-Tebiyet Dunyasidiki herqandaq bir ish tasadipi bolmighinidek, Hayatimizda duch kelgen her-bir ishning biz bilmeydighan yene nurghun sewepliri bardur!

-Xatiremdin

Yazarmen: Kurasch Umar Atahan

☆☆☆><☆☆☆

Eziz wetinimiz Uyghuristanda Milliy zulum axirlishidighandek, axirlashsimu asan axirlishidighandek qilmayti! Bu kitap yézilishqa bashlighan chaghda Weten ishghal astida qalghili gerche yérim esirdin köpraq waqit bolghan bolsimu ümüt yultuzi barghanche xireliship kétiwatqandek körünüp köngüllerni perishan qilghili turdi. Men 1990-yillarning axirisida etrapimdiki muhim kishiler bilen muzakiriliship Axiri wetendin weten üchün ayrilishqa qarar qildim. Pilanim dawamlashturup öz kespimde oqush we melum shert-sharayitlar piship yétilip, salahiyitim étirap qilin´ghandin kéyin, milli heriketke qatniship, Uyghuristan xelqi duch kelgen siyasi, iqtisadi we kultural meselilerni hel qilish üchün küresh qilishtin ibaret idi. Shundaq qilip, Birqanche yilliq hayatim normal kündilik rétimdin ayrilip, Xizmet qilish bilen birge chetel tili ügünish, iqtisadi jehettin teyyarliq qilish, cheteldin viza keltürüsh we Passport béjirish qatarliq ishlar bilen meshghul boldum. Bir Uyghur kishining bolupmu manggha oxshaydighan neshriyat we mediya saheside ishleydighan, yéziqchiliq, tetqiqat we terjimanliq saheside közge körünüp qalghan bir Uyghur ziyalisining Chetelge yarisha til sewiyesige kélish, iqtisadi qiyinchiliqlarni yéngish, siyasi ötkellerdin ötüp chégiradin chiqish shertlirini hazirlash qatarliq ishlar asan emes idi. Bu ishlarni qilip chetelge chiqish ishi 8-9 yil dawamlashti. Men chetelge chiqish teyyarlighini qilish jeryanida, bolupmu English tili ügünish jeryanida Nurghun Chetel tili oqutquchiliri we til heweskarliri bilen tonushup chiqtim. Bularning köp sandikiliri toghra yoldiki, yaxshi niyetlik, semimi we exlaghliq kishiler bolup, özemni ularning arisidiki chaghda xuddi aile ezelirim bilen birge bolghan chaghlardikidek xushal, xatirjem we bixeter his qilattim. Nurghun chetellik dostlar bilen tonushtum we chetel tili bilidighan qérindashlar bilen dostlashtim. Shundaq künlerning biride Chetel tili maaripi sahesde alahiyde bir ishqa közüm chüshüp qaldi. Bu Ish Uyghuristandek ming yilliq islami tarixi bolghan bir elde yeni Uyghur milletning jemiyitide Xiristiyan dinigha ayit matériyallarning peyda bolup qélishi boldi. Men bashta özimizning bolmighan nurghun kitaplarnimu oquymiz, uning ichidin nurghun paydiliq uchur we bilimlerge ige bolimiz, bu matériyallarmu del ashu xildiki nersilerning ichige kiridu, oqusaq we kölrsek karayiti chaghliqqu, dep qarap Uyghurchigha terjime qilin´ghan Bibel bilen Xitristiyan dinigha alaqidar nurghun kitaplarni Enlishche neshrige sélishturup oqup chiqtim…Jeryanda bezi bir ishlarning men oylighandek we arzu qilghandek bolmaywatqanlighini öz közüm bilen kördüm.

Dimisimu birqisim Chetellik oqutquchilar allaburun bezi güdek wetendashlarni bashqa din´gha sörep élip kirip ketiwatqan bolsa, Yene birqisim Uyghur oqughichilarning allaburun bashqa étiqatni qobul qilip, öz qérindashlirigha din tarqitiwatqanlighini bilip qaldim. Bu ish dunyaning bashqa yerliride normal hadise hésaplansimu, biz Uyghurlargha oxshaydighan tarixida köp dinlargha étiqat qilghan, étiqatning oxshimaslighi we mezheplerning perqi, shundaqla dini radikalliqning xetiri sewebidin köp bedel töligen we ziyan tartqan millet üchün qorqunchluq derijideki bisharetlik bir hadise idi.

Xiristiyan dini bilen tonushush bir Uyghur ziyalisigha nisbiten adettiki normal bir bilim élish jeryani bolghini bilen, pikri, dunya qarishi, iddiysi piship yétilmigen yash we ösmürler üchün tégi qarangghuluq we xeterge tolghan chongqur hang idi! Qarisam nurghun yash we Ösmürler allaburun weten we milletning istiqbaligha ziyan salidighan xata yolgha kirip ketkenidi. Yash we Ösmürlerni dindin ajrap kétish we bashqa din´gha kirip kétish xetiridin qurtulduriwélish, bolsa ölüwatqan ademge qaytidin jan bergendek muhim bir ishidi.

Tariximizgha qarap baqsaq Uyghurlar din sewebidin hetta oxshimighan din sewebidin emes, oxshimighan sülük we mezhep sewebidin Aq we Qara taghliq dep bölünüp ichki urush qilip, nopusining yérimi eshu ichki urushta qilirilip ketkini yetmigendek, milli dewlitini öz qoli bilen ajizlashturup, bashqilarning bizni bozek, yatlarning bizni mustemlike qiliwélishigha yol échip bergen emesmidi. Emdi kötürelmiseng sanggilitiwal, dep Uyghur jemiyitide Xiristiyan dini we bashqa yat dinlar tarqilip ketse, bu milletning hali kéyin qandaq bolup kétidu?! Shunga béshimizgha kelgen mustemlike we ishghaliyetning meniwiyitimizdemu peyda bolup, weten we milletning teqdiri xeter astigha chüshüp qalmasliq üchünmu parallil heriket qilmisaq bolmaydiken, digen qarashqa keldim. Wetenning siyasiy weziyiti Ughurlar üchün paydisiz bolghachqa, weten we milletni azat qilish bilen meniwiyet we étiqatni azat qilishtin ibaret bu ikki ishni mustemlike astidiki Uyghuristanda hergiz qilghili bolmayti.

Shundaq bolghachqa özem yaxshi köridighan wetinim Uyghuristanni, anamdek méhriban sheherim Ürümchini we jennettek bexitlik ailemni tashlap chetelge hijret qilip chiqip kétishni, hayatimning asasi küntertipke aylandurghanidim. Birtereptin ishlep, bir tereptin chetel tili ügünüp yene bir tereptin tijaret qilip, bir tereptin passportning yolini méngip, axiri 2001-yiligha kelgende xuddi chüshtek tuyilidighan bu ishni riyalliqqa aylandurdum.

Men wetendin ayrilghan ashu küni 2001-yili 12-Ayning 31-küni kechqurun´gha toghra kelgenidi. Zhongguo ishghali astidiki Uyghuristan- Qazaqistan chigirisidin konkeret saet qanchide ötüp ketkenligim éniq isimde emes. Éytawur kéchiche yol yürüp, tang étishqa az qalghanda qorghas chégirisigha yétip kelduq we Tamujnadin ötüsh we poyizning charqini almashturush üchün qanche saetlep chigirida saqliduq. Axiri chégiradiki ishlar pütüp, saq-salamet hür dunyagha qedemtashlap, uh… dep erkin nepes alghinimni hergizmu untup kételmeymen.

Shu küni yéngiyil harpisi idi. Ürümchi wogzalidin ayrilghanda qarangghu chüshüp ketkenidi. Wetendin ayriliwatqan ashu minutlardiki tesirlik his-tuyghular hélimu isimde.Yolda wetende béshimdin ötkenler we ishghal astidaki weten we zulum astidiki eziz millitim heqqidiki xatireler köz aldimda janlinip, bolupmu ata-anam we bir qursaqta yatqan qérindashlar we ayalim bilen ikki qizim xiyalimgha kiriwélip, borandek bir yigha bilen seperni amalsiz dawam qilghanidim.

Poyiz karwitida qoyulghan yüdidighan chong somkigha qiysiyip bir chaghda uxlap qaptimen. Ettigende birsi türtüp oyghatti, qarisam poyiz saqchisi iken, yerge qalaymiqan tökülüp we chéchilip yatqan hemyan we dollarni körsütüp, chéchilip ketken nersilirimni tériwélishimni éyitqanda özemning allaburun wetendin ayrilip ketkenligimni his qilip yene yighlidim we erkin dunyagha chiqqanlighimdin xushal bolup, xudagha shüküri, dep xatirjemlik ichige pattim!

