Shundaq bir parlaq heqiqet  ilim dunyasigha ayandurki, dunyada mewjut 7000 xildin artuq tilda sözlishidighan insanlarning tarixiy tereqqiyati we medeniy hayat sewiyisi nurghun tarixiy jeryanlar bilen zich munasiwetlik ikenligini  körsetti

Insaniyetning qedimki ejdatlirigha munasiwetlik bolghan tetqiqati üchün 50 nechche yilliq hayatini serp qilip pulattek délillarni toplighan in’giliz tarixshunasi, arxé’olog jeymz chéchword ((James Churchwardning bu sahediki tetqiqatliri netijiside yézilghan wekillik xarektirge ige kitawi « mu qurughluqi » da , insaniyet texminen buningdin 200 ming yil burun « mu qurughluqi » da peyda bolghanlighi sözlinidu.
Aptor bu kitawida insanlarning allah ta’ala teripidin yaritilghanlighini nahayiti yaxshi delilligen.
Aptor bu kitawida, yene uyghurlarning insaniyet medeniyitining peyda bolishigha mustehkem asaslarni salghan yadroluq millet ikenligini, démek parlaq insaniy medeniyetning tunji qedimqi ustazi del uyghurlar ikenligini , uyghurlar  « buyuk uyghur impériyisi» i qurup asya we yawrupa qit’elirini özleshtürgenligini we ilim – penning herqaysi saheliride, eng yüksek derijide güllinishni wujutqa keltürgenligini alahide söyünüsh bilen tilgha élip , bu impériyining térituriyisi , qudriti , tesiri we dölet qurulmisi heqqidiki tepsilatlarni köpligen tarixiy hemde arxé’ologiyilik pakitlar bilen etrapliq otturigha qoyup , « uyghurlar medeniyet jehette eng ilghar xelq bolup , astronomiye , métallorgiye , toqumichiliq sana’iti , binakarliq , matématika , zira’et yétishtürüsh , ma’arip , doxturluq  tibabet we bashqa jehetlerde bilimlik xelq idi , yipek , taxta we métal üstige xilmu  xil gül – neqshlerni chiqirishning ustiliri idi . Altun , kümüsh , bronza ( tuch ) we séghiz topilardin heykel yasiyalaytti. Bu , misir tarixining bashlinishidin ilgiriki ehwallar idi » dep körsitidu .Xeritige qarang:

Mana buningdin melumki , uyghurlar mana shundaq qudretlik émpiriye halitide dunyani bashqurghan we ajayip qimmetlik medeniyetlerni meydan’gha keltürüp , pütkül dunyagha ma’arip , ilim – pen , medeniyet – sen’et we bashqa jehetlerde alahide etwa ustaz bolup tunulghan.
Aptor shu kitawida uyghurlarning zamanimizdiki köpligen milletlerning shekillinishining menbi’i bolghan bir millet ikenligi toghrisida mundaq dep yazidu : « héch qandaq shübhilenmey éytish kérekki , sherqiy yawrupa milletliri taghlarning hasil bolishidin aman qalghan uyghur xelqining ewlatliridur …Silawyanlar , téwtonlar , kélitlar , irlandiyilikler , brétonlar we basiklar  bularning hemmisi < ئۇيغۇر > dégen yiltizdin millet bolup shekillen’genler. Brétonlar, basiklar we heqiqiy irlandiyilikler yawrupagha kelgen uyghur xelqining magéntliq apet we taghlarning hasil bolishidin aman qalghanlarning ewlatliri bolup hésaplinidu.»
Aptor kitawida zamanimizdiki hindistanliqlar we parslarning millet bolup shekillinish tarixini mundaq sherhiligen : « uyghur impériyisining gherbiy  jenubida taghlar hasil bolghandin kéyin , aman qalghan uyghur xelqining ewlatliri , émpiriye halak bolup 8  10 ming yildin kéyin tentenilik rewishte qayta tarixiy sehnige chiqti . Ular dawanlar arqéliq tüzlengliklerge yol élip , özlirining taghlardiki makanlirini töt türküm bolup tashlap kétishti . … Taghlardin birinchi türkümde hindiqush taghlirida yashighan uyghurlar chüshken . ,… Bular kéyin hindu  ariyanlar süpitide melum boldi . …. Bu köchüsh miladididn ilgiriki 2000  1800  yilliri bashlinip , miladidin 1500  yili ayaqlashqan . Uyghurlarning ewlatliri bolghan bu hindu – ariyanlar nechche yüz yil dawamida , awghanistan we keshmir arqiliq hindistan wadiliri yönilishide algha ilgirlep , axiri u yerlerning heqiqiy turghunliri bolghan naga– mayalarni siqip chiqirip , pütkül shimaliy hindistanni öz ilkige aldi …. Bu , hindistanda hemmila yerge tarqalghan hazirqi insan tipining shekillinishige élip keldi . Texminen shu dewrde uyghurlarning shimalidiraq yashighanliri , pes dawanlar arqiliq iran dalasi bilen paris qoltughining sherqiy  shimal qirghiqidiki rayunlargha chüshken . Bu uyghurlar kéyinrek parslar dep ataldi . Uyghurlarning yene bir qismi ongay ötkellerdin ötüp , kaspiy déngizining jenubigha , ermenistan we zagros taghlirining sherqidiki midiye dep atilidighan yerlerge orunlashti . Bu yerge orunlashqan uyghurlar bolsa midiyanlar namini aldi . Midiyanlarmu , parslarmu « mu quruqlighi » da yashighan « ax raya » qebililiridin uyghurlar arqiliq peyda bolghan ariyanlardur . Ular yanila tinch okyandin ötüp asya we yawrupada öz qudritini namayan qilghan buyuk uyghur émpiriyisining kéyinki ewlatliri bolup hésaplinidu . Bu xelqlerning irqi te’elluqlighi , tili we dini bir  birige nahayiti oxshushup kétidu . Ular ezeldinla bir xelq tursa , bashqiche bolishi mumkinmidi ? »
Elbetteki , bügünki uyghur milliti bilen hindi , pars milletlirining tili , örp – adetliri , turmush usuli , chiray shekli , beden tüzülishi qatarliq jehetlerdiki köpligen oxshashliqlar bizni aptor « qédimqi qurughluq mu » namliq kitawida otturigha qoyghan köz qarashlargha qarita salmaq mu’amilide bolushqa indeydu …. !
Aptor bu kitawida « insanlarning eslidiki wetini (« mu qurughluqi ») barliq qedimqi yéziqlarning achquchi » dep yézip , buninggha munasiwetlik pakit  delillirini otturigha qoyup , « séhirlik yéziq » mesiliside uyghurlarni derhalla tilgha élip , « uyghurlar bolsa adette sanlarni ipadilesh üchün tik yaki tüz siziqlardin paydilan’ghan,…» dep körsitidu .
Aptor « muning qutsal simwolliri » namliq kitawida bolsa : « pütkül mu medeniyiti dewridiki insanlar uyghurlarningkini asasliq halda tallighan . ……. Uyghurlarning étiqat , bilim , ijtima’iy hayat , insan bilen tebi’et otturisidiki tengpungluq , insan bilen ka’inat arisidiki qurulmilar jehettin qaldurup ketken asaslar nahayiti toghra », dep yazidu .
Melumki , insaniyet medeniyitining peyda bolush tarixi we tunji makani toghruluq yawrupa tarixchiliri qédimqi misir , babilon , gritsiye we rim émpiriyisi , andin qalsa junggu we hindistanni tilgha élishidu .
Emma jeymz chéchwod 50 yilliq izdinishlirining semerilik méwisi bolghan « uluq uyghur émpiriyisi » namliq kitawida buni ret qilip , mundaq deydu : « uyghurlar mundin 20000 yil burunla medeniyetning yuqéri pellisige yetken . Ular astronomiye , kanchiliq toqumichiliq , arxéologiye , matématika , yéza égiligi , yéziq , tibabetchilik we bashqa penlerni biletti . Ular yipek , métal we yaghachtin heshemetlik buyumlarni teyyarlashqa mahir idi . Altun , kümüsh , brunza we laydin heykellerni yasaytti . Bularning hemmisi misir medeniyiti peyda bolushtin ilgiri yüz bergen . Qédimiy grék , xaldéy , wawilonlar , parslar , misirliqlar we hindilarning medeniyiti qédimiy « mu » dewride yaritilghan uyghur medeniyiti asasida peyda bolghan .» ( uyghurche neshri , 14 – bet ) yuqérida körüp ötken türkche séximimu buning bir delilidur.
Shuninggha mas we uyghun rewishte , türkiyining «erginequn» (Ergine Qun) gézitide muherrem qilich teripidin «shi’ende qurulghan uyghur el’ihrami» namliq bir parche nahayiti qimmetlik  maqale élan qilin’ghan bolup , maqalide , « uyghur rayunida bayqalghan , yasilish dewri misir el’ihramidin 100 nechche yil burun bolghan , misirdiki el’éhramdin téximu igiz hem heywetlik bolghan el’éhramni yasighuchi xelq heqiqiy uyghur türkliridur . Bu rayun’gha kirish junggu hökümiti teripidin pütünley cheklen’gen . Chünki bu pramidilarning ichide proto  türk (Proto – Türk) yazmiliri mewjut . Bu rayun’gha hetta arxé’ologlarning kirishigimu qet’iy ruxset qilinmaydu . Chünki bu sirliq el’éhramlar  dunya tarixining qayta yézilishigha sewepchi bolup qélishi mumkin . Bügünki kün’ge qeder junggu chégrisi ichidiki shi’endin 100 kilométir yiraqliqtiki chinlishen téghi üstide qédimqi uyghurlar teripidin bina qilin’ghan 100 din artuq kichik el’éhramlar we igizligi 300 mitirdin igiz el’éhramlar mewjut . Bu el’éhramlarni tekshürüp – tetqiq qilish üchün 1994 – yili shenshi rayunida bir tetqiqat sayahiti élip barghan girmaniyilik alim hartwég hawstof  özining resim albomidin bir qanche resimning xelqqe körsitilishige ruxset qilin’ghan . Hawstofning qarishiche , piramidilarning bina qilinish tarixi eng az miladidin ilgiriki 2500 yillar etrapididur . Bu rayunning cheklen’gen rayun qilinip élan qilin’ghanlighi seweplik pramidalarning ichidiki misir piramidiliridinmu yuqéri téxnika bilen mumyalashturulghan jesetler we qédimqi türkche yazmilar heqqide tetqiqat élip bérish mumkin bolmaywatidu » déyilgen .
Tüwendiki resimler mana shu piramidalarning bir qismining körünüshliri :

