Autori: Mehmetimin Hezret

Chet’eldiki uyghur qérindashlarni uyghur düshmenliridin yene agahlandurimen

Bügün 2018.yili 5.apiril küni barin qetli’amning 28 yili tolghan xatire künidur. 28 yil burun bügünki künde barin xelqi xitay quralliq qismi we bingtuen teripidin böshüktiki buwaqlarghiche qirip tashlan’ghan qara kün. Istanbulda yashighan uyghurlarning barin qetli’am munasiwiti bilen xitayning istanbul bash konsuluslighi aldida namayish qilish we axbarat élan qilish pa’aliyet ruxsiti, istanbul waliyliqi we istanbul saqchi idarisi teripidin emeldin qalduruldi. Uyghurlarning herqandaq namayishliri türkiyide héchbir zaman cheklinip baqqan emes. Néme üchün bügün cheklendi? Uyghurlar, türkiye – xitay dostluqining qurbanigha aylandimu, Yaq! Türkiye allahtin qalsa uyghurlarni qet’i himaye qilidighan yégane dölet. Undaqta néme üchün uyghurlarning tarixi matem künini xalighan yerde xatirleshke ruxset qilinmidi? Bu so’alni biz uyghurlar özimizdin sorishimiz kérek. Sewepni uyghur qérindashlargha tekrar xatirlitishni zörür dep qaraymen; Suriyening türkiye chigirisi bolghan aprin dégen yerde térorchigha qarshi urush qiliwatqan türk armiyisidin hal surash üchün 2018.yili 3.ayning 10. Küni bir qisim uyghurlar istanbuldin chégra rayoni bolghan hataygha bardi. Bu heqiqeten teqdirge layiq bir pa’aliyet idi. Biraq bu yerde meqsetke tamamen xilap bolghan qisqa bir wéydiyo chikilip taratqularda tarqitildi. Wéydiyoda herbiy kéyim kéygen, boynigha pilimut ésiwalghan bir uyghur yigiti rawan bolmighan xitay tilida xitaygha qarshi geplerni qilidu. Körünüshke türkiyening bayriqi, türk eskerlirimu chüshüp qalghan. Bir türk komandirning ”emdi boldi qil, boldi qil.“ dégen türkche awazimu anglinip turidu.

Biz uyghurlargha büyük bir tuzaq qurulghanliqini, buning bedelning bek éghir bolidighanlighini derhal idirak qilip yetken bolsammu, bu wéydiyoni yéghiwélish imkaniyiti yoq idi. Men wéydéyoda sözligen we yénida hayajan bilen turghan uyghur yashlirini eyiblimeymen. Ular özlirining paydiliq ish qiliwatqanliqigha ishen’gechke bu ishni qildi. Biraq, bu uyghurlarni türkiye- suriye chégirisigha aparghan, u wéydiyonu chikishke ilhamlandurup qoyup özliri bu körünüshning ichige kirmigen mekkarlar, wéydiyoning türkiye we dunyada uyghurlargha élip kildighan ziyinini yaxshi bilidighanlar idi. Xitay döliti bu wéydiyo heqqide türkiye dölitige resmi nota tapshurghan. Mana bu xataliqning tunji bedilini uyghurlar bügün 5. Apiril küni otewatidu. Xitaydin uyghurlarni qoghdap kelgen türkiye döliti, bugün uyghurlardin xitayni qoghdash üchün namayishchi uyghurlarning xitay konsulxanisigha yéqinlishishini resmi höjjet tarqitish arqiliq cheklidi we namayish qildurmidi

Xitayning chet’eldiki közge körünmes qara qolliri her yerde uyghurning qoli bilen uyghur milliy menpetni zeherleshtin waz kechmeywatidu. Qandaq demsiz? Ruters xewer aginitlighi 2018.yili 2.ayning 8.küni amérika armiyisi afghanistanning bedexshan wilayitide talibanning bir herbiy meshiq meydanini bombilghanliqi, bombardimanda quralliq 3 kishi öltürülgen bolup, uning birsi sherqi turkistanliq uyghur ikenliki xewer qildi. Bu xewerni bahane qilghan xitay, derhal tajikistan’gha zor miqdarda para bérip,tajikistanning bedexshan aptonom oblastining tashqorghan’gha chégridash bolghan shermuq dégen yerde herbiy baza qurdi. 2. Ayning 15. Künidin bashlap xitay quralliq qisimliri bu taghliq rayonni kontirol astigha élipla qalmay, bu yerdin afghanistanning waxan karidoridimu nazaret astigha aldi. Bir qanche uyghurni weyaki uyghur qiyapitige kirgen kishilerni afghanistanda ishit weya talibanning arisigha kirgüzüwetken xelq’araliq jasuslar guruhi xitay armiyisining tajikistan ziminigha kirip yerlishishige zémin hazