Startseite2018August

Monat: August 2018

Uyghur Akadémiyesi Yéngi Nöwetlik Idare Hey’itini Saylap Chiqti

Tengritagh Akademiyesi

2018-08-29
Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

 RFA/Arslan
Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

00:00/00:00

Anglash Awazni köchürüsh

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.RFA/Arslan

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.RFA/Arslan

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.RFA/Arslan

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.RFA/Arslan

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.

Istanbulda ötküzülgen Uyghur akadémiyisining saylam yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-awghust. Istanbul, türkiye.RFA/Arslan

Merkizi istanbulgha jaylashqan Uyghur akadémiyesi 23-24-awghust künliri kéngesh ötküzüp, yéngi nöwetlik idare hey’etlirini saylap chiqti.

Saylam démokratik shekilde bélet tashlash usuli bilen ötküzülgen bolup, yéngidin saylap chiqilghan namzatlar Uyghur akadémiyisining idare hey’etliri terkibidin orun aldi.

Uyghur akadémiyisining yéngi nöwetlik re’islikige türkiyening izmir shehiridiki ege uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat institutining proféssori, doktor alimjan inayet ependi saylandi. Uyghur akadémiyisining yéngi nöwetlik idare hey’itining da’imiy ezaliqigha proféssor alimjan inayet, doktor perhat qurban tengritaghli, doktor shewket nasir, doktor meghpiret kamal we abdulhemit qaraxan qatarliq kishiler saylandi.

Bu qétimliq saylamda Uyghur akadémiyisining sabiq re’isi abdulhemit qaraxan ependi akadémiyening yéngi nöwetlik ijra’iye re’islikige, perhat qurban tengritaghli bash katipliqqa saylandi.

Uyghur akadémiyisining bu qétimliq saylam netijisi 25-26-awghust künliri élan qilin’ghan bolup, Uyghur akadémiyisining yéngi nöwetlik re’isi alimjan inayet bilen ijra’iye re’isi abdulhemit qaraxan saylam netijisini oqup ötti.

Uyghur akadémiyisining ijra’iye re’isi abdulhemit qaraxan ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur akadémiyisining xizmet pa’aliyetliri toghrisida qisqiche melumat berdi. U Uyghur akadémiyisining bu yil 5-ayda amérikida shöbisi qurulghanliqini, buningdin kéyin yawropa elliri, yaponiye we ottura asiya döletliridimu Uyghur akadémiyisining shöbilirini échish pilani barliqini tekitlep ötti.

Abdulhemit qaraxanning bildürüshiche, Uyghur akadémiyesi 2009-yili 9-ayning 9-küni muhajirettiki bir qisim ziyaliylar, bilim igiliri we oqughuchilarning birlikte uyushushi bilen istanbulda qurulghan iken. Hazir dunyaning herqaysi jaylirida Uyghur akadémiyisining 80 neperdin köprek ezasi bar bolup, ezalar sanini 300 ge yetküzüsh pilani bar iken.

Uyghur akadémiyisining yéngidin saylan’ghan re’isi alimjan inayet ependi ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur akadémiyisining bu qétimliq saylam kéngishi we saylam élip bérishtiki konkrét sewebler toghrisida toxtaldi. U Uyghur xelqi tarixning eng qiyin mezgilliride turuwatqan bügünkidek bir qiyin mezgilde Uyghur bilim igilirining choqum oyghinishi kéreklikini, buningda Uyghur akadémiyisining öz rolini toluq jari qildurup, muhajirettiki Uyghur ziyaliylirining bilim we eqil küchidin paydilinish hemde uni Uyghur xelqining nöwettiki qiyin ehwalidin qutulushi üchün xizmet qildurushqa yéteklishining zörürlükini alahide tekitlep ötti.

Tepsilatini yuqiriqi awaz ulinishtin anglighaysiler. arslan

İskitlerin Genetik Yapısı ve Günümüz Halklarıyla Karşılaştırılması

Tengritagh Akademiyesi

Tarih: 20 Mayıs 2017 , Yazar: E D , Kategori: Otozomal Test | 8 yorum

Bu yazıda, İskitlerle ilgili gelen son araştırma verilerinden yararlanarak, İskitlerin Otozomal genetik yapısını günümüzdeki bazı halklarla karşılaştıracağız.

Bu yazımıza temel teşkil eden  ‘’Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe’’ başlığıyla yayımlanan ve ayrıntılarını ‘’Unterländer, M. et al. Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe. Nat. Commun. 8, 14615 doi: 10.1038/ncomms14615 (2017).http://www.nature.com/articles/ncomms14615’’  bağlantısında bulabileceğiniz çalışmadır.

Yazımızda inceleyeceğimiz  Doğu İskitlerinden biri Aldy-Bel Kurganından (Arzhan2) olup, M.Ö. 6-7’nci yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Diğeri ise Pazırık Kurganından (Berel11) olup, M.Ö. 3-4’ncü yüzyıllara tarihlendirilmektedir.

Aldy-Bel Örneği

Aldy-Bel Kurganından (Arzhan2) elde edilen İskit örneği M.Ö. 6-7’nci yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Bu İskit örneğinin otozomal yapısı incelendiğinde, otozomal yapısının en çok Başkurtlara sonra da İdil Tatarlarına benzediği görülmektedir. Batılıların İskitlerin İrani olduğuna dair tezlerinin aksine Aldy-Bel örneği günümüz İrani kavimlerinden hiçbirine otozomal yapısıyla benzememektedir. Ayrıca bu örneğin elde edildiği Aldy-Bel Kültürüyle bağdaştırılan Arzhan 2 Kurganı gerek mezar biçimi olarak  gerek içinden çıkarılan materyaller açısından Pazırık buluntularına benzemektedir. Bu benzerlikler kimi Avrupalı araştırmacılar tarafından İskit adı verilen insanların farklı bölgelerde, farklı zamanlarda yaşamış fakat ortak kültüre sahip çeşitli boylardan oluşan bir topluluk olduğu şeklinde yorumlanmıştır. İskitlerin kurganlarından elde edilen materyallere, kültürel buluntulara, genetik bulgular da eklenince Doğu İskitlerinin Ön-Türklerden bir topluluk olduğu ihtimali oldukça güçlenmiş gözükmektedir.

Bunun dışında Aldy-Bel Kurganından(Arzhan2) çok sayıda mtDNA ve bir Y-DNA sonucu elde edilmiştir.Y-DNA sonucu ,araştırma makalesinde R1a-S441 olarak verilmiştir.Ama sonrasında bazı araştırmacılar bağlantıda verilen genetik dizilimleri inceleyerek daha ayrıntılı bir incelemede bulunmuş,makalede verilen SNP’nin alt dalını R1a-S441(Z645)>Z93>Z94>Z2125>YP1456 olarak belirlemişlerdir.Bu alt dal günümüzde Kırgızlarda ve Altaylılarda tespit edilmiştir. Ayrıca bu iskeletin mtDNA haplogrubunun da ‘A’ olduğu belirlenmiştir.

Şekil 4’te görüldüğü gibi İskitlerde çok sayıda mtDNA haplogrubu tespit edilmiştir.İleride paylaşacağımız bir yazıda bu mtDNA haplogrupları ile ilgili daha ayrıntılı bilgi vereceğiz.

Aldy-Bel örneğini günümüz halklarıyla, Gedmatch MDLP K23b hesaplayıcısını kullanarak karşılaştıralım. Karşılaştırmada özellikle Türk Dilleri ve Moğolca, İrani Diller, Kafkasya Dilleri, Ural dilleri ve Slav dilleri konuşan halkları kullanacağız. Bunun sebebi, geçmişte ve günümüzde araştırmacıların İskitlerin konuştuğu dili, bu dil aileleri ve onları konuşan kavimlerle bağdaştırmasıdır.

Yukarıdaki grafiği incelersek Aldy-Bel örneği otozomal yapı bakımından Başkurtlara oldukça yakındır.Başkurtlardan sonra ise Tatarlara,Çuvaşlara ve Udmurtlara benzemektedir. İranilerden en çok benzediği ise Tacikistan Tacikleridir.Fakat Tacikistan Tacikleri diğer Taciklere nazaran Orta Asya Türkmenlerine ve Özbeklere benzemektedir.Tarihi olarakta bu bölge Türklerden oldukça etkilenmiştir.Ayrıca Tacikistan Taciklerinin ve Orta Asya’daki diğer halkların mongoloid özelliklerinin artmasında Moğol istilalarının büyük payı vardır.Sizlerinde grafikte görebileceğiniz gibi Aldy-Bel İskit örneğinin İranlılarla pek benzerliği yoktur.Bunun dışında Aldy-Bel İskit örneğinin Kafkasyalılar,Slavlar ve Moğollarla da pek benzerliğinin olmadığını söyleyebiliriz.Görüldüğü gibi Aldy-Bel İskit örneği özellikle günümüz halklarından Türk Dil Ailesinin Kıpçak  grubunun Kıpçak-Bulgar kolundan olan Başkurtlara ve sonrasında da Tatarlara benzemektedir.Ayrıca aradan geçen yaklaşık 2700 yıla rağmen yakın coğrafyalarda benzer genetik yapıda Türk halklarının yaşaması bazı Batı kaynaklı iddiaların aksine Türklerin bu coğrafyaların yerlisi olduğunu göstermektedir.

Pazırık Örneği

Pazırık Kurganından(Berel11) elde edilen İskit örneği M.Ö. 3-4’üncü yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Bu İskit örneğinin otozomal yapısı incelendiğinde en çok Şorlara, Hakaslara, Sibirya Tatarlarına ve Altay Türklerine benzediği görülmektedir. Bu da aynı şekilde Batılıların, İskitlerin İrani olduğu, Pazırık Kurganlarının Hint-Avrupa mirası olduğu, Türklerin bu bölgelere daha sonradan doğudan geldiği gibi dayanaksız iddialarının geçersiz olduğunu kanıtlıyor. Pazırık Kurganından elde edilen arkeolojik buluntulara genetik veriler eklenince Pazırık Kurganının Ön-Türklere mensup kişilerce inşa edildiği ihtimali oldukça güçlenmiştir.

Aynı şekilde bu çalışmada Pazırık Kurganlarından çok sayıda mtDNA ve bir Y-DNA örneği elde edilmiştir.Otozomal örneğinin elde edildiği Berel11’in Y-DNA’sı R1a-Z93’ün alt dallarından ve mtDNA’sı C4a1 olarak tespit edilmiştir.İleride paylaşacağımız yazımızda Pazırık Kurganlarında tespit edilen mtDNA ve Y-DNA  haplogruplarına dair daha ayrıntılı bilgiler vereceğiz.

Pazırık örneğini MDLP K23b hesaplayıcısından yararlanarak günümüz halklarıyla karşılaştıralım.Karşılaştırmada Aldy-Bel örneğinde olduğu gibi Türk Dilleri, Moğolca, İrani Diller, Kafkas Dilleri, Ural dilleri ve Slav dilleri konuşan halkları kullanacağız.

Yukarıdaki Pazırık İskit örneği otozomal yapı bakımından Hakaslara,Sibirya Tatarlarına,Kazaklara ve Altay dağları civarında yaşayan Türklere oldukça benzemektedir.Yine yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi Pazırık İskit örneğinin otozomal yapısı Moğollara,İranlılara,Slavlara,Kafkasyalılara ve Ural halklarına benzememektedir.Pazırık kurganlarından elde edilen İskit örneklerinde mongoloid oranlarının diğer kurganlardaki İskit örneklerine nazaran fazla olması ve tarih olarakta daha geç döneme denk gelmesi buradaki İskitlerin doğudan gelen bir göçe maruz kaldığının veya Doğu Asya’ya yapılan seferlerde bu bölgelerdeki halklarla evlilikler gerçekleştirdiğinin göstergesi olabilir.M.Ö. 3-4 yüzyıllara tarihlendirilen bu İskit örneğinin genetik yapısının yaklaşık 2400 yıl sonra aynı coğrafyada yaşayan Türk halklarına benzemesi,bazı Batı kaynaklı iddiaların aksine Türklerin bu coğrafyalara Milattan Sonra geldiği ve bu bölgedeki halkları Türkleştirdiği gibi dayanaksız iddiaları çürütmektedir.

Değerlendirme

Genetik verilerin yanına İskit Kurganlardan elde edilen materyaller ve kültürel veriler, Yunanlıların, Asurluların ,Perslerin ve diğer medeniyetlerin kaynaklarında İskitler hakkında yazılanlar, günümüz Türk destanlarıyla İskitlerin yaşadıklarının uyuşması (Alper Tunga ve Efrasiyab v.b.) ayrıca çeşitli kaynaklardan öğrenilen İskit dilinden kelimeler ve isimler eklendiğinde İskitlerin bir Ön-Türk kavmi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Yalnız burada yanlış anlaşılmaması gereken İskitlerin mongoloidlik oranlarının onların Türklerle bağını tek başına belirlemediğidir. Yukarıda bahsettiğimiz tüm durumların ele alınması sonucu Türklerle olan bağını söyleyebiliriz. Kaldı ki İskitlerin mongoloidlik oranları da farklılık  göstermektedir. Çünkü birbirlerine benzer yapılarda olan ve aynı veya benzer kültürlü halkların inşa ettiği belirlenen Batı Avrasya’dan Doğu Avrasya’ya uzanan bu İskit Kurganlarından çıkarılan İskit örneklerinin kimi %10 hatta daha da düşük, kimi %25,%30,%50 ve %60 civarlarında  mongoloid orana sahiptirler. Bu yönden de günümüz Türk haklarına benzemektedirler. Çünkü günümüz Türk halklarında da mongoloid oran Doğuya gittikçe artmakta ve %70 üzerine kadar çıkmakta ve batıya doğru gittikçe azalmakta ve Gagavuzlar gibi kimi Türki halklarda %2 civarına kadar düşmektedir. Ayrıca yazımızda ele aldığımız Aldy-Bel ve Pazırık İskit örnekleri de farklı mongoloid oranlara sahiptir. Bu çeşitliliğin sebebi ise savaşçı göçebe halkların  gittikleri yerlerde yerel halk ile evlilikler gerçekleştirmesi ve yerel halklarla kaynaşmasıdır. Bizim görüşümüze göre Türklerde mongoloid oranın artması Doğu Asya’dan gelen göçlerle, Türk halklarının bunlarla kaynaşması ve Doğu Asya’ya yaptığı seferlerde  o bölgelerdeki insanlarla evlilik gerçekleştirmiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu yüzden İskitlerdeki sadece mongoloid veya herhangi bir diğer komponente bakarak Türklüklerine karar vermekte tek başına doğru olmaz. Yalnız yukarıda bahsettiğimiz gibi diğer tüm veriler, coğrafya v.b. etkenlerle birlikte genetik de işin içine girince İskitlerin Ön-Türk kavmi olduğu kanıtlanmış  gibi gözüküyor.

Yazar: E.D.

KAYNAKLAR:

1-Unterländer, M. et al. Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe. Nat. Commun. 8, 14615 doi: 10.1038/ncomms14615 (2017). (http://www.nature.com/articles/ncomms14615)

2-https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3006427/

3-https://www.researchgate.net/figure/49726331_fig4_Numbers-along-links-refer-to-substitutions-scored-relative-to-rCRS-51-Transversions

4-https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC384943/

5-https://www.csen.org/archaoeology_pokrovka/e.excav.report.html

6-https://books.google.com.tr/books?id=6GGF1DrFMTcC&pg=PA337&lpg=PA337&dq=Pokrovka+cemetery&source=bl&ots=dmEit4O3zO&sig=rvFgNoqwQLwxTKRdNIsQeqDevAk&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiL96OdrvvSAhWCIpoKHbeoCTkQ6AEIMTAH#v=onepage&q=Pokrovka%20cemetery&f=false

7-http://s155239215.onlinehome.us/turkic/66Sarmatians/BurgerPokovkaSarmatian_mtDNA_En.htm

8-http://www.shsu.edu/~his_ncp/Scythians.html

9-http://s155239215.onlinehome.us/turkic/27_Scythians/ScythianWordListSourcesEn.htm

10-https://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3269235.pdf.bannered.pdf

11-http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/32/230.pdf

12-Herodot Tarihi(Historiari)

13-https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmpazyryk.html

14-https://books.google.com.tr/books?id=O8rtduaxnf8C&redir_esc=y

15-http://s155239215.onlinehome.us/turkic/27_Scythians/EthnicRootsEn.htm

https://www.haplogruplar.com/iskitlerin-genetik-yapisi-ve-gunumuz-halklariyla-karsilastirilmasi/

DISAPPEARANCE OF UYGHUR SCHOLAR AN EXAMPLE OF ATTEMPTS TO ERASE UYGHUR CULTURE

Tengritagh Akademiyesi

FOR IMMEDIATE RELEASE

August 10, 2018
NEW YORK—The disappearance of Uyghur scholar Rahile Dawut exemplifies how Chinese governmental policies in Xinjiang—including its forced “re-education” system—represent a wide-scale attack on cultural expression for Uyghurs and others, PEN America said today.

39048325_2171132956466000_8885522199885119488_n

On August 10, The New York Times reported that Uyghur researcher and writer Rahile Dawut had been missing since last December. It is presumed that she has been detained by the government, though it is unclear whether she is being held in a detention facility or in one of the “re-education camps” where tens of thousands of Uyghurs and other ethnic minorities are being detained. Dawut, a scholar and professor at Xinjiang University, is widely recognized as an expert on Uyghur culture and traditions.

In western Xinjiang Province, the Chinese government has deepened their crackdown against Uyghurs and other Muslim minorities. While authorities claim they are acting to combat Muslim extremism, numerous observers—including PEN America—have reported that the government’s policies are instead aimed at suppressing the cultural identity of Uyghurs and other minorities. The governmental crackdown has included the detention of massive numbers of Uyghurs and others into “re-education camps,” where they are compelled to learn “patriotic education” and are subject to widespread abuse.

“The apparent months-long secret detention of Rahile Dawut is yet another illustration that Chinese governmental policy is geared towards erasing Uyghur identity,” said PEN America’s Senior Director of Free Expression Programs, Summer Lopez. “Like so many others, Dawut has apparently been targeted simply for being a voice for her culture.”

PEN America’s documentation of free expression-related rights abuses in Xinjiang includes its analysis within Forbidden Feeds, its March 2018 report on social media censorship within China. In 2014, PEN America awarded the Freedom to Write Award to Ilham Tohti, a Uyghur scholar who is serving life in prison on spurious “separatism” charges.

###

PEN America stands at the intersection of literature and human rights to protect open expression in the United States and worldwide. We champion the freedom to write, recognizing the power of the word to transform the world. Our mission is to unite writers and their allies to celebrate creative expression and defend the liberties that make it possible. pen.org

CONTACT: Anoosh Gasparian, External Relations Manager: agasparian@pen.org

https://pen.org/press-release/disappearance-uyghur-scholar-attempts-erase-culture/

Eziz Wetendashlargha Pewqullade Jiddiy Agahlandurush!

Tengritagh Akademiyesi

Yaman Niyetlik Ademler Sözligenche Xatalashsa, Heriket Qilghanche Patqaqqa Patidu! Düshmenler Öz-Ara Bir-Birini Urup Halak Bolidu! 
-Xatiremdin

Autori:Küresh Atahan

18222664_1199477953512760_6645505147193292415_n

Xitaylar we xitayistlar weten ichi we téshida her türlük aghdurmichiliq heriketlirini pilanlap, milliy heriket we meshhur kishilirimizning inawitini töküwatidu. Bu ish düshmen teripidin pilanliq we programmiliq rijisorluq qiliniwatidu! Biz bolsaq xudimizni bilmey xuddi qanxor xorazlardek bir birimizge hürpiyip ot échiwatimiz, , qarghidek bir-birimizning közini choqulawatimiz, qangha boyilip ketken bolsaqmu etraptiki tamashibinlargha diramma qoyup bériwatimiz! Dawa qoshunimizdiki beziler qaymuqup qalghachqa özlirimu bilmestin millitimizge matem düshmenge toy bolidighan bu oyunning ichige béshichilap kirip boldi! Qoshunimizda özini yaxshi kontrul qilalmaydighan qéri balilarmu xéli köp bolup, ular hili tipiship, hili tépiship turidu. Bu yéngiliq emes, emma bu oyundin ustiliq bilen paydilanghan düshmenler milliy dawa qoshunimizda biz oylap tektigimu yételmeydighan oyunlarni oynap xelqimizni her tereptin parakendichilik ichige tiqip qoydi! Eger biz bu yaman süpetlik ajizliqimizgha qarap hoduqup ketmey, ulargha, teshkilatlargha we xelqimizge egiship beshimizni chökürüp méngiwersekla, ular waqit ötkenche özlikidin tüzülüp, düshmen ümütsizlik patqiqigha pétip qalidu. Eger biz öz-ara qarshi toplargha bölünüp, bir-birimizni sésitsaq u halda ölmekning üstige tepmektekla aqiwiti bek yaman bolidu.Qéri balilar bir-birining közige chechiwatqan topini, sizlermu tozutup bermengizlar!

Wetendashlargha Jiddiy Agahlandurush! Hey qérindashlar sizlerge semimi bir meslihetimiz bar. Milli dawa qoshunimizgha torda ziyan keltüridighan ishlarni biz dimisekmu siler obdan bilisiler. Milliy dawani, gholluq shexislerni we teshkilatlarni qarilaydighan qilmishlardin qettiylik bilen yiraq turunglar. Xitaylar boliwatqan ichkiy majralarning üstige binzin chéchip, otni yélinjitip etrapni kül we xarabiliqqa aylanduriwetmekchi boliwatidu. Xitay bu suni leyitip özi xalighan beliqni tutuwatidu, awal topa tozutup andin torghach oghurlawatidu. Siler özenglarning zimmisige chüshkenni qilinglar, chong ishlarni teshkilatlar hazir bolmisa erte, erte bolmisa ögünlikke qolgha alidu!Silerge qorqunuchluq körünüp kétiwatqan bezi ziddiyetlerning dayim qaranghu dunyada turiwermey yara éghiz alghandek bir qetim tiship chiqqinimu yaxshi boldi. Emdi hemme terep özidiki ajizliq we kemchiliklerni kördi we özlirini teximu kücheytish üchün tirishidu! Jemiyet ziddiyet ichide tereqqiy qilidu.Eger mushundaq waqitta sépimizni jimjitliq we saxta birlik we ittipaqliq qaplap ketken bolsa eng qorquydighahan ish bolatti. Teshkilatlar we shexisler ottursida yüz bériwatqan bu bir qatar hadisilerning ziyinimu bolghandek uzaq ötmey paydisimu bolidu. Öz-ara düshmenlik riqabetke, riqabet bizni dostluqqa, dosluq bizni qérindashliqqa bashlap mangidu. Biz tirishmighanlirini dewir we tarixning shallap septin chiqiriwétidighanliqini bilip yettuq. Bu hemmimizge yaxshi derislik bolup qalsun!

Milliy inqilap sépimizdiki jidelchilerni waqit ötkenche yesli we bashlanghuch mekteplerdiki ösmürlerge oxshitidighan bolup qalduq! Ular bir-biri bilen ettigende soqushsa axshamda öz-ara hemkarlishiwalidu! Talishiwatqini yaki yeydighan bir burda nan yaki bir oyunchuq. Qéri balilargha egiship hergiz öz-ara urushmanglar, eger ularning arqisigha kirip parchilinip ketsenglar, ular ertela ittipaqlishiwélip, silerni chetke qaqidu, yalghuz qoyidu, ularning arqisigha kirip jidel-majragha arlashqanlar tügümes belalargha qaldi we qalidu!Siler milliy dawaning soghurtisi, teshkilatlarni, siyasiy paaliyetchilerni uyghun bir shertler ichide qoghdap turunglar, nazaret qilinglar. Chünki teshkilat silerning, siler xalimisanglar teshkilat we teshkilattikiler silerge paydisiz ishni qilalmaydu. Teshkilat, siyasiy paaliyetchiler we özenglarni dayim kontrol qilip turunguzlar, ular yazghan bir-birini düshmendek inkar qilidighan nersilerni tortura we sotsiyal médiyelerde tarqatmangizler, sizler tarqitiwatqan nersiler körünishte paydiliqtek qilghan bilen emeliyette xelqimizni ümitsilendüridighan, milliy dawagha payda keltürmeydighan zeherlik nerselerdur.

Yéqindin béri düshmen qesten chiqiriwatqan qaraquyunning perqige barmay, muhim shexisler, arqidin ularning qollighuchiliri öz-ara jengki-jidelge chüshti. Quruq chaqmaqtin ot chiqirip xitayning momisigha qaymaq süridighan tiyatirchilarmu sehnige chüshüp xelqimizni parakende qildi. Teshkiliy qurulmilar ajizlap, xeliq milliy inqilap sépidin tarqap, ixtiyarsiz halda sotsiyal médiyediki jamaet toplirigha bölünüp ketti. Shexisning we toplarning qiliwatqan ishliri istixiyilik bolghachqa teshkilatlarning sewiyisidiki ishlarni qilalmaydu. Buninggha teshkilat we teshkilattikilerning xataliqliri we yitersizliki sewep boldi. Bu ishta xeliq bilen teshkilatlar hemkarliship, jamaet pikirini, eqilni, bilimni we maddiyetni birleshtürishi lazim! Millitimizning tarqaq, teshkilatsiz we istixiyilik heriketliri milliy dawayimizgha paydisiz aqiwetlerni keltürüp chiqiriwatidu. Milliy dawadiki küchimiz ajizlap ketkenni hésapqa qatnmighanda, otturgha chiqiwatqan ishlar düshmenning aghdurmichiliq heriketlirige paydiliq bolup qéliwatidu. Hadise düshmenler teripidin lopa eynekte körsütülüp millitimiz ümütsizlikke duchar boldi. Milliy dawagha paydisiz hadisiler yeni teshkilatlar, toplar we shexisler arisidiki ziddiyetler we bir-birini qarilaydighan her türlük yazmilar we notuqlar xelqimizni bizar qildi. Undaq birlikke, ittipaqliqqa we jamaet pikirige paydisiz nersilerni tarqitip yürmeslikingizlarni töwenchilik bilen ümüt qilimimiz! Bizning hazir herqandaq chaghdikige qarighanda téximu köp ittipaqliqqa, hemkarliqqa we öz-ara köyünishke ehtiyajimiz bar qérindashlar. Bizning shu tapta bir-birimiz bilen aqchi, kökchi dep urushushqa emes birlikke, hemkarliqqa, ittipaqliqqa, bashqiche éyitqanda nahayiti köp ademning maddiy we eqiliy küchige ihtiyajimiz bar qérindashlar. Xataliq ötküzdi depla bir qisim milliy dawagha töhpisi alahide körünerlik bolghan ademlerni milliy herikettin shalliwitelmeymiz. Bundaq bolishidiki sewep sepni toluqlap ketküdek jiddiy peyitlerde sepligüdek küchimizmu yoq! Eger biz xataliq ötküzgenlerni we yene bir qisim shühbilik insanlarni septin uzaqlashtursaq ularning ornigha „tongriliqtin ming teste qurtulsam merezda keldi ornigha“ digendek ish bolidu. Biz sépimizde bar kishiler bilen Allahqa tewekkul qilip bu dawani dawamlashturmaqtin bashqa tallashqa ige emesmiz! Bizning yoqutushqa qarighanda islahat qilishqa ihtiyajimiz téximu küchlük! Bar küchümiz bilen yolimizdikilerni qédirlishimiz, azghanlarni yiteklishimiz xelqimizni weten milletke sadiq pikir bilen terbiyelishimiz lazim!

Bir ishni wujutqa chiqirish shu ishning mutexesis we alimlirini telep qilidu. Bir ishta mutexesis we alim bolush üchün bashta adem bolush kérek! Ghelbe qilish üchün esker bolush kérek! Epsus bizde „Alim“ we „Marshal“ köpüyüp ketti! Alim we mutexesislerning qaysi rast qaysi saxta bilip bolush qiyin bolup qaldi! Özini sorighan sheher soraptu, degen gep bar! Yiteklesh emes, belki egiship méngishingiz millitingizni qutulduriwélishi mumkin! Milliy dawada bir-biringlarning ishigha, kespige we xizmitige orunsiz chat kériwalmanglar! Weten-millet üchün xizmet qilghanda kespinglar nime bolsa ishni shu yerdin qabiliyitinglargha yarisha bashlanglar!Dost bilen dost ottursidiki riqabetni, düshmenler ara ziddiyet derijisige kötüriwetmenglar!

