Işık, İbn Tufeyl’in “Hayy bin Yakzan”ındaki deyişi ile “nûr” Doğu’dan yükseldi. Tüm semavi dinler o coğrafyadan çıktı; insanlığın ve medeniyetin tohumları orada atıldı. Doğu derken Batı merkezli bir tabir olan Uzakdoğu’dan söz etmiyoruz. Sonradan adı İslam coğrafyası ve düşünürleri de İslam düşünürleri olarak adlandırılacak olan bölgedir kastımız.

İslam kültürü, tüm dünyanın onlardan yüz çevirmesine neden oldu. Halbuki onlar “Arif olanın dini yoktur, hiçbir şeyle kayıtlanamaz” (İbn Arabi) diyecek kadar arif, cesur ve hatta İslami deyişle küfürbazdılar.

Biz de dâhil tüm dünya yüzünü Batı’ya dönmüş, aklın ışığını ve hakikati orada ararken; Batı’nın filozofları bu isimleri okumakla, idrak etmeye çalışmakla meşguldü. Kimler yoktu ki onları mihenk, onlardan feyz alanlar arasında; Descartes, Spinoza, Hume, Goethe, Bacon, Leibniz, Schopenhauer, Kant, Schiller ve niceleri…

İslam coğrafyasından çıkmış olmaları onların hanesine hep eksi olarak yazıldı bu topraklarda. Oysa aklı ve imanı yüreklerinde buluşturan “aymış”lardı onlar. İşte insanlığa miras bıraktıkları en büyük eserleriyle dünya düşünce tarihine yön veren Doğulu 13 düşünür.

1. Hallac-ı Mansur (858 – 922), Kitab-üt Tavasin

Şeriat, tarikat, marifet, hikmet kapılarından geçti; hakikate ulaştı. Tanrının varlığını o kadar hissetti ki, onun içinde eridi; “En-el hak” (Ben tanrıyım) dedi. Tanrının ya da başka bir deyişle “mutlak varlık”ın kişide vücut bulduğunu ve kişinin varlığının tanrının –mutlak varlığın- varlığı içinde yok olduğunu söyledi; vahdet-i vücut inancıyla esrikti.

Softalar onu küfürle, tanrıya şirk koşmakla suçlayıp işkenceyle katlederken o; “Yarabbi canımı alan bu kullarını bağışla. Çünkü onlar senin bana gösterdiğin sırlardan haberdar değiller, senin bana gösterdiklerini onlar göremezler, bilemezler” diyecek kadar “âli”ydi.

Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Arabi, Pir Sultan Abdal, Mısri; onun düşünceleriyle, inancıyla yoğruldu. Ardında “Kitab-üt Tavasin” gibi yürek ferahlatan önemli bir eser bıraktı ancak en önemli eseri elbette hayatıydı.

2. Farabi (870 – 950), Kitabu’l-vahid ve’l-Vahde

Adı, Türkistan’ın Farab şehrinde doğduğundan Farabi’ydi. Aristo’yu, Platon’u, Zenon’u okuyup yorumlamıştı. Aklı, ilmin ve inancın merkezine koydu; inançla usu uzlaştırmaya çalıştı. Felsefe, matematik, fizik ve musikiyle uğraştı. Bilimi; fizik, matematik ve metafizik olarak üçe ayırdı.

Batılı bilim adamları onun bu sınıflandırmasını ancak 13. yüzyılda kabul edecekti. Sesin titreşimlerle yayıldığını, havanın iletken olduğunu ilk o yazdı. Usçuydu; erdemin temelinde bilgi olduğunu savladı. Cevher (töz), zaman ve boşluk üzerine kapsamlı tezler yazdı. Yapıtlarıyla bugün dahi düşün çevrelerinde “Doğu’nun Aristoteles’i” olarak kabul edilir.

“Hiçbir şey yoktan var olmaz ve hiçbir şey vardan yok olmaz” diyerek materyalizmi özetleyen kimyacı Lavoisier’den yedi asır önce; “Hiçbir şey kendiliğinden yok olmaz, böyle olsaydı, var olmazdı” dedi.

Henüz dilimize çevrilmemiş olan “Kitabu’l-vahid ve’l-Vahde” adlı eseri; mantık, epistemoloji ve ontolojiye ilişkin düşüncelerini bir araya topladığı, başından sonuna “bir” ve “çok” kavramını ele aldığı en önemli eserlerinden biridir.

 

3. İbn Sina (980 – 1037), Tıp Kanunu

Hekimdi. İslam dünyası ona “eş-şeyhü’r-reîs”, yani “baş üstat” dedi. Felsefe, tıp, edebiyat, aritmetik, geometri, mantık ve fizikle uğraştı. Ontoloji ve psikoloji üzerine önemli çalışmalar yaptı. Epistemoloji ve ontoloji üzerine önemli eserler verdi. Ortaçağ karanlığında eserleri Latince ve İbraniceye çevrildi. Elementler ve mekanik üzerinde çalıştı; Aristo’nun Hareket Teorisi’ni eleştirdi.

Fizik çalışmaları, yeniçağ mekaniğine öncülük etti. Pek çok dalda önemli eserler verdi ancak en büyük eseri Batı ülkelerinde 16, Doğu ülkelerinde ise 19. yüzyılın başlarına kadar okunmuş ve kullanılmış olan “el-Kânûn fî’t-Tıb” (Tıp Kanunu)’dır. Beş kitaptan oluşan ansiklopedik eserde anatomiden cerrahi yöntemlere, ilaç yapımına ve tedavisine çağını aşan çok önemli bilgiler yer alır.

 

4. Gazzâlî (1058 – 1111), El-Munkız Mine’d-Dalâl

Ömrü boyunca hakikati aradı. Bu uğurda her şeyi ama her şeyi sorguladı; felsefeyi, varlıkları, inancı, tanrıyı, aklı ve elbette kendisini. Öyle ki bir dönem neredeyse aklını yitirecek noktaya geldi; bunalıma girdi ve dış dünyayla irtibatını kesti.

Septikti; her şeyden, kendinden bile şüphe ediyordu. Yunan septikler Protagoras ve Gorgias’ı biliyordu. Hakikate, mutlak bilgiye ulaşmaktaki tutkusu onu zaman zaman küfre, zaman zaman tasavvufa yaklaştırdı. Kendi varlığından dahi şüphe ettiği noktada, -tıpkı Descartes gibi ama ondan yaklaşık 500 yıl önce- “Onun varlığı açıktır. İnsanın kendi varlığına dair hiç şüphe yoktur. İrade ediyorum, demek ki varım” dedi.

Pek çok kitabı Batılı düşünürler tarafından 12. yüzyıldan önce Latinceye çevrildi. Bunlardan en önemlisi “el-Munkız Mine’d-Dalâl”dir; Descartes’ın “Metot Üzerine Konuşmalar” adlı kitabı bu eserle büyük benzerlikler içerir.

 

5. İbn Tufeyl (1106 – 1186), Hayy Bin Yakzan

Hekim, hukukçu ve filozoftu. Felsefe, tıp, matematik, astronomi ve edebiyat dallarında oldukça iyi bir eğitim aldı. İbn Sina’nın en önemli eserlerinden biri olan “Hikmeti Meşriki”nin devamı niteliğindeki “Hayy Bin Yakzan” adlı kitabı, İbn Bacce ve İbn Rüşd’le birlikte Endülüs’ün en büyük üç filozofu arasına girmesini sağladı.

“Nur” yani “aydınlanma” felsefesini anlattığı “Hayy bin Yakzan”da Tufeyl, vahiyci tanrı anlayışının yerine aklın ve sezginin bildirdiği tanrıyı koydu. 16. asırda yaşanan Aydınlanma Çağı’ndan yüzyıllar önce aydınlanma felsefesini anlattı. İnsanın merak, keşif, kavrama ve bilgelik evrelerinden sonra hakikate ulaşacağını; tanrının varlığını bu noktada kalben olduğu kadar aklen de kanıtlayabileceğini savladı.

Daniel Defoe’nun “Robinson Crusoe”su ve Rousseau’nun “Emile”i, Latinceye ve pek çok Batı diline çevrilen “Hayy bin Yakzan”la büyük benzerlikler taşır. Hatta “Robinson Crusoe”da neredeyse yalnızca isimler değiştirilmiştir.