Mana mushuning üzidinla uyghurlarning ma’arip , ilim – pen , téxnika we medeniyet – sen’et jehette qanchilik ilgiri ikenligi we qanchilik ilghar sewiyige yetkenligini nahayiti rushen köriwalghili bolidu .
Del shundaq bolghachqa , uyghurlar  hergizmu  orxun wadisidin tépilghan miladi Ⅸ esirge te’elluq uyghur yazma yadikarliqlirida déyilgendek « … Miladi Ⅸ esirdin bashlap yéziq qollunushqa bashlighan » , « ular miladi 840 – yili urxun wadisidin shinjanggha köchüp kelgende qédimqi uyghur yézighinimu bu rayun’gha bille élip kelgen » bolmastin , belki « mu quruqlighi » dewridila dunyagha kelgen we yéziq qollinishni eng baldur bashlap medeniyette eng aldinqi qatarda turghan éqil-parasetlik buyuk millettur!
Uyghurlar mana shundaq nahayiti uzaq zamanlardin bashlapla yéziq qollunup seltenetlik medeniyetlerni wujutqa keltürüp insaniy yashashning yollirini körsitiwatqanda , bashqilar xilmu – xil det – talash , jengge – jideller bilen aware idi , hetta bezi milletler ishtan kiyishni bilmey yawayi haywanlardek yashiwatatti . Bu heqte türkche ishlen’gen « boz qirning oyghinishi » namliq xeritide tepsili chüshenchiler birilip , uyghurlargha nispiten , « urush – jidelning ornigha edebiyat » mawzusi bilen uyghurlarning güzel insaniy hayatni eng burun bashlighanlighi , qedimi  tekkenla yerde ilim – meripet güllirining poreklep échilghanlighi qizghin  medhilinip , « …. Shundaq qilip uyghurlar türk , mungghul qewmliri ichide buyuk , ilghar bir qewm ikenligini namayan qildi , chinggizxan zamanigha kelgendimu ular qewmlerning terbiyichiliri bolghan idi . …. » déyilidu . Bu bahagha nahayiti yéqin halda fransiyilik  meshhur ottura asyashunas tarixchi grasér ependimu  1930 – yilliri yazghan « yaylaq impériyiliri » namliq kitawida qédimqi uyghurlar üstide toxtulup , « uyghurlar türk , mungghul xelqliri ichide eng ilghar xelq bolup , chinggizxan dewrige kelgendimu yanila terbiyiligüchilerdin idi » dep yazghan bolsa , amérikiliq tetqiqatchi dénis snor ependi  1960 – yilliri yazghan « ichki quruqluq asya » namliq kitawida uyghurlarni « türk tilida sözlishidighan musulman bolmighan xelqler ichide héch qaysisi uyghurlar yetken medeniyet derijisige yitelmigen » dep teripligen idi. Derweqe tarixta chinggizxandek qudretlik jahankeshtlermu bilim we éqil – parasette uyghur katip – baxshilirini ustaz tutqan we uyghur yézighini ögünüshke buyruq chüshürgen idi . Shuning bilen uyghur yézighi mungghullarning dölet yézighi bolup qalghan idi.
Ilim heqiqitige ottek muhebbetlik yene qanchilighan alimlarmu barki , ularmu uyghurlar we uyghur tili heqqide nahayiti qimmetlik eserlerni yézip nahayiti yüksek bahalarni bergen . Bulardin shwétsiyilik meshhur tilshunas gunnar yaring « uyghur tili » namliq 4 tomluq kitawini yazghan bolsa , gérmaniyilik proféssor gaba’in xanim uyghurlarning tarixi , diniy étiqadi , til – yézighi we medeniyet – sen’iti üstide tetqiqat élip bérishqa pütün ömrini béghishlighanki , ömürwayet turmushluq bolmay alemdin ötken we ajayip qimmetlik ilmiy netijilerni yaratqan bolup , uning « qédimqi uyghur tili » , « qédimqi türkiy tillar » , « hazirqi zaman türkiy tilliri» …… Qatarliq 10 nechche parche ilmiy esiri , 200 parchidin artuq ilmiy maqale we teqrizliri bar .
Ulardin bashqa türk alim , proféssorlardin meshhur proféssor doktur oktay sinan oghli mundaq deydu : « bizning tariximizning yaxshi tetqiq qilinishi üchün in’gilizchini bilidighan emes , uyghurchini bilidighan minglighan mutexesislerni yétishtürüp on minglighan wesiqilerni tetqiq qildurush lazim . » ( tetqiqatchi yazghuchi turghay tüpekchi oghli : « proféssor doktur oktay sinan oghli we türkche » , 289 – 290 – betler ) ,« uyghur türkliri dunyaning hazirqi we ötmüshidiki eng buyuk , eng insaniy medeniyitini yaratqan idi . Insanning bayashatliqi , huzuri we bext – sa’aditini asas qilghan dölet hakimiyiti chüshenchisini otturigha qoyup yurt sorighanlarmu uyghurlardur . Bashqa türk döletliri we axirida osmanliqlarmu hakimiyet bashqurushni ularning usuli buyiche dawamlashturghan . » ( shu kitap , 252 – bet ) ,  « türk dunyasi , hetta pütkül insanlar  uyghurlargha köp jehettin qerzdar . Uyghurlar eng buyuk medeniyetlerni meydan’gha keltürgen . Dunya buyiche insanning bext – sa’adetlik bolishini aldiniqi rette qoyghan dölet bashqurush éngini we tüzülmisini , nurghunlighan sen’et we téxnikini , eng ilghar tériqchiliq we sughurush we bostanlashturush usullirini ular ijat qilghan . Osmanliqni öz ichige alghan kéyinki türk döletlirining buyuk muwappiqiyetliri mana shu uyghurlardin kelgen … 20 yil burun yapuniyidiki jiddiy izdinishlirim jeryanida yapunlarning diqqiti qozghaldi . Hazir ular tetqiqatini bashliwetti . Biz yapunlar bilen birliship « uyghurlarni tetqiq qilish merkizi » ni qurishimiz lazim . Osmanliq arxip belgilirini tetqiq qilidighan bir bilim qoshunining yénida yene uyghur tili , yézighi we tarixi buyiche köpligen mutexesislerni  tézlikte  yétishtürishimiz lazim .» ( shu kitap , 283 – bet )
Oyghurshunas alim axmet jafer oghlimu « türk tili tarixi » , « qédimqi uyghur tili lughiti» namliq kitaplirida oyghurla we uyghur til – yézighi toghruluq keng sehipe ajritip tepsili melumat bergen . Bu yerde qisqiche köridighan bolsaq , « 5 – esirdin bashlap ilgiri öz qebililiri bilen , xéli kiyin bolsa qoshulghan bashqa türk qebililiri bilen siyasi birlikni meydan’gha keltürgen uyghurlar ottura asya türk tili we medeniyitining tereqqiy qilishi we tarqilishida nahayiti muhim rollarni oynighan .» ( « türk tili tarixi » ( 150 – bet ) , « ottura asyadiki eng bay mezmundiki türk edebiyati uyghur yézighi bilen wujutqa kelgen .» ( shu kitap , 169 – bet ) , deydu axmet jafer oghli .
Emdi , türkiye jumhuriyitining kona medeniyet ménistiri namik kemal zeybek ependi mundaq deydu : « …. Türkiyide qolliniliwatqan ‹uygharliq› sözining eslisimu ‹uyghurluq› tur . …. « hazirqi zaman tarixi » insaniyet tarixini eng köp 6 – 7 ming yil keynige qayturup sümerler bilen bashlinidu . … Emma tarixni téximu keynige süriwatqan tetqiqatchilarmu bar . Mesilen , « mu » ( MU ) uygharlighi namliq ilmiy maqalini köridighan bolsaq , uningda , bügün yashiwatqan dunyamizgha 12 ming yil burun hakim bolghan , dunyani bashqurghan bir impératurluq bar bolup , uning ismi uyghur impératurlighidin ibaret ….. Dégen uluq ilmiy heqiqet alahide otturigha qoyulghan » , « qollina – qollina ögünüp qalghan ashu « uygharliq » dégen sözge bir qarap baqaylimu ? Buning eslisi « uyghurluq » tur . «uyghurluq» dégen söz bir’az özgertilish arqéliq mana shundaq «uygharliq» déyilidighan bolup qalghan . … Bu uyghurlar zadi kim ? … Nime üchün uyghurluq ? Chünki , mundin 12 ming yil ilgiri asya we yawrupani uyghurlar bashqurghan we pütkül xelqlerge «uygharliq» ni élip kelgen idi . Bilin’gen pütkül medeniyetlerning tunji menbi’imu uyghurlar idi . …. Ata türk nime dédi ? Xosh , tarixiy qarashlirini ilgiri sürgenler uyghurlarni nege baghlaydu ? Jeymz chéchwod « mu uygharlighi » deydu we « mu qit’esi » qarishini otturigha qoyidu . Ata türkmu yuqéri qabiliyiti , alahide sezgü küchi we heqiqiy ilmiy tehlilliri bilen uyghurlarning atilirining ottura we sherqiy asyada yashighanlighini otturigha qoyidu . 50 ming yil burun ottura asyada bir – birige tutash déngizlardin terkip tapqan bir ichki déngiz bar idi . Bu ichki déngizning etrapida körkem bir medeniyet ( uygharliq ) bar idi. Bu uygharliq amérika qit’esini öz ichige alghan halda pütkül dunyani idare qildi , tesirlendürdi we uygharliqni tarqatti. …. » ( namik kemal zeybek : « anatoliyege qachan kelduq ? » )
Yene , meshhur tarixshunas morgan ependi : « dunya medeniyitining achquchi tarim derya wadisigha kömüglüktur . Qachan shu achquch tépilidiken , dunya medeniyitining sirimu shu chaghda échilidu .» dégen bolsa , rus alimi kuznitsof : « ottura asyani dunya medeniyitining bir ochighi deydikenmiz , shu medeniyetni yaratquchilar uyghurlar ikenligini onutmasliqimiz kérek .» dep alahide izahlaydu .
Emdi , uyghur xelqining 11– esirde ötken meshhur alimi , türkilog mehmut qeshqéri alemshumul shah eser « türkiy tillar diwani » ni yézip , uyghurlar we ularning tili , medeniyiti we bashqa türlük saheler bilen munasiwetlik bolghan ajayip qimmetlik chüshenchilerni otturigha qoyup , sherq medeniyet oyghunishining tunji basquchini we uyghur medeniyitining birinchi altun dewrini yaratqan idi . « türkiy tillar diwani » yawrupa ilim – pen alimide , bolupmu türkilogiye saheside zor weqe hésaplan’ghan idi . Bu heqte yézilghan némische , wén’girche , rusche in’gilizche kitap we maqalilar heddi – hésapsiz . Xususen , nöwette « türkiy tillar diwani » seweplik alimning yüksek hörmiti üchün b d t buyilni mehmut qeshqérining xatirlinish yili qilip békitti !
Meshhur sha’ir , tilshunas we xettat mirza elishir nawayimu uyghur tilining ajayip uluqwar til ikenligi toghrisida « ikki til toghrisida muhakime » namliq meshhur esirini yézip , özini tip qilghan halda sherq medeniyet oyghunishining ikkinchi basquchini we uyghur medeniyitining yene bir qétim güllen’gen altun dewrini yaritishqa qattiq küch serp qilghan idi .
Yene uyghur xelqining 11 – esirde yashighan buyuk mutepekkür sha’iri yüsüp xas hajip chong hejimlik dastan « qutatqu bilik » ( bext – sa’adetke érishtürgüchi bilim ) ni yazghan bolup , bu eser ilmiy we bede’iy qimmiti bilen jahan medeniyiti sehniside insaniyet tepekkürining isil durdaniliridin bolghan meshhur shah eserler qatarida uzundin buyan pexri orun tutup kelmekte . Yüsüp xas hajip bu esiride adil qanun yürgüzüsh , bilim , éqil – paraset we exlaqni izzetlesh asasiy mezmun qilin’ghan ijtima’iy ghayini otturigha qoyudu . Bu eser til we shé’iriy uslup jehettiki alahidiliki bilen uyghur shé’iriyitining 11 – esirdila xéli yuqéri sewiyige yetkenligini ispatlaydu .
Yene körsek , mundin 2 – 3 ming yillar burun asya – yawrupa chong quruqlighi otturisida shekillinishke bashlighan , kéyinki waqitlarda junggudin rimghiche bolghan keng rayunlar we nurghun memiliketler otturisida siyasi , iqtisadi , soda munasiwiti , dostane bérish – kélish we medeniyet almashturush pa’aliyiti keng da’iride élip bérilghan we yerlik ahalilar teripidin ‹ karwan yoli › déyilse , tarixta oynighan mislisiz katta roligha asasen ‹ dostluq yoli › , ‹ altun köbrük › dep teriplen’gen , uyghur xelqining bu yolning shekillinishi üchün qoshqan alemshumul töhpisige asasen girmaniyilik férdinant fon richtxofin teripidin tunji qétim « yipek yoli » déyilgen yolmu bar .
Bu yerde emdi shunimu alahide söyünüsh bilen tilgha élip ötimenki , 2005  yili 2 – ayda en’giliyide en’giliye xan jemeti sen’et akadémiyisi teripidin « türkiy xelqlerning ming yilliq sepiri » téma qilin’ghan körgezme uyushturulghan bolup , bu körgezme 1930 – yilidin buyan londonda oyushturulghan eng chong körgezme hésaplinidu . Körgezmige kök türk , uyghur , selchuq xanlighi we osmaniye émpiriyisige a’it tarixiy yadégarliqlar qoyulghan we türkiy xelqlerge a’it 370 parche asare – etiqe körgezme qilin’ghan . Bular nyuyorktiki mitropolitan muziyi , pétérsborgdiki hérmitagé muziyi , parizhdiki lur muziyi we bezi kishilerning qolidiki eserlerdin toplan’ghan . Körgezmide uyghurlargha a’it medeniy yadigarliqlar eng köp bolup , uyghurlargha a’it ming öy resimliri , turpan we qumul qatarliq yerlerdin tépilghan qédimqi uyghurlargha a’it tékistler , uyghurlargha a’it bolghan ölükler kitawi , iriq bitik , oghuzxan dastanining esli nusxisi , wiyana döletlik muziyxanidin élip kélin’gen qutatqubilikning esli nusxisi , béritaniye muziyxanisidin tallan’ghan uyghurche tékistler we herqaysi muziyxanilardin élip kélin’gen uyghur döliti mezgilidiki nurghun medeniy yadigarliqlar bar bolup, körgezmide birinchi sepke uyghurlarning tizilghan !!!
Bu jehettiki tepsiliy melumatlargha tüwendiki adrés arqiliq tuluq érishkili bolidu :
http://www.Turks.Org.Uk/index.Php?Pid=8

.Emdi tüwendikilernimu körüp qoyung :

Xelqaradiki uyghurlargha munasiwetlik bolghan muhim eserler munderijisi

19-esirlerde gherpliklerning eyni waqitta téxi ichilmighan ottora we shimali asiya ichki qurughliqigha bolghan kuchluk qiziqishi, shundaqla turluk siyasi -iqtisadi mesililer sewebidin köpligen chet’ellik ikispitiditsiyichiler asiya ichki quruqluqigha ichkirlep kirip turluk tekshurush pa’aliyetlirini ilip bérishi netijiside , mezkur rayondin köpligen tarixi medini yadikarliqlarni bayqighan we ularni öz memliketlirige ilip ketken. Mana mushu «oljilar»ning turtkiside ottora we shimali asiyadiki milletlerning tarixi, mediniyiti, tili qatarliq mesililerni tetqiq qilish qizghinliqi gherp elliride nahayiti ewj ilip ketken. Köpligen sherqshunaslar, altay-oralshunaslar, turkshunaslar we  uyghurshunaslar  yitiship chiqip, az bolmighan ijadi emgeklerni qilish arqiliq, ottora we shimali asiya xelqlirining tarixi we mediniyitini putun dunyagha namayen qilghan.
Töwendikiler mana shu jehettiki bir qisim muhim eserlerning aptorlirining munderijisi :
1.Choqan welixanow(1837-1865 , qazaq ): «choqan welixanow maqaliler toplimi»;
Choqan welixanow hazirqi rosiyege qarashliq sibiriyidiki omib shehiride toghulghan bolup, qazaq . U char rosiye hökumitining orunlashturishi buyiche eyni waqititki uyghur diyarigha kilip nurghun tekshurush xizmetlirini ilip barghan.
2. N.M. Pirzhiwaliski(1839-1888 , rus) : «ossoriye»(sibiriyeni tekshurush ç) ;«zeysandin yolgha chiqip qumul arqiliq shizang, xuangxining bash iqinigha birish» (tekshurush doklati);
3. W. Bartold (1869-1930 , rus ) : «mungghul istilachiliri dewridiki turkistan»,« ottora asiya tarixi heqqide omumiy eserler», «turk-mungghul xelqlirining tarixi we filologiyisi – ottora asiya, yiraq sherq»,«sherqshunasliqqa a’it eserler»,« yette su tarixi ochérikliri »,«ottura asiyadiki ékispiditsiye doklati », « türkistan »,« mongghullar istilasidin ilgiriki türkistan »,« qirghizlar », « türki we mongghul xelqlirining tarixi » ;
4. W.W.Radlof (1837-1918 , rus  ) : «sibiriye», «sibiriyidiki qedimqi izlar», «turki tillar di’alikt loghitining sinaq nosxisi», «herqaysi turki qebililerning ighiz edibiyat eserliridin tallanma» ;
5.S.I.Malof(1880-1957 , rus ) : «qedimqi turki wesiqiler», «siriq uyghur tilining morfoligiyisi we sintaksis», «altun yarugh», «qumul shiwisi», «lopnur shiwisi» ;
6. P.K. Kozilof(1863-1935 , rus ) : «mungghuliye amdu we uluk sheher qaraxoto»;
7.A. N. Birnishtam (1910-1956 ,rus ) : «honlar tarixining ochiriki», « 6-, 8-esirlerdiki urxun-insay turklirining ijtima’i-iqtisadi qurulmisi», «yettesu arxilogiye toplimi», «ughuzxan riwayitidiki tarixi heqiqet» ;
8. A.N. Kiropatkin ( rus ): «qeshqeriye»;
9. I.Y. Bichurin ( rus , 20-esir) : «qedimqi ottora asiyada yashighan milletlerning tarixigha a’it matiriyallar»;
10. A.M. Shirbak ( rus , 20-esir) : «tilshunasliqta altay qiyasi»,«shinjangdin tipilghan 10-,13-esirlerdiki turkche tikistlerning giramatikisidin ochiriklar»,«yingidin bayqalghan ronikche tikistler» ;
11.Baskakof ( rus , 20-esir) : «altay tilliri», «turki tillar»;
12. D.I.Tixonow ( rus , 20-esir) ;1966 – yili « 10- 14- esirlerdiki uyghurlarning ijtima’iy, iqtisadiy qurulmisi » digen eserni yézip élan qilip, uyghurlarning bu dewr tarixi heqqidiki tetqiqatni téximu chongqurlashturdi. Yene shu sowét ittipaqi alimi malyawkin 1983- yili « 9- 12- esirlerdiki uyghur döletliri » digen eserni yazghan bolsa, sowét ittipaqi alimliri 1988- yilidin bashlap tixwiniski we litwiniskilarning bash muherrirlikide kolléktip halda köp tomluq « qedimqi we ottura esir dewridiki shinjang tarixi » digen eserni yézip töt tomni neshrdin chiqardi.
Bu eserde gherptiki alimlarning uyghur diyari we uyghurlarning tarixi heqqidiki eng yéngi tetqiqat netijilirini özige mujessemleshtürgen bolup, bu eserning birinchi tom altinchi bapida qedimqi yunan, rimlarning eserliridiki shinjang tarixigha a’it matériyallardin zor miqdarda paydilinip, élimizning peqet xenzuche tarixi matériyallarghila tayinidighan tarixchilarning közini échip qoydi.
13.S.W. Kilyashtorni (20-esir) : «qedimqi turk yiziqidiki abidiler» ;
14.    A. G. Maliywkin(20-esir): «8-esirdiki turpan xandanliqi», «9-esirning kiynki yirimidiki gensu uyghurliri we tangghutlar» , «840-848-yilliridiki uyghurlar we jonggo», «9-,12-esirlerdiki uyghur döletliri» ;
15. W.M. Nasiliw (20-esir) : «urxun-yinsey yadikarliqlirining tili», «urxun yiziqida xatirlen’gen turki tildiki yadikarliqlar» ;
16. N.F. Katanof (xakas turkliridin kilip chiqqan) : <كۇن چىقىش ئۇيغۇرلىرىنىڭ تۇرمۇشى>;
17. Yakubowiski : 1947- yili « erep, paris menbeliridiki idiqut ulugh uyghur éli  (9- 10- esirler) » digen maqalisini élan qildi. U bu maqalisida erep we paris tilidiki yazma matériyallar arqiliq turpandiki idiqut ulugh uyghur élining 9- 10- esirlerdiki tarixini bayan qilghan.
18.Girum girzhimaylo: « junggoning gherbidiki sayahet xatiriliri». Bu eserning 2- tomida tengritaghning shimalining ötken dewrlerdiki tarixi heqqide mexsus toxtalghan. Bu eserdimu yuqérida tilgha élin’ghan girigoriyowning esirige oxshash uyghurlartarixi heqqidiki matériyallar kirgüzülüsh bilen birge bu eserlerge birmu-bir izah yazghan;
19. Pirawuslawiye épiskopi bichurin : « qedimqi wehazirqi zamandiki jungghar oymanliqi we türkistanning omumiy ehwali » we « qedimqi shirqi türkistanning milletler tarixigha da’ir matériyallar »;
20.Birétschnéydér : « ottura esirdiki uyghurlar» ;
21. Dossan : « mongghul tarixi  chinggizxandin tömürlenggiche » ( uyghurlar tarixigha chétilidu).
Yapuniye:

1. Nishi tokojiro(1847-1912) : «ottora asiya xatiriliri» ;
2.Otani ko’ol(1876-1948) : «gherbi yurtning arxilogiyilik resim shejerisi», «yingi gherpke sayahet» ;
3.  Xinotsu tomu (1866-1920) : «ili xatiriliri» ;
4. Matsuda toshi’o (1903-1983): «köchmen milletlerning tarixi», «ottora asiya tarixi», «qedimqi tengri tighining tarix-jughrapiyisi»;
5.Omimora xiroshi(20-esir): «qedimqi uyghur yiziqidiki tilxet we höjjetler toplimi».
6. Nishixama juntaru(20-esir) : «qedimqi dunxuang putukliri», «uyghurche budda kilassik eserliri», «gherbi rayon mediniyitige da’ir matiriyallarning retlinishi we tetqiqat» ;
7. Yamada nobo (20-esir) : «qedimqi uyghurche matiriyallar we ularning sherhi», «qedimqi uyghurche toxtam wesiqiler toplimi»,«qedimqi uyghurche soda-sitiq toxtamnamilirining formati», «istambul unwirsititi kutupxanisida saqliniwatqan gherbi yurtqa a’it yadikarliqlar», «otani ikispiditsiye etriti ilip kelgen uyghurche yadikarliqlarning munderijisi» ;
8. Mori masa’o(20-esir) : «qedimqi uyghurche qanun wesiqilerge a’it mesililer», «qedimqi uyghurche teklik sitish toxtamnamisi», «böguxan we quju», «urxun yadikarliqlirining tonulishi», «elshir nawayi»;
9. Oda yotin(20-esir) : «qedimqi uyghur yiziqidiki sekkiz yukmek heqqide izdinish» ;
10.Kodara kogi(20-esir) : «shiwitsiye milli moziyida saqliniwatqan qedimqi uyghurche yadikarliqlarning waqitliq tizimliki» ;
11.Shugayto masaxiro(20-esir): qedimqi uyghurche yadikarliqlarning tetqiq qilinishi»,«buyuk biritaniye muziyidiki qedimqi uyghurche qolyazmilar» ;
12.Xamada masami(20-esir,chaghatay wesiqiliri tetqiqatchisi) : «zepername»(kucha dihqanlar inqilabi toghrisiki eser we bu toghirliq tetqiqat), «tarixi eminiye», «ghazat dermuluk chin heqqide», «ili kirzisi we uyghurlar», «xoten tarixi» ;
13. Manu iyji (20-esir) : «baburnamining sihri kuchi», «tarixi reshidi»,«babur we hirat» ;
14.Moriya sotaka’o (20-esir) : «dunxuangdin tipilghan yuen dewridiki qedimqi uyghurche budda rahipliri yazmiliri» ;
15.Xanida toro(20-esir) : «tang solalisi bilen uyghurlarning munasiwiti heqqide tetqiqat», «turkler we budda dini», «uyghurche buddizim kilassik eserliri», «gherbi yurt mediniyet tarixi», «turpandin tipilghan mani muxlisliri tilawetname parchisi» ;

Gérmaniye:

1.Albirt fon likok (1860-1930) :  «shinjangning mediniyet xeritisi», «sherqi turkistanning yer asti bayliqliri», «idiqut» ;
2.A. Gronwidil (1856-1935) : «qedimqi kucha», «giritsiye, turkistandiki qedimqi budda ibadetxaniliri»;
3. Fon gaba’in (1901-1993 , ayal) : gérmaniyelik anni fon gaba’in (1901- 1993) pütün ömrini uyghur tili, medeniyiti, tarixi, dini we sen’itini tetqiq qilishqa béghishlidi we bu heqte ilgiri – kéyin bolup 300 parchidin artuq eser yazghan bolup, pütün dunya étirap qilghan uyghurshunasliqning asaschiliridin biri, u aldinqi esirning 20- yilliridin bashlap, ustazi w. Bang bilen birliship 6 tomluq « türkche (uyghurche) turpan tékistliri » we « qedimqi uyghur tilidiki < سامىتسو ئاچارىنىڭ تەرجىمھالى> (shüenzangning terjimihali) » digen eserlerni teyyarlidi. 1941- yili dewr bölgüch ehmiyetke ige esiri « qedimqi türk tili (uyghur tili) girammatikisi » digen eserni yazdi. 60- yillardin kéyin u özining tetqiqat yönilishini asasliqi uyghurlarning tarixi, medeniyiti, diniy étiqadi we sen’itige qaratti hem bu jehette shanliq netijilerni qolgha keltürdi. U aldinqi esirning 40- yillirining axiri 50- yillirining béshida « qedimqi türkler hayatida sheherning roli»,«uyghurlarning deslepki mezgildiki tarixi », « türk we uyghurlar arisidiki buddizim », « qedimqi uyghurlarning yilnamisi », « ottura asiyada buddizim », « idiqut ulugh uyghur éli », « turpandin bayqalghan buyumlardiki metbechilik téxnikisi », « idiqut ulugh uyghur élide turmush » (ikki tom), « ottura asiyashunasliqqa kirish » qatarliq muhim eserlerni yazdi. Uyghur sen’et tarixi heqqide abide xaraktirlik eser « uyghurlarning buddizim sen’iti » we «uyghurche yézilghan budda sutraliridiki yaghach oyma qisturma süretler heqqide tetqiqat» qatarliq eserlerni yézip chiqti.
4. Omiliyan pritsak (20-esir) : «turki edibiyatining asasliri», «qaraxanilar döliti», «ughuz yabghu impiriyisining weyran bolishi». «qarluqlardin qaraxanilar dölitigiche» ;
5. J. Markward (20-esir) : «qedimqi turklerde yilname», «komanlar» ;
6.Imirsak (20-esir) : «sak tilining girammatikisi ustide tetqiqat», «udun yiziqidiki altun yaruq nomi»;
7. Hirman wambiri (20-esir) : «chaghatay tili heqqide tetqiqat», «semerqent tarixi»;
8. Willi ban’g (20-esir) : «turkche turpan tikistliri» ;

Rosiye we girmaniyedin bashqa eller

1. Sitansilas zholin (1797-1873, firansiye) : «sherqi turk tarixigha a’it matiriyallar» ;
2.Awril siteyin (1862-1943 , en’giliye tewelikidiki win’giriyilik) : «gherbi rayon»,«gherbi rayon arxilogiyisi»;
3.W.Tomsin(1842-1927, daniye) : «urxun-insay yadikarliqlirini yiship oqushtin deslepki netije» ;
4.Siiwin hidin(1865-1952 , shiwitsariye) : «ottora asiyani kisip ötush», «jonggoning gherbi shimalini tekshurushtin doklat», «1899-1902- yillarda asiyani tekshurushtin ilmi netijiler» ;
5.Gunnar yaring (1907-? Shiwitsiye) :«ottora’asiyaheqqide chöchek riwayetler», «uyghurshunasliq», «uyghur til tetqiqatigha a’it matiriyallar», «shiwitsiyidiki turkshunasliq», «jenubi shinjangdiki shiwitsiye missionirlirining xewerliride tilgha ilin’ghan itnugirafik mesililer», «ottora asiyadiki turki xelqlerning en-belgiliridiki alahidilikler», «qeshqerge qayta seper»;
6.Idwar yuhannis(1865-1918 fransiye) : «gherbi turk tarixigha da’ir matiriyallar»,«mani dinining jonggogha tarqilishi» ;
7. Ribni girot(1906-1968 , fransiye) : «turk xanliqining menggu tashliri toghrisida muhakime»;
8. Dabri dé tirsant(1826-1893 , fransiye) : «jonggo yaylaqliri we gherbi yurttiki islam dini»;
9. Monik ma’ilarid(20-esir,fransyelik ayal tetqiqatchi) : «kuchardiki qedimqi izlar», «gherbi yurttiki ming öy we imaretler», «qedimqi idiqut xanliqining maddi mediniyiti» ;
10.Légéti (20-esir, win’giriye) : «atillaning nesepnamisi we honlardiki tun’gus nami», «turk tilining loghet fond tarixi» ;
11.K.Brokilman(20-esir,win’giriye): «qedimqi turkistan itnugirafiyisi»,«mehmud qeshqiri bayanidiki 11-esirdiki turki tillar we quwmlar»;
12.W. Grosit(20-esir, fransiye) : «yaylaq impiriyisi» ;
13. Jeymz  hamilton(20-esir, amirika): «besh dewrge a’it uyghur tarixi matiriyalliri», «ikki tikin hikayisi heqqide», « 9-,10- esirlerge a’it qedimqi uyghur yiziqidiki dunxuang tikistliri», «9-,10- esirlerge a’it turkche-sughdiche dunxuang tikistliri» ;
14.Zhan pol roksi(20-esir,fransiye):«altay tilliridiki milletlerde sirliq haywan we ösumlukler»,«altay tilliq milletlerdiki ulum-yitim»,«turk we mungghul tilidiki milletlerning dinliri» ;
15.J. Kilawsin(20-esir, en’giliye) : «turk we mungghul tilliri tetqiqati», «13-esirdin burunqi turki tillarning itmologiye loghiti» ;
16. X.W.Bil(20-esir,en’giliye) : «udun tékistliri» ;
17.K.Sizigild(20-esir,win’giriye): «turki tilliq uruq qebililer we ularning tilliridiki bulunush», «kawkaz honliri we awarlar», «qarluqlarning millet teweliki» ;
18.D.Sinoz(20-esir, win’giriye, oral-altay ilmi jemiyitinng sabiq re’isi) : «turkche budda höjjetlirining omomi munderijisi»,«5-esirde milletlerning kuchushliri», «ughuzxan dastani heqqide», «turk impiriyisining tarixi roli» ;
19.N.Isidu (20-esir,win’giriye): «790-791-yilliridiki beshbaliqtiki uyghur we tubutler» ;
20. Bazin (20-esir, fransiye) : « qedimqi turklerde kalindarchiliq» ;
21. Charliz bolgir (firansiye): «yaqupbekning terjimihali»;
22. Hamilton (esli amérikiliq bolup, 1974 -yili fransiye dölet tewelikige ötken ,  fransiyelik tarixshunas) 1954- yili doktorluq ilmiy maqalisi « besh dewr mezgilidiki uyghurlar » digen esirini élan qildurdi. Arqidin 1971- yili u yene « dunxuangdin tépilghan ikki tékinning hikayisi » digen esiri arqiliq türk edebiyatshunasliqi boyiche doktorluq unwanigha érishti. 1983- yili yene ikki tomluq büyük esiri « dunxuangdin tépilghan qedimqi uyghur yazma yadikarliqliri heqqide tetqiqat » digen esiri arqiliq firansiye dölet doktorluq unwanigha érishti. U öz ömride mexsus eselerdin bashqa yene nechche on parche ilmiy maqalilerni élan qilghan bolup, uning ichide wekil xaraktirige ige bolghini « toqquz oghuz we on uyghurlar heqqide tetqiqat » digen esiri bolup, uyghurshunasliq tetqiqatida muhim orun tutidu;
23.Samolin (amérikiliq alim) : 1964- yili « 12- esirdin burunqi sherqi türkistan » digen eserni yézip chiqti, u bu esirini 1961- yili yazghan doktorluq ilmiy maqalisi « tarim oymanliqining türklishishi » digen esirige asasen yazghan bolup, uyghur tarixini tetqiq qilishta muhim ehmiyetke ige;
24.Kordir : (firansiyelik xenzushunas ) . Uning « junggoning omumiy tarixi » digen esirining ikkinchi tomida pütünley digüdek türkler we mongghullarning tarixi bayan qilin’ghan. Uyghur tarixi;
25.Giré’ossét : (fransiyelik alim ) : « yiraq sherq tarixi » we « bozqir émpiriyiliri »;
26. Gubél ( fransuz) : u 1739- yili uyghur tarixigha munasiwetlik bolghan « mongghul tarixi » namliq eserni yazghan;
27. Déguyginis : (fransuz) « hunlar we türklerning étnik menbesi heqqide tetqiqat»,    töt tomluq katta eser « hunlar, türkler we mongghullarning omumiy tarixi »
28.Kilaprot: 19- esirning bashlirida parizhda némis tilidiki meshhur esiri «uyghurlarning til – yéziqi heqqide tetqiqat »i élan qilindi,

Turkiye

(uyghur jemiytige bir qeder chong tesir körsetken eserler birildi)

1.Kazimbik eli(19-esir, turkiyede tunji bolup uyghurlar toghrisida tetqiqat ilip barghan  tetqiqatchi): «uyghurlar toghrisida tetqiqat» ;
2.Ehmet rifat : «turki tillar diwani» (tunji bolup mezkur eserning turkche nosxiisni chiqirip, diwanshunasliqqa asas salghuchi);
3.Zeki welidi tughan(20-esir): «bironining qelimi astidiki shimaldiki milletler»;
4. Rishid rehmet arat(20-esir) : «turk tilidiki turpan yadikarliqliri», «qedimqi turk hoquq wesiqiliri», «qedimqi turk shi’iriyiti» ;
5.Rishat genji: «qaraxanilarning dölet teshkilati» ;
6.Sinash tigin: «uyghur yiziqida yizilghan qaraxanilar dewrige a’it yer höjjetliri» ;
7.Ehmet atesh: «farabi eserliri munderijisi» ;
8.Yusup ziya : «11-,12- esirlerdiki qaraxanilar we mawera’unnehir islam hoquqchi-liri» ;
9.Kuprulzad muhemmet fu’ad : «qaraxanilar yaki xaqaniye döliti»;
10 .Xelil inalchiq: «qutatqu bilikte turki we iran yurtdarchiliq neziriysi we en’eniliri» ;
11. Ibrahim kafes : «qutatqubilik we uning mediniyet tariximizdiki orni» ;

       Xelqaradiki uyghurshunasliq tetqiqatigha alaqidar bezi ilmiy organlar

1. Win’giriye penler akadimiyesi kutupxanisi
2.    Girmaniye hamburg unwirsititi uyghurshunasliq bulum
3.  Parizh milli kutupxanisi
4.  En’giliye buyuk biritaniye muziyi
5.  Rosiye san pitirborg muziyi
6.  Yapuniye tokyo döletlik muziyi
7.  Shiwitsiye milli muziyi
8.  Amérika xarward unwirsititi ottora asiya ilmi jemiyiti
9.  Amérika washin’giton unwirsititi asiya til-edibiyat fakoltiti turki tillar tetqiqat orni
10.Amérika hindi’ana unwirsititi oral-altayshunasliq fakoltiti ottora asiya tetqiqat orni
11.Istambul unwirsititi kutupxanisi
12.Qazaqistan penler akadémiyesi uyghurshunasliq tetqiqat orni
13.Tashkent sherqshunasiliq tetqiqat yurti
14.Özbikistan penler akadimiyisi «ebureyhan bironi» sherqshunasliq tetqiqat orni

Emdi biz obdanraq oylunup köreyli , bu inkas we qisqa bayanlar zadi uyghurlar we uyghur til – yézighining alemshumul tarixiy roli we katta shan – sheripini munazire telep qilmaydighan derijide ispatlimamdu ?
Zadi , eger uyghurlarning mana shundaq yüksek insaniy xarektirining rushen ipadilinishige imkan béridighan ajayip mukemmel we güzel  til – yéziq iqtidari bolmighan bolsa dunya alimlirining shunchiwala diqqet – étibarini qozghiyalishi , belki yüksek medhiye tüsini alghan qimmetlik bahaliri meydan’gha kélishi mumkinmidi ?
Zadi , eger uyghurlar mana ene shundaq tengdashsiz yüksek qabiliyitini izchil jari qildurush imkanlirigha dawamliq ige bolghan bolsa ma’arip , medeniyet , pen – téxnika , edebiyat – sen’et we bashqa sahelerde insaniyet üchün téximu zor töhpilerni qoshmaslighi mumkinmidi ?
Zadi , uyghurlar we uyghur til – yézighigha birilgendek mana shundaq yüksek medhiyiwiy bahalar yene qaysi millet we qaysi til – yéziqqa birilgen ???
Barmu ???!!!
Tarix shahitki , yoq , yoq , yoq !!!!!!
Tüwende , tetqiqatchilarning in’giliz we xitay tili toghrisidiki bezi pikir – chüshen- chilirini bayan qilish bilen bu jehettiki yekünimizning toghrilighini yenimu ilgirligen halda ispatlap ötimen.
Köridighan bolsaq ,
In’giliz tili toghrisida meshhur türk alimi proféssor doktur oktay sinan oghli mundaq deydu: « in’giliz tili  bilim tili bolalmaydu…. Türkiyining resmi tili köpchülükning ana tili bolghan türkchidur. Türkiyining bölünüp ketmesligining, ezeldin – ebetkiche mewjut bolup turishining asasi türkchidur. Chet’el tili zörür tépilghanlargha ögütüshte telim – terbiye tilini in’gilizche qilish – mahiyette türkchini yoqitish, türkiyini parchilash, türk dunyasida til we medeniyet birligining yéngiwashtin tereqqiy qilishining aldini élish, türk namini tarixtin öchürüsh, türk yashlirini jahil, ölük yadlighuchi, mixanizim we gosh kalla , mustemlikichilik rohqa ige qilish üchündur. Tarixning eng qorqunchluq we xa’iyane oyunliridin biri bolghan bu oyun’gha waste bolghanlar yaxshi oylinip baqqay! … Siyasi we iqtisadiy jehettin ma’arip tilining chet’elche bolishi telim – terbiye menbelirimizning israp bolishigha yol échiwatidu. Nurghunlighan mekteplerge kirish tes boliwatqanda, üch yilliq tuluq ottura mektepni teyyarliq sinipi qoshup tört yaki besh yil, töt yilliq ünwérstni besh yilliq qiliwatimiz. Bu bir tereptin oqughuchilarning kesip igellesh waxti üchün , yene bir tereptin telim – terbiye menbeliri üchün , yene bir tereptin bolsa mektepke kirmigenler üchün nahayiti chong israp!» , «uzun yillap amérikida yashighan bir bilim ehli bolush süpitim bilen in’gilizchining neqeder «qaqas, chöl» kebi til ikenligige shahit boldum…..In’gilizlar dunya buyiche eng irqchi, ehli selp , emma uni bek pezilet halitide körsetken millet. Bu jehette gherpliklerning hemmisi oxshash. Ular insanliqtin éghiz achidu, emma insanliq bilen alaqisi yoq. In’gilizlar indiyanlarni halak qilghan, ispaniyelikler pütkül jenubi amérikining medeniyitini yoqatqan , kitaplirini köydürüp tashlighan. Bu hadisiler izchil dawamlishiwatidu ….In’gilizlar bilim we téxnika términlirini latinche we kona yunanchidin alidu. Chünki 4-5 tilning buzushi seweplik , bir qanche yüz yilliqla ötmüshi bolghan én’gilizchining özidin términ hasil qilish iqtidari yoq…….Her yashtiki türk yashliri! yillardin buyan üstimizde oynawatqan xa’inliq oyunliri seweplik rohsizlanmanglar. Qarangghu gharda yéqilghan bir tal serengge etrapni yurutup qandaq körsiteligen bolsa , toghruluq nuri bizge heqiqet we yolini ene shundaq körsitidu. Her – bir yéngi keshpiyat, her-bir yéngi téxnikini insanlarni ézish üchün emes, millitimizning , türk dunyasining we insaniyetning maddiy we meniwiy rahet-paraghiti üchün ishlitimiz. Chünki, ata-bowilirimizdin we nechche ming yilliq asya we kéyin üch qit’eni ittipaqlashturidighan bayliq we yer asti medeniyetlirimizdin katta bir köngül, bir insaniy ang we  insaniy muhebbet miras qalghan.»(turgay tüpekchi oghli: «proféssor doktur oktay sinan oghli we türkche»)
Xosh emdi xenzu tili heqqidiki inkaslarni körüp baqayli:
Bu heqte fuden unwérsiti junggu edebiyati til goruppisi teripidin kölléktip tüzülgen «til toghruluq asasiy bilim» namliq kitapta mundaq déyilidu: «tarixta xenzu yézighining nahayiti chong töhpisi bar, emma uningda éghir kemchilikler mewjut. Buning eng közge körinerligi, uning tildin ayrilghanlighidur…. Xenzu yézighi xenzu tilini eng yaxshi , toghra xatirliyelemdu, yoq __ bu intayin éghir bir mesile. Xenzu yézighi mena ipadiligüchi yéziq bolup, uning her – bir xéti bir shekilge ige. Shuningdek bu xetlerning sheklini körüsh bilenla tawushini oqughili bolmaydu. Tawushni oqush bilenla yazghili bolmaydu we sheklini körüp tawushni oqush bilen téxi uning menisini chüshen’gili bolmaydu. Shuning üchün bu xetlerni bir – birlep ölük yadiliwélish kérek. Bu hal xenzu yézighini ögünüsh we qollunushta nahayiti chong qiyinchiliqlarni keltüridu. Lushun ependi öz waxtida mundaq dégen idi: « bizning jungguning yézighi keng ammigha mertiwe , iqtisadiy cheklimiliridin bashqa yene bir igiz bosugha – qéyinchiliqni qoshmaqta. Mushu bosughidin ötüsh üchünla on nechche yillap waqt serp qilmisa uni bésip ötkili bolmaydu.(«lushun eserliri», 6-tom, xenzuche neshri, 74- bet). Derweqe xenzu yézighida töt qiyinchiliq bar. Ular : ögünüsh qiyin, tunush qiyin, este saqlash qiyin, yézish qiyin dégenlerdin ibaret bolup, heqiqiten ösmürlerni terbiyilesh, chonglarning nsawadini chiqirish ishi we sawatsizliqni yuyush xizmitide éghir yük bolup qaldi. …..Ikkinchin xenzu yézighi qurulush ishlirining éhtiyajigha we medeniyet, pen – téxnika tereqqiyatigha maslishishta nahayiti zor tusalghu bolmaqta. ….Hazirqi zaman xenzu tili fonima séstimisining addilishishi , lughet terkiwining köp bughumlishishi we grammatikisining téximu yaxshilinishi bir tereptin hazirqi taq bughumluq menani ipadileydighan katekche shekildiki xenzu yézighining hazirqi zaman xenzu tilini toghra xatirlesh wezipisini yaxshi orundiyalmaydighanlighini ispatlidi….» (shu kitap, 71 – 76 betler.)
Mana ehwal.
Qisqisi bu melumatlarni tehlil qilish arqéliq , heqiqiy bilim tili del uyghur tili ikenligini  chungqur hés qilghili bolidu, elbette.
Heqiqetni tunimighuchilar we inkar qilghuchilar bu ré’alliqni her qanche qilsimu esla we esla  yoqétiwitelmeydu . Chünki , « tarix  bir milletning qénini , heqqini , mewjudiyitini hich bir zaman inkar qilmaydu . » ( mustafa kamal ata türk ) .
Shuning üchün biz jenabiy allah menggülük muqeddes ana til süpitide ata qilghan söyümlük ana til  yézighimizning alemshumul qudritini izchil halda ebediy jari qildurush üchün kallimiz kitishidinmu qorqmay jénimizni péda qilishimiz  bu insanliq alimidiki menggülük shan – zeperlik tarixiy , pak imaniy we otluq wijdaniy burchimizdur !!!

Insaniyet Medeniyetning Tunji Ustazi Uyghurlar

Insaniyet Medeniyetning Tunji Ustazi Uyghurlar

BY ADMIN · NOVEMBER 22, 2016

It’s only fair to share…

Kidney stones, are small, hard stones made of mineral and acid salts that form inside your kidneys as deposits.

Eating to much meat or very little vegetables, or the intake of inadequate amount of water through the day is not the definite cause for the formation of the kidneys, although these things may increase the risk.

When your urine contains more crystal formed substances (calcium, oxalate and uric acid) the fluid in your urine is diluting.

This can be really painful, but kidney stones can pass on their own.

However, some of them can rise and become too big, so there will have to be a surgery. In order to avoid this, use apple cider vinegar.

How Apple Cider Vinegar Works

Apple cider vinegar is used to flush out the toxins of your entire body and excess minerals by detoxing your liver and kidneys, so that they can’t accumulate and form stones.

This acid helps in dissolving small stones, that cannot be expelled through the urine.

How To Use Apple Cider Vinegar To Dissolve Kidney Stones

Apple cider vinegar is a completely safe alternative to surgery or a highly toxic medication.

1. ACV And Water

This will be the quickest way to use ACV for kidney stones.

Ingredients:

2 tablespoons of organic apple cider vinegar
8 ounces of lukewarm or hot water.

Instructions:

Mix the ingredients, and drink it immediately on an empty stomach.
For those who already have kidney stones, take it once a day to dissolve the stones, and for everyone else, take it once a week as a preventive measure.

2. ACV and Baking Soda

The consummation of baking soda will help you to heal the damage of your kidneys from being full of stones.

Ingredients:

2 tablespoons of apple cider vinegar
• 1/2 teaspoon of baking soda
• 1 glass of water

Instructions:

Mix these ingredients together.
Stir and drink.
Consume it twice a day in order to eliminate kidney stones.

3. ACV and Honey

We all know that honey has antibacterial effects which in this case will prevent the infections in the kidneys, if the stones scratch when they leave the body.

Ingredients:

1 teaspoon of apple cider vinegar
2 teaspoons of honey

Instructions:

Mix the honey and the apple cider vinegar together.
Consume this mixture twice a day to eliminate kidney stones.
Add a glass of water to the mixture in order to treat the kidney stone problem more effectively.

4. ACV, Olive oil & Lemon Juice

Lemon juice also contains citric acid and will help you to easily dissolve kidney stones as well as the prevention of an infection in the urinary tract.

Ingredients:

1 tablespoon of ACV
2 oz of organic extra-virgin olive oil
2 oz of lemon juice
24 oz of water

Instructions:

Mix ingredients together.
Follow up with a tall glass of water.
Drink 8 oz of the beverage every 30 minutes or so until it’s all finished.

5. ACV, Coconut Oil and Water

This recipe will keep your urinary tract clean and healthy as it adds a little variety into the mix.

Ingredients:

2 tablespoons of ACV
2 tablespoons of coconut oil
16 ounces of water

Instructions:

Mix all the ingredients together.
Follow up with a tall glass of water.
Drink 8 oz of this mixture in the morning and the rest 8 oz in the evening.
These are natural remedies for dissolving kidney stones only when they are small. However, if you suffer from sever pain caused by kidney stones, you have to visit your doctor.
source:healthyrecipeshome.com/how-to-use-apple-cider-vinegar-to-dissolve-kidney-stones/

http://www.turkcenindirilisi.com/turk-tarihi/sumerlerin-kengerler-turklugune-iliskin-kanitlar/526#.WDW_GsjbEWk.facebook

Jalaidin Rumi (Hz. Mevlane)ning asaslighi besh eseri bar boluip bular:
Mesnevi, Divan-Kebir, Fihi-Mafih, Mejelisi-Seba we Mektubatlar.

Mesnevi bolsa jemi alte jiltliq 25618 béyittin terkip tapqan, Kilassik sheriq edebiyatidiki shiér uslubida yézilghan yeni ikki misraliq , öz-ara qabiyedash yeni „Failatun – failatun – failun“ digen shiér uslubi sheklide yézilghan.

Mesnevining tili Parische bolup, Mevlane sözligen béyitlarni, hékayilerni, hikmetlik sözlerni shagirti Husemettin Chelebi xatirlep, retlep kitab qilghan.
Mesnevi xuddi Mevlane özi :“ Bu kitab Mesnevi kitabidur, Mesnevi heqiqetke irishish üchün we Allahning sirlirigha agah bolush we eqlini yetkuzushni oylighanlar üchün bir yoldur“ digen.

Mesnivide Mevlane bir hékayini bashlaydu, emma bu hékayini derhal ayaqlashturmay arisida bir Béyit we bir hikmetlik sözlerni dep hékayini yene kelgen yéridin dawamlashturidu.
Mevlanening sözligen her-bir hékayisi insanlarni toghra yolgha, güzellikke yuzlenduridighan nesihetler ustige qurulghan. Bu hékayilerning beziliri qehrimanlar toghrisida, beziliri weliler, beziliri Sopilar, beziliri padishahlar we beziliri Haywanatlar toghrisida sözlinidu. Bularning hemmisining artuqchilighi we kemchilikliri bilen obrazlashturghan. Eslide ularning kim bolushi muhim bolmastin, muhimi ularning artuqchili we kemchiligini anglitish arqiliq, kishilerge sexsiyetchilik, qizghanchaqliq, heset we ularning ensireshlirini shehirlep, insanlarni eskiliktin ibret ilishqa, yaxshiliqtin ulge ilishqa chaqiridu we insan qelbide Tengrige bolghan cheksiz söyguni urghitidu. Bu insanlar gerche 800 yillar aldidiki insanlar bolsimu emma insaniyet dunyasida her waqit arimizda mewjuttur.
Peziletke, exlaqqa yuzlinidighan yol insanning öz-özini suzuk bilish yolidin ibarettur.
Mesnevi bolsa eng töwen sewiyediki insanlar üchün chushunushluk qilip yézilghan bolup, irshad we terbiyeni her jehettin sistimiliq qilip ipadilep bergen.

Men töwende özem Terjime qilghan „Mesnewi“ din durdanilerni oqurmen qirindashlirimgha Jalalidin Rumining téren pikirlik töwendiki hékmetlik sözi bilen bashlaymen.

“ Biz birleshturush üchün kelduq, Ayrish üchün emes“

Chiwin

Bir Chiwin éghilda, éshek sudigining ustidiki saman exlitige qonuptu – de, Kapitandek béshini igiz köturup: “ Men nechche waqitlardin biri Paraxot bilen Déngizni xiyal qilip yurgen idim, mana bu Paraxot, mana bu Déngiz. Men bolsam tejirbilik, toghra oylaydighan, toghra hökum qilidighan, Paraxot rolini yaxshi bashqurighan bir Kapitanmen“ deptu. Shuning bilen Déngizda Paraxotini heydeptu we Déngiz uninggha cheksiz körunuptu. Uning köz aldida u éghildiki yéghilip qalghan éshek Sudiki payansiz we chongqur bir déngizdek körungen idi. Chiwinde éshek sudigini heqiqiy mahiyiti bilen körudighan köz nerde?

Dünyani qanchilik körse, shunchilik. Chiwinning közi qanchilik bolsa Déngizmu shunchiliktur.

Bir Chiwinning xata hökumi bilen özini „katta“ dep bilgen. Özining mevjutluqining zerresini Quyash dep qalghan.

Insanning hali, hewesliri, özini chaghlimasliqi axiri birip ashu Chiwindek qilip qoyudu.

Mana mushundaq quruq chüshenchiler, quruq ittiqatlar insanni Heqni körmeydighan, xata hökum qilidighan, xata tepekkur qilidighan Chiwinge oxshutup qoyudu. éshek sudiki ustidiki saman exlétini öz tesewwurida ajayip ghayiwi bir nerse dep bilidu.

Chiwin öz xatasini tonup, xata chushenchiliridin waz kechse, uning bexti kélip, heqiqetni tonup yétetti. Emma, bundaq ibret ilish qabiliyet chiwinde bolmaydu. Uning rohi shekilge layiqtur.

Sulayman Eleyhissalamgha panalanghan Adem

Sulayman Eleyhissalamning dewrde, bir küni Ezrail Eleyhissalam kochida bir kishige shundaq qarighan iken. U kishi shunchilik qorqup kitip, udul Sulayman eleyhissalamning adalet sariyigha qarap yol aptu. U kishining köngli intayin yérim, yuzliri sarghayghan, lewliri qurghan halda Sulayman Padishahning hozurigha kiriptu. Sulayman Padishah u kishining bu halini körup, nime bolghanlighini soraptu.

U kishi:“ Ey adaletlik Padishahim. Yolda Ezrail manga qayta-qayta shundaq surluk we menilik qarap ketti“ deptu.

Sulayman Padishah:“ Undaqta sen nime arzu bilen qishimgha kelding?“ dep soraptu.

U kishi: „Ey Padishahim men sendin ötunup qalay, méni derhal eng uzaq jaylardin biri bolghan Hindistangha yolgha sélip qoy“ deptu.

Bu kishining derdini anglighan Sulayman Padishah derhal xamalgha, u kishini Hindistangha apirip qoyush üchün perman biriptu.

Ertisi küni Mejliste Sulayman Padishah, Ezrailgha qarap:“ U mumin bendige qandaq bir köz bilen qaridingki, uning öz wetenidin ayrilishigha sewep boldung. Bu zadi qandaq ish? U kishi shunchilik qorqup öy-jaylirini tashlap kitishige sewep bolghan?“ U kishining undaq hoduqup kitishining sewebi nime? Buning sirini ey Tengrining elchisi manga éytqin ! deptu.

Ezrail mundaq jawap biriptu:“ Men uninggha ghezep bilen qarimidim. Tengri shahitturki heyranliq bilen qaridim. Chünki Tengri manga uning rohini „Hindistanda al“ dep buyruq qilghan idi. Shuning bilen men u kishini bu yerde körgendin kiyin, qanati bolghan teghdirdimu Hindistangha qandaq baralaydu dep oylap, heyranliq bilen qarighan idim. Shundaqtimu Tengrining buyruqi bilen Hindistangha bardim we u yerde kördum hemde janini aldim“ deptu.

Ey insan sen dunyaning pütün ishlirini mana mushundaq dep oylap qiyas qil. Andin közungni ach we Tepekkur qil!. Zadi kimdin qachisen? Ey insan! Özengdinmu? Bu ishlargha biz nime digen charisiz he! Shunga eng yaxshisi Heqqe teslim bol we razi bol.

Reng we Nür

Qizil, yéshil we külrenglerni yoruqluqta körmiseng körelmeysen.
Sen renglerni körgenliging üchün Nür sendin rengge yoshurunghan boludu.
Qarangghu chushtimu rengler tutulidu. Del mana mashu chaghda, rengni körsetken Nür ikenligini bilisen. Nür bolmisa rengni körelmeysen. Ichimizdiki renglermu ene ashundaq bir nürgha muxtaj.

Ayning, Quyashning we Yultuzlarning nüri bolsa bizning közimizge zahir bolghan yoruqluqtin ibaret.
Insanning ichidiki nür bolsa bekmu qedirlik bir nürning eksidur.
Közungning nürining nüri bolsa Köngulning nüri boldi; Köz nüri köngul nüridur.
Köngulning nürining nüri bolsa Heqning nüri boldi. U aqil we his nüridin ayrimdur.

Kechte nür bolmighanlighi üchün, rengler körulmidi. Bu sanga nürning yoqlighidin melum boldi.
Yoruqluqni körush arqiliq reng roshen boldi. Bu sanga yoruqluqning barlighidin ayan boldi.
Tengri bu zitliqqa asasen xoshalliq meydangha kelsun dep, ghem-qayghuni yaratti.

Her yoshurun sheiyler zitliq arqiliq otturgha chiqti. Heqning zitliqi yoq bolghanlighi üchün u körunmidi.

Awal yoruqluq, andin reng körulidu. Chünki aq we qara bir-birige zittur(Qarmu-qarshidur)
Nürning ziti sanga nur bexsh etti. Maddiki zitliq zitliqi arqilq köruldi.
Heq nuruning ziti üchün bir mewjudiyet yoqtur. Uni ziti bilen körush imkani yoqtur.
Bizning aqlimiz uningha yetmeydu, emma u bizning sirlarimizni, pütün exwalimizni körup, bilip turidu.(Terjime qilghuchi: Hebibulla Ablimit)

Nahayiti jiq El  we talaylighan uluslarni kördi Zerdüsht. Birmunche El we Ulusning özliriche yaxshi we yaman dégen nersilirinimu kördi we ügendi. Zerdüsht buningdin ajayip pasaetlik derislerni chiqartti.

“Dunyada yaxshiliq we yamanliqning hemkarliqidin toghulghan küchtinmu üstün turidighan yene bir quwet mawjut emestur.“

Yéterlik derijide jazalash  qabiliyitige ige bolalmighan herqandaq Millet we Ulus yoqulushqa mehkumdur! Eger bir Millet yaki bir Ulus mewjutluqini saqlap qélishni xalisa eng xeterlik düshmini bolup qélish ihtimali bolghan yéqin xoshniliridin üstün bolghan xupiyane qap-qara bir meniwiy quwetke sahip bolishi kérekidu.

Bir Millet yaki Ulusning mewjut bolup turishi üchün eng asasliq rol oynighan yaxshi sheyi we hadisini bashqa bir Uruq  yaman, deydu.Méning körgünim mundaq: Buyerde rezil déyilgenler, u yerde shanu-shewketliktur.Xulum xoshnilar tarixtin béri bir-birini hichqachan chirayliqche étirap qilmidi.Emma kim bolishidin qetiynezer, ularning rohi herzaman xulum-xoshnirining<düshmenlirining  wehshiyligi we öz-özini qoghdash tereptiki rezillikige heyranu-heslik we allaqandaqtur chüshendürüsh qiyin bolghan  heyretler ichide heweslinip keldi.

Herqandaq bir Milliet yaki Ulusning qiblisige bir lewhe ésiqliq bolup, u shu xeliqning shanliq zeperliri we qudretlik milliy iradisining namayendisidur! Insanlarning qarishiche erishish qéyin bolghanlar qimmetliktur.Kéreklik bolghan we köp bedel tölengenler güzeldur.Milliy mawjutluq üchün eng kéreklik ihtiyajimzdin chiqqan nadir sheyi we hadisatlar we eng teste milletke nesip bolghanlar qutsaldur.Xulum-xoshnilirini boy sundurup, milliy qudriti arqiliq yatlarni qizghanduridighan ghalbiyet we zeperler bir Millet yaki bir Ulus üchün eng qimmetlik, eng ulugh we eng parlaq qutsallar bolup, heqiqitenmu  pexirlinishke tégishlik shei we hadisilerdur!

Shundaq qandashlirim, bir Millet yaki bir ulusning milliy ihtiyaji, tupriqi, yiltizi we xulum-xoshnilirini tonughiningizda zeperlerning sirni, tip-tik merdiwenge oxshaydighan ghalbiyet yollirida ümit we arzularning qanliq tirminishlirining seweplirini  ses-sadasiz we heyretler ichide hés qilisiz!

„Shek-shübhesiz herqandaq sharayitta birinchi bolush üchün tirishishing we yatlarni yéngip chiqish üchün jéning chiqip ketküdek bedel tölishing kérek! Milliy heset yatlardin hetta yatlargha bash egken munapiqlardin yirginish, nepretlinish we seskinishni bilishi kérek!“Büyük milletlerning bu üstün xaraktéri tarixta bezen mezlum milletlerning tükini ürpeytti we zeper qazandurdi we shanliq kelichekke yol achti!

Jessur we büyük milletlerning qibliside parlap turghan: “Heqqaniy, durust we chiwer bolmaq, oq we yaygha mahir bolmaq!“ dégen kelimiler jessur we ulughwar ejdatlirim üchün shreplik we qolgha keltürüsh qiyin bolghan durdanileridi.Bu kelimiler isimge kelse bezide achchiqtin boghulup, bezide xushalliqtin söyünüp ketimen!

Bezi qudretlik milletler qiblisige „Ejdatlar we Ata-anini qutsimaq, rohning eng chongqur qatlamlirigha qeder ulargha bash egmek!“dep yazdi we uning xasiyitide qudriti cheksiz boldi, yat ellerni petih etti!

Bazen uluslar“ Boy sunmaq, yol bashchillirini dep güzel we rezil sheyi hem hadisilergimu sebir we chidam bilen éghir bedel tölimek“ni qiblisige asti, zeperlerge ulashti emma ümitler öldü, köngüller petihsiz qaldi.

Emeliyettimu Insanlar öz Érqi we qewimini dep rezillik we güzellik musapillirini sherep bilen besip ötüwatidu.Insanlarning bu xuy peylini adem balisi özi tépiwalmidi eksiche adem atamiz bilen teng yaritildi.Bu xaraktér we bu xuy yaki ulargha köktin wehi kebi yaghdurulmidi.Insan özining mewjutluqini saqlap qelishni oylashqanda eng bashta nerse-kéreklerge baha belgülidi we hayat qélish we igiliwelish üchün urush bashlidi.Urush jeryanida eshyalar bilen barghanche keng dairide tonushup chiqti.Öz nöwitide  mal we eshyalarning menisini we qimmitini u békitti.Insan demek shexiske we eshyagha baha bekitküchi demektur. Bu wejidin adem özini insan deydu.Insanning qimmiti yekke hem kolliktip shexsiyetchilik bilen téximu qattiq parlaydu.

Küch bilekte hem shexis we shexsiyetchilikning eshya we tupraq bilen munasiwiti yürekke chétilghan ching yerde. Maddigha we meniwiy hadisilerge shexsiyetchilik bilen baha belgülesh insan oghlining keshpiyati bolup, keshpiyatchi öz nöwitide qarshi chiqquchi, yoqatquchi we yéngidin qurghuchi demektur!

Jiq ilgirki zamanlarda uluslar- Sak we Sarmatlar, Hun we Türükler, Uyghurlar we Mungghullar-milletlerning, tupraqlarning we bayliqlarning qimmitini yaratqan we keship etkenidi.Keyin ular zawalliqa yüzlendi, démisimu bashqilarning yaritishi we keship qilishigha mehkum bolghanlar eng kech yaritilghanlar bolup, ularni tilgha elip qoyushqimu erzimeydu eslide …

Ejdatlirimiz Jessur milletler qatarida tarixta qiblisige bir yaxshiliq lewhesi astilar, Shuningdin bashlap hökümdarliq qilishni xalighanlar izzet we merhemet bilen, bash egküchiler, qullar we haywanlar söygü we itaet bilen  birleshti….

Insanlar topi yaki sürüdiki keyip „Men“diki keyipning yérini aldi. „Men“diki keyip insanlar jemiyitidiki qatmu-qat téragediyelerge kömülgende, xuddi  qarangghu yillardikidekla, güzel vijdan özini sürüning rengi bilen boyap chiqti, rezil wijdan akang qaraghay birinchi, deydighan bolup qaldi.

Rastini gepni éyitqanda rengwaz, saxtakar we menpetini bash egkenlerning topidin izdigen „men“ler köp Milletler we Uluslar küchliniwatqan emes meghlubiyetke mehkum bolghan janiwarlardur!

Ghaliplar, jessurlar  we büyükler rezillik we güzellikning yaratquchilliri bolup, ulus we qewimning tarixini, nomus we shan-sheripini yoqatqan meghluparning qizil qan we köz yashliri bilen yezip chiqqan.Muhabbet we nepretning artip bérishi  millet we Uluslarning küchiyishining asasi bolup kelgen.

Zerdüsht talay millet we Qewimlerning xatirisini oqup ghaliplarning düshminini özini söygendek söyishni yéngidin yaratqanliqini hes qilip yetti we  insanning tarixida uningdinmu qimmetlik yene bir nerse yaritalmighanliqini tentene bilen medhiylidi ! Küchlükler sizip chiqqan ghaliplaring resimide bir qolida qelem, bir qulida qilich tutqan insan oghli turatti! Emeliyettimu bir qolda hesel, bir qolda zeher tutushni bilish qorqunchluq bolghan bir hadise bolup, qutsaldur!

Eytinge qandashlirim kimmu uninggha yeni bir qolida qelem bir qolida qilich tutqan qatillargha nadanliq qilip til tekküzelisun. Eyting qandashlirim bu ghayet küchlük mexluqqa kim baturlarche oghal balidek jengik élan qilalaydu?!Kim undaq düshmenni söyüshke qorqmay jüret qilalaydu, kim ölümning közige shanliq tarix yaritish üchün tikilip qariyalaydu?! Téxi tünügünla ming hedep, ming bir ghaye baridi, chünki dunyada hüriyet we erkinlik üchün at chapturiwatqan ming millet, ming bir ulus baridi…

Bahasi qandaq bolushtin qettiynezer insanning ming ghaye, mingbir hedipi, ming hedep ming bir ghayisi bolishi kerek…Eger millitimizning heqiqiy ademdek ming ghaye we ming bir hedipi yaki ming hedep min gbir ghayisi bolmighan bolsa, bu milletni bar dégendin yoq dégen téximu toghra bolup qalidu…Ming hedep we ming bir ghaye yaki ming ghaye ming bir hedep  üchün ming dawan  we ming bir mushaqetke chidiyalaydighan küchlük irade kérek…!

Éytinge qérindashlirim….Bizninng ornimiz qeyerde?! Bizninng ornimiz  düshmening ayaqliri astida emes, hetta özimizning béshidinmu üstin we yüksek bolghan jaylardin yer élishi kéreklikini éytiwatidu….Zerdüsht…!   (Korash Atahan)

Gérman peylasopi Friedrich Nietzschening „Zarastoraning Eyitqanliri“ dégen  esiridin elinip, qaytidin qismen ijadiy özgertip yézip chiqildi.

18.11.2016  Germaniye/Frakfurt