy-pikirini biliwilish, aldamchiliq qilish, qiltaq silish, köz boyanchiliq qilish, qorqutush, aq-qarini arlashtutiwitish we almashturuwitish, yalghanni rast qilip körsütüsh, rastini yalghan qilip körsütüsh, suni liyitip biliq tutush, yoshurun ish qilish, ademlerning nepsini yaman yolgha yitekleshlerni nishan qilidu. Bundaq qilish arqiliq dushmenni ajizlandurup we qaymiqturup, dushmenge elip barmaqchi bolghan ghelibilik jismaniy ghujumnung muweppeqiyet qazinish ihtimalini östürdu.

Xittay istragiyichiliri, mutepekkurler, logikshunaslar; siyasionlar serlep-misqallap hisaplap; omumluqi nezerde tutup, herbi we siyasi elishishlarni inchik tekshürüp we tetqiqat qilip, tarixdiki gireliship ketken sanliq melumatlarni türge ayrip bu 36 hileni 6 babqa bölüp, her bir babqa 6 hile salghan.

Bugun biz sözlimekchi bolghunimiz üchünchi babdiki beshinchi hile, yene 36 hilediki 17-chi hile “kisek birip, qash tishini eliwal”( 抛砖引玉).

Bi aldi bilen üchünchi babning mezmuni bilen qisqa tonishayli, endin biz sözlimekchi bolghan bu hile, yene “kisek birip, qash tishini eliwal”( 抛砖引玉)ning nime üchün bu babtin makan tapqanliqini bilimiz, hemde xittaylarning eqil – zireklirini yaxshi chüshünishimizge we ulardin uginishimizge melum paydisi bar dep oylaymen. Reqipni ustaz tutup uningdin uginelmigen millet ighizgha alghuchiliqi yoq millet.

Üchünchi babni (攻战计) dep alghan, uyghurche “hujumgha ötüsh üchün” dep alsaq menasigha eng yiqin kilidu dep oylaymen. “hujumgha ötüsh üchün” digen bu jümlediki eng muhim söz bolsa “üchün”. Bu “üchün” digen söz bolsa hujumgha ötüsh aldidiki halet, exwal, weziyetlerning yüzlinishidin we buninggha qarap chiqiridighan qararlardin isharet biridu.

Bu hile bolsa urush qilishtin burun düshmen eskerlirining iradisini ajizlashturushni asas qilghan psxik yaki rohi hujumni körsitidu. Dihqan tilida itsaq, dushmenni qorqitish üchün yürikige qilghan heywe hujumni körsididu, sheherni elish üchün elip barghan eskerlerning hujumini körsetmeydu; Urushning qarishi terepke ekilidighan weyranchiliqini we balahi apetlirini körsitish arqiliq qarishi terepning jenggiwarliqini sundurdighan tehditni körsitidu, ikki qoshunning ottursidiki rasmi jengni körsetmeydu. Bu hile psxik hujum qilish arqiliq dushmenni ajizlandurup, rasmi hujumning ghelibe qazinishigha kapalet qilidighan ihtimalini östürdu.

Gayi waqitlarda, hujum qilish bir giniral üchün eng axirki amal we tedbir, chünki hujum özining jengchilirining taghdek döwlengen jesetlirini eks ettürdu. Eng yaxshi tedbir bolsa qarishi terepni urush qilmay teslim bolushqa qayil qilish yaki qarishi terepni toqunushtin hich qandaq payda tapalmaydighanlighigha ishendürüsh. Eger hujum qilish toghra kelgende eng az esker qorban birish we eng az bashqa menbe chiqim qilish arqiliq nishangha yitish. Bu babdiki “hujum” herbi küch arqiliq qilghan hujumni körsetmeydu, bu herbi küch bilen elip baridighan hujumdin burup qarishi terepni qalaymiqanlashturush, ganggirtish, müjümenleshtürush, iradisini yoqutush, ishenchisini ajizlashturush üchün elip barghan rohi hujumni körsididu. Dushmenge kichik payda birish bilen ularni gumangha silip qoyup, yaki hujumgha ötemmeydighan yaki keynige chikinemmeydighan qilip qoyup, bir jayda midirlimay uzun turghuzush arqiliq charchitip, urush iradisini ajizlashturup, diqitini tarqitip, eskerlirining chichilip kitishige yaki qichip kitishige shert-shara’itini yaritip birip, endin humjum qilghanda ularning muntizim qisimini tarmar qilip ghelibisini qolgha keltürüsh ihtimalini östürüsh.

“36-hile”ning üchünchi babi bolsa mushularni közde tutup retlinip yizilghan. Bu babta 6 hile bolup, biz bugun sözlimekchi bolghan hile mushu babqa, yane üchünchi babqa texsim qilinghan.

“抛砖引玉”diki “抛” digen xetni “birip” dep terjim qilduq. Emiliyette, bu hilide bu xet köp menaliq bolup, “birish”, ‘tashlash”, “aldash”, “damlitish”, “tökme qilip sitish”, “jile qilish”, ‘erkiltish”, “iziqturush”, “qiziq turush”.. qatarliq mezmunlarni bildurdu. “抛砖引玉”diki “引” digen xetni “eliwal” dep terjim qilduq. Emiliyette, bu hilide bu xetmu köp menaliq bolup, “eliwal”, “tartiwal”, “bashlash”, “tapshurwal”, “keltürüsh”, “qozghimaq”.. qatarliq chüshenchilerni bildurdu.

Biz aldi bilen bu hile, yene “kisek birip, qash tishini eliwal (抛砖引玉)”

, deslepte qandaq kilip chiqqan, nime mezmunlarni bildurdu, qandaq qilip tawlinip bu (抛砖引玉)digen temsilge aylanghan, bu tariq körnishni qisqa bilip qoysaq, bu hilege bolghan chüshenchimiz bir qeder mukemmel boidu.

Bu hileni teswirleydighan jumle “Herbiy Qamus 36 hile”de deslepte yizilghanda “类以诱之，击蒙也” dep yazghan , bu gepning menasi “düshmenni aldaydighan we azdurdighan usullar nahayti köp, dushmenge  yalghan nersini  ras nersige pütünley oxshaydighan qilip  körsüteligen usul eng unumlük usul”.  Mana bu bolsa “kisek birip, qash tishini eliwal” digen hilening mighizi we else kilip chiqish membesi.