 

6. Feridüddin Attar (1136 – 1221), Mantıku’t Tayr

Eczacıydı, lokmandı. Yaşadığı mistik bir olay nedeniyle varını yoğunu fakirlere dağıtıp yollara düştü. Kendini ilim, irfan ve ibadete adadı. Mevlana’nın üstadıydı. Eserleri Arapçaya, Fransızcaya ve İngilizceye çevrildi.

En önemli eseri, hakikat arayışını kuşların dilinden anlattığı 4724 beyitlik “Mantıku’t Tayr”, tasavvuf edebiyatının köşe taşıdır. Hakikate ulaşma yolunda kemale eren “simurg” yani “otuz kuş”u anlattığı eserinde, vahdet-i vücud inancını alegorik bir şekilde anlatır.

7. İbn Rüşd (1126 – 1198), Aristo Şerhleri

Aristo’nun İslam coğrafyasındaki sözcüsü ve yorumlayıcısı olan Rüşd, yaklaşık 30 yıl boyunca Aristo’nun eserleri üzerinde çalıştı. Ulaşamadığı “Politika” dışında, filozofun tüm eserlerini Arapçaya çevirdi. Aklı imandan, bilgiyi vahiyden üstün tuttu. Her şeyin akıl ile anlaşılabileceğini öne sürdü.

Düşünceleri, yazdıkları ve çevirdiği kitaplar nedeniyle uzun yıllar gözetim altında tecrit hayatı yaşadı. İslam felsefesiyle Aristo’nun mantık kuramını bağdaştırmaya çalıştı. Batı, Aristo’yu onun şerhlerinden Latinceye çevirip okudu; Aristo’nun o büyük mirasını onun sayesinde keşfetti. Düşünceleri özellikle Hıristiyan skolastik gelenekten olan Thomas Aquinas tarafından oldukça benimsendi.

 

8. Sühreverdi (1155 – 1191), Akl-ı Sorh

Hallac-ı Mansur’un ve İbn Sina’nın düşüncelerini benimsedi. Tıpkı diğer düşünürler gibi Anadolu ve Suriye’yi dolaştı; dinleri ve inanışları inceledi. İşraki (aydınlanma) felsefesinin kurucusuydu. Tasavvuf ehliydi, Platon gibi sezgiciydi.

Bildiklerini ve düşündüklerini her yerde hiç korkmadan dillendirdi; bu uğurda hapis yattı, 36 yaşında zindanda öldü. Ardında mantık, tabiat, ilahiyat ve felsefe üzerine pek çok önemli eser bıraktı. Akl-ı Sorh (Kırmızı Akıl)’da aydınlanmayı, aydınlanmadan önceki pişmeyi, kâmil olmayı anlattı…

9. İbn Arabi (1165 – 1240), Fusus’ül Hikem

Yaşadığı dönemin ve coğrafyanın en büyük filozoflarından biri olan İbn Rüşd ile görüştüğünde 17 yaşındaydı. Bilginin yalnızca akıl yoluyla elde edileceğini savlayan İbn Rüşd’ün düşüncesinde bir noksanlık olduğunu daha o yaşlarda fark etti. İnsan bazı şeyleri sezgi yoluyla, kalbi olarak biliyordu. Akli bilgiler; duyular ve deneyim yoluyla elde ediliyordu ama bazı bilgiler vardı ki aşkındı, ‘a priori’ydi (doğuştan).

Yalnızca kendi halkını etkilemekle kalmadı; felsefesi Endülüs’ten Yeni Delhi’ye, Hicaz’dan Kırım’a geniş bir coğrafyaya yayıldı. “Vahdet-i vücud” öğretisine inanıyordu. Varlığın birliği onun felsefesinde öyle bir hal almıştı ki, Yaradan ile yaratılan arasında neredeyse fark kalmamıştı. İnsanın tanrının bir parçası olması ve tanrıyla yani özüyle bütünleşmesini dillendirmesi softalar tarafından küfür olarak görüldü ve çok eleştirildi.

Ama o “Fusus’ül Hikem” yani “Hikmetlerin Özü” eseriyle öyle bir mertebeye ulaştı ki, “Ebu Ekber” sıfatını aldı. Bugün İbn Arabi Derneği; Oxford’dan Sorbonne’a, Harvard’dan Stanford’a ve Cambridge’e dünyanın en önemli üniversitelerinde oldukça kapsamlı çalışmalar yapıyor. Batı; Arabi’yi keşfetmeye, anlamaya çalışıyor.

 

10. Yunus Emre (1241 – 1320), Risaletü’n Nushiyye

Hacı Bektaş-ı Veli’nin kapısında feyz aldı, Mevlana’yla tanıştı. Taptuk Emre’nin dergâhına 40 yıl boyunca dümdüz odunlar taşıdı. Yetmedi yollara düştü; tüm Anadolu’yu, İran ve Azerbaycan’ı dolaştı. Hem dolaştı, hem söyledi.

Öz Türkçeyle, halkın anlayabileceği dilde de şiirin en alasının yazılabileceğini tüm dünyaya gösterdi. Bilgisi, tefekkürü, tevazusu ve zekâsıyla dinler ve mezhepler üstüydü “Miskin Yunus”, “Bizim Yunus”. Tasavvuf ehliydi. “Risaletü’n Nushiyye” (Nasihatler Kitabı) adlı mesnevisinde; ruh, nefis, kanaat, gazap, sabır, haset, cimrilik, akıl gibi konulara ilişkin düşüncelerini anlattı.

11. Hacı Bektaş-ı Veli (1209 – 1271), Velayetname

Rum diyarını, Anadolu’yu, Elbistan’ı dolaştı. Bu uzun yolculuğu sırasında tanık olduğu; Yesevilik, Melamilik, Batınilik, İsmaililik, Ahilik, Babailik, Mevlevilik, Kalenderilik gibi dönemin inanç ve anlayışlarını yakından inceledi ve Bektaşilik inancı ve felsefesini ortaya koydu.

Öğretisinin merkezine hümanizmi yerleştirdi. Tanrıdan korkmayı değil onu sevmeyi öğütledi. Mutasavvıftı; insanlık, iyilik, adalet, hürriyet, eşitlik ve çalışkanlık üzerine temellendirdiği felsefesiyle tüm varlıkları kucakladı. “Velayetname” adlı; hayatını, yaşadığı dönemi ve insan ilişkilerini hikâyeler yoluyla anlattığı eseri, insanlığa engin nasihatler içerir.

 

 

12. İbn-i Haldun (1332 – 1406), Mukaddime

 

Tarih felsefesinin, sosyolojinin ve iktisadın babasıydı. “Mukaddime” ve “Kitabu’l İber”de dünya tarihini ve geleceğe ilişkin tarihsel teorilerini anlattı. Osmanlı’nın yükseliş ve çöküşünü adeta betimlediği bu eserler, Osmanlı paşaları ve ulemaları arasında büyük ilgi gördü.

Sosyolojinin temel prensiplerini Batılı bilim adamlarından yüzlerce yıl önce ortaya koydu. Tespitleri ve öngörüleri; Machiavelli’den Rousseau’ya, Comte’tan Spencer’a pek çok önemli düşünürün fikirlerini şekillendirdi.

Sosyoloji, siyaset bilimi, tarih, iktisat, eğitim ve hukuk alanlarında önemli eserler verdi. Eserleri arasında “Mukaddime”; bugün dahi tüm dünyada siyaset, sosyoloji, tarih ve iktisat alanlarındaki en önemli yapıtlardan biridir.

13. Fuzuli (1483 – 1556), Leyla ile Mecnun

Kendini öyle hiçledi ki; “Fuzuli” mahlasını kullandı, Muhammed Bin Süleyman. Doğanın dilini çözmüştü; öyle ki kendisini suyun, ağacın, hayvanın başka bir şekilde vücut bulmuş hali olarak görüyordu. Tanrı, doğa, insan bir bütündü. Panteistti. Her şey tek bir “öz”de, tek bir “hakikat”te birleşiyordu.

Evrendeki her şey “aşk”tı, aşktan ötürüydü, aşkla varoluyordu. Elbette kastettiği karşı cinse duyulan değildi; varlıkların özündeki aşktan bahsediyordu o. En önemli eseri “Leyla ile Mecnun”da kavuşamamak olarak nitelendirdiği aşkı yazdı. Yüzyıllar sonra Schopenhauer, en önemli eseri “İstenç ve Tasarım Olarak Dünya”da; Fuzuli’nin aşk dediği şeye “istenç” diyecekti.

Not: Listeye Mevlana’yı neden almadınız diye sorduğunuzu duyar gibiyiz. Efenim ismi lazım değil, birileri Mevlana’yı o kadar çok yazdı ki, hırkasından değneğine her şeyini biliyoruz mübareğin. Yeniden yeniden anlatıp sizi sıkmayalım dedik.
Kaynak : listelist.com

 

http://www.psikolojiportali.com/isik-dogudan-yukselir-dedirten-13-musluman-dusunur-ve-en-buyuk-eserleri/list-1/

 

 

Autori: Memtili ependi（1901-1937）

 

Taqitim taq boldi mundiki xelqning nidayidin
Qulaqlirim gas boldi kishenler sadayidin.
Gunahi ne iken bunda qamalghan newqiranlarning?
Heqqe uyghuni yoqtur téngilghan shum gumanlarning.
Rohim ejep qisildi yalghuzluqta, tutqunda,
Sa’etlirim ötmekte kishenlinip zulmette.
Yéshim ottuz alte yash, tashtin better qatti bash,
Ada bolar’oxshaymen bu xil qayghu-hesrette.
Bu qarangghu yillarda tapalmidim adalet,
Adaletke intildim, qolgha aldi siyaset.
Xelqim üchün ilim-pen, tereqqiyat istidim,
Niyitim sap, dilim aq, ötküzmidim jinayet.
Xuda bilur balilirim qaldi dadu peryadta,
Dérikimni alalmay sersan bolup her yaqta.
El xa’ini memtimin ichi qara munapiq,
Hökümetke üstümdin xewer béripsen saxta.
Künde mushtumdek kések xet yézip tügep kéter,
Urghup turghan issiq qan jismimda isyan éter!

1937-yili 5-ay Qeshqer Yarbagh Türmesi

Bu merikige, yaponiyening tokyoni öz ichige alghan kanto rayoni we bashqa sheher-ölkiliride yashawatqan uyghurlar, we ularning a’ile tawabi’atliri, shundaqla ana yurtimizdin tughqan yoqlash, sayahet qatarliq sewebler bilen yaponiyege kelgen méhmanlar bolup jem’iy 300 ge yéqin kishi ishtirak qildi.

2012-yili 3-ayning21-küni yaponiyening tokyo shehiride noruz teshkillesh hey’etlikining orunlashturushi bilen özimizning uyghur en’enisi boyiche noruz tentenisi ötküzülgen idi. Mana bu yil yaponiye noruz tentenisi özining 6-yilliq shanliq sehipisini kütüwaldi. Noruz tentenisining mezmuni yildin-yilgha mukemmelliship, yashlirimiz we perzentlirimizge bolghan terbiyiwi ehmiyiti barghanséri küchiyishke, qatnishish adem sanimu yildin-yilgha köpiyishke bashlidi.

Yaponiye noruz tentenisi ning asasliq meqset muddi’asi,
(1) ejdadlirimizning bizge qaldurup ketken en’eniwi miras (noruz) lirigha warisliq qilish;
(2) ana tilimiz, ana medeniyitimiz we güzel örüp adetlirimizni saqlash we uni béyitish;
(3) aliy mektep toluq kursi, magistir we doktorluqni tamamlighan qérindashlirimizni tebriklesh; Yéngidin bashlan’ghuch mektepke kirgen omaq perzentlirimizni tebriklesh we ilham bérish;
(4) yaponiyedek riqabet intayin keskin bolghan pen-téxnika dölitide, yil boyi öginish, tetqiqat we xizmettin bash kötürelmey köp charchighan qérindashlirimizgha harghinliqni untup öz-ara didarlishish we mungdishish pursiti yaritip bérish;
(5) bayram xushalliqidin ortaq behrimen bolushlardin ibarettur.

Yaponiye noruz tentenisi, yaponiye uyghur noruz uyushmisining (qisqartilmisi:JUN) ning yétekchilikide, her yili yaponiye noruz akadémiye yighini (2017-yilliq yaponiye noruz akadémiye yighini 3-ayning 11-küni tokyoda ötküzüldi. Bu yighinning tepsilatini bu yerdin körüng) gha ulishipla ötküzülüp kélinmekte.

Intayin qaynam-tashqin, qizghin keypiyatta ötküzülgen bu yilliq yaponiye noruz tentenisi, yaponiyede öginish, tetqiqat, xizmet we perzent terbiyilesh bilen charchighan, ana yurtini chin yürikidin séghin’ghan qérindashlirimizning chiraylirigha tebessum, köngüllirige shatliq élip keldi.

Bu yilliq noruz tentenisidimu yillardikige oxshash kolléktip xor, milliyche we zamaniwi naxsha-usul, shundaqla omaq perzentlirimizning orunlishidiki serxil sen’et nomurliri sehnige élip chiqilip, qérindashlirimizgha weten söygüsini eslitishtin bashqa, rohi jehettin medet we jasaret béghishlidi, perzentlirimizge bolsa milliy kimlikimizni tonush pursiti ata qildi.

Merikide yene, doktorluq, magistirliq we aliy mektep toluq kursni püttürgen 10 neper qérindishimizgha, we yéngidin bashlan’ghuch mektep qoynigha qedem qoyghan 15 neper perzentimizge yaponiye uyghur noruz uyushmisining namidin teyyarlan’ghan xatire buyumi hediye qilindi.

Yaponiyede igilik tiklep tiz sür`ette gülliniwatqan, shundaqla weten bilen bolghan xelq’araliq soda we bashqa sahelerde muweppeqiyet qaziniwatqan, bostanliq tarim shirkiti, fujiki shirkiti, kaori shirkiti (Kaori Japan), yalquntagh réstorani, yaponiye yipek yoli shirkiti (Japan Silkroad), kroran xelq’ara shirkiti, kök etirgül shirkiti, saray shirkiti, teklimakan xelq’ara hessidarliq shirkiti, uyul shirkiti qatarliq shirketler iqtisadiy jehettin yardem qolini sunup özlirining meripetperwer, xelqperwer aliyjanab rohini namayan qildi. Biz ulargha chongqur teshekkür éytimiz.
(yuqiriqi shirket isimliri herip tertipi boyiche tizildi)

Biz, bu yilliq noruz tentenisini pilanlash we uning ghelibilik échilishigha alahide ejir singdürgen, yigit béshi shemshidin sheyxidin’ge we noruz teshkillesh hey’etlikidiki barliq qérindashlirimizgha chin qelbimizdin rehmet éytimiz.

 

Axirida yaponiyediki aldirashchiliqqa tolghan oqush, xizmet we turmush ritimi ichidin altundek waqtini chiqirip noruz tentenimizge qedem teshrip qilghan qedirdan méhmanlargha, shundaqla yillardin buyan noruz pa’aliyetlirimizni izchil qollap, xalis xizmet qilip kéliwatqan barliq ot yürek pida’iy yigit-qizlirimizgha alahide hörmitimizni we rehmitimizni éytimiz.

Yéngi baharning bizge téximu kop beriket we yaxshiliqlarni élip kélishini ulugh alla din tileymiz!

Keldi noruz, küldi ghunche, köngül yayridi,
Gül ishqida xendan urup bulbul sayridi!

Eskertish:
Eger 2017-yilliq yaponiye noruz tentenisi xewirini tarqatmaqchi bolsingiz, xewer menbesige hörmet qilip oz eyni boyiche tarqiting, yaki bolmisa xewer tarqitishtin burun biz (yaponiye uyghur noruz uyushmisi:JUN) bilen alaqilishing.

Aliy éhtiram bilen,

Yaponiye Uyghur Noruz Uyushmisi
2017-yilliq noruz merikisi teshkillesh hey’etliki
2017/3/20 (Tokyo)

http://www.noruz-jp.com/

 

 

 

Autori: Qutluq haji Shewqi（1876-1937）

 

Körmigil qeshqerni kem bu jayda merdanlar yatur,
Hezriti sultan satuq bughrayi xaqanlar yatur.
Xelq üchün qurban bolup,düshmen bilen qilghan köresh,
Ol shehidu qehriman alip arslanlar yatur.

Nur chéchip «qutadghu bilik» xelqni qilghan bextiyar,
Xas yüsüp hajipqa oxshash ehli irpanlar yatur.

Yadikar eylep jehan’gha yazdi«diwani lughet»,
Mehmudil qeshqiri kebi ehli sherepshanlar yatur,
Eyligen shewqini meptun el üchün nurlar chéchip,
Bu sheherde köpligen xelq oghli insanlar yatur.

 

 

Mark Twain wurde am 30. November 1835 in Florida (Missouri) geboren. Sein eigentlicher Name ist Samuel Langhorne Clemens. Der Vater starb 1847 und Twain mußte im Alter von zwölf Jahren die Schule abbrechen und begann eine Lehre als Schriftsetzer. Mit 17 Jahren ging er nach New York, dann nach Philadelphia, wo er die ersten Reiseskizzen schrieb.

Von 1857 bis 1860 war er Lotse auf dem Mississippi, nahm am Sezessionskrieg auf der Seite der Konföderierten teil und war 1861 Silbersucher in Nevada. 1864 lebte er in San Francisco, 1866 als Reporter auf Hawaii und 1867 als Reisender in Europa und Palästina. Er gründete einen Verlag, mußte aber 1894 Konkurs anmelden und ging auf Weltreise, um mit Vorträgen seine Schulden abzutragen.

Mark Twain starb am 21. April 1910 in Redding (Connecticut).

---

http://gutenberg.spiegel.de/autor/mark-twain-600

 

 

 

The words of the first war correspondent to enter the city of Guernica, Spain, on 26th April 1937: Noel Monks

The German bombers that targeted the small town that day signalled a change in warfare: targeting the innocent. However, it also signalled a change in art too, enabling artists to connect with the suffering and to represent it in art.

In early 1937, Pablo Picasso had been commissioned to produce a work for the upcoming Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne at the World Fair in Paris.  Picasso had begun the work but the bombing in Guernica changed his focus.  After reading about the atrocity, he set to work:

On a mural sized painting, using a muted black, white and grey palette, Picasso produced what is undeniably one of the most compelling antiwar canvas in history. While working on this he said, “The Spanish struggle is the fight of reaction against the people, against freedom. My whole life as an artist has been nothing more than a continuous struggle against reaction and the death of art. How could anybody think for a moment that I could be in agreement with reaction and death? … In the panel on which I am working, which I shall call Guernica, and in all my recent works of art, I clearly express my abhorrence of the military caste which has sunk Spain in an ocean of pain and death.“

The pain and anguish of the victims is palpable in this work. The mother holding her dead infant howls helplessly to the sky; her head pulled back to an almost inhuman position. The screams are mirrored in the man on the right, engulfed in flames,  Bodies lie crumpled underneath the ruins in distorted angles.

Despite its size, you can imagine the speed at which Picasso worked at this. It was completed in just 35 days!

Picasso was not the only artist to be affected by the atrocity. Philip Guston, born in Montreal, of Ukrainian Jewish parents and raised in Los Angeles, had recently been in Mexico working with another artist, Reuben Kadish on an anti-Fascist mural: The Struggle Against Terrorism.

Guston was horrified by the reports of the Fascist bombing and the work he produced recalled the Renaissance style through the use of the tondo and with the colour palette of reds and greens:

This painting, usually to be found at The Philadelphia Museum of Art, is currently part of the Royal Academy’s exhibition, American After the Fall and is entitled, ‘Bombardment’.  The bombers deliver their deadly cargo centrally in the painting.  The resulting explosion propels people and debris towards the viewer at an enormous speed. From the impact of the bomb, a charred figure is thrown sideways; his shadowy figure is ghost-like. At the top of the circle, a man, with flailing arms is sent skywards with nothing to stop his movement. As in Picasso’s work, Guston depicts a mother, dressed in green, unable to protect her naked infant from the explosion. She holds him in the pose of the Madonna.

At the bottom, a partially naked man lies in the pose that is reminiscent of Caravaggio’s depiction of the crucifixion of St Peter:

The figure clad in a red cloak, face covered with a gas mask completes the scene.  Nothing was going to save these people from the atrocity, not the protection of the bricked tunnel they are in, the corrugated iron to the right, or the gas mask itself from the cavalcade of planes overhead.

Although not as famous as Picasso’s anti-war declaration, Guston’s view of Guernica is as powerful a statement as an artist can make in a bid to bring awareness and commemoration to a tragic event.

 

 

http://www.dailyartdaily.com/artists-portray-tragedy-guernica/

 

Autori: Gumnam

***
Mezre’i lutfi ilahidur diyari kashigher,
Ishq élining qiblegahidur mezari kashigher.
Ishqu ulfet cheshmesidin derdu mihnet jush éter,
Tufraghi hesret bilen pütken hisari kashigher.
Dilrebalar baghrini le’li bedexshan eylegey,
Bir nigahi ghemzesidin gul’uzari kashigher.
Abi ruknabad gulgeshti musella sehl érur,
Xulddin efzun tümenming lalezari kashigher.
Eysh élige xaridin kelgey guli ishret isi,
Chun sulayman dewletidur xaru zari kashigher.
Udu enber tufraghidur abi kewserdur suyi,
Durru merjan tashlaridur kohsari kashigher.
Ya peri ya hur ya baghi irem yad eylemes,
Shehrini untar bolur her kim duchari kashigher.
Hushmendu derdmendu merdu zendur leb chu qend,
Nari xendan, siybi re’na herne bari kashigher.
Kashigher shehrin biling gumnamning yaylaghidur,
Dilgusha ishret feza her sebzezari kashigher.

– Gumnam eserliridin

Autori: Ziya Gökalp

Biz Türk Han’ın beş oğluyuz,
Gök Tanrı’nın öz kuluyuz,
Beş bin yıllık bir orduyuz,
Turan yurdu durağımız!

Ak ordumuz sola gitti,
Üç hakanlık tesis etti,
„Medi“, „Sümer Akad“, „Hitti“
Bu üç şanlı oymağımız!

Birincisi Azerbaycan,
İkincisi Geldanistan,
Üçüncüsü Arz-ı Kenan,
Fışkırdı üç kaynağımız!

Gök ordumuz sağa vardı,
Çin’i baştan başa sardı,
Hiyong-nular bu Hanlardı,
Set olmadı tutağımız!

Kara ordu gitti, İskit,
Ülkesinde yaptı bir çit.
„Atilla ol, Şalon’a git“,
Sözü oldu adağımız!

Kızıl ordu dağlar aştı,
Efganlarla çok savaştı,
Bir alayı Hind’e taştı,
Sind oldu bir ırmağımız.

Sarı ordu tekin durdu,
Şehir yaptı, çiftlik kurdu,
Uygurların bu iç yurdu,
Kaldı ana toprağımız!

Yüce Tanrı Oğuz Han’ı,
Göndererek Türk hakanı,
Birleştirdi beş Turan’ı,
Doğdu güneş sancağımız!

Oğuz Han’dan sonra Hanlar
Kazandılar yüce şanlar,
Bilinmek için bu boş anlar,
Şahnamedir sorağımız,

Yıllar geçti bir an geldi,
Türk Tahtına İlhan geldi,
Sağdan, soldan düşman geldi,
Kurulmuştu tuzağımız.

Verilmedi bir dem soluk,
Kanlar aktı oluk oluk,
Öldü bütün çoluk çocuk,
Han, Bey, Çeri, Uşağımız.

Yalnız Nököz ile Kıyan
İki kızı alıp yayan,
Bir sarp dağa attılar can
Bunlar oldu kaçağımız.

Dağdan dağa hep gizlice,
Yürüdüler beş-on gece,
Bir tan vaktı gayet ince,
Bir iz oldu uğrağımız!

Bu iz yolu çok uzattı,
Sonra Alageyik çattı,
Bir dik yardan bizi attı,
Kanadı her bucağımız!

Bir de baktık yeşil bir bağ
Her tarafi bir yüce dağ,
Geniş, fakat sıkı bir ağ,
Dedik ne hoş bu ağımız!

Alageyik çayır yerdi
Yavrusunu emzirirdi,
Bizi gördü meme verdi,
Oldu Ana Kucağımız!

Dörtyüz sene burda kaldık,
Geyik arttı, biz çoğaldık,
Çıkamadık İşe daldık,
Pek şenlendi konağımız!

Elma,erik çoktu yedik,
Demir bulduk, ör işledik,
„Bir gizli yol bulsak“ dedik,
Dağ delerdi bıçağımız!

Kurt’tan hali iken bu yurt,
Bir gün peyda oldu bir kurt,
Bir geyiğe attı avurt,
Gördü çoban yamağımız!

Kurt bir delik buldu,gitti,
Bir demirci takip etti,
Ocak yaktı taş eritti,
Açıldı yol kapağımız!

Büyük sevinç, büyük müjde,
Bayram yaptık kentte,köyde,
Torun, oğul, baba, dede,
Büyüğümüz, ufağımız!

Demircye Bozkurt dendi
Han tanıldı,taç giyildi,
Yoldan önce kendi indi,
Sağ elinde bayrağımız!

Börteçine kurdun adı,
Ergenekon yurdun adı,
Dörtyüzsene durdun hadi,
Çık ey, yüzbin mızrağımız!

Oldu sana Kaf bu eşik,
Tarih kaldı delik,deşik,
Artık yeter bu taş beşik,
Oldu körpe yatağımız!

Uzaklarda hoş ülkeler,
Issız yurtlar seni bekler,
İşte Kıpçak, işte Kaşgar,
Ta karşıda Gökdağ’ımız!

Tarhandağı gözler seni;
Tanrı orada sözler seni,
Dört asırdır özler seni,
Tukin dağda otağımız!

Turan, eski toprak bize;
Hind, bir altın konak bize;
Çin köşkleri kışlak bize,
Tuna boyu yaylağımız!

Yunus gibi çıktık Hut’tan!
Büyük yurda küçük yurttan,
Geyik girdik, doğduk kurttan.
Kılıç oldu orağımız!

Sartlık gitti, Uygurlandık.
Soyumuzla gururlandık.
Şamanlardan uğurlandık.
Pirler oldu yardağımız!

İlk yayıldık: Beşbalık’a!
Karakurum, Elmalık’a
Çin başladı zorbalığa,
Ezdi onu tokmağımız!

Sağa sola gitti ordu;
Hind’e, Rum’a bir baş vurdu.
Altın yuta düzen kurdu.
Yine eski yasağımız!

Alplerimiz girdi harbe,
Düşmanlara attı darbe;
Şimal, cenup, şarka, garbe,
Akın etti kısrağımız!

Türk ayağı hangi yurda,
Basmışsa baş eğdi kurda!
“Gökhan orda, Akhan burada!”
Dedik gitti ayağımız!

Tümen, Çin’e akın etti.
Efrasiyab, Rum’a gitti.
Tomris adı göğe yetti.
Hüsrev oldu tutsağımız!

Teleleri, Aktürkman’ı
Toplamıştı Soğd’un Hanı,
Çapul etti Eşkân(i), yân’ı
Sevinç adlı soğdağımız!

İlhan Mokan, Bilge Kağan,
Gaznevi’den Mahmut Sultan,
Selçuklulardan Alparslan Han,
Birer şanlı koçağımız!

Askerliği gördü atsız.
Harzem Şah’ı oldu atsız.
Bugün hakan, dün bir adsız:
Böyle kayar kızağımız!

Tonguz, Çin’e hakan oldu.
Hıtay Türk’ü üryan oldu.
İlk düşünen Gür Han oldu,
“Birleşmeli ocağımız”!

Cengiz bunu tasarladı.
Dört bucağa ılgarladı.
Türk soyunu toparladı,
Turan oldu öz bağımız!

Oğuz Han’dan beri mühmel,
Kalmış idi büyük emel.
Yüce dilek uzattı el.
Ele geçti arağımız!

Gökten yüce yıldızımız!
Bir devr açtı her hızımız!
Atilla bir Kırgız’ımız!
Timurleng bir Kazak’ımız!

Fatih aldı İstanbul’u.
Babür, Hind’e eğdi yolu.
Nadir sarstı sağı solu…
Oldu bir son taslağımız!

Bundan sonra talih döndü,
Yıldızımız yine söndü,
Karşımızda Rus göründü…
Kesildi yurt otağımız!

Kırım, Kazan heder oldu!
Tuna, Kafkas beter oldu!
Türkistan’da neler oldu?
İşitmedi kulağımız!

Yurt girince yâd eline,
Ergenekon oldu yine!
Çıkmaz mı bir Börteçine?
Nurlanmaz mı çerağımız*

Atatürk ten ,cevap gelir.
Bir Türk ,cihana bedeldir
gerçek insanlık Türklerdir
Türkler Tanrının askerleridir. 

 

**********************************************************************************

Weiterlesen →

Autori: Aziz Isa Elkün

Bahar güli nargiz naz bilen échilghanda,
Baghchamgha  bezme üchün bulbul qon’ghanda,
Aq libasstin örük chéchiki romal yapqanda,
Zar kütken baharim, bügün séni kel dédim.

Qirawliq pelek tebessum quyash tughqanda,
Pesil turnilliri bahar izdep uchqanda.
Zeynepmu munggha pétip yarni séghin’ghanda,
Zar kütken baharim, bügün séni kel dédim.

Quyash nuri jilwe töküp parlighan seher,
Eyler köngülni intizar xeste shu qeder?!
Men razi bahargha giyah bop köklisem eger,
Zar kütken baharim, bügün séni kel dédim.

Étizda maysilar kökirip yasharghanda,
Bowam tikken térekler potla tashlighanda,
Höpüp kélip tam üstide uwa tutqanda,
Zar kütken baharim, bügün séni kel dédim.

Hayat menzili her bahar yéngi bashlinar,
Soghuqta muzlighan köngül issip illinar,
Noruz körkide uyghurning rohi janlinar,
Zar kütken baharim, bügün séni kel dédim.

Séghinishtin tarimda torghay bahar küyler,
Muzluq tengritagh közidin aqar ünchiler,
Her giyah ilimde qishtin zarliq yash töker,
Shunga baharim, bügün séni kelsun dédim.

Ashiqliqtin men toxtimay bahar chillaymen,
Qara qish kelmeske ebed ketsiken deymen,
Her küni weten sanga otluq salam yollaymen …
Zar kütken baharim, séni bir kelsun dédim.

Muhebbet hijrani weten dep öksigende,
Anam etken noruz éshi esike yetkende,
Elkün qelbi her baharda yénip köygende,
Zar kütken baharim, bügün séni kelsun dédim!

6-Mart2017- Yili, London

http://www.azizisa.org/baharim_seni_kel_didim/

14.03.2017

Autori: Esma ÇERÇİL

http://www.psikolojiportali.com/catisma-cozme-stratejileri-sosyolog-esma-cercil/

 

Bir gecede öksürüğünüzü geçiren doğal yöntem acayip basit. Çocuklarda özellikle kış mevsiminde çok sık görülen öksürük hastalık değil, çeşitli sağlık sorunlarının bir belirtisi. Öksürük geniz akıntısı gibi basit bir nedenden kaynaklanabileceği gibi, akciğer enfeksiyonları gibi ciddi tabloların habercisi de olabiliyor. dönemlerde öksürük yüzünden geceleri uyku bile uyuyamazlar. Küçük çocukların soğuğa karşı dirençleri güçlü değildir ve bağışıklık sistemleri zayıf olduğu için  de soğuk algınlığı çocukların yaşamını daha fazla etkiler.Öksürük sebebi ile çocuğunuzu doktora götütürseniz, doktor size büyük ihtimalle bir öksürük şurubu yazacaktır.

Ancak öksürük şurubu mucize bir ilaç değildir ve bir çok yan etkisi bulunmaktadır. Bu yan etkilerden bazıları, baş ağrısı, uykusuzluk ve migren ağrılarını tetiklemektir. Öksürük şurubunda en çok bulunan maddeler ise dextromtrorfan ile kodeindir. Eğer denemek isterseniz bir defa da doğal bir çözüm yolu deneyin. Zencefil sargısı ve bal ile öksürüğü anında kesecek bir çözüm de var. İşte öksürüğe iyi gelen doğal macun!