Ishni Az Qilsanglarmu Süpetlik Qilinglar! Qilalmisanglar aranglardiki kesip ehli bolghan qabiliyetlik kishilerge egishinglar!Medeniyet sewiyesi, ilmiy sewiyesi we ang sewiyesi töwen kishilerning milliy dawagha paydisidin ziyini köp bolidu! Namrat, bilimsiz, hesetxor we shexsiyetchi kishilerni milliy dawaning rehberlik qatlimigha yéqin yolatmanglar! Ilmiy sewiyesi, bilim sewiyesi we ang sewiyesi töwen kishilerni jan chiqip ketken teqdirdimu béshinglargha élip kötürmenglar! Yalghanchilar, kazzaplar we saxtapezler silerni, silerge uqturmay millitinglar, dininglar hemde bayriqinglar bilen aldawatidu we aldaydu! Bizning eshu sheytanlargha deydighinimiz: Niyitinglar dorust bolmisa chong ishlargha tutush qilmanglar! Bundaq ish axiri bérip bashqilarnimu, özenglarnimu nabut qilidu!

Chong Ishlarni Qilishta Sheytanning Arqisigha Kirmenglar!Kichik bir xata milyon kishining jénigha zamin bolidu, bir xeliqning bextige olturup qoyidu!Bizning hazir hayajangha emes eqilge tayinidighan waqtimizdur! Bir milletni yiteklesh we heqiqi bir rehberge egishish nazuk ishlar bolup, her kim özini dengsigini yaxshi!

Teshkillininglar!Terbiyelininglar! Bir-biringlargha mehkem yépishinglar!Biz xelqimizni milliy dawadiki rolini jariy qildurushqa chaqriq qilghaniduq! Bu chaqriqlarning rushen ünümi boldi, millitimiz yette yashtin yetmish yashqiche millitimiz wetinimiz üchün, xelqimiz üchün nime qilip bereleymen, degen sualni özidin soridi we qolidin kélidighan shekilde xitaylarning bizning üstümizdin yürgüziwatqan érqiy we kultural qirghinchiliqigha deslepki qedemde inkas qayturdi.

Xelqimiz qozghaldi, japakesh analar, sebiy balilarmu dawa sépige qoshulup, xitayning her türlük jinayetlirige qarishi xeliq urushigha atlandi we oxshimighan dewlet we rayonlardiki teshkilatlarni we siyasiy paaliyetchilerni jawap bérishke hemde oyghunishqa chaqriwatidu! Xelqimiz dadil otturgha chiqip teshkilatqila qarap olturmay shexsiy, ailini birlik qilip, kespiy alahiydiliklirini asas qilip we köngli yéqinchiliqni künlük qilip, xitay zulumigha qarshi heriketke ötti. Xitaygha qarshi heriket xitayning xelqimizge qarshi élip bériwatqan insan qélipidin chiqqan étnik, kultural we dininiy zulumi toxtighiche milliy dawa ichidila küchüyüp barmay pütün dunyani qaplighan xeliqaraliq heriketke aylinidu! Xitaylar biz Uyghurlarni, türük dunyasini, islam dunyasini we insaniyetni haqaretlidi! Biz xitaygha ishligen bu éghir jinayitining hésabini bergüzmey turup toxtap qalmasliqimiz, teshkilatqila qarp qalmasliqimiz lazim! Biz taza yaxshi oylisaq her birimiz bir teshkilat, her aile bir teshkilat birliki. Küchimizni tarqaqliqtin birleshtürishimiz, dane-dane yéghip, asman pelek kelkün peyda qilidighan, awal sanaqsiz jiralardin éqip wadilargha chüshken bulaq suliri yighilip tosqunsiz ezim deryalarni peyda qilghandek küch hasil qilip xelqimizning mewjutliqi, tereqqiyati we qudret tépishigha qarshi tosalghularni sirip-süpürüp méngishimiz lazim! Biz choqum xudaning iradisi bilen shundaq qilalaymiz!

Xeliqimizning hazirqi yérim oyghanghan bu hali teshkilat we siyasiy yétekchilerge qoyulidighan telepni éghirlashturdi, Xitayni sarasimge saldi, dunya jamaetining diqqitini tartti, xelqaraliq xitaygha qarshi zor éqim peyda qildi. Bu haletni saqlap qelishimiz, kücheytishimiz we netije qazinishimiz lazim! Bu xelIq heriketige oxshap kétidighan istixiyilik oyghunush teshkilat we siyasiy paaliyetchilirimizningmu uyqusini échiwatidu, köz aldimizda kishini xushal qilidighan netijiler kütmekte. Emme hazir ilgirki milliy heriket qoshunida aktip rol alghanlar bilen, yéngidin otturgha chiqqanlar arisida ediologiye we ang-sewiye tereptin ziddiyet körülüshke bashlidi. Yengi sepke qétilghanlardiki tejribisizlik we bilimsizlik, ularning herikitini déhqanlar herkitige oxshutup qoyiwatidu.Chünki ular milliy inqilap ochighi bolghan teshkilatlarda emes, xitayning jandin ötüdighan zulumi we tömür tapini astida isyan kötürüshke mejbur bolghanlar bolup, bu ikki qoshun ottursidiki musapini soghaqqanliq bilen qisqartip, bir ittipaqliq berpa qilish intayin muhim. Dimisimu nisbeten iqtidarliq, tejiribilik we bilimlik kishilirimizning köpi teshkilatlarning ichide, yéngidin otturgha chiqqan wetenperwer, milletperwer xelqimiz oxshimighan rayon we dewletlerde, teshkilatlardin mustesna halda musteqil qoshunlarni berpa qilmaqta.Bu qoshun yiteklesh we terbiyeleshke muhtaj! Konilar bilen yéngilarni milliy ang, milliy irade, siyasiy sewiye, dunya qarash, milliy we diniy pirinsiplar asasida bir-birige tutashturush lazim! Bu ikki goruppini hazirche ortaq bayraq we ortaq ghaye we ortaq ediologiye astigha jem qilish pilani shekillenmigechke, ular ottursida hel qilmisaq bolmaydighan birqisim ziddiyetler otturgha chiqiwatidu. Xeliq herkitining serkerdiliri tariximiz, milliy medeniyitimiz we siyasiy küreshlirimiz heqqide sistimiliq ilmiy telim terbiye körmigechke yaki milliy heriketni qoyuq ottura sheriq édiologiysige teqlit qilghachqa hemde milliy dawada tejribisizrek, bilimi töwenrek we ang sewiyesi arqida bolushtek kamchiliqliri bilen mesilini téximu murekkepleshtüriwétip baridu we ichkiy ziddiyetlirimizni ixtiyarsiz rewishte éghirlashturiwetip baridu.

Milliy dawa qoshunida peyda bolghan bu yéngi küchning kimlerning emrining astida bash kötüriwatqanliqi melum emes. Emma ular wetenperwer, milletperwer, qeyser, eqilliq we jessur kishilerdur! Biz ulargha sewirchanliq bilen heqiqetni tonutqan chéghimizda milliy dawa tereqqiyatida bir sekresh barliqqa kélidu! Dawa qoshunida peyda bolghan yéngi küchler terbiylense bizge paydiliq, terbiyelenmise qiliwatqan ishlirimizgha paydisiz rol oynaydu. Ularning bizdin roshen perqining yene biri, ular hör dunyada turupmu yüriki pok-pok tepekkur qilidu. Qurghan jemiyetliri, teshkilatliri, tor dunyasidiki isimliri, we ishlitiwaqtan atalghulirining hemmiside xuddi wetendikigila oxshash xitaydin ürküsh alametliri ipadiliunip turidu. Dindar emma dinni chüshenmeydu, islam heqqide azraq bilimi bar emma sistimiliq özige xas izdinish tarixi yoq, teqwa emma, teqwaliqini desmiy qilip, rehberlik ornigha ötiwalghan. Din, milliy medeniyet, iqtisad we siyasetni chongqur oqumighan yaki chüshenmeydu. 1400 yil awalqi jengknamilerge qarap bugün üchün pal salidu! Ulargha teshkilat we gholluq shexislirimiz alargiy qilidu. Bugünki bexitsizlikni teshkilatlardin köridu, özliri ittik bir ish qiliwetküsi bar, armangha tushluq derman yoq,ular dawagha yéngi bolghachqa bek aktip, tejiribe qazan´ghanche asta peskoyigha chüshüp barghanche boshushup hazirqi teshkilat we teshkilatchilar ichige ghimisside kiriwalidu! Bularni eshu hayajan bilen algha ilgirleshke, heqiqiten küchlük teshkilatlarni qurushqa we küchlük shexislerdin bolushqa téxnika ishlitip righbetlendürishimiz lazim! Milliy herikette peyda bolghan yengi küchler ikkige bölinidu. Biri xitayni indekke keltürüshni meqset qilidu, emelge ashmaydighanliqini körüp ümütsiz! Ikkinchisi ümmetchilik yolini xelqara démokratiye sistimisining üstige dessitip, musulmanlarni qozghap xitayni meghlup qilishni oylayduyu, unninggha yarisha kitaptiki abzaslardin bashqa kargha kelgüdek bir nerse yoq!

Bularning ortaq alahiydiliki teshkilatlardin renjish, gholluq shexislerning inwaitini töküsh boliwatidu! Her ikkilisi siyasiy dawada adetlenmigen isimlarni qoyush, milletke biwaste munasiwetlik simiwol we motiplashqan isimlardin qéchish, xitay bilen muresselishish we ortaq yol tépish üchün xiyalet dunyasida turup pikir qilishtur. Bularning yene nurghun xususiyetliri bar. Teshkilat we rehberlirini qarilash, ammiwiy heriketlerge musape saqlap muhamile qilish. Dawada ayirimichiliq tüsini alghan atmospira peyda qilish, xelqiqni yumshaq bolmighan ishlargha dewet qilish, özliri qol tiqip ishlimeslik. Namayish, xelqara munasiwet we teshkilatlarni kichik chüshürüsh. Hayatliq we siyasiy heriketlerde Amérika bashliq gherip dewletliri qaynaqliq bir menbege ige turup, Amérika bashliq gherip dunyasi we Israiliyeni qarilash, xitay toghriliq weten we millitimizning menpeetige uyghun hichqandaq körünerlik bir ish qilmasliq! Hemme yerde dinni bazargha sélish, térrorni teshebbus qilish, yerlik teshkilatlarni bijiriksizlkte qarilash, özliri poqni ikkige bölelmey xeliqni azdurup we qaymuqturush, teshkilatlardin yamanlap, ademlerning teshkilatqa bolghan semimiyitini, ishenchisini we yaxshi könglini sowutush qatarliqlar! Bular yoqarda tilgha alghan jehetlerdin bir qatar ishlarni qilip, ishni teshkilattin yamanlashtin bashlap öz aldigha téximu ajiz, téximu tarqaq we teximu bijiriksiz teshkilatlarni qurushqa qeder élip keldi.Bu süyqestning yiltizini xitay istixbaratining muhajirettiki xelqimiz ichide élip bériwatqan aghdurmichiliq heriketlirige baghlimaqtin bashqa charimiz yoq!

Körünüp turuptiki ularning biri teywen, xongkung we chet-eldiki demokratchi xitaylarning noxtisini millitimizning béshigha salsa, yene bir goruppisi milliy dawada xitay teshwiqatigha maslishidighan, milliy herkitimizning hulini kolap xelqimizni dunya jamaetige millet üchün emes, din üchün, weten üchün emes ümmet üchün we xitayghila emes belki dunya kapirlirigha, jümlidin gherip dunyasigha qarshu bir jamaet pikiri peyda qilishqa tirishiwatidu. Bunda ketiwerse anche uzaq ötmey qoshuninimiz parchilinip küchimiz ajizlighanni hesapqa almighanda, wetendiki konsentratsiyon Kamfler pütün dunya miqyasigha kéngiyip, hür dunyadiki uyghurlarghamu dunya qepez bolup qelish mumkinchiliki körüliwatidu! Xitaylar yaman, saman astida su yügürtüp, suni leyitip béliq tutiwatidu.

Xitay éyitqandek milliy dawagha éghir peshwadin birni urdi. Bu tépiktin milliy herkitimizde bir silkinish boldi we xelqimiz ittik özini tüzep, hushini yighiwatidu! Qismen ziyanlar boldi, emma netije xuda xalisa chong bolidu. Hazirqi ehwalda bizning undaq bir zerbige berdashliq bérishke toluq küchimiz yetmeydu. Shunga yüz bérish éhtimalliqi bolghan apetni böshükidila jamaet pikiri arqiliq yoq qilmisaq, uning kélichektiki ziyinini hergiz toldurup bolalmaymiz! Küchimiz, eqlimiz we bilimimiz bu pilansiz heriket netijiside parchilandi! Meselen: Amerikida bir aydin köpraq waqittin beri aqsray aldida élip beriliwatqan namayish, namayish sheklide qalmay, pütün dunya miqyasida milliy dawada bir qorqunushluq bölünüsh hasil qiliwatidu. Bu ishtin yaman niyetlik ademler we xitaylar ünümlük paydilinip, bizge ornini asan tolduriwalghili bolmaydighan ziyanlarni sélishqa bashlidi. Bu namayishni teshkilligen balilarmu yaman niyetlik kishilerning küshkürtishi bilen dawaning ghiltang yollirida teyilip qopop heriket qiliwatidu we özlirimu bilmey nurghun xataliqlarni ötküziwatidu.Chünki ularning yénida ulargha toghra meslihet körsütidighan küch yoq!Ular hayajan we qizghinliq bilen qarisigha heriket qilidu, bir ishi toghra bolghani bilen toqquz ishi xam we xata boliwatidu!

Biz bashta Amérikida bashlanghan namayishliridin xéli chong ümitlerni kütken iduq. Waqit ötkenche namayishning xaraktéri özgürep xitaygha qarshi emes, milliy dawayimizgha qarshi keypiyat küchüyüp ketti. Eslide bu namayish qandaq bedel tölesh kérek bolsa shundaq bedel tölep Amérika we bashqa dewletlerdiki teshkilat we dangliq shexisler bilen qoyuq alaqe we meslihet ichide dawamlashqan bolsa sewiyesizlik, qalaymiqanchiliq we xataliqlar hazirqidek köp bolup ketmeyti. Namyishqa niyiti dorust bolmighan ademler we sewiyesiz kishiler resmiy qol tiqqandin keyin weziyet bashqiche özgirep ketti.

Milliy dawada bizge qarshi küchlerning ichide xitayning qarshiliqidin bashqa milliy nadanliqimizdin kélip chiqqan putlakashanglarmu bar. Bu ikki merezdin qurtulalmiduq! Biridn qurtulsaq yene biri bizni pittek chaqidu. Bu niyiti yaman düshmenler özini özi urup yiqitmughiche xelqimiz toghra yolni tapmidi. Yaman niyetlik ademler sözligenche xatalashsa, heriket qilghanche patqaqqa patidu! Düshmenler özlirini özliri urup Axiri yiqitidu! Niyiti yamanning qazini töshüktur! Bu xudaning bizdek ajiz milletlerge bergen büyük inhamidur! Niyiti dorust bolmighan ademlerning özini özi ish-heriketliri we gepsözliri arqiliq ashikarilighini téximu yaxshi boldi…Milliy herkitimizning höddisidin chiqish undaq addiy ish emes. Sherting toshmisa beshingni tashqa uriwersengmu hetta öliwalsangmu beri bir.Milliy herikette chaqriq küchige ige ademler, teshkilatlar we eserlerni berpa qilmay turup netije yaratqili bolmaydu. Biz 50-60 yilda milliy dawada erishken yoqarqi qediriyetlerni qoghdap qalayli! Milliy dawa yolida bundaq keng kölemlik bir qoshun berpaqilmaq undaq adettiki kishilermu qilalaydighan ish emes. Bu ish üchün militimiz eghir bedellerni berdi. Biz güdeklik bilen hemmini Hesen Mexsumning izdin yengidin bashliyalmaymiz!

Düshmenler chotni xata soqti. Xelqimiz nadan bolghan teqdirdimu unchiwala nadan emes. Millitimizning méghiz bilen shakalni ayrighuchikii bar. Medeniyet sewiyesi, ang sewiyesi we mukkemmel exkaqi bolmighanlar qiliwatqan ishinila bash chökürüp qilishi hemmige qara-qoyuq chépiliwalmasliqi lazim. Azraq bir ish qilip qoyup taghni öriwetkendek körenglesh we otanchidek warqirash yaxshi exlaq emes, bu haldiki insanlardin xuda saqlisun, ihtiyat qilish lazim.Waqti kelse bir ormanni, bir tal choka tayaq üchün ot déngizigha aylanduriwétidu! Men hazir milliy dawa yolida peyda bolghan qara-qursaq emma qéni qizziq bir türküm ademlerning qiliwatqan ishida xitayning qara qoli bardek oylaydighan bolup qaldim.Xitaylar bizge uqturmay öz-ara kallimizni soqushturghili turdi. Eyni waqitta bu oyunni merkizi asiyadimu bir qetim oynap ghelbe qilghanidi.Xitayning Ghelbisi Hesen mexsumning öltürilishi, Ablikimxan Mexsumning zeherlinishi we Abduqadir Yapchanning Türmige tashlinishi bilen axirlashti. Emdi xitay xotni yötkep ikkinchi goruppini tarmar qilinghan ümmetchilerning we atalmish dunya kapirlirigha qarishi jihatchilarning qoli bilen yoq qilmaqchi boliwatidu.

Échinishliq bolghini xelqimiz yene bir qétimliq xelqaraliq bir sirliq oyunning qurbanliqi üchün hazirliniwatidu. Hazir otturgha chiqiwatqan bezi goruppilar dindar, teqwa, wetenperwer we milletperwerdek körüngini bilen sistemiliq terbiye körmigen. Ularning qiliwatqan ishliri biri milliy dawayimizgha ökte qopush, xitay bilen emes milliy herkitimiz bilen küresh qilish boliwatidu. Bular teshkilat tursa teshkilatsiz heriket qiliwatidu yaki yéngidin teshkilat quriwatidu. Bulardin bu xil ehwalda aldirap milliy dawa üchün xeyir kütüsh taza toghra emes! Chünki bularning qiliwatqanliri, qilmaqchi bolghanliri bilen sighishalmaydu, meqsidi dawani ilgirlitish emes teshkilat we muhim shexislerning inawitini töküsh üchün heriket qiliwatqandek tesir bériwatidu.

Yéngidn bash kötüriwatqan küchler dindardek otturgha chiqqan bilen dinsizlar bilen hemkarlishidu, uyghur bolghini bilen milliy herkitimizge chishtirniqi bilen qarshi, musulman bolghini bilen, ular dessigen yediki jamiler cheqilidu quraniy kerimler köydürilidu, diniy alimlar öltürilidu! Bulargha egishiwatqan étiqatchilar dunyani, xelqara weziyetni, her türlük tereqqiyatlarni we milletler hemde dewletler ottursidiki munasiwetlerni toluq chüshenmeydu. Siyaset qilimen deydu, dinni arlashturidu, dinni terghip qilimen deydu, siyasetni arlashturiwalidu. Undaq bolsa milliy heriket üchün erte ettigen nime qilisen dise uni janabiy Allah bilidu, deydu! Emma oqughan, qabiliyetlik, bilimlik we imanliq, toghra-dorust ademler 10, 20, we 30 yilliq pilanni Allahqa keskin ishinip turup tüzeleydu! Chünki ular öz millitini, tarixini, küresh yollirini, siyasetni, tarixni we pelesepini bilidu! Eger biz orta esir zihniyitidiki qaram, qopal we terbiye körmigen ademlerge dawaning bir teripini tashlap bersek, buzghunchiliqlargha süküt qilsaq eng chong gunah ishligen bolimiz qérindashlar! Bundaq edep-exlaq, haya we sili rehimni bilmeydighan qara qursaq lükcheklerning qoligha qalghan dawa hazirqidinmu ming hesse yaman bolup ketidu.

Bundin kéyinki milliy dawada ilgirleshler, netijiler körünse, yenila kochilarda tuyuqsiz peyda bolup qalghan xitayist bediwiy haram putaqlarning we sellini tetür yögep yétip, uxlap qopap soymam qeni, dep jöylüydighanlarning emes hemde suning éqishi we tükning yétishigha qarap heriket qilidighan saxtakarlarning sewebidin emes, ular hem ularning terepdarliri hazir hedep tor dunyasida dumbalawatqan, tenqitlewatqan, milliy herkitimiz 50-60 yildin béri ming teste yétishtürgen, egiri-toqay yollarda chéniqqan we yéterlik bilim we tejiribe jehettin yétiship chiqqan muntizim qoshunning sewebidin qolgha kelidu. Millitimiz dawa qoshunimizdikilerning gorohliship üstünlük talishish ishlirida yenggilteklik qilsa bolmaydu. Yéngidin milliy heriketke qoshuliwatqanlarni teshkilatlarda chéniqturushqa ehmiyet bérish lazim! Eger millet özining teqdirini bu tiptiki oqumighan, qara qursaq, sawatsiz yat milletning chomaqchillarigha, xitayistlargha weyaki chalasawat rohbanlar sinipidiki insan süritidiki kinsanlargha amanet qilsa, xuddi qozini qassapqa tapshurghandekla ish bolidu.

Nime qilish kérek. Hemmimiz birlikte öz-ara yéqinliship, öz-ara hemkarliship, öz-ara yitekliship, öz-ara tüzütüp, öz-ara artuqchiliqlirimizni jariy qildurup, düshmenning süyqestlirini berbat qilidighan yol heqqide izdinishimiz kerek! Eger miliy dawagha ökte qopqan bu kishilerning niyiti dorust bolghan teqdirdimu, bu yéngi chiqqan qoshunlar gheripke, dunyagha we milliy herkitimizge integiratsiyon qilinmisa, ularning gherip dunyasida qiliwatqan qalaymiqan we sewiyesiz ishlirining waqit ötkenche milliy dawagha ziyini derijidin tashqiri éghir bolidu. Chünki milliy inqilap bilim, sewiye we milliy iradeni özige inirgiye qilidu. Bu tipta otturgha chiqip perde arqisida qoshun toplawatqan, din arqiliq özini niqaplap, bayraq arqiliq milletni aldap, namayish arqiliq milletni parchilawatqanlardin hezer eylishimiz, xelqimizge bu heqte bilge aqturishimiz we ularning yaman niyetlik yitekchiliridin yéterlik shekilde uzaq turishimiz lazim.

Hey eziz millitim! Eger yoqarqi agahlandurushqa qulaq salmisanglar bugün wetende millitimizning béshigha kéliwatqan ishlar hayal bolmay yeni ertelam hür dunyadiki uyghurlarning béshighamu kelidu. Bugün bizning béshimizgha kelgenler erte türük dunyasining, örgünlükke pütkül insaniyetning béshigha kélidu! Bu xil yaman niyetlik ademler Xitayning shirin gepige, yumshaq méligha aldinip, xelqimizni ming parche qiliwetti, milliy dawa sépidikiler heriket qiliwatqan tor dunyasi hazir tertipke sélinmisa bolmaydighan késel tarqitidighan wirus dunyasigha aylandi! Uyghur Jemiyetini waqit, bilim we iqtisad israpchiliqi qaplap ketti. Tor dunyasidapeyda bolghan bash-bashtaqliq, gheywet-shikayet we ghum we öchmenlik qatarliqlar chashqan uwisigha oxshaydighan bu qaranghu tor dunyasidiki toplardin tarqap, teshkilatlarni ajizlashturiwatidu we milliy dawa qoshunimizdiki gholluq shexislerning inawitini meqsetlik töküliwatidu!Tor dunyasidiki xitayistlar, diniy ashqunlar millitimizning 60 yilliq siyasiy küreshlirining netijisini berbat qiliwétishtin burun közünglarni échip, teshkilatlarning etrapigha toplininglar, teshkilattiki muhim shexislerning etapigha toplishinglar! Teshkilatni, dangliq shexislerni we milliy heriketimizni qarilawatqan shühbelik shexislerdin uazq turunglar! Millitimizge kisilini dawalap adem qurtuldurush muamilisi qilinglar, chapiqini alimen dep közini qarighu qilip tashlimanglar! Bu xil tiptiki kishilerdin étiyat qilinglar, bu tiptiki ademlerdin eger toghra yiteklenmise millitimize hergizmu xeyir kelmeydu, bularni milliy dawagha ige qilip qoyush xitayning momisigha uyghurning qénini sürtüp bergenge oxshash ish bolidu. Eniq jakarlishimiz we xelqimizge bildürishimiz kérekki, bu tiptiki ademler peqet özigila wekillik qiludu, milletke we milliy iradige, siyasiy küreshlirimizge hergizmu wekillik qilalmaydu! Uyghurning uyghurlarni térorchi yaki xitayist körsütidighanlargha ihtiyaji yoq! Uyghurlar térrorist emes bolghandek, Terrorchilar hem uyghurlardin emes! Pekinde qara bayraq kötürüp xitayni öltürgen we Chingdawda jihat tughi échip bigunah awamni chanighan térrorchilar hergiz Uyghur emes! Milliy inqilap yolida, xitay zulumigha qarshi, milliy birliksep teripidin diniy ashqunluqtin uzaq, xelqara ölchemlerge uyghun élip berilghan herqandaq heriket mustemlike milletning azatqliq kürishi bolup, bu küreshke pakiz milliy hésiyat bilen qatnashqan herqandaq kishi bolsa pütün dunya miqyasida mediyeleshke erziydighan erkinlik jengkchilliridur! Bundaq deyishimizde millitimizning janijan menpetige chétilidighan nurghun akadimik sewepler bar! Milliy inqilap nezeriyisi, medeniyet sewiyesi we milliy iradisi qatarliq tereplerdin salahiyet we qabiliyiti bolmighanlar yitekligen ish düshmenge yeni bashqilargha qarshi turdum dep özini reswalashturup qoyushtin bashqa ishlargha yarimaydu. Amérikida turup shodüyjangdek warqirimanglar qérindashlar!

Hazir milliy dawani tertipke salidighan waqit bolup qaldi. Özimizni özimiz sorap, milliy dawa heqqidiki sewiyemizni östüreyli! Beziler bilip turup, pursetni süyistimal qilip, özini chaghlimay arqa-arqidin xataliq ötküzgili turdi. Hey azghun qérindashlirim siler pütün dunya miqyasida qilighan, qiliwatqan we qilidighan namayishni milliy dawani aghduriwetish üchün qiliwatamsiler yaki milliy dawagha hesse qoshush üchünmu? Nime üchün özenglarning qiliwaqtan ishigha bash chökürüp köngül qoyup, qabiliyitinglargha yarisha béshinglarni chökürüp ish qiliwermey, salayitinglar, sewiyenglar we qabiliyitinglar yetmeydighan ishlarghimu chat keriwalisiler! Nime üchün teshkilat we dawa qoshunidiki muhim shexisler bilen hepilishisiler? Nime üchün bir qisim teshkilat we shexislerdin azghine xatalarni tépiwelip, dawrang qilip, teshklat we aktip siyasiy paaliyetchilirimizning yüzini töküsiler?! Emdi boldi qilinglar, siler weten-milletning kütken yéridin chiqinglar, analirimiz bergen aq sütni halallanglar! Niyitinglar heqiqi dorust bolsa qilghan gunahliringlar üchün töwbe qilip, özenglarni bésiwelinglar, kichik bir ishni qilip bir séseq tuxum tughqan mekiyandek qaqaqlimanglar! Silerning milletke xitap qilishinglargha xataliringlarni tüzütüp, xelqimizge egiship mangalisanglar yene 10-20 yil bar téxi.Hazir silerning u ish bu ishqa arliship, qoshuq selip, herining uwusini buzup etrapni maliman qilish emes, béshinglarni chökürüp ügünidighan, tejiribe toplaydighan we ish qilidighan, köplep izdinish élip baridighan, ilgirkilerdin deris alidighan we kemterlik bilen ün-tünsiz algha ilgirleydighan waqtinglardur!

Axirida deydighinim: Xata qilmaydighan adem yoq! Hemmimizning xatasi bar! Hemmimizning xatalarni tüzütüshke purset bar waqitta tüzütüp, bir birimizni quchaqlayli qérindashlar! Angliq rewishte teshkillineyli, teshkilatlargha toplishayli, xatalirimizni tüziteyli, milliydawani islahat qilayli, bilimlik, tejiribilik we talantliq chonglarimizgha egisheyli!

Her Üch Adem Bar Yerde Bir Bashliqqa Egishinglar! Bir adem üchke, üch ADEM ottuzgha, ottuz ADEM üch yüzge, üch yüz ADEM üch minggha, üch ming ADEM üchyüzmingha, üch yüzming ADEM üch milyongha, üch milyon ADEM ottuz milyongha HEQIQI bash bolalaydighanlargha egeshsun! Milliy Herkitimizde otturgha chiqiwatqan nurghun ziddiyet we jidel-majralar xelqimizni yiteklep mangidighan shexsiyetlerning sapasining bir-biridin töwenlikidin kélip chiqiwatidu! Yoqardiki meselilerni asta-asta xelqaradiki melum bir nopuzluq sistimigha chüshürüp hel qiliwalsaq, u halda bashqa ishlarmu arida söz-chöchek we pitne-pasat tarqatmastin özlikidin tüzülep ketidu!

Bashliqni Zinhar we zinhar Quliqi Yumshaqken, Chiqishqaq Iken we Yuwash Ademken, At-Ishek Qilip Minip Oynisaqmu Kari Yoqken, Teywen Yardem Qilidiken, Teqwaken, Mujayidken, Arqisida Amerika Barken, Tuqqini Beyjingda Emeldarken, Besh Waq Namaz Oquydiken, Hajimken, Xiroyinkeshken Dep Emes Oqughanmiken, Qabiliyetlikmiken, Milletchimiken, Ang-Sewiyesi Yoqurimiken, Qehrimu, Behrimu Barmiken, Qolidin Ish Kelemdiken, Kimning Ewladiyken, Texitde olturghandek Düshmenge Qarshi keskin Jengklerde Aldinqi Sepkimu Chüshelemdiken Dep Saylanglar!Bashliq Digen Qoydek Yowash Bolmaydu, Shir we Erarislandek Sürlük we Heywetlik Bolidu! Bashliq Yighlisa Yer Yighlaydu, Bashliq Külse Asman Shatlinip Kétidu! Siler Saylighan Rehbiringlar Perishtidek Milliy Irade Aldida Itaetchan, Inqilapta Peyghremberdek Aldin Körer We Siyasette Sheytandek Eqilliq Bolsun!!!

Hürmet bilen: K.Atahan

 

03.08.2018 Germaniye

Akademik Alim Mirsultan Osman Ependi We Uning Éyitqanliri !

Tengritagh Akademiyesi

Akademik Alim Mirsultan Osman Ependi We Uning Éyitqanliri !
sultan

Mirsultan Osman pütün ömrini uyghur tili tetqiqatigha béghishlap, hayatini menilik ötküzüwatqan hörmetke sazawer alimimiz bolup, uning we oqughuchillirining izdinishliri we ilmiy emgekliri saheside Uyghur medeniyiti jümlidin Uyghur tili xelqarada bugünkidek tonuldi we ilmiy shrhiylendi.
Meshhur alim, tilshunas Mirsultan osman ependi 1929-yili 7-ayning 31-küni hazirqi qazaqistanning yarkent shehirige qarashliq aqkent yézisida tughulghan .
Mirsultan osman ependi 1932-yili ata-anisi bilen bille ghulja nahiyisige köchüp kelgen, 1935-yilidin 1940-yilighiche ghulja sheherlik «ayding» bashlan’ghuch mektipide oqughan.
Mirsultan osman ependi 1943-yili ghulja gimnaziyisini püttürgen. 1945-yilidin 1957-yilighiche naburchik we korréktor bolup ishligen.
Mirsultan osman ependi 1951-yilidin 1957-yilighiche, sabiq merkiziy milletler institutining az sanliq millet kadirlirini yétishtürüsh kursida oqughan. Bir yildin kéyin shu mektepte oqutquchiliqqa teyinlinip, til fakultétidiki ikki qarar xenzu oqughuchilargha uyghur tilidin ders bergen. Del mushu chaghda uning könglide omumiy tilshunasliqi bilimlirini etrapliq igilesh, ana tilini yéngiwashtin sistémiliq öginish we tetqiq qilish istiki qozghalghan.
Mirsultan osman ependi mushu arzuning türtkisi we oqutushning éhtiyaji bilen aldinqi esirning 50-yillirida uyushturulghan memliket boyiche az sanliq milletlerning til-yéziq ehwalini omumyüzlük tekshürüsh xizmet ömikining 6-etritige qatniship, 1955-yili qeshqer wilayitide, 1956-yili küz hem qish xoten wilayitide uyghur tilining di’alékt-shéwilirini tekshürgen.
Mirsultan osman ependi 1957-yili béyjingdin ana wetini Uyghuristangha qaytip kélip, 1965-yilighiche sabiq Uyghuristan (shinjang) institutining til-edebiyat fakultétidiki oqughuchilargha hazirqi zaman uyghur tili we omumiy tilshunasliq derslirini ötken.
Mirsultan osman ependi bu jeryandimu ana til oqutushini janliq tilni tekshürüsh bilen zich birleshtürüp, 1960-yili yazda lopnurning mirsali, chara, közlek, tikenlik we miren yézilirida, 1962-yili turpan hem ürümchilerde uyghur tilining di’alékt-shiwilirini tekshürgen. Mirsultan osman ependining tilshunas Nesrulla Yolboldi ependi bilen birlikte yazghan «Hazirqi Zaman Uyghur Tili» namliq üch qisimliq kitabi 1964-yili yéngi yéziqta neshir qilin’ghan.
Mirsultan osman ependi 1965-yilidin taki 1978-yilining axirlirighiche, Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining tetqiqat bölümide uyghur til-yéziqi tetqiqati bilen shughullan’ghan. Shu mezgilde, 1965-yili yazda uyghur tilining fonétika mesililirini chöridep, qeshqer hem xotende neq meydan tekshürüsh élip barghan.
Mirsultan osman ependi 1967-yili yaz we küzde, qazaq tili boyiche ürümchining nensen rayonida, altay, künesning yaylaqlirida élip bérilghan dala tekshürüshige qatniship, bir munche til matériyali yighqan. 1978-yili 10-ayda Xitayning tiyenjin sheride échilghan tunji qétimliq dewletlik tarixshunasliq yighinida, Türük dunyasi medeniyet xezinisidiki bibaha göher «diwanu lughatit türk» we «qutadghu bilik» ni hazirqi zaman uyghur hem xenzu tillirigha terjime qilip neshir qilish, sisitémiliq bir «uyghur tarixi» kitabini yézish mesilisi otturigha qoyulup, memliketlik pelsepe-ijtima’iy pen tetqiqat pilanigha resmiy kirgüzülgen. Bu projekit tebi’iy halda qurulush basquchida turiwatqan Uyghuristan aptonom rayonluq ijtima’iy penler akadimiyisining nuqtiliq tetqiqat türi bolghan.
1979-yili, mirsultan osmanning xizmiti Uyghuristan akadimiyining til tetqiqat institutigha yötkelgen. Bu orun ana tilgha ashiq her bir xadim üchün köngüldikidek meripet soruni idi. Mirsultan osman ependi shuningdin bashlap énsiklopédiyilik nadir eser «diwanu lughatit türk» ni hazirqi zaman uyghur tilida neshirge hazirlap neshir qilish projekti guruppisida bashlamchiliq rolini jariy qildurup, üch tomluq bu katta eserning 2- we 3-tomlirining muherrirlikini qilghan.
Mirsultan osman ependining dewirdashliri u heqte toxtulup“Mirsultan osman ependi «diwanu lughatit türk» ni terjime qilish-neshirge teyyarlash jeryani, emeliyette, uni chongqur öginish-tetqiq qilish hem janliq tilni etrapliq tekshürüsh jeryani boldi. Mirsultan osman ustaz ibrahim mut’iy bilen 1980-yili yazda artush we yéngisar nahiyiliride «diwan»gha a’it léksika mesililiri boyiche tekshürüsh élip barghan, 1982-yili qeshqerde «diwan»ni neshirge teyyarlash xizmitini ishligen.
Biz Uyghurlarda «tirishqan ozar, tirishmighan tozar» dégen maqal bar. Töhpikar ustaz, netijilik tilshunash mirsultan osmanning izdinish musapisi mushu hékmetlik sözning janliq delili bolalaydu; dep alimning xizmetlirige yüksek baha bergen…
Uyghur tilshunasliqigha ayit ilmiy izdinishlerde Mirsultan osman ependining töhpisi alahiyde yoquri bolup, uning zamandashliri alim heqqide toxtulup yene“ Uning tilshunasliq ilmi, jümlidin uyghur tilshunasliqi üchün tökken qan-teri da’ire nuqtisidin tilshunasliqning her qaysi sahelirige, zaman nuqtisidin hazirqi zamandin qedimki zaman’ghiche tutiship kétidu“-dep alimning mol ilmiy emgeklirini mueyenleshtüridu.
Mirsultan osmanof 1989-yili 8-ayda Uyghuristan aptonom rayonluq milletler til-yéziq xizmiti komitétining pen tetqiqat bashqarmisigha yötkelgen. U bu organdimu bir qolda tetqiqatni, yene bir qolda til tekshürüshni ching tutqan. U shu yilning axirida tilshunas Amine Ghappar xanim bilen birlikte qaghiliq nahiyisining paxpu yézisida neq meydan til tekshürüshi qilip, «qaghiliq nahiyisining paxpu shéwisi toghrisida» serlewhilik maqalini élan qilghan.
Mirsultan osman ependi 1996-yili yazda, sherqiy Uyghuristandiki qumul nahiyisining tömürti, aqtash yézilirida til tekshürgen. U etrapliq tekshürüsh, inchike tetqiq qilish hem hardim-taldim démey izdinish netijiside özi yalghuz we bashqilar bilen birlikte «hazirqi zaman uyghur tilidiki teqlid sözler toghrisida», «hazirqi zaman uyghur tilidiki rewishler toghrisida», «chaghatay tili toghrisidiki qarashlirimiz», «‹qutadghu bilik›te ipade qilin’ghan edebiy til toghrisida» qatarliq bir munche ilmiy ilmiy maqalilarni élan qilghan. «uyghurche-xenzuche lughet», «hazirqi zaman uyghur edebiy tilining imla lughiti», «hazirqi zaman uyghur edebiy tilining teleppuz lughiti», «hazirqi zaman uyghur tili di’aléktliri», «hazirqi zaman uyghur edebiy tilidiki tinish belgiler we ularning qollinilishi», «qisqiche tilshunasliq lughiti», «hazirqi zaman uyghur edebiy tili tawushlirining akustikiliq tetqiqati», «hazirqi zaman uyghur edebiy tilining imla we teleppuz lughiti», «hazirqi zaman uyghur tilining qumul shéwisi», «hazirqi zaman uyghur tilining lopnur di’alékti», «hazirqi zaman uyghur tilining xoten di’alékti» qatarliq yirik eserlerni özi yalghuz we bashqilar bilen wujudqa chiqarghan.
Bu eserlerdin bir qanchisi Uyghuristan boyiche élip bérilghan pelsepe-ijtima’iy pen tetqiqat netijilirini bahalashta alahide derijilik, 1-we 2-derijilik mukapatlargha érishken. Mirsultan osman ependi yene «jahanname», «uyghur shéwiliri sözlüki» qatarliq muhim eserlerning mes’ul muherrirlikini qilghan. 1985-we 1999-yilliri Uyghuristan uniwérsitétida échilghan chaghatay tili öginish kursigha chaghatay tili girammatikisidin deris ötken. Mirsultan osman ependi yene 80-yillarning otturiliridin étibaren, yette qararliq 10 nechche aspirantqa hazirqi zaman uyghur tili di’aléktliri we chaghatay tili derslirini ötüp, uyghur tilshunasliqi boyiche magistir terbiyilesh xizmitigimu tégishlik hesse qoshqan.

Mirsultan osman ependi Uyghuristan uniwérsitéti aspirantlirining magistirliq dissértatsiye yaqlash yighinlirida bahalighuchi bolghan. Mirsultan osmanof yene chet’ellerde ilmiy ziyaretlerde bolup hem ilmiy muhakime yighinlirigha qatniship, chet’eldiki kesipdashlargha özining tetqiqatide heqqide bir qanche qétim léksiye sözligen. 1999-yili yaponiyining kiyoto uniwérsitétida «lopnur di’aléktining alahidiki toghrisida» dégen témida, 2000-yili türkiyide xoten di’alékti heqqide léksiye sözlep, léksiye anglighuchilarning qarshi élishigha sazawer bolghan.

Mirsultan osman 1960-yili sabiq Uyghuristan institutining til fakultétida léktorluq ilmiy unwanigha, 1983-we 1987-yilliri kandidat tetqiqatchi we tetqiqatchi ilmiy unwanigha érishken. 1983-yili Uyghuristan boyiche munewwer mutexessis bolup bahalan’ghan. 1991-yili Xitay dewleti boyiche töhpe yaratqan munewwer mutexessis dep bahalinip, hazirgha qeder ilim dunyasining alahide muamilisidin behrimen bolup kelmekte. Mirsultan osman ependi 1992-yili 3-ayda resmiy dem élishqa chiqqan bolsimu, emma uning tilshunasliq sahesidiki tirishchanliq suslashmidi, qolidiki qelimi toxtimidi, yénidin shagirtliri üzülmidi, netijilirimu özlüksiz chiqip turiwatidu.

Mirsultan osman ependi «diwanu lughatit türk» ni retlesh, neshr qilish, tetqiq qilish xizmitige qoshqan töhpisi üchün nurghun shereplerge na’il boldi. 2005-yili qeshqerde échilghan «mehmud kashgheriy tughulghanliqining 1000 yilliqini xatirilesh memliketlik ilmiy muhakime yighini» da mirsultan ependi bilen bashqa toqquz alimgha «diwanshunasliqtiki töhpikar» sherepnamisi bérildi. 2008-yili Uyghuristan uniwérsitétida échilghan «Mehmud Kashgheriy tughulghanliqining 1000 yilliqini xatirilesh ilmiy muhakime yighini» da Mirsultan ependi bilen Imin Tursun ependige diwanshunasliqtiki töhpisi üchün ton keydürüldi.

Alimning dewirdashliri Mirsultan osman ependi heqqide toxtulup yene „Ana til millet mewjutluqining yiltizi. Ana tilni öginish, qollinish we rawajlandurush ene shu til arqiliq tili chiqqan her qandaq kishining bash tartip bolmaydighan mejburiyiti, burchi we ana til aldidiki qerzi. Bir némis alimi shundaq deydu: bir milletning tili shu milletning rohi, bir milletning rohi shu milletning tilidur. 60 nechche yildin buyan ana tilimizning sapliqi, mukemmelliki we tereqqiyati üchün méhnet qiliwatqan, muqeddes burchini ada qilish üchün minnetsiz tetqiq qiliwatqan, ter töküwatqan, hérish-charchashni bilmeydighan alim Mirsultan Osman yéshining chongiyip qélishi, salametlikining burunqigha yetmeywatqanliqigha qarimay, xuddi 50 nechche yil burunqidekla xizmetke özini urup turidu. U hazirmu yashan’ghinigha qarimay, döletlik we aptonom rayonluq tetqiqat témilirini ishlewatidu,“ dep yazdi.

Akademik Alim Mirsultan Osman Ependi özining hayati we ijadiyiti heqide toxtulup: Bu yil toptoghra 85 ke kirdim. Emeliy yéshimni sürüshtürsengler men alliqachan yüz yashtin éship kettim. Chünki türmidiki bir yilim on yilgha teng désem artuq ketmes. Türmidiki toqquz yilning tört yilini alte kilo éghirliqtiki kishen bilen ötküzdüm. Achliq, dehshetlik qiyin qistaqlar destidin ölüp qalmighinimgha heyranmen. Türmide urulghan qattiq shapilaq bir quliqimni pang qilip qoydi, yene bir quliqimmu qériliq destidin ajizlashti.

Men 83 yashqa kirgende newayining chahar diwanidin ikki tomni neshrge teyyarlidim. 84 yéshimda qutadghubilikning perghane nusxisini neshrge teyyarlidim. 85 ke kirginimde ming bettin artuq diwan xarabatiyning tehrirlikini tügettim. On ikki muqam ili uslubining tékistlirini ishlep yéqinda tügettim.

Qériliq, késellik terep tereptin qistap kéliwatidu. Aldimda taghdek döwilinip turghan ishlarni men bireylen tügitip bolushumgha közüm yetmidi. Yashlargha nurghun témilarni bérip baqtim héchkim qilmidi.

Emdi aram alay dep qelimimni tashlighan bu üch kün manga goya üch yildek bilindi. Manga qeghez, qelem, kitaptin bashqa yaxshi dost yoq iken. Barliq xushalliq manga ilim bilen shughullinishtin kélidiken.

Milletning bir ishi bolsimu aziyip tursun, özüm qilalaydighan ishlarni bashqilargha qaldurup qoymay, yashlarning kelgüsidiki wezipisidin birni bolsimu azaytay. Ular tosalghusiz ilgirilisun_mirsultan osman dostlar tarqitip qoyunglar, barliq uyghurlar körsun, hayatning qimmitini bilsun…, dep weten-millet üchün ilmiy izdinish ichide ötken hayatini xulasileydu we ilim-pen sahesidiki yash ewlatlardin özining kütidighanlirini jiddiy, estayidil we semimiy shekilde otturgha qoyidu.

Mirsultan Osman Ependining hayati harmay-talmay bir kishining küchi bilen on kishining ishini qilghan hayat bolup, qedirlishimiz, ülge qilishimiz we teshwiq qilishimizgha erziydu. Mirsultan Osman Ependi Quddus Xojamyarof we Abdushkur Memtimin qatarliqlar bilen birge Uyghurlarning 20-esir ilim dunyasida chaqnighan üch alimning biri bolush shertini hazirlighan mol hosulluq yoruq yultuzimizning biridur. Mirsultan Osman Ependi yoqarqi ikki alimimiz bilen birge Uyghur medeniyet saheside dunyawiy shöhret qazanghan bolup, bugün tarixning tirik shahidi süpitide arimizda yashawatqan, meshhur tilshunas, shundaqla Mehmut Qeshqiriydin kéyin Uyghur xelqi yétishtürgen yene bir enisklopedik alim hésaplinidu.Uning qedimki türük tilirini, ottura zaman türük tillirini jümlidin Uyghur-Uzbek tillirini tetqiq qilish jehette qolgha keltürgen netijilliri ilim dunyasida nur chéchip turghusi,(K.Atahan)

10.08.2015 Germaniye