Xittay istragiyichiliri, mutepekkurler, logikshunaslar; siyasionlarning nuqtiy nezerde, eger yalghan nersini ras nersige oxshash qilip, ras nersidin ayrighini bolmaydighan qiyapette körsiteliseng, endin dushmenni aldalaysen, dushmende xata tuyghu keltürüp chiqalaysen, dushmenni xata höküm we xata qarar chiqirishigha yitekleleysen. Xittay eqil körsetküchielrning köz qarishida, bu hileni ishlitish üchün qarishi terepning rexberlirining herbi ishler sewiyesi, rohiy sapasi, psxika chiniqishi, xarektir-mijez alahidiliki qatarliq uchurladdin iniq melumat elinsa, bu hile rol oyniyalaydu.

“kisek birip, qash tishini eliwal(抛砖引玉)” digen hilening yadrosi bolsa “eliwal”. she’iylerning tebiyitini we mezmunini yoshurun özgertip, eplep-seplep aldap, köz boyamchiliq qilip, yalghanni ras qilip körsütüp, az nersini köp qilip körsütüp, birtal toxumni birip uning qolidiki göherni eliwilish.

Bu yerdiki “kisek” we “qash tishi”bolsa bir xil obrazliq oxshitish. “kisek” bolsa kichiq menpeetni, yemchükni körsitidu. “qash tishi” bolsa urushning meqset-nishan we chong ghelibesini körsitidu. “qash tishini eliwilish” bolsa nishang, “kisek birish” bolsa nishangha yitish üchün elip baghan usul-waste. Biliq tutush üchün qamaq yimiy kirek, biliq awal bir az yemchük titighandin kiyin, endin qamaqqa chiqidu. Dushmen bir az paydigha egiship, qapqangha chüshüp meghlubiyetke uchuraydu

“kisek birip, qash tishini eliwal” bolsa bir xil eqil , yaki bir xil hile. Eqil qilip ishletkende “Özining pishmighan, yüze pikirini otturgha qoyup, bashqillarning qimmetlik pikirini otturgha chiqirish üchün ishlitidu. Hile qilip qollanghanda, u latapetlik, nazaketlik, edeplik we medeni mezmunini yoqutidu. Bu waqtida u bir kichik menpeet birish arqiiq chong menpeetni qolgha keltürüdighan aldamchiliq, bulangchiliq, azdurush qatarliq xata yolgha bashlashlarni bildurdu.

Bugunki künlerde, bolup hazirqi dewride, “birip, eliwal”digen ilimintlarning menasi kingiyip, herbiy, siyasi, iqtisati, diplomat sahaliride mundaq mezmunlarni bildurdu:

(1) Kisek digen adettiki pulgha yarimaydighan nerse, Qash tishi bolsa qimiti we süpiti yuqur nerse. Bu hile addi nersini birip qimmetlik nersini qolgha keltürdighan usulni körsitidu. Bu uyghurlardiki “qum chichip, merwayit almaq” digen bilen oxshash menada bolidu. Budaq netijige yitish üchün qarishi terepni aldap qolangdiki kisekning muhim roli bar digen bir tuyghugha ekilip, qolidiki qash tishini sining qolangdiki kisekke tigishishke mejbur bolushi kirek.

(2) Özining pishmighan, yüze pikirni oturgha qoyup, bashqilarning qimmetlik pikirini otturgha echiqishqa qilghan tirishjanliqni körsitidu. Misalle: yitishken yitekchiler, özining addi planini oturgha qoyup, bashqilarning nahati qimmetlik, yingiliq yaritidighan pikirlirini qazalaydu, buning arqiiq özining istratigiyelik planini mukemmel qilalaydu.

(3) Qapqan we yemchük hazirlap, andin bu yemchük bilen dushmenni bu qapqangha aldap ekirish. Misale, urushlarda, dushmenni özining eskerlirini ash qalghan we qichip kitip barghangha oxshash xata uchular bilen teminlep, ularda xata chüshenje peyda qilip, yoshurun teyyarlap qoyghan qapqangha ekirip yoqutush.

(4) Bir döwlet yene bir döwletke aziraq menpeet birish arqiliq u döwletning iqtisadini kontorol qiliwilish. Misale: xittaylarning “bir yol bir belwagh” siyasiti bilen Qazaqstan we Qirghizstanni konorol qilishi.

(5) Yalghan nersini ras qilip körsitip, bir döwlet yaki teshkilatlarning hoquqini qolghan elish.

(6) Geyda ikki qash tishining ichidin birsini kisek dep tashlash toghri kilidu, geyda ikki kisekning birsini qash tishi qilip eliwiishqa toghar kilidu..

Biz towende misallar arqiliq bular toghurluq tepsili toxtaymiz.

Bu yerdiki “birip , eliwal”digen sözlerning jewri bolsa “eliwal”, “birip” birinchi basquch, peqet uningdin alimen digen nersini eliwalghanda bu hile emelge ashidu. Töwende bu toghurluq tepsili toxtamiz.

Xuddi aldinqi 3 liksiyede sözlep ötkendek:

(1) Her bir liksiyede bir yaki ikki hile ustide toxtaymiz.

(2) Her bir hilege munasiwetlik misalning menasini tepsili, ammibab we dihqan tilida chüshendürüshke tirishimen.

(3) Her bir hilege xittay tarixidin, xelq arada sehnisidin we uyghur – xittay tarixida bolgha eqil sinashtin, ughurlar ichidiki urush-talashlardin 10 misal körsitimen. Bu misallar herbi, siyasi, iqtisadi qatarliq oxshimighan sahnilerdin elinidu.

(4) Her bir hileni xittaylar uyghurlargha qandaq qollanghan we qolliniwatqanliqini chüshendürüshke tirishimen.

(5) Uyghurlar bu hililerni qandaq ishlitish toghrisida mesletimni birimen.

Bu hile, “ 抛砖引玉”, yene “kisek birip, qash tishini eliwal” digen temsil bilen ipadilinishi xittaylarning klassik hikayisidin kilip chiqqan. Xittay tariqida 618 yilidin 907 yilighiche bolghan arliqni Tang sulasiy(唐朝) dep ataydu. Bu dewrida 赵嘏 digen bir sha’ir bolup, u she’irni nahati yaxshi yazidiken. Yene bir 常建 digen ademmu bolup, umu she’irni yaxshi yazidiken, likin 赵嘏dek yaxshi yazammaydighanlighini bilidiken. U 赵嘏din uginidighan bir pursetni izdep jurgende, 赵嘏ning özi turidighan 苏州gha sayahetke kilidighanlighini anglap nahati xosh bolidiken. Likin 赵嘏 asanliqche telep bilen she’ir yazidighan adem emeske. 赵嘏ni she’ir yazghuzush üchün 常建 shundaq dep oylaydiken. “赵嘏 bu 苏州 sheherge kelgendin kiyin choqum灵岩寺 butxanini körgini kilidu. Eger men butxanining timigha she’irning keyni ikki misrasini yizip qoysam, 赵嘏buni oqup choqum aldidiki ikki misrani toldurdu”. Xuddi 常建 oylighinidek, 赵嘏 bu butxanighe kilidiken, bu tamdiki she’irni körüp, she’irning aldi ikki misrasini toldurdiken we toldurghan bu ikki misra ajayip isil yizildiken. 常建 tamdiki kisekke ikki misra she’ir yizip, 赵嘏ning nahati isil ikki misra she’irni peyda qilidiken. U dewriliride xittaylar nahayti isil nersilerni qash tishi dep ipadilettiken. Shunindin kiyin xittaylar bu weqeni “常建 kisekni damlitip, qashtishini eliwaldi” dep teswirligen. Bu uyghurlardiki “qum chichip, merwa’yit almaq” digen temsilige oxshap kitidu. Asta asta xittaylar qimiti töwen nersini teghdim qilish arqiliq qimiti yuqur nersini qolgha keltürdighan usulni “kisek birip, qash tishini eliwal” digen temsile bilen ipadileydighan bolidiken. Kiyinche 36 –hilening 17-chisini buning bilen ipadileydighan bolidiken.

Herqandaq uqumni misal bilen yaxshi chüshendurgini bolidu. Biz bu hilege munasiwetlik 10 misallarni körelli. Oxshimighan exwallarda kishiler bu hileni qandaq ishletkenlikini nezirimizge ekileyli:

Birichi Misal:Bu xittaylar retlep chiqqan hile bolghandinkin, aldi bilen xittaylarning tarixidiki bir misal bilen bashlayli. Xittay herbi kitaplirida bu misalni birinchi bolup körsitidu we xittay tarix kitaplirida bu hile toghauluq körsitilgen eng kona misalning birsi. Miladiyedin 700 burun hazirqi xittaylar yashawatqan ziminda nurghun döwletler bolup, bu döwletle ara bir birsini yoqutush urushlar toxtimaydiken. 楚国 digen döwlet 绞国digen döwletke hujum qilip Sheher sipilining yinigha kilidiken. 绞国 kichik döwlet bolghachqa, sheherdin chiqip urush qilsa meghlubiyet bolidighinigha közi yitip, sheher derwasini ching itip qarishliq bildurdiken. 绞国 qoghdashqa asan hujum qilishqa tes yerge orunlashqan bolghachqa, 楚国ning barliq hujumlirini chikinduriwitidiken. Ikki armiye bir aydin artuq tirkiship turidiken. 楚国ning herbi mesletchisi 居瑕 weziyetni analiz qilip, bu sheherni hujum bilen emes, peqet eqil bilen elish kireklikini chüshünidiken we padishagha shundaq deydiken : “Hujum qilip almaq tes, dushmenni aldap sheher sirtigha bashlap chiqip yoqutayli. Bir aydin artuq qorshawda qalghan sheher ichide otun qalmaydu. Biz aziraq eskerlerni otunchilardek yasinip taghdin otun ekilishke eweteyli. 绞国 choqum bularning qolidiki otunni bulaydu. Biz 10 kundek otunlarni bulap ekirip kitishige yol qoyayli. Bular bixudluq qilip köp eskerlirini otun bulashqa chiqarghanda, ularning chikinish yolini üzüp tashlap yoqutup, endin sheherge hujum qilsaq ghelibe qazinimiz”. Bu gepni anglighan padisha gumanlinip “sining bu qiltighinggha ular chüshemdu?” dep soraydiken. 居瑕 shundaq deydiken: “Padisha xatirjem bolung, 绞国 kichik döwlet bolghan bilen nahati hakawur, hakarwur ademde aqil kem bolidu. aqil kem bolghan adem qiltaqqa ongay chüshüdu”.

Shuning bilen 楚国 digen döwlet 50 eskerni otunchilardek yasinip taghdin otun kisip kilishke ewetidiken. Bu 50 adem otunlarni dumbisige atip qatip kiliwatqanda, otungha zar bolghan 绞国 döwliti derhal bir nechche yüz eskerni ewetip bu 50dek otunchini tutuwalidiken we otunlarni sheherge ekirwalidiken. 楚国digen döwlet kundin kunge jiq ademni otun elkilishke ewetidiken, bulardin otunni tartiwilish üchün 绞国 kundin kunge köp esker ewetidiken. Altinchi kuni 楚国 bir nechche yüz ademni otun ekilishke ewtidiken, bu otunlarni tartiwilish üchün绞国 mingdin köp esker ewetidiken. Bu eskerler otunchilarni tutmaqchi bolghanda, 楚国 bularning arqa yolini üzüp tashlap, qorshawgha elip yoqitidiken. Mingdin köp eskirini biraqla yoqatqan bu kichik döwlet qapqangha chüshüp qalghanlighini his qilip, emdi qarishi turidighan kuchi qalmighanlighini bilip teslim bolidiekn. Bu yerdiki kisek bolsa otun, eliwalghan qash tishi bolsa绞国 digen döwlet. Bu kichik döwletning otungha bolgha ihtiyajliqidin paydilip, otunni qiltaq qilip ghelibe qazanghan.