Malzemeler; 1 Çorba kaşığı taze zencefil ya da zencefil tozu Bal Zeytinyağı Un Ayrıca peçete, yapışkan bant ve gazlı beze de ihtiyacımız olacak. Bal ile unu karıştırın, Zeytinyağını ve zencefili ekleyin, tekrar karıştırın. Sonuçta macun kıvamında oluşan karışımı peçeteye koyun ve tül ile sarın. Göğsünüze ya da sırtınıza yapışkan bant ile yerleştirin. Eğer bir çocuk için bunu yaptıysanız uykudan önce 3 saat boyunca bunu tutmalıdır. Yetişkinler gece boyunca tutabilirler, ancak bilmelisiniz ki zencefil sargısı, normalde terlediğinizden çok daha fazla terlemenize neden olur. Zencefil sargısının hiçbir yan etkisi yoktur, ancak çocuklar hassas ciltlere sahip oldukları için çok daha dikkatli hazırlanmalıdır.

Zencefilin Sağlığa Faydaları:  Zencefilin ilaç sektöründe kullanılması yanı sıra, hastalıklar esnasında kısa zamanda sonuçlar alabilmek için alternatif tıp tarafından da kullanılmaktadır. İçerdiği zengin vitamin ve besinler yardımıyla hastalıklara mücadele ve korunma için de önemli bir bitkidir.  Zencefilin Soğuk Algınlığına Faydaları:  Zencefil Asya bölgesinde binlerce yıldır soğuk algınlığı ve gribe karşı doğal tedavi yöntemi olarak kullanılmaktadır. University of Maryland Tıp Merkezi yaptığı araştırmalar sonucu soğuk ve grip algınlığına karşı iyi parçalanmış 2 yemek kaşığı zencefilin çok iyi geldiğini ortaya koymuştur.

Bu şekilde günde 2-3 kere tüketilen zencefil sayesinde kısa sürede grip ve soğuk algınlığından kurtulmak mümkündür. Zencefilin Solunum Yollarına Faydaları:  Solunum yolu hastalıklarını tedavi eder. Eğer sürekli öksürme sorununuz var ise mutlaka zencefil tüketmelisiniz. Zencefil, içerdiği besin maddelerinin yardımıyla ciğerleri genişletir, mukuslara etki eder ve daha rahat nefes alıp vermenizi sağlar. Bunun yanında doğal bir balgam söktürücüdür, balgamların gevşemesini ve atılmasını sağlar. İşte dünyanın en zararsız ve en etkili öksürük şurubu!

Dünyanın etkinliği kanıtlanmamış üstelik pek çok yan etkileri de olan ama buna karşılık en çok kullanılan ilaçların başında ‘öksürük şurupları’ gelir. Öksürük bir hastalık değildir ki… Öksürük bir hastalık değil onlarca hastalığın belirtilerinden biridir. Öksürüğü kesici ilaç yazmak yerine öksürüğün sebebini bulmak ve onu ortadan kaldırmaya yönelik tedaviler uygulamak daha doğrudur.Üstelik eczanelerde belki yüze yakın çeşidi olan bu ilaçların çok özel durumlarda kullanılabilecek ‘kodein’ dışında ne etkinlikleri ne de aksi tesirleri doğru dürüst araştırılmamıştır.

Öksürüğe sebep olan esas hastalığın tedavisinin yanı sıra hastalarıma bol sıvı almalarını; soludukları havanın nemli olmasını; ıhlamur, ada çayı, nane limon çayları içmelerini ve üzerine biraz zencefil eklenmiş bir tatlı kaşığı bal yemelerini tavsiye ederim. Bal etkili bir öksürük ilacıdır Balın özellikle küçük çocuklarda çok sık görülen solunum yolları enfeksiyonlarında çok faydalı olduğu hem kendi gözlemimdir hem de bunu doğrulayan bilimsel araştırmalar da vardır. Bunlara bir yenisinin eklendiğini görmek beni ayrıca mutlu etti.

İsrail’ li uzmanlar tarafından yapılan ve ‘Pediatrics’ isimli tıp dergisinde on-line olarak yayınlanan araştırma üst solunum yolları enfeksiyonuna bağlı gece öksürüğü olan ve yaşları 1 ile 5 arasında değişen 300 çocuk üzerinde yapıldı. Bu çocuklara yatmalarından yarım saat önce 10 gram bal (okaliptüs, limon veya çiçek balı) veya plasebo olarak tadı, rengi ve görünümü bala çok benzeyen hurma şurubu verildi. Bal verilen çocuklarda öksürüğün şiddeti ve sıklığının hurma şurubu verilenlere göre çok daha fazla azaldığı, anne-babaların da çocukların da daha rahat uyudukları belirlendi. Bal öksürüğe neden iyi geliyor? Balın öksürüğe neden iyi geldiği tam olarak bilinmiyor ama bunun balın antioksidan ve antimikrobiyal özellikleriyle alâkalı olması akla en yakın açıklama.

Tatlıların tükürük salgısını artırarak solunum yollarını kayganlaştırmaları ve buralardaki mukusu inceltmeleri de bir başka ihtimal ve hiç de mantıksız değil. Öksürükte rolü olan duysal sinirler ile tat alma sinirlerinin anatomik olarak birbirlerine yakınlıkları üzerinde de duranlar var fakat bu îzah bana pek mâkûl gelmiyor. YASAL UYARI: Sitemizde yayınlanan yorum yazıları veya haberlerin tüm hakları Sağlık Haberleri’ne aittir. Kaynak gösterilse dahi hiçbiri özel izin alınmadan kullanılamaz. Bu haber veya yazılar sadece Sağlık Haberleri tarafından sağlanan RSS verileri kullanılarak alıntılanabilir.

Detay ►http://www.saglikhaberleri.com.tr/sifali-bitkiler/bir-gecede-oksurugunuzu-geciren-dogal-yontem-h103882.html

Autori: Hebibulla Ablimit

 Ötmüsh adilliq nuri bilen yorutulmighan jayda, nurane kelgüsining bolishi mumkin emes.

—-Abdushukur Muhemmet’imin

Birleshken milletler ma’arip, (UNESCO)ilim-pen we medeniyet teshkilati , 2016-yilini  ehmed  yesewi yili qilip ilan qildi. Mundaq bolushidiki asasliq sewep ehmed yesewining medeniyetler arasidiki öza ara chushunush, öz’ara yiqinlishish we dunya tinichliqigha alahide simwulluq muhim bir shexis bolghanlighidin bolghan.

Ehmed yesewining idiyelirining yene bir alahidiligi er bilen ayalni barawer dep qarighanlighidur. Nöwette  (UNESCO) ning eng köngul böliwatqan mesillerdin biri er-ayallarning barawerlig mesilliri bolup, ehmed  yesewi er-ayal ayrimchiliqqa qarshi ülgilik rol oynaydighan shexistur.

Ehmed yesewining toluq ismi ehmed bin ibrahim bin ilyas yesewi idi. Yesewilik texellusi bilen tasawwuf idiyesining ülgiliridin biri bolghan «hezreti türkistan» nami bilen dunyagha tonulghan. Ghoja ehmed yesewi uyghur millitining meniwi tüwriki bolushqa munasip shexis bolup, biz uyghurlar iptixarliq tuyghumiz bilen esleydighan ulugh alimidur.

Öz zamanida ehmed yesewining eng dangliq shagirtliridin biri bolghan mensur ata digen kishining neslidin kelgen yazghuchi hazini digen kishining yézip, osmanli padishasi murat xan’gha (1574-1595) teghdim qilghan “jewahirul-ebrar min emwajil-bihar” namliq eserde ehmed   yesewining uyghur ilidiki aqsu shehirining sherqi shimalidiki 176 kilométir yiraqliqtiki sayram digen yerde dunyagha kelgenligini, bu yerlerning tengri tagh baghridiki jilghilargha tutishidighanlighini, bu jilghilardin shahyar deryasining aqidighanlighi, bu derya sherqqe qarap iqip lopnur kölige quyulidighanlighi, yene bir tarmiqi bolsa tarim deryasining asasliq gholi ikenligi yézilghan iken. Yeni ehmed yesewi 1093-yilliri uyghur ilinining aqsugha qarashliq bay nahiyesi etrapidiki sayram digen yerde tughulghanliqi iniq bolup, kiyin ilim ögünüsh üchün buxara terepke kitip, hazirqi qazaqistan’gha tewe bolghan chimkentning yeni (hazir bu yerni türkistan dep ataydu) digen yerde 1166-yilliri wapat bolghan bolup, bu yerde heywetlik mexpiresi bar.

