RFA/Qutluq
Qazaqistan uyghurshunasliq peni bolupmu ötken esirning 70 – We 90 – Yilliri öz tereqqiyatining eng yuqiri pellisige yetken bolup, bu jehette nurghunlighan mutexesssiler yétilip chiqqan idi. Ularning az qismila hazir almata shehiride istiqamet qilmaqta. Shularning biri batur ershidinof sabiq«sherqiy türkistan jumhuriyiti» milliy armiyisining ofitséri bolghan, 60 – Yillarning bashlirida qazaqistangha köchüp chiqip, uzun yillar mabeynide uyghurshunasliq saheside xizmet qilghan. U bu yili özining 90 – Baharini qarshi almaqta.
B. Ershidinof 1926 – Yili hazirqi almata wilayitining panfilof nahiyisige qarashliq yarkend shehiride déhqan – Qoghunchi ailiside tughulghan. Uning ata – Anisi we uruq – Tughqanliri yettisu teweside ewj alghan sowét hakimiyitining 30 – Yillardiki kolléktipleshtürüsh siyasitining qurbanigha aylinip, uyghur élining ili wilayitige köchüp kétishke mejbur bolghan idi. Deslepte ghulja shehiridiki «roshen» mektipide, andin beytulla medrisiside oqughan b. Ershidinof bir top uyghur yashliri bilen birlikte ürümchi shehiridiki pédagogika inistitotini 1944 – Yili püttürüp, til – Edebiyat muellimi guwhanamisini élip, ghuljigha qaytqan. U özi oqughan «roshen» mektipide muellimlik qiliwatqan peytte, ili teweside milliy azadliq qozghilingi partlidi. 1946 – Yili b. Ershidinof herbiy xizmetke chaqirtilip, bayandayda exmetjan qasimining teshebbusi bilen échilghan herbiy mektepte bilim alidu. Mezkur herbiy mektepni tamamlighan u deslepte podporuchik, kéyinirek poruchik uniwanida shu mektepte muellimlik qildi.
1949 – Yildin kéyin uyghur diyarida xitay kommunistik hakimiyiti ornighandin bashlap milliy armiyie xitay azadliq armiyisining 5 – Korpusigha özgertilgen idi. B. Ershidinof 1950 – We 1952 – Yillar ariliqida shu korpusning qeshqerdiki 13 – Diwiziyisining qomandani memtimin iminofning shtabida ish bashqurghuchi – Shexsiy katip lawazimini atqurghan. Andin kéyin u ürümchidiki ölkilik partiye mektipige ikki yilliq oqushqa ewetilip, uni 1954 – Yili tamamlidi, andin ölkilik démokratik yashlar komitéti teshwiqat bölüm bashliqining muawini bolup ishlidi. B. Ershidinof 1958 – Yili béyjinggha aliy partiye mektipige oqushqa ewetilip, 1960 – Yili uni tügetkendin kéyin uyghur aptonom rayonluq kommunistik yashlar komitétining muawin sékritarliqigha belgilendi. Shu yilliri pütkül elde ewj alghan teqiplesh siyasiti netijiside b. Ershidinofmu qazaqistangha köchüp chiqishqa mejbur bolghan idi.
Ziyaritimizni qobul qilghan b. Ershidinofning éytishiche, uning ilmiy paaliyitining utuqluq bashlinishida, bolupmu almatadiki qizlar institutining mudiri hejer ibrayéwa, shu waqittiki muxter ewézof namidiki edebiyat we senet institutining mudiri bolghan edebiyatshunas alim muslim bazarbayéf, shundaqla qazaqistan yashlar komitétining rehberliri muhim rol oynighan.
B. Ershidinof mezkur institutning edebiyatlar ara baghlinishlar bölümide uzun waqit ishlep, andin 1986 – Yili shu akadémiye terkibide qurulghan uyghurshunasliq institutining edebiyat we senet bölümide xizmet qildi. U uyghur xelq éghiz we yazma klassik edebiyati shundaqla uyghur xelqining 12 muqami tékistlirini retlesh we jamaetchilikke tonushturush yolida ünümlük emgek qildi.
B. Ershidinof uyghurshunasliq penining bir pütün türkiyshunasliq ilimidiki ornining nahayiti zor ikenlikini, uyghurshunasliqning öz aldigha chong bir pen ikenlikini tekitlep, mundaq dédi: «uyghurshunasliq bölümi chong pen. U sowét ittipaqi ilimining bir tarmiqi we ghururi idi. Uyghurshunasliq türkiyshunasliqning anisi.»
B. Ershidinof sérgéy malof, wasiliy radlof qatarliq alimlarning uyghur éghiz we yazma edebiyatigha munasiwetlik köpligen qolyazmilarni toplashta we élan qilishta muhim rol oynighanliqini tekitlidi. U shundaqla hazirqi künde uyghurshunas alimlarning yéngi ilmiy emgeklerni neshr qilish, qedimiy we klassik uyghur edebiyati nemunilirini qayta yoruqqa chiqirish, buning barliqigha xirajet tépishning lazimliqini körsetti.
Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan süléyménof namidiki sherqshunasliq instituti uyghurshunasliq merkizining bölüm bashliqi, folklorshunas doktor gülbehrem molotowaning pikriche, b. Ershidinof uzun yillar mabeynide uyghurshunasliq mesililiri boyiche köpligen tetqiqatlarni yürgüzgen alimdur. B. Ershidinof ilmiy ékispéditsiyeler netijiside bir qatar qolyazmilarni toplap, neshr qilishqa muweppeq bolghan. U mundaq dédi: «batur aka ershidinof 70 – We 80 – Yilliri memliket teripidin uyushturulghan ilmiy ékispéditsiyeler netijiside ketmen yézisida „ghérip – Senem“ dastanining bir köchürmisini yéziwélishqa muyesser bolghan. U uyghur mektepliri üchün derslik yézishqimu paal qatnashqan. Xelq éghiz ijadiyiti nemunilirini öginishte asasen özliri yéziwalghan yaki 20 – Esirning birinchi yérimida yoruq körgen toplamlar asas qilinghan. B. Ershidinof léningrad qolyazmilar fondidin dastan metinlirini alahide kitab süpitide neshr etken. U uyghur mektepliri üchün edebiyat derslikini yézishqimu paal qatnashqan.»
G. Molotowa b. Ershidinofning bashqimu uyghurshunas alimlar bilen birlikte ilmiy tetqiqatlar élip barghanliqini, bolupmu 1983 – Yili yoruq körgen üch tomluq kolléktipliq toplamning uyghurshunasliq penidiki chong bir yéngiliq bolghanliqini bildürdi.
Alim b. Ershidinof kéyinki yilliri, yeni 2002 – Yili «on ikki muqam heqqide», 2003 – Yili «dastanlar dunyasigha sayahet», 2005 – Yili «20 – Esir uyghuristan namayandiliri», 2008 – Yili «uyghur bediiy tepekkür tarixi» namliq monografiyeler we publistik maqaliler toplamlirini, shundaqla bir qatar shéirlar toplamlirini neshr qildi.(oyghan 2016-06-10)
Tengritagh Akademiyesi 