Ikkinchi misal: 1941 -12 -07 kuni Yapunye tuyuqsiz Piarl Xarbor Portigha (Pearl Harbor) hujum qilip, Amirkining 9 urush paraxotni, 3 qoghlighuchi paraxotni, 3 okyan charlash paraxotni, bir chatma kimeni, 3 bashqa roli bar paraxotni, 347 ayropilanni weyran qilip, 2335 ademni öltürüp, 1143 ademni yardarlandurup , Amirkining tinch okyandiki hawa we dingiz armisining kuchini aqsitip qoyidiken. 1941 -12 -08 kuni Amirka Yapunyege urush elan qilip ikkichi dunya urushigha resmi qatnishidiken, hem shu kunidin tartip Amirka Yapundin intiqan elish pursetni izdeydiken.

Amirkining qayta qurup chiqqan tinch oqyan dingiz armiyasi, Yapunyening Amirkigha qarishi yene bir chong hujum qilidighanlighidin xewer alidiken. Barliq qolgha keltürülgen uchurlardin bu qitimqi Yapunyening hujumni Ottura Yol Araligha(Mid Way) bikitildi dep perez qilidiken. Amirkining tiligramma tixnikisi nahati üstün bolup, Yapun dingiz armiyesi bilen Yapun bash qomandan shitapi ottursidiki kilip-kitip barghan barliq tiligraf kodinisini tosap tutiwalalaydiken we bu kodilarni yisheleydiken. Yapunluqlarning tiligrammalirida hujum qilidighan nishanni “AF” digen ikki herp bilen ataydiken. Amirkining axbarat idariliri analiz qilip bu “AF” digen otur tinch oqyanni körsitidu dep yekun chiqirdiken.

Likin tiligraf mexpi kodini yishish gruppisining kapitani Joseph Rochefor bunigha qoshulmaydiken. Bu “AF” digen zadi nime digen menani bilish üchün Joseph bir chiwer tejirbe elip baridiken. Shu waqitlarda Amirkining qarmiqidiki Piarl Xarbor Porti (Pearl Harbor) bilen Ottura Yol Arali(Mid Way) su astidiki tilfun sim yoli bilen alaqe qilidiken. Kapitan Joseph Rochefor adettiki tüzüm boyiche mexpi shipir tüzümini ishletmey, bu su asti tilfun sim yoli arqiiq bir xewerni anglitidiken, bu xewerde “Ottura Yol Araldiki dingiz suyidin tuz ayrish zawut buzulup qaldi” digen gep bar iken. Bu xewerni Yapunye axbarat organliri qolgha chüshürüp, derhal yapunye dingiz armiyesige tiligram arqiliq “AFning dingiz suyidin tuz ayrish zawuti buzulup qaptu” digen xewer yetküzidiken. Yapunyening tiligram dolqunini kiche-kundüz küzitiwatqan Amirka bu tilgramni eliwette tutiwalidiken we buning arqiliq Yapunluqlarning AFdigini Ottura Yol Aral ikenlikii biliwalidiken. Shuning bilen teyyarliqi mukemmel bolghan Amirka, Ottura Yol Aral urushida Yapunyening Tinch Oqyan Dingiz armiyesini menggu eslige kilelmeydighan derjide weyran qilip tashlaydiken.

Bu yerdiki kisek bolsa Yapunye bilishke intizar bolghan Ottura Yol Aralnig exwali. Buyerdiki Qash tishi bolsa Yapunyening hujum qilidighan nishani. kapitani Joseph Rochefor, Yapunyege Ottura Yol Aralining axbaratini—bu kisekni birish arqiliq, Yapunyening hujum qilidigha nishani—qash tishini biliwalidiken. Eger bu hile arqiliq Amirka Yapunyening hujum qilidighan nishanini biliwalmighan bolsa, bu urushning aqiwiti tamamen oxshimasliqi mumkin.

Uchinchi Misal: Bu hile soda dunyasida nahati köp ishlitidu. Amirkining Los Angeles sheherge kelgen adem Hollywoodni körmey ketmeydu, dunyadiki eng isil kinolarni ishleydighan Jahan Kino stodisini(universal stadio) körüshni arzu qilidu. Bu stodisining ichini adette bir kunde aran körüp bolghini bolidu. Bir biliti $150 etirapida. Xelqlerni qiziqturush üchün Hollywood, “birtal bilet alsang, bir yil ichide qanche qitim kirseng bolidu” dep elan qilidu. Heqiqeten bir billetni elip künde kirsingizmu bolidu. Likin bu yerge kelgen ademlerning 90%din yuquri Los Angeles Sheherning sirtidin kelgenler. Hich kim bir yilning ichide yene ayroplan bilet elip, yataqta yitip, nechche ming dollar hejlep bu yerge kelmeydu. Hollywood buyerde “kisek birip, qash tishini eliwal” digen hileni ishlitidu. Bu yerdiki “kisek” bolsa, “bir biletke bir yilda qanche qitim kirseng bolidu” digen merdane elan. Bu elan ikki tereptin xelqning pulini alidu. Bir tereptin “ bir yilliq bilet” dep biletni qimmet satidu, burun bu bilet $60 idi; yene bir tereptin xelqni yene bir qitim Los Angeleske kilishke qiziqturup ularni nechche ming dollar xejligizidu. Los Angeles qimmetchilik sheher.

Amirkidiki Latarye shirketlirimu bu hileni ishlitidu. “bu Lataryeni alsang 10 milyon dollar chiqidu” dep elan qilidu. Likin bir ademge 10 milyon dollar Latarye chiqqiche, Latarye shirkiti 100 milyon dollar elip bolidu. Bu yerdiki kisek bolsa xelqning 10 milyon utuwalay digen teley sinishi, bu yerdiki qash tishi bolsa xelqtin 100 milyon pulni elish. Xelqning taliyini damlitip portimanidiki pulni eliwilish.

Tötinchi Misal: Xittay hökümiti Qazaqstan bilen Qirghizstanni xittay qarmiqigha kirgiziwilish istratigiyelik planini ada qilish jeryanida ishlitiwatqan hilening birsi mushu hile. Qazaqstan we Qirghizstandiki qirindashlar shuni nahati yaxshi bilishi we jiddi qarishi kirekki, bu ikki döwletni xittaylar chüshenje jehettin alla qachan özining ziminige kirgizip boldi, xittaylarning bu chüshenchisi heqiqetke aylinish yolida ongushluq we tosalghusiz kitip baridu. Hazirqi exwallargha qarighanda qazaq we qirghizlarmu buni qolbol qilishqa idiye we pisxologiye tereptin teyyarliqi asasen pütüp qalghandek qilidu.

Qazaqstan bilen Qirghizstan musteqil bolghandin kiyin, kembighelchilik, chirikchilik, ganggirash tumanliri bu ikki döwletni qaplap ketti.

Qazaq we qirghiz militini xittaylar uzun yil tetqiq qilghan we bu ikki milletning ajiz nuqtilirini retlep chiqip bolghan.

Deslepte xittaylar bu ikki döwletke tatliq gep, shi’rin sözler bilen yiqinlashti. Töwen ösümlük qerzilerni qanchilik dise shunchilik berdi, bu ikki döwlettiki yol yasash, zawwut qurush, dihqan chiliq, qurlush, bangka, ..qatarliq sahelerge meblegh silish arqiliq, bu ikki döwletning jan tumuruni konturol qilip boldi. Nurghun emeldarlirining nepsini yaman qolgha yiteklep xitay üchün sözleydighan qilip qoydi. Bu jeryanda xittaydin emgek kuchi apirish arqiliq 100 mindin artuq muntizim eskerlerni bu ikki döwletke kirgizip boldi. Xittaylar bu ikki döwletke aparghan ishchi-dihqanlar bolsa xittayning dala armiyeside 4 – 10 yil qerder zamaniwi herbi terbiyesini körgenler we herqandaq zamaniwi qorallarni ishliteleydighanlar.

Hazir xittaylar bu ikki döwletni qerzige qistap, qerzini tölemmigendinkin bularning kanglirini halighanche achidighan, bangkilirini xittayning yiteklishige maqul bolidighan qilip qoydi, hetta nurghun ziminlerni xittay ziminige qitiwetti. Bu ikki döwletiki sheherlerning etirapigha xittaylar makanliship norghunlighan kichik xittay rayonlirini quruwaldi. hetta qazaq yaki qirghiz saqchilirinimu kirgezmeydighan qiliwaldi. Xewerlerge qarighanda, yiqinda QirghizStandiki 50 dek toxtap qalghan zawutni ötküzüwaptu, bu dimek yene zawutta ishleydighan ishchilar dep 20,000din artuq xittay eskerliri kiridu. Hazir Qirghizstan ichidila xittaylarning 30,000gha yiqan muntizim eskiri kirip boldi. Uzun ötmey bu ikki döwletning puxraliri yaylugha chiqsa we herqandaq yerge barsa, herqandaq ish qilmaqchi bolsa xittaylardin roxset elishqa bashlaydu. Pulni dep xittaylargha ishleydighan we jasusluq qilidighan Qazaq we Qirghizlarmu kundin kunge köpiyidu. Pulni nime toralaydu? Xittaylarda “pul bolsa, jinmu sanga xizmet qilidu” deydighan temsil bar. Uchurlargha qarighanda, Qazaqstan we Qirghizstanda 30,000din köp Qazaq we Qirghiz qizlar xittay bilen toy qilip bobtu—eger mushu rast bolsa, bu ikki döwletning fondisi kitiptu disek bolidu.

Bu yerdiki “kisek” bolsa, bu ikki döwletning pulgha bolghan ihtiyaji, “Qash tishi” bolsa bu ikki döwletning zimini, igiliq hoquqi, döwlet aparati. Xittaylar bu ikki döwletke pul birip, yene kisekni birip, bu ikki döwletning ziminini, igiliq hoquqini, döwlet aparati qatarliq qash tishini eliwaldi we dawamliq eliwatidu.

Beshinchi misal: 1980 – yili dunya waskitbol helqilghuch salahitini talishish musabiqisi Bulghariye bien Chixoslowakiye uturida bolidiken. Musabiqa ayaqlishishqa yene 8 sikunt qalidiken. Bulghariye ikki numur ilgir iken. Likin Bulghariye helqilghuch salayitige irishish üchün choqum azdigende 5 numur bilen utushi kirek iken. Bu jiddi waqitta, Bulghariyening tri’nirsi(coach) toxtutush telep qilip(time off), ikki oynawatqan waskitbolchini chaqirip, quliqicha bir nesilerni dep pichirleydiken.

Musabiqa qayta bashlanghanda, Chixoslowakiyening tenherketchiliri öziliring mudapiye rayonigha chikinip, Bulghariye waskitbolchiliring axirqi hujumini kütüp turidiken.

Likin axirqi ikki siknutta, Bulghariyening bir waskitbolchisi tuyuqsiz keynige qarap tiz jugrep, heme adem tikilip qarap turghanda topni özining garigha kirgiziwitidiken. Shuning bilen ikki terepning numuri tengmu teng bolup qalidiken. Qaydi boyiche, tengmu teng bolup qalsa, musabiqa yene 5 minut uzartildiken.

Uzartilghan 5 minutta, Bulghariyelikler keskin hujum qilish arqiliq 5 numur bilen utiwalidiken. Shuning bilen Bulghariye helqilghuch salayitige irishidiken we Chixoslowakiyeni shallap chiqirwitidiken.

Bu yerdiki kisek bolsa ikki numur üstünlikni birish, qash tishi bolsa 5 minut uzartilghan waqitni qolgha keltürüsh. Bulghariye helqilghuch salayitige kapalet qilalmaydighan ikki numur üstünlikni birep, uzartilghan 5 minutni qolgha keltürüp ghelibe qazinidiken.