 

Qazaq xelqi  ehmed  yesewining wapat bolghan yérige qarap, bizning qazaq millitidin dep pexirlinidu.  Ehmed  yesewining ruhini qazaq  xelqi ichide menggü yashnitish üchün türkistan sherige ottura’asiyada meshhur bolghan “ahmed yesewi unwirsiti” ni 1991-yili 6-ayda türkiye hökumiti bilen birlikte qurup chiqti.

Ehmed  yesewi yashighan dewriler qaraxanilar xandanliqi hökum surgen zamanlar bolghachqa, pütün ottura asiyani    “türkistan” depla atayti.  Shunga ehmed  yesewi yene öz shé’irlirida “tughulghan yérim ol mübarek türkistandin” digen misralarni yazghan idi. Qazaq xelqi tarixtinbiri “yesi” dep atilip kiliwatqan yerni hazir “türkistan” dep atap, ehmed yesewining tughulghan yiriningmu qazaghiztan ikenligini menggüluk muqumlashturush üchün hul saldi.

Özbek xelqi ehmed  yesewining buxarada ilim alghanlighi we u yerde chong medrislerde ilim-tehsil qilip, kiyin nurghun alimlarni terbiyelep chiqqinigha we chimkent etrapidiki rayonlarda eslidinla özbek xelqining yashap kelgen ziminlar ikenligige asaslinip, ehmed  yesewini özbek millitidin dep qaraydu. Shunga ehmed  yesewining özbek dobpisi, özbekchekmen chapanlirini kiygen portra’it resimlirini sizap tarqitip, ehmed  yesewining ruhini özbek xelqi ichide yashnitiwatidu.

Ottura asiyadiki qirindash milletler ehmed  yesewini özining meniwi tüwrüki qilip, uning yolida mingip, uning namida uniwirsitlarni qurup, heywetlik heykellirini turghuzup, meqberisini qayta katta rimutlatquzup, eserlirini bisip tarqitip, mekteplerde ehmed  yesewining eserlirini derislikke kirgüzüp, bu arqiliq sowit ittipaqi zamanidin qalghan qaghjirap ketken ruhiyet dunyasini qaytidin kökertiwatidu. Ehmed yesewining idiyesige bolghan baghliqliqi arqiliq milli we dinni kimliklikini yükseldurushke qarap yol éliwatidu.

Bu hemmimizni söyunduridighan, biz uyghurlarni pexirlendurup, iptixar tuyghumizni téximu ashurdighan bir heqiqeten.

Ehmed  yesew’ning eng meshhur eseri “diwani hikmet” te qollan’ghan til we ipadiligen mezmunlar bolsa uning pütünley uyghur ikenligini ispatlap biridu. Men“diwani hikmet” tin neqil kelturup ilin’ghan shi’érlarni oqupla, 80% chushendim. Bu kitabtiki qollan’ghan tilni türkler chushinelmigenligi üchün mexsus türk tilida izahat bergen.

«diwane hikmet»te ishletken  til yéziq haziriqi qazaq tiligha yaki özbek tilighahergiz oxshimaydu, emma biz ishlitiwatqan uyghur tiligha oxshash.

Yesewining bu kitabining we idiyelirining türk dunyasida tesirining küchluk bolishining yene bir sewebi bolsa öz waxtidiki alimlar öz eserlirini shu zamanning moda tilliridin bolghan erep tili we pars tillirida yazghan bolsa, ehmed yesewi türk tilida (uyghurche) yazghan. Buning bilen islam dinining heqiqi mahiyitini türk tili arqiliq ipadiligen we öz dergahlirida minglerche shagirtlarni yitishturup chiqqan. Buning türkisi netijiside islam dinining orta asiyaning ta yéza-qishlaqlirighiche tarqilishida, emellishishige zor töhpe qoshqan.uning üchünmu bu diwane hikmet namliq kitawi türk oghuz boylirida qutsal kitab bolup qalghan.

Ehmed yesewining dadisi shu zamandiki dangliq alimlardin biri bolghan sheyix ibrahimdur. Anisining ismi qarachach ayshe xanimdur. Ehmed yesewi yette yashqa kelgende dadisi ibrahim sheyiq alemdin ötidu. Uning aldida anisi ayshe xanim alemdin ötken bolup buning bilen kichik ahmed özidin birqanche yash chong bolghan hedisi göher shehnaz bilen yitim qalidu.

Göher shehnaz yette yashliq ehmedke hem ana hem dada bolidu. Göher shehnaz inisi ehmedni ilip, hazirqi qazaqistanning chimkent yinidiki yesi digen yerge birip, u yerdiki dangliq alim arslan ata digen kishige, ehmed  yesewini ilim tesis qilish üchün biridu.

Bu toghruluq ahmed yesewi özining “diwani hikmet” namliq meshhur eserining 16-shé’irning 6-köblitning 1- misrasida mundaq ipadileydu.

“ghariblighde arslan babam izlep tapti” dep yizish arqiliq özining yesi digen yerge musapir ikenligini ipadiligen we arslan babaning uning bilen körushkenligini qeyt qilghan.shuningdek yette yashliq ehmed  özining öz yurtigha bolghan sighinish we muhebbitini 16-shé’irning 5-kublitida mundaq iz’har qilidu.

Ghariblighda yüz yil tursa erür mihman

Taxt u baxt u bostanlari erür zindan

Ghariblighda qul boldi mahmud sultan

Ey yarenler ghurbet ichre köydum mena

Ehmed yesewi ta arslan baba wapat bolghiche uningdin ilim ügünidu. Arslan babadin „ehli beyit“ söygisi we bu toghrisidiki tasawwuf pelsepesining bilimlirini ögen’gen. U 24 yashqa kirgende arslan baba alemdin ötidu.

Ehmet yesewi bolsa ulugh uyghur peylasopi, mutepekkur alim ebu nasir farabi (870-950) ning köz aldida baghdatta mute’esip mollilar teripidin dargha isilghan, tasawwuf pelsepesining asaschiliridin biri bolghan mensur hallachning naheq ölumi toghrisidimu öz esiride uchur birip ötken. (99-shé’ir 3-4-5-misralar)

Mansur bir kün yighladi erenler rahm eyledi

Chilten sherbet ichurdi mansurgha méhrini salip

Mansur aytur „enel haqq“ erenler ishi berhaq

Mollilar aytur nehaq könglige yaman alip

Aytmagil „enel haqq „ dep “kafir boldi mansur“  dep

Kuran ichre buldur dep ölturdiler tash atip.

Ehmed  yesewi 27 yashqa kirgende ottura asiyaning siyasi ,iqtisad we medeniyet merkizi bolghan buxaragha ilim ügünush üchün seper qilidu. Karaxanilar zaminida büxara heqiqetet ilim-penning böshigi idi.

Buxarada ilim ügünup ta 34 yashqa qeder özini her jehettin yitishturidu. 34 yashtin kiyin resmi alim bolup shé’ir yazidu we hikmetlik sözlerni sözleshke bashlaydu. Buning bilen ehmed yesewining shé’irliri pütün türk dunyasigha tarqilishqa bashlaydu. U zamanlarda ottura asiyadiki türk milletliri yingidin musulman bolghachqa we yaki musulman bolush aldida turghan bir qewim bolghachqa, ehmed yesewining shé’irliri arqiliq islamni chushendurush téximu asasnlishidu. Türk tilida yézilghan eserliri arqiliq ulargha muhemmed peyghember (s.a.v) ge bolghan söygisini we uninggha chindili bilen baghliq ikenligini we islam dinining ulughlighini eng chongqur manasi bilen shehirlep ötidu.

Özining «diwani hikmet»esiride islamni «töt ishik» nezeriyesi bilen shehirleydu yene sheriyet , teriqet, merifet we we heqiqet . Herbir «ishik» ni yene 10 pirinsip boyiche izahlap ötidu.

Ehmed yesewining «töt ishik» nezeriyisige oxshaydighan uqumlar eslide orta asiyadiki türkler arisigha  yiyilghan shaman dinidimu bar bolup, islam dinigha kirish pütünley öz medeniyetidin waz kichish emesligini bayan qilish arqiliq, türklerning islamgha kirishini tizletken. Bu seweptin uyghur we bashqa türk milletliri islam dinigha itiqat qilsimu we likin bezi shaman dinigha a’it bolghan adetlerning ta bügün’giche dawamliship kilishining sewepliridin biri del ashu yesewizimning ipadisidur. Bu adetlerning beziliri  yesewining izini boylap türkiye we balqanlarghiche yitip kelgen.

Shamanizimda sherq, gherip, shimal we jenuptin ibaret töt yönulishni qutsal töt pirinsip dep bilidu . Bu töt yönulishni töt reng bilen ipadileydu yeni kök, aq, qara we qizil. Shuningdek derex, tömur, su we ot bilenmu simbollashturghan. Shaman dinigha asasen ka’inat we insan bolsa adalet , qudret, aqil we maslishishtin terkip tapidu dep qaraydu.

U özining “diwani hikmet” namliq esirining 19-shé’irning 9-misrasida „töt ishik“ neziryesini mundaq ipadileydu:

Sheri’etning bostanida jewlan qildim

Teriqetning gülzarida seyray qildim

Heqiqetdin qanat tutup tayran qildim

Merifetning ishigini achtim doslar

Ehmed  yesewi islam dinining tarqitishta er bilen ayal otturisida teng barawerlikni teghip qilghan. Medirisliride er bilen ayallar birlikte zikre qilish, birge ilim ilishni yurguzgen ulugh bir shexis we yuquri teshkilatchanliqqa ige hem öz hikmetliri bilen pütün türk dunyasining hemme teripige tesir körsetken nadir uyghur alimidur.

U öz hayatida minglerche oqughuchilirini yitishturup, türk dunyasining hemme teripige ewetip öz idiyesini tarqatquzghan. Uning shé’iri hikmetliri herxil sazlar bilen xelq ichige qoshaq shekilde keng tarqalghan. Bu arqiliq islam dinini qobul qilmighan bezi türk qewimliri yesewining ewetken murtliridin öz medeniyetidin pütünley ayrilip ketmeydighan hadislerni körup, islamni ongayla qobul qilghan.

Yesewining murtliri barghanla yerliride hayatni janlandurghan. Qurghaq yerlerge birip, su insha’et ishlirigha yitekchilik qilip, dixanchiliq ishliri rawajlandursa, sheherlerde bolsa tijaretchilerge soda ishliridin derslerni birip, soda ishlirini rawajlandurghan we taghliq rayonlarda qoralliq amanliqni saqlash xadimlirini terbiyelep yétishturup, u yerlerge orunlashturghan. Bu arqiliq islamning heqiqi yoruq yüzini xelq ichide namayen qilip, xelqning könglini islamgha mahil qilghan.

Ehmed  yesewining terbiyelep yitishturgen ilim ademlirining tesiri we uning ruhini özige singdurgen türkler anadoluni igenlep büyük seljuqlar impiratorlighini qurghan. Bolupmu mongghul istilachilirgha qarshi jenglerde, ehmet yesewi ruhi türk aliplirige menewi jehettin yar-yölek bolghan.

Yesewi mektepliride yitiship chiqqan oqughuchilardin sari saltuq bolsa altin ordu xaqani berkeyi we bash qomandani nogayini musulman qilghan. Özbek xanini musulman qilghan tüklü babamu yesewining shagirtliridin idi.

Öz dewridiki uluq peylesup, mutepekkur, sha’ir , alimlardin haji bektash weli, yunus emri, mewlane jelalidin rumi qatarliqlarmu yesewining izbasarliridin idi. Gerche ehmed yesewi orta asiyada yashighan bolsimu uning tesiri ta anadolighiche yétip kelgen. Osman impiryesining qurghuchisi osman ghazining qayin dadisi ede balimu yesewining anadolini menewi fetih qilish üchün ewetken murtliridin idi. Shunnga osmali impiratorlighini qurulushida ahmet yesewining nürluq izbasarliri muhim rol oynighan.

Ehmed yesewining idiyeliri türk dunyasining menewi medeniyetige urulghan tamgha bolup, yuzyillardin biri öchmey we dawamliq yuksilip, türk –islam medeniyetini dawamlashturmaqta.

*

Töwende men oqurmen qérindashlirim üchün ehmet yesewining« diwani hikmet» namliq kitabidiki bir qisim shi’érlarni esli nusxisi boyiche huzurunglargha sunimen:

(92-shé’ir 3-4-5-6-misralar):

Musulman musulmanni qildi qatil

Naheq tutup heq ishlarni qildi batil

Mürd pirge qilmaydilar yüz u xatir

Ajep shumluq zamanlar boldi dostlar

Ehli dunya xelqimizde sahawet yoq

Padishahlar wezirlerde adalet yoq

Derwishlerning du’asida ijabet yoq

Türluk bela xelq ustige yaghdi dostlar

Axir zaman alimleri zalim boldi

Xoshametni aytquchilar alim boldi

Haqni aytqan derwishlerge ghanim boldi

Ajeb shumluq zamaneler boldi doslar

(102-shé’ir 5-10 misralar):

Dünya méning digenler jahan malini alghanlar

Kerkes qushtek boluban ol haramgha batmishlar

Molla müfti bolghanlar yalghan ferwa bergenler

Aqni qara qilghanlar ol tamugha kirmishler

Qadi imam bolghanlar naheq dawa qilghanlar

Ol himardek oluban yük astida qalmishlar

Haram yigen hakimler rüshwet alip yigenler

Öz barmaqini tishleben qorqup turup qalmishlar

Tatliq tatliq yigenler türluk türluk kiygenler

Altun taxt olturghan tofraq astida qalmishlar

Mümin qullar sadiqlar sidqi birle turghanlar

Dünyalighini serip étip uchmagh hürin quchmishlar

Qul haji ehmet bilmishsen haqqi yoligha kirmishsen

Haqqi yoligha kirgenler haqqi didarini körmishler

(148-shé’ir 69-koblit)

Mening hikmetlirimni dertsizge éytma

Bahasiz göherimni nadan’gha satma !

Ehmed yesiwi bolsa  ottura  asiyadiki qirindash milletler we türkiyede shunchilik chong hörmetke sazawer bolghan, yuksek qedir –qimmetke muyesser bolghan, özlirining meniwi mimari dep bilgen, ulugh uyghur alimi. Emma men biz uyghurlar ichide alimning hayati we uning eserliri toghruluq yézilghan héchqandaq bir kitab yaki bir ilmiy eser körmidim. Hetta ehmet yesewining mesnewiliridin ikki misrasini, sen’et xumar bu millettin biresining ghezel qilip éytqinnimu anglimidim.

Men qelemge alghan uyghur alimi ehmet yesiwi namliq addiy maqale arqiliq, keng söyumluk oqurmenlerge ehmed yesewi toghrisida yüzeki uchur birish bilen birge xelqimizning bu jehettiki kuyushup qalghan ruhi-halitini ghidighlash arqiliq, ehmed yesewige bolghan qiziqishini qozghap, bundin kiyin ehmed yesewi toghrisida ilmi maqale hetta yazghuchilirimizning bu toghrisida etrapliq izdinip, bire kitab yézishini we mexsus ehmed yesewi toghrida ilmi munazirlerni uyushturushni chin dilimdin arzu qilimen.

Bir tup alma derixi üchün uning tupraqqa chongqur kömulgen yiltizi qanche muhim bolghandek, bizning rohimiz dümlen’gen ashu ötmushmu biz üchün shunchilik muhimdur. Shuning üchün meniwi quyashimiz bolushqa heqliq bolghan bu tarixtiki heqiqetlerni yazma shekilde bugunki künde bizge esqatidighan halda shehirlep birish, ilim ademlirimizning shereplik  burchidur.

Yiraq qedimi ejdatlarning qelbige uruq bolup tirilghan rohiy mahiyet bugunki ewlatlarning wujudida eks etmise, etrapimizni qorshap turghan bu renggareng maddi dunyada, meniwi jehettin barghansiri zeyipliship kitimiz. Meniwi jehettin zeyipleshken qewimde jengqiwar ruhqa, yuksek exlaqqa, chin itiqatqa, chongqur tepekkur qilish qabilyitige ige we sheyilerni periq étish tuyghusi yuquri bolghan ewlatlar yétiship chiqmaydu. Bundaq milletning seltenetlik kelgusidin söz ichishmu esla mumkin emes.

05.03.2016

http://www.healthylifeidea.com/plant-called-gods-gift-can-cure-100-diseases-recipe-3/

Qush özining péyi bilen urulidu!

                           -Uyghur xeliq maqali