«Qazaqistanning latin yéziqigha ötüshi» mawzusida kéngeytilgen yighindin körünüsh. 2017-Yili 22-Séntebir, almata.RFA/Oyghan

22-Séntebirde almata shehiridiki milliy kutupxanining mejlis zalida qazaqistan uyghurlirining jumhuriyetlik milli-Medeniyet merkizining uyushturushi bilen «qazaqistanning latin yéziqigha ötüshi» mawzusida kéngeytilgen yighin bolup ötti. Uninggha qazaqistan xelqi assambléyesi we uyghur jemiyetliri birleshmisi wekilliri, ziyaliylar, yurt-Jamaetchilik aktipliri we bashqilar qatnashti.

Yighinning kirish sözini sözligen qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezasi, jumhuriyetlik uyghur medeniyet merkizining reisi shahimerdan nurumof memliket prézidénti nursultan nazarbayéfning ilgiri sürgen «kélechekke nishan: meniwi yéngilinish» programmisi we qazaqistanning peydinpey latin yéziqigha ötüsh mesilisi etrapida öz pikirlirini otturigha qoydi. Andin sözge chiqqan qazaqistan xelqi assambléyesi reisining orunbasari darxan mingbay «ulugh yipek yoli boyidiki söhbetler» layihesi boyiche yürgüzülüwatqan ishlar, «kélechekke nishan: meniwiy yéngilinish» programmisining mahiyiti, yéqinda memliket paytexti astana shehiride ötken xelqara körgezme hem uning meqsiti we ehmiyiti, bashqimu memliket rehberliki yürgüzüwatqan paaliyetler heqqide toxtaldi. U qazaqistan xelqi assambléyesining bu teshebbusni toluq qollaydighanliqini, bügünki künde memliketlik til- Qazaq tilini barliq qazaqistan puqralirining bilishi we hörmet qilishi lazimliqini, emma bu jehette bashqa milletler tilini kemsitishke yol qoyulmaydighanliqini bildürdi.

Yighinda jumhuriyetlik «uyghur awazi» gézitining bash muherriri yérshat esmetof «latin élipbesi – Qazaqistanning kélechek yéziqi» mawzusida doklat qildi. Uningdin bashqa yene almata sheher aliy kéngishining ezasi shawket ömerof, almata shehiri jemiyetler kéngishi komissiyisining ezasi exmetjan sherdinof, almata wilayetlik aliy kéngishining ezasi zakirjan quziyéf we bashqilar bu heqte öz pikirlirini bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan yazghuchilar ittipaqi uyghur edebiyati kéngishining bashliqi, yazghuchi we dramatorg exmetjan hashiri yéqinda tewsiye qilinghan latin yéziqidiki yéngi qazaq élipbesining pütkül qazaqistanliqlar teripidin qizghin muhakime qiliniwatqanliqini, uni qobul qilishqa yene waqitning bar bolup, shu waqit ichide birer omumiy durus qarargha kélishning muhimliqini bildürüp, mundaq dédi: «elwette, uyghur tilini latin élipbesi bilen saqlap qélishta biz chong ishlarni qilishimiz kérek. Biz özimizning milliy tilimiz, dilimizni yetküzidighan herplerni élishimiz kérek. Hazir 80 dölet latin heripide iken. Uning 40i türkiy xelqler iken. Uyghur alimliri, yazghuchiliri, muellimlerning béshini qoshup, bir komissiye qurup, milliy komissiyege öz pikirlirimizni yetküzüshimiz kérek».

«Uyghur awazi» gézitining bash muherriri yérshat esmetofning pikriche, qazaqistan prézidéntining «kélechekke nishan: meniwi yéngilinish» programmisi élan qilinghandin buyan latin yéziqigha ötüsh mesilisi resmiy emelge ashurulushqa bashlap, bu yönilishte köpligen ishlar qilinmaqta. Yéqinda qazaqistan parlaménti aliy kéngishi yighinlirining biride qazaq tilini latin yéziqigha köchürüsh mesilisi qarap chiqilip, bu heqte mutexessisler, zhurnalistlar, jamaetchilik wekilliri öz pikirlirini teklip qilishqa bashlidi hem layiheler tewsiye qilindi. Y. Esmetof mundaq dédi: «hazir qazaq élipbesining 25 heriptin tüzülgen latin yéziqi jiddiy muhakime qiliniwatidu. Yighinda heqiqetenmu qazaq tilining latin herpige ötüshining uyghur xelqige biwasite munasiwetlik ikenliki éniq köründi. Qazaq tili latin élipbesige ötse, bu qazaqistanda yashaydighan köpligen türkiy milletlermu bu yéziqqa ötüshke heqliq. Sewebi latin yéziqigha ötsek memliketlik tilmu biz üchün chüshinishlik bolidu. Memliketlik til latin yéziqigha ötüwalsa, bizning uyghur jamaetchilikimu qarap olturmaydu, dep oylaymen».

Emdi mektep oqughuchilirining latin yéziqigha köchüshide qandaq qiyinchiliqlar peyda bolushi mumkin? almata wilayitining emgekchiqazaq nahiyisige qarashliq qaraturuq yézisidiki awut sattarof namidiki ottura mektepning uyghur tili we edebiyati muellimi büwinur ghojamberdiyéwaning qarishiche, mektep oqughuchiliri tor betliri arqiliq latin yéziqi bilen yéqindin tonush bolghachqa, bu mesilide köp qiyinchiliqlar sadir bolmaydiken. U, latin yéziqigha ötüshning zaman telipi ikenlikini, hazir bu heqte oqughuchilar arisida chüshendürüsh ishlirining yürgüzülüwatqanliqini bildürüp, mundaq dédi: «oqughuchilar latin yéziqini qollap-Quwwetlewatidu désem artuq bolmaydu. Shexsen özüm latin yéziqigha köchüsh kérek dep oylaymen. Köpinche bizde chetellikler bilen arilashqanda latin yéziqida yézishidu. Bizning hazir aldimizgha qoyghan meqsitimiz ikki-Üch yilning ichide balilargha latin yéziqini ögitish. Hazir oqughuchilarda latin yéziqigha bolghan qiziqish peyda boldi. Men özümmu latin yéziqigha qiziqiwatimen».

Hazir qazaqistanda 60 tin oshuq toluq uyghur tilidiki we arilash tilliq mektepler bolup, ularda 15 minggha yéqin uyghur balisi oquydu. Qazaqistan memlikiti yürgüzüwatqan köp tilliq bilim bérish programmisi boyiche uyghur mektepliride bilim éliwatqan oqughuchilar özlirining ana tilidin tashqiri memliketlik til- Qazaq tilini, rus we ingliz tillirini igilimekte.(Oyghan)