Altinchi Misal:Ikkinchi jumhuryetning halek bolghanlighini bayan qilghan “11 bitim” bolsa xittaylar “kisek”ni birip “qash tishi”ni eliwalghan, uyghurlar “qash tishini” birip “kisek”ni eliwalghan bir wekillik misal. Bu bittim toghurluq “Exmetjan Qasim milli qehriman yaki milli munapiqmu” degen maqalimning birinchi qisimida bir az tepsili toxtudum, ikkichi qisimida tiximu inchiklep toxtaymiz. Bu yerde 11 bitim uygurlargha nimilerni berdi, xittaylar nimilerni eliwaldi üstide toxtaymiz. Awal biwaste11 bitimdin elinghan jümlelerge diqet qilayli:

Bu bitim Uyghurlar bergen nersiler: “XinJang xelqi”, “yerlik zatlerni memuri emeldarliqqa saylaydighan saylash hoquqi:, “xelqning tuluq dini itqat erkinliki”, “xelqler öz yiziqini ishlitish erkinliki”, “bashlanghuch we ottura mektepte öz tilini ishlitish erkinliki”, “mediniyet we sen’etning erkin rawajlinishini temin qilinidu”, “sodigerlerge soda qilish erkinliki”.

Bu bitim Uyghurlardin eliwalgan nersiler: “Megkizi hokumet wekili bilen XinJang qozghilangchilar rayonining xelq wekilliri ottursida tüzülgen qoralliq toqunushni tinch yol bilen hel qilish toghrisidiki bitim”, “ottura mekteplerde döwlet tili mejburi ders bolup kiridu”, “chet’eller bilen soda qilghuchi sodigerler merkizi hökümet bilen chet’eller otturisida tüzülgen soda shertnamiliridiki belgilimilerge emel qilishi kirek”, “XinJang ölkilik hökümetning terkibini merkez toluqlaydu”, “25 neper ölkilik hökümet hey’et ezalirining 10 ni mergez biwaste teyinleydu, bu 10 adem bolsa reis, bash katip, ichki ishlar naziri, maliye naziri, ijtimaiy ishlar naziri…qatarliqlar”, “milli armiye döwlet armyesining tüzülüshige asaslinip turup özgertip teshkilinidu. Döwlet armiyesi bilen dostiliq munasiwet saqlaydu, bir –biri bilen öchekishidighan ishlarni qilmaydu”

Yuqurdin körgini bolidikin, Exmetjan Qasimlar “kisek”ni Sherqi Turkistan xelqige qaldurup, “Qash tishi”ni xittaylargha bergen. Hazir uyghurlarning qolida bu kisekmu qalmidi. Bu bitimde uyghurlargha bergen nerse hich bir ehmiyiti yoq nersiler, xittaylar eliwalghan nersiler “milli armiye, döwlet ismi, döwlet igidarliqi, döwlet bayliqi, Sherqi Turkistanning ”..qatarliqlar. Ish qilip Sherqi Turkistan xelqining qoligha birmunche ushaq-chüshek nersilerni tutqozup qoyup, put qoligha yene qolluq zenjirni isip qoyghandin bashqa nerse emes.

Xittaylarda “Yenggen padisha bolidu, yingilgen oghri bolidu” digen temsil bar. 11 bitim arqiliq xittaylar padisha boldi, uyghurlar oghri boldi. Emdi xittaylar nime dise orunluq, uyghurlar nime dise orunsiz. Padishaning aldida oghrining sözleydighan nime salahiti bolidu? 1946 – yilidin tartip uyghurlar tartiwatqan barliq zulumning menbesi mushu 11 bitim. Xittaylarni padisha qilip, özi qul bolushni uyghurlar özi talliwaldi. Uyghurlarning bashqilarni eyipleydighan hich qandaq heqqi yoq.

Yettinchi Misal: Rabiye Qadirni DUQning reislikidin aghdurup tashlashtimu, bir türküm shexsiyetchiler bu xittaydin ögengen hileni ishletti. “36 hile we uyghurlar”ning birichi liksiyeside bu toghurluq sözlep ötkende shundaq dep chüshenche bergen idim: Bular aldi bilen “Qazaning qanishini toxtitimen diseng, Ochaqning Otini tart” digen hile ishlitip, Gollandiyediki yighinni bikar qilish, Yighinni Munihte ichish, 10din artuq döwletlerdin kilidighan wekillerning we özlirige qoshulmaydighan ademlerning aldini torash arqiliq Rabiye Qadirni uyghur xelqining awazidin ayridi.

Likin buning bilenla Rabiye Qadirdin Re’islikni alalmaydighanlighini bilip, “kisek birip, qash tishini eliwal” hilesini ishletti. Rabiye Qadirning aldigha “Ali Rexber”digen göshi yoq ustighanni tashlap birip, re’islikni qolgha aldi.

Re’islikni elip bolghandin kiyin, Rabiye Qadirni bir quruq heykelge aylandurup qoydi. Shuningdin tartip Rabiye Qadirni kemsitish we Rabiye Qadirge zerbe birish bulargha bir xil xumargha aylinip qaldi. Hetta Rabiye Qadirni ular bilen birge ishlewatqan ishxanisidin heydep chiqirip, Amirkining mergizi bolghan Washington kuchisida xudi oyi yoq ademdek ganggirtip qoyuptu. Xumari nahati qattiq tutup mushundaq qilmisa xumardin chiqmaydighan bolup qalghan oxshaydu.

Bu yerdiki “kisek” bolsa “Ali rexber”, bu yerdiki “qash tishi” bolsa “Re’is”. Bular Rabiye Qadirge “Ali rexber”digen “kisek”ni tashlarp birip, “Re’is” digen “Qash Tishi”ni eliwaldi.

Bu bolsa bu hileni ishlitip muweppeqiyet qazanghanliqning bir tipik misal. Epsuslinarliqi shuki, bular bu hileni xittaylargha emes, uyghur xelqning meniwiy anisigha ishletti. Bu hileni ishlitip xittaylar ustidin emes, uyghurlar ustidin ghelibe irishti. Bu hileni ishlitip xittaylar zebe bermey, uyghurlarning birlikini parchilidi we shuningdin bashlap Uyghurlarni parchilap kontorol qilish herkitini toxtatmidi. Xittaylar nachche yüz milyon iqtizadini musadir qilip, balilirini türmilerge tashlap, özini türmide qinap bash egdiremigen Rabiye Qadirni bular aghdurup tashlilidi. Rabiye Qadirning bishini yerge igishni bir kunmu toxtatmidi. Rabiye Qadirgha xittaylar birelmigen zabini bular birelidi. Buni közde tutqanda, hazirqi DUQ heyyetlirini tebiriklimey amalim yoq.