Ashu chaghda Qazaqistan´gha kirishtin awal Poyizning chaqini almashturimiz, dep qanche saetlep chégirida saqlighinimiz isimde. Shundaq qilip 2002-yilining tunji künidin bashlap, bugüngiche yeni 31- Dikabir 2024 hür we erkin dunyada yashidim. Cheteldiki hayatni heqiqi bir erkin hayat, dep qaraymen. Hilighu ademken, Zhongguo chigirisidin chiqqan jel-janiwarlarmu qara bir chüshtin oyghunup ketkendek, erkin bir nepes alidu. Cheteldiki hayatimu boran chapqunluq bolghan bolsimu, bu hayatni heqiqi bir hür hayat dep qaraymen. Özimizning turup özimiz üchün qepezge aylan´ghan wetendin ayrilish, Xentzu tajawuzchiliri sewebidin kütülmigen xushalliqlarni berdi we qazaqistanning shu dewirdiki Zhongguo bilen bolghan Uyghurlar heqqidiki ortaq tawrigha rahmen erkin bir nepes aldim. Qazaqistan neqeder Xentzular qurghan Shanxey ishbirligi teshkilatigha eza bolsimu, kishlik we insanliq qediriyetler pütünley ayaqlar astigha élinghan Uyghuristangha qarighanda yenila hür dunya hésaplinatti. Bashqiche éyitqanda bugüni yeni 2001-yili zulum astidiki Uyghuristanda Uxlap, 2002-yili Hür, erkin we azat Qazaqistanda üstümdiki bir zulum téghi gömürülüp chüshkendek tuyghu bilen xatirjemlik ichide oyghandim. Qazaqistan´gha yeni güzel we méhri issiq Almatagha kelgen künüm Udul Uyghur tiyatirigha bardim. Ular méni qérindashliq méhri bile qarshi aldi. Bolupmu men derwaza aldigha kelgende hürüp aldimgha chiqqan aq it hilimu köz aldimda turidu. Weten ayrilip bir kündin kéyin bashqa bir elde itqa qarap wetenni eslesh bashqa bir tuyghu iken. It aldimgha hürüp kéliwatqan bolsimu, U xuddi bir Uyghurdek oylap, chishlep kétishidinmu ensirimeptimen….Uyghur tiyatiri ichige kirip, özemni Ürümchige kélip qalghandek his qildim. Hememeylen wetenning we milletning nöwettiki weziyitini bes beste sorashti, jawap berdim. Kéyin qérindashlar yéqin tonushum, Sultan Qorughanliq yazghuchi Muhemmet Imin Ruzibayof akagha xewer qildi, u kélip méni öyige élip ketti… Qazaqistanda Awropagha yol échilghiche 3-4 Ay turup qaldim. Jeryanda Chetellik missionérlarning uyghur perzentlirige Qazaqistanda xiristiyan dinini shiddet bilen tarqitiwatqanlighini öz közüm bilen kördüm. Bashqa Qirghizistan, Üzbekistan we Tajikisrandiki Uyghurlarning ehwalimu Qazaqistandin anche periqlenmeydu, didi, chonglar ökünüp. Dintarqatquchilar hetta manga teptartmay Awropagha ketmey, qazaqistanda ulargha hemkarlishishimni yoquri muash wedisi bilen teklip qildi, men ret qildim we qolunglardiki bu „Bisharetname“ digen kitapni yézip, xelqimiz duch kéliwatqan weziyetke taqabil turushning muhimlighini téximu chongwur his qilghan

Idim. „Isharet“ tilimizda xewer qilip qoyush, „Bisharet“ bolsa agahlandurush digen menada kélidu. Dimekchi bolghinim, Uyghurlaning bashqa dertiliri yétip ashidu, Islam dini bizning qan-qénimizgha singip ketken yash we mukemmel dindur. Millitimizni saqlap qélish milli enene, örpi-adet, qayide-yosun we dini étiqatqa munasiwetlik meselidur; Shunga millitimizni, milli mawjutlighimizni we milli medeniyitimizbu qoghdap qalayli, deydikenmiz, ming yilliq medeniyitimizning asasliridin bolgha islam dinigha mehkem ésilishimiz lazim, digen menada Eserge ashu waqitning özidila „Bisharetname“ dep isim qoyghanidim. Shu yili yeni 2002-yili Aprilda Saq-salamet Ata wetinim Gérmaniyege saq-salamet kélip, yerlishiwaldim. Kitaping yézilish teyyarlighi üchün 3-4 yil ketti. Nurghun matériyal toplidim, oqudum, ügendim we tetqiq qilishqa kiriship, 2006-yiligha kelgende qelem tewritishke bashlidim!

Wetendin ayrilghan ashu deslepki künlirim hich xiyalimdin chiqmaydu! Ayalim, Ikki qizim wehem yene bir mashhinida, Singlim ailisidikiler bilen bir mashinida birlikte Ürümchi xelqaraliq Wogzalgha qarap yolgha chiqtuq. Seper nishani Qazaqistanning Uyghurlar eng köp olturaqlashqan eski payitexti Almata shehrigeidi.

Biz somkilarni kötürüp seperge atlan´ghanda Kün gheripke qayrilghan bolup, kepterler tam üstide jimghuriship qalghanidi. Qanatliri qaramtul Ürümchining aq quchqachlari quyashning qizghuch nuri gheriptiki sungguchtin chüshüp turghan qoroning bulung terepidiki Akatsiye derixide bir-biri bilen besleshkendek wichirlap sayrishiwatatti. Biz binaning aldigha chiqishimiz bilenla, akatsiye derexidiki aqquchqachlar birdinla jimmide bolup ketti. Bizning awazimizni hésapqa almighanda etrap timtas we sürlük idi. Biz chong yolgha chiqidighan sol teripide munarsiman tik aililer olturaq binasi bolghan binaning aldidiki simont peshtaqdin yoqurigha örlep, derwaza terepke baridighan yazda gül-chéchekler bilen toshup kétidighan Neshriyatining etrapi binalar bilen qorshalghan chirayliq qorasidin ötüp chong yolgha chiqip kettuq!

Wetende baliliqtin, Ösmürliktin, Yashliqtin, we Qiranliqtin qalghan romandek uzun Xatiriler hesret we nadamet bilen ümütlik közlirini bizge tikip qélip qaldi.

Wetendin ayrilghinimgha mana hesh-pesh digüche 22 yil bolup qaptu; Men wetendin ayrilghan chéghimda mehelide körgen eshu axirqi körünishni dayim hazirqidekla köz aldimgha keltürimen.

Men 2001-yilining axiriqi küni weten Uyghuristandiki tajawuzchi Xitay zulumidin Ayrilip, Millitimizning hüriyet arzusini ishqa ashurush meqsidide Alamata sheherige qarap yolgha chiqip, azghina kam 30-40 minut mangmay turup özemni basalmay yighlap kettim. Aldirashchiliqta bilmigen ikenmen, Yük-taqa we nerse kéreklirimni yighushturup emdila olturup weten hesriti tutushqa bashlidi. Bir sheytinim tashliwet qalghanlirini, Poyiz bilen yat ellerge ketsun; Nerse kéreklerning muhimlirini poyizning derizisidin peske at, andin yol boyidiki appaq we qélin qarning üstige özengni tashla, nime bolsa bolsun wetendin ayrilma, dep qulighimgha pichirlighili turdi. Yene bir sheytinim, özengni bésiwal, yol téxi aldingda, weziyetni körüwatisen, millitimizge erkin nepes alghili qoymaywatidu, jemiyettiki serxil insanlar xaniweyran qiliniwatidu, ziyalilar türmilerge tashliniwatidu, qestlep öltüriliwatidu, xelqimiz jan talishiwatidu.Biz pishanimizdiki qulluqa tamghisini öchürüp tashlishimiz lazim. Sen hazir bu Weten we Bu millet üchün éghir yüklerni shillengge artip kétiwatisen, bu yoldin jan chiqip kesimu waz kéchishke bolaydu, dewatatti!

Wetendiki chéghimda milliy zulum astida izilip dat-peryat kötüriwatqan xelqimiz béshimizgha kelgen bexitsizlik we ümütsizliklerdin hür dunyadiki tereqqi qilghan milletler xewerdar bolsa derdimizge derman bolidu, heqqaniy küreshlirimizge yardem qilidu, wetinimiz azat bolidu, bizmu qérindash xeliqlerdek hür yashaymiz, dep oylaytim! Bolupmu shu yillarda sowetler ittipaqi tarqilip, xoshna eller milliy musteqillighini qolgha élip, Xitaylarni Uyghurlar heqqide sarasim chirmiwalghachqa, Xelqimizge hichbir jehettin aramchiliq bolmaywatatti.

Milliy zulum destidin tengritaghning jenubida Baren Inqilawi, shimalida Ili Inqilawi we Ürümchi, Qeshqer, Xoten we Turpan qatarliq sheherlerde bolsa dayim böshükide ojuqturiwitilidighan, Tajawuzchilar atalmish téror, dep at qoyiwalghan partizanliq heriketliri ewij élip qalghanidi. Xen tajawuzchiliri Uyghuristan xelqini qandaq qilip mustemlike astida tutup turush heqqide ichkiy we tashqiy jehettin siyasiy, déplomatik we iqtisadiy urushni qanat yayduriwetkenidi. Men chet-elge chiqip kétimen, dep yol izlep yürgen Ashu künlerde Xen tajawuzchilirining milliy zulumi yetmigendek, kelkün apitide qélghanlar, jan saqlash üchün éqip kéliwatqan yilanni paxal oxshaydu, dep ésiliwalghandek, biz yaxshiliq izlep kétiwatqan ellerdin kelgen, emma xelqimizge xupiyane halda din tarqitish ishliri bilen shughulliniwatqan birqisim kishiler bilen tonushup qaldim. Ularning dostanilighidin söyün´gen bolsam, dinimizni özgertiwitish arzusida ikenligini bilgendin kéyin bolushigha biaram bolidighan bolup qaldim. Biz Uyghurlar ming yildin béri islam dinigha étiqat qilip kéliwatqan bir millet; Din bir milletning milliy mawjutlighini saqlap qélishtiki birdin-bir engüshter; Din bolmighan yaki din ikki we uningdinmu köp bolghan hayat öz-ara parchilinishqa, öz-ara ziddiyetlishishke, öz-ara düshmenlishishke we axirsida ajizlap yoqulup kétishke teyyar turidighan halaket yolidiki lenettekkür hayattur! Shunga weten milletni Xen millitidin kéliwatqan milliy zulumdinla emes, belki Tashqi dunyadin kélidighan, biz Uyghurlar üchün téximu xeterlik bolghan diniy, siyasiy we kultural buzghunchiliqlardinmu saqlap qélishimiz lazimiken, dep oylap qaldim.

Mana eshundaq bir nazuk we murekkep bolghan tiragédiyelik tarixiy riyalliq herqandaq wetenperwer we milletperwer bir kishini, qeyerde bolsun mezlum milletimizning derdige derman bolushqa ilhamlanduratti! Men ilgiri eger hür dunyagha milliy derdimizni anglatsaq, xelqimizning béshigha kelgen dert-elemler kötürülüp kétidighan ish bolsa özemni bu ishqa atap qoydum emise dep oylighan bolsam, emdi meyli wetende yaki chetelde bolay Millitimge we xelqimizning parlaq kélichikige payda keltürimen, ziyan salidighan rezil küchlerge qarshi küresh qilimen, dep oylaydighan bolup qaldim. Dimisimu Ishghal astidiki xelqmizning Xitay tajawuzchiliri teripidin kelgen éghir zulumni hür dunyada yérim esirdin béri anglitiwatanlar baridi. Shu dewirning Ziyalilari ularning qiliwatqanliri yéterlik emes, qililiniwatqan ishlar hem telepke yaliq emes, biz qachan milliy dawaning kölümini zoraytsaq we birqisim yétersizliklerni tüzetsek we toluqlisaq ishlar ongshulup kétidu, dep oylaytim. Emdi bolsa Uyghur xelqining étnik alahiydiliki, dini étiqadi we milli medeniyitini qoghdap qélishning millitimizning ulughwar ghayisige yétishining asasi ikenliginini his qildim. Shunga 10 yil yol izlep we purset kütüp ming teste hür dunyagha chiqip ketish pursitige érishtim. Hür dunyagha chiqishtiki meqset milletke özining milliy nawjutlighi, siyaset, kultur we din qatarliq tereplerdiki milliy birligini qoghdash charisi tépip, Uyghuristan xelqining shillisidin bésip yatqan mustemlike hayatqa xatime béreleydighan nijatliq yoli tapmaq we birqatar ilmiy izdinishlerni qilish üchün küresh qilishtin ibaretidi… Bu „Bisharetname“ Digen kitap ashu izdinishlerning biri bolup, Uyghurlargha kélichekte köp awarichiliqlarni tughdurup béridighan köp xil dinliship we kulturlushup kétishning aldini élish chare-tedbirliri heqqide izdinish üchün idi.Chünki hemme ish insanning ichki dunyasidin bashlinidu. Pikir, étiqat we iddiyde oxshimighan xeliqler esla küchlonelmeydu, qudret tapalmaydu we güllinelmeydu. Bu kitapning yézilishidiki asasi sewep, Xiristiyan dinini inkar qilish emes. belki Uyghuristan xelqining meniwi dunyasidiki bir pütünlükni qoghdap qélishtin ibarettur! Meniwi dunyadiki ortaqliq, herqandaq kolliktip kirzis ichidin saq-salamet chiqip kétishning asasidur!

Bu „Bisharetname“ Digen kitap uyghurlargha alaqidar téologiye, Téosopiye, tarix, siyaset we sotsologiye qatarliqlargha chétilidighan sezgür meselilerni asasi téma qilghan pelesepiwi eser bolup, meqset xelqimizning milliy mawjutlighini qoghdap qélishta emel qilishqa tégishlik bolghan, xelqaraliq meseliler we milliy medeniyetke alaqidar bolghan, birqatar témalarni ilmiy halda mulahize qilishtin ibarettur.

Uyghurlar 21-esirde yoqulup kétish tehdidi bilen bashmu bash boghushiwatqan Islam dinigha étiqat qilidighan bir Türki Millet bolup, Bu milletning teqdirige jiddi tesir körsütiwatqan bier qisim sezgür meseliler kitapta ilgiri axir yézilghan töwendiki mexsus témilar boyinche analiz qilindi!

Kitap pewquladde sharayitta yézilishqa bashlighan bolup, ashu chaghlarda Zhonguo hökümiti Ishghal astidiki Uyghuristanni menggülük yutiwélish, Uyghurlarning milli kimligini we Diniy étiqadini yoqutiwitish qara niyitini ashikarilap, heriket qiliwatatti. Milli dawa chetelde xentzu basmichilirining wetinimiz Uyghuristan xelqi üstidin élip bériwatqan kishlik hoquq, insan heqliri we démokratiye depsendichiliklirini ashikarilash, pash qilish we Zhonguo hökümitihe gheriptiki démokrattik eller we xelqaraliq teshkilatlar arqiliq bésim peyda qilish ishi bilen mashghul boliwatqan bolghachqa, Millitimizning mustemlike astidaki Uyghuristandila emes belki hür dunyadiki erkin memliketlerdimu milli mawjutlighini saqlap qélish meseliside duch kéliwatqan zor qiyinchiliqqa qandaq taqabil turishi heqqide xizmetlerni ishleshke éshinalmaywatqan bir dewirde turiwatidu. Men kélichek ewlatlirimizni qurtulduriwélishning milliy dawani qurtulduriwélishning asasi ikenlikini, Milli dawaning qurtulduruwélinishi bolsa wetenning kélichigining asasi ikenligini his qilip, 10, 20, 30, 40, 50 hetta 100 yildin kéyinni tesewur qilip turup bu kitapni yézishqa qarar qilghanidim. Bu kitapning yézilishigha Xentzu basmichilirining Uyghuristan xelqige qarita élip bériwatqan milli kamsitishi, kultural yekleshi we érqi yoqutiwitish pilani sewep boldi.

1949-yili Uyghuristan Hökümiti, Tibet Hökümiti, Ichki Mongghul Hökümiti, Ningshiya Hökümiti we Zhonguo hökümiti Birleshtürülüp, teng barawerlik we démokirattik shertler asasida ittipaqliship fidiratip shekildiki ismi Zhonghua Rénmen Gongheguo/ Zhonghua Xeliq Jumhuriyetler birleshmesi qurulghanidi. Zhonggou hökümiti gep oynitip, siyasiy oyun we süyqest pilanlap tediriji halda hakémiyet üstidiki Uyghur, Tibet, Mongghul, Huyzu qatarliqlarning heq-hoquqlirini ajizlashturup, Ürümchi, Lihasa, Ulnabatur we Yinchüen qatarliqlarni 2000-yiligha kelgüche quruq qeghez üstidiki Autonomiy republik qilip qoydi. Shuning bilen Uyghurlarning teqiri Tibet, Mongghul, Xuitzu Milletliri bilen oxshashla tehdit astigha chüshüp qaldi.

Dimisimu shundaq boldi. Bu besh milletning ichide Xentzular eng chong millet, bashqa milletler bu birleshme dewlette 5%nimu igiliyelmeydighan derijide nopusi az milletler bolghachqa Xentzular zomigerlik tebiyitidin esla waz kechmidi. Uyghuristanda Uyghur Autonomiyesi tesis qilinip, Uyghurlar hakimiyet üstidiki millet qilip békitilgen bolsimu, wetinimizni Uyghurlargha qettiy paydisi bolmaydighan Bingtuen, Oblast we autonom nahe we yéza dep ayrip, millitimizni quruq östengge mirap qilip qoydi. Uyghurlargha 2000-yilghiche ikkinchi derijilik puqra muamilisi qilghan bolsa, 2000-yillardin kéyin mustemlike astidiki, düshmen millet muamilisi qildi.

Biz bu kirzistin qurtulush üchün milli mawjutlughimizni qoghdap qélishimiz lazimidi. Qénimizni, Tilimizni, Medeniyitimizni, Kulturimizni we Dinimizni qoghdap qélish üchün hisiyatqa emes ilim-pen´ge tayinishimiz lazimidi. Mushu ghayini ishqa ashurush üchün köpligen ilmiy izdinishler bolishi kérekidi. Mana bu kitap shu xildiki ilmiy izdinishlerning ichidiki tunjisi we birqeder akademik sewiyede pilanlanghinidur!

Bu kitapning tariximiz, bugünimiz we kélichigimiz bilen bolghan munasiwiti alahiyde bolup, bugünimiz üchün xizmet qilishni asasi meqset qilidu.Parlaq ertimizni kapaletke ige qilish üchün köp tereplime izdinishimiz lazim bolghacha, bu kitapni yézish jeryanida, kitapning bash témisidin chetnep ketmigen shert astida nöwettiki weziyitimizge jiddi xizmet qildurushnimu yetmekchi bolghan meqsetlerning biri qilduq. Ilgiri bu témida qelem tewritidighanlar yoq bolghachqa, teyyar matériyallar yoqidi. Témini toluq yorutup bérish üchün tariximizni, tariximizda ishen´gen dinlarni, Uyghhurning düshmenlirini, bizge yéqin we uzaqta turiwatqan yat milletlerni,medeniyitini, dini étiqadini tetqiliq qilishqa toghra keldi.

Bu „Bisharetname“ digen eser deslepte 8 bap yézilip waqit we imkan bolmighanlighi üchün, pütmigen halette élan qiliwirishni meqset qilip, 2006-yili yézilghan kirish sözi bilen torturalarda élan qilin´ghanidi.Kéyin kitapni neshir qilishqa hazirlap, kompiyutérda bet yasiduq.

Kitaptiki Neshriyattin: Aptorning qisqiche terjimhali kitapning 5. bétidin yer alghan bolup, 01.08.2019 yézilghan.

Kirish Söz Kitapning 09. bétidin yer alghan bolup, 12.12.2018 qayta yézilghan

Birinchi bab: Insaniyet Jemiyitide Diniy Etiqat we Xiristiyan dini heqqide omumiy chüshenche Kitapning 16. bétide yer alghan bolup 06.03.2006 Gérmaniye yézilghan.

Ikkinchi bab: Muqeddes Kitaplar we Bible heqqidiki bezi mesililer Kitapning 36. bétide yer alghan bolup 03.06.2006 Gérmaniye yézilghan.

Üchinchi bab: Xiristiyanliq Enenisi we Biblediki Birqisim Ixtilaplar Kitapning 55. bétide yer alghan bolup 06.04.2006 Gérmaniyede yézilghan

Tötinchi bab: Islamiyet we Xiristiyanliq Muqeddes Kitabliri Ottursidiki Ixtilaplar kitapning 75-bitide yer alghan bolup 18.05.2006 Gérmaniyede yézilghan.

Beshinchi bab: Muqeddes Dinlarda Peyghemberlik we Samawiy kitablar kitapning 92-bitide yer alghan bolup 26.05.2006 Gérmaniyede yézilghan.

Altinchi bab: Ilim Pen Bilen Xiristiyanliq Arisidiki Bezi Ixtilaplar kitapning 105-bitide yer alghan bolup 28.06.2006 Gérmaniyede yézilghan.

Yettinchi bab: Xiristiyanliq Enenisi Awropa Medeniyitining Özi Emes kitapning 120-bitide yer alghan bolup 10.09.2006 Gérmaniyede yézilghan.

Sekkizinchi bab: Awropadaki Medeniyet Oyghinishi we Jahaletning zawali kitapning 134-bitide yer alghan bolup 24.05.2007 Gérmaniyede yézilghan.

Toqquzinchi Bap: Awropa Edebiyat-Sennet Oyghunishi Dewridin Shu Dewirdiki Jemiyet Tereqqiyatimizgha Bir Nezer kitapning 154-bitide yer alghan bolup 03.10.2023 Gérmaniyede yézilghan.

Onunchi Bap: Awropa Edebiyat-Senniti we Shu Dewirdiki Uyghur Edebiyat- Senniti Güllinishining Qisqiche Teswiri kitapning 177-bitide yer alghan bolup 15.10.2023 Gérmaniyede yézilghan.

Onbirinchi Bap: Awropa Edebiyat-Sennet Oyghunishi Dewridiki Awropa Medeniyiti we Shu Dewridiki Uyghur Medeniyitining Qisqiche Teswiri kitapning 249-bitide yer alghan bolup 12.11.2023 Gérmaniyede yézilghan.

„Bisharetname“ Kitabining 2012-yili 02-ayda 12-bapini, 2017-yili 05-ayda Kitapning xatimesini, yézip chiqtim. Kitapni yene qayta körüp chiqish arqiliq, kitapta bezi témilar heqqide téximu chonggqurlap tetqiqat élip bérishning zörürligini his qilip, 2023-yili 10-ayning 03-künigiche Kitapning 9-Bapini Esli Pilanimdakidek toluqlap yézip chiqip teyyar bolghan kitap baplirining arisigha qisturiwettim. Kitapning 11-,12-, 13- Bapliri bolsa téximu chongqurlap tetqiq qilinip, musteqil ilmiy eser süpitide 2023-yili 10- we 11-Aylarda yézildi.

Onikkinchi bab: Millitimiz we Milliy Mawjutliqimiz Heqqide Oylighanlirimiz kitapning 230-bitide yer alghan bolup 21.02.2017 de Gérmaniyede yézilghan.

Onüchünchi bap: Milliy Herikette Diniy Meselilerni Helq Qilish Heqqinde Semimiy Agahlandurush kitapning 310-bitide yer alghan bolup 23.06.2018 de Gérmaniyede yézilghan.

Axirqi Söz kitapning 325-bitide yer alghan bolup 27.05.2017 de Gérmaniyede yézilghan.

2016-yilining axirisigha kelgende kitapni qaytidin tehrirlep toluqlap yézip neshir qilish pilanlan´ghanidi. Kitapning tehrirlinishidin mesele chiqqachqa, shu chaghda kitapni élan qilmay, 2018-yili Aughustta kitapni basmigha bérishni kéchiktürüshni qaytidin pilan qilduq. Kitapning axirlashmighanlighini körgen bashqa yéqin dostlar, kitaptiki témilarning téximu etrapliq yorutup bérilishi kérekligini, kitapni pütmigen shekilde élan qilmasliqni, kitapni püttüriwitish lazimlighini mendin iltimas qildi. Men ularning kutapni toluq püttürgendin kéyin élan qilish heqqidiki tewsiye we teklip pikirlirining rohigha asasen kitap qanche qétim axirlashturulup, qanche qétim tehrirlinip, qanche qétim toluq yézilip mangghachqa, 2017-yildin kéyin yézilghan baplarning yézilghan waqitliri ilgiri kéyin bolup qaldi. Sewep qaysi téma nöwettiki weziyet üchün muhim bolsa, kitaptiki bap tertiwige qarap olturmay, ashu téma heqqide awal qelem tewretkenlikim üchün bashtiki baplar kéyin, kéyinki baplar bashta yézilip qalghan´gha oxshaydighan bezi ishlar kütülmigende otturgha chiqip qaldi.

Bu kitap axiri 2006-yili bashlinip, 2024-yili pütüp chiqti. Mezkur eser mushu téma heqqidiki 20 yilliq izdinishlirimning méwisidur. Shunga oqurmenlerning kitapni tepsili oqup chiqishini we kitaptiki mezmunlarni hayatigha tedbiqlishini, weten we milletning ali menpeetini shexsiy menpeetidin üstün körüp oylap we tepekkur qilip heriket qilishini kütimen. Bundaq bir kitapni yézish bar imkanlar nuqtisidin qarighanda asan bolmidi, köp bedel tölendi. Kitap baplirining yézilghan waqtining ilgiri kéyinlikila ademni oylanduridu. Chünki bundaq bir kitapni yézip chiqish pewqullade irade we pidakarliqni telep qilidighan ishtur. Uningdin bashqa yene tekitlep qoyidighinimiz, Kitapni mushundaq uzun bir dewirde yézip chiqishtin bashqa chare yoq idi, Oqurmenlerning kitap baplirining yézilghan ay we künlirining ilgiri kéyinlik tertiwige toghra muamile qilishini ötünüp soraymen. K.U.A

31.12.2024 Gérmaniye