Qiziqarliq yeri shuki, Re’islikni elish üchün, ikkinchi juhumyettin kiyin uyghurlarning ichdiki eng chong siyasi özgirishni elip birip, uyghurlar itipaqqa eng ihtiyaj waqitta uyghurlarning ichidiki eng chong bölgunchilikni peyda qilip, uyghurlarni bir jidel majiragha silip qoup, özliri ziyankeshlikke uchrighuchi qiyapette tilwizirlerde sözlep juridu.

Xittaylarda “Yenggen padisha bolidu, yingilgen oghri bolidu” digendek, bular emdi Re’islikni qolgha aldim, emdi men padisha, qalghangha oghri demdighandu? Bir re’is digen atalghuni elish üchün pütün uyghurlarni weyran qilish zörüryiti barmidu? Uyghur xelqni shunchilik nadan köremdighandu?

Bu bölgunchilik yene bir qitim shuning ispatlidiki, uyghurlar itipaqliq bilen yashammaydu, uyghurlar itipaqliq bilen aram alalmaydu, inaqliq we itipaqliq uyghurlarning tinini we rohini qinaydu. Uyghurlar Uyghur ichidin düshmen izdeydu, tapalmisa özi yasap chiqmay yashammaydu. Bölgunchilik uyghurlarning rohi ozuqi. Uygurlarning hayati bölgunchilikke tayinip mewjut bolidu we dawamlishidu. Men oylap qalimen, “eger uyghurlarda bölgunchilik ghayip bolup ketse, uyghurlarning izimu tarixtin yoqap kitemdighandu? Bölgunchilik qiliwatqanlar uyghurlarning yoqap ketmeslikide chong rol oynamdu? Buni közde tutqanda, uyghurlargha bölgunchilik ekelgen hazirqi DUQ heyyetlirige mukapet birish toghra kilemdu? ”.

Birinchi we ikkinchi jumhuryetni re’is xumari weyran qilghan. Hazirqi DUQmu shuning izini bisiwatidu.

Uyghurlarni bugunki kunge qoyup qoyghini xittaylarning kuchluq bolghini we eqilliq bolghini emes, uyghurlarning bolghunchilikke bolghan xumari.

Sekkizinchi Misal: Gay waqitlarda birsige kisek bolghan nerse yene birsige qash tishi bolup yisaplinidu, yaki ikki qash tishidin birni kisek qilip biriwitishke toghra kilidu, yaki ikki kisektin birni qash tishi qilip tallash toghra kilidu.

Ikkinchi jumhuryet qorulghandin kiyin we ikkichi dunya urush ayaqlashqandin kiyin Ruslar bilen Xittaylar,Mongghulye bilen Sherqi Turkistan, bu ikki qash tishidin birni tallap elip, birni kisek qilip biriwitishke toghra kilidu. Exmetjan Qasim qatarliq jumhumryetning rexberliri, xittaydin ayrilip musteqil bolidighan qelbi we iradisi bolmighanliqi, Ruslar bilen xittaylarning Sherqi Turkistanni xalighanche talap yeydighan purset yaritip biridu.

Ruslar Sheqi Turkistanni kisek qilip birip, tashqi Mongghulyeni qash tishi qilip alidu. Bundaq qilishning asasi sewebi: (1) Amirki bilen Engilye, Sherqi Turkistanning Ruslarning qoligha ötüp kitishike qarishi chiqidu, chünki Sheqi Turkistan Ruslarning qoligha ötüp ketse, Ruslarning eskiri Hindistanning bosoghusigha birip, Engilyening Hindistandiki menpeetige tehdit qilidu, buninhgha Amirka we Engilye qet’iy qarishi turidu. (2) Sherqi Turkistanning musteqil bolushi Sovit Itipaqidiki Qazaqstan, Qirghizstan qatarliq “Stan” larning Sovit Itipaqidin ayrilish tuyghuliri bash kötürüshke bashlaydu, Gherplikler bu “Stan”larning musteqil bolushini qutritidu. (3) Ikkinchi duya urushta ruslar bilen Girman we Yapungha qarishi turushta bir septe bolghan xittay bu Sherqi Turkistan digen bayliqqa tolghan ziminni qet’iy bermeydu we bu mesilide Amirkining we Engilyening qollishigha irisheleydu. (4) Tashqi Mongghulyening musteqil bolushigha Amirka we gherp dunya qarishi emes, Xittay hökümitimu Ruslar Sherqi Turkistandin chiqip ketse, tashqi Mongghulyening musteqil bolushigha maqul bolidighanlighini bildurdu, xittay kommunist partiyesi bayanat elan qilip Tashi Mongghulyening musteqilliqini qollaydu. (6) Herbi jehettin itqanda Tashqi Mongghulyening istragiyelik orini Ruslar üchün nahati muhim, bu yerge Ruslar chong tipdiki muntizim armiyesini qoyalaydu. Mongghulye chikrasidin Ruslarning tangka qoshuni yapunyege we xittayning ichir ölkilirige tiz baralaydu. (7) Eng muhimi Sherqi Turkistan jumhuryitining rexberlirining musteqilliqqa muhebbiti yoq. Xittaydin ayrilishni xalimaydu.

Ruslar bilen Xittaylar inchik hisaplash arqiliq, Ruslar Sherqi Turkistanni kisek qilip birip, Tashqi Mongghulyeni qash tishi qilip aldi; Xittaylar Tashqi Mongghulyeni kisek qilip birip, Sherqi Turkistanni qashi tishi qilip aldi.

Uyghur ziyalilar yazmilirida “uyghurlarni xittaylargha Ruslar sitiwetti, Amirkiliqlar sitiwetti” digen nadanliqtin qutulammaydu we bu arqiliq özige bir xil teseli biridu.

Uyghurlar shuni chüshüniwilishi kirekki, bir döwlet yene bir döwletni sitiwetmeydu, chünki satalmaydu; bir millet yene bir milletni sitiwetmeydu, chünki satalmaydu. Her döwlet, her millet özining menpeeti üchün qarar chiqirdu, bitimlerge qol qoyudu, dost-düshmenni tallaydu, yeng ichide sodilarni qilidu. Uyghur ziyalilar yazghandek, Ruslar, Uyghurlarni sitiwetken bolsa, ular özining döwlet menpeeti üchn ish qildi. Uyghur ziyalirining Ruslarni eyipleydighan hich qandaq anisining heqqi yoq.

Hazirmu uyghurlar weyran qiliwatqan eng chong kuch bolsa bölgunchilik, yene bir qitim shuning ispatlidiki, uyghurlar itipaqliq bilen yashammaydu, uyghurlar itipaqliq bilen aram alalmaydu, inaqliq we itipaqliq uyghurlarning tinini we rohini qinaydu. Uyghurlar Uyghur ichidin düshmen izdeydu, tapalmisa özi yasap chiqmay yashammaydu. Bölgunchilik uyghurlarning rohi ozuqi. Uygurlarning hayati bölgunchilikke tayinip mewjut bolidu we dawamlishidu. Men oylap qalimen, “eger uyghurlarda bölgunchilik ghayip bolup ketse, uyghurlarning izimu tarixtin yoqap kitemdighandu? Bölgunchilik qiliwatqanlar uyghurlarning yoqap ketmeslikide chong rol oynamdu?”.

Toquzinchi Misal: 1950-yilining bashlirida, Fransiye “Brandy” markiliq haraqini amirka bazirigha ekrishni oylaydiken. Etirapliq pilanlap, Amirka –Fransiye xelqining dostluq wastisi bilen bu yolni echish istragiyesini tüzüp chiqidiken. Bular Ikkinchi dunya urushda birleshken döwletler armiyesining bash qumandani bolghan, Fransiyeni azat qilghan we 1953 – yili Amirkining prizidinttigha saylanggha Eisenhowerning 67 yashqa kirgenlikini tebriklep, Amirkidiki oxshimighan axbarat wastisi arqiliq mudaq xewerni tarqitidiken : “ Fransiye xelqi Amirkining prizidintigha bolghan mihribanliq tuyghusini bildurush üchün nahati dangliq, 67 yil ichitip chiqarghan ikki tung Brandy haraqni soghat qilidu”

Amirkining barliq kizit, jornal, tilwizorlarda bu xeweri üst-üstilep xewer biridiken we milyonlighan xelqning qelbini ishghal qiliwalidiken. Ikki tung Brandy haraqni ekilidiken digen riwayet Washin’gtondiki xelqlerning qiziqarlik parang timisigha aylinidiken. Bu ikki tung Brandy haraq Washingtongha kelgen kuni, aydurom bilen aq saray arliqidiki yolgha nechche yüzming adem toshup, körünüp baqmighan bir xil körnüsh peyda bolidiken, Amirkidiki barliq gizitlar bu haraqni sogha qilghan murasimini bash bitige toldirwitidiken.

Shuning bilen Fransiyening Brandy hariqi, jahanni zil zilge keltüriwitidighan tentenlikte, barliq riqabetchiliri bir yaqqa qarip qoyup, körengligen piti kökrek kirip, merdanlarche qedem tashlap, Amirkining döwlet ziyapetliride we xelqlerning yimek üstelliride orun alidiken.

Bu yerdiki kisek bolsa ikki tung Brandy haraq, “qash tishi” bolsa Amirkining baziri. Ikki tung qimmetlik Brandyni Amirka prizidintigha sogha qilish arqiliq, Amirkining soda bazirni qolgha kelturdiken.

Onichi Misal: Bu hileni ishletken misallarni etirapimizdiki kundilik muhittinmu baqalaymiz: Nurghurn zeherlik chikimlikke xumar bolup weyran bolup ketken yashlarmu mushu hilening qorbani. Bu zeherlik chikim satidighan guruhlar, awal chikimlikni yashlargha bikargha biridu. Yashlarmu birkargha bolghandin kiyin qiziqchiliq qilip chikip oynaydu, bir mezgil chekkendin kiyin zexerlik chikimge xumar bolup qalidu. Bu waqtida zeherlik chikim satidighan guruhlar bikargha birishni toxtitidu. Bu yash balilar pulliri tükkende bu guruhlargha qatniship oghurluq qilishqa yaki zexerlik chikim sitishqa, yash qizlar nazuk bashlirini igip we ziba boylirini sitishqa mejbur bolidu. Bu yerdiki kisek bolsa bikargha bergen chikim, qash tishi bolsa zexerlik chikim chikidighan xiridarni köpeytish we özining jina’yi teshkilatlirigha eza toplash.

Amirkida gayi ashxanilar tilwizirdiki balilar programmalarning arlighida elan chiqirip, ashxanigha kilip tamaq yigen ballilargha bikargha oyunchuq biridighanlighini uxturdu. Bu balilar shu ashxanigha birip tamaq yeymem dep jidel qilidu. Ata-anilar barlarni elip ashxanigha baridu. Ikki dollarliq oyunchuqni elish üchün $50 xejlep kilidu. Bu yerdiki kisek bolsa ikki dollarlik oyunchuq, qash tishi bolsa ata-anisi xejligen $50.

Nurghun shirketler xizmetchilirige, “Eger shirket sitiq nishanigha yitelise mukapat birimiz” dep xizmechilirini artuq ishleshke righbetlenduridu. Menmu budaq shirketlerde ishligen, yilning ayighida alidighan $20,000liq mukapatqa, $50,000larliq kuch we waqit serp qilghan, yilining axiri tixi shirkettin minnetdar bolghan. Bu yerdiki kisek bolsa mukapar puli, qash tishi bolsa mukapat pulidin nechche hesse kilidighan emgek kuch.

Bugunki liksiye mushu yerde ayaqlashti, 36 hile we uyghurlarning beshinchi liksiyeside körisheyli.

Bu liksiyeni awzliq nusxasini töwenkidi baghlighuchidin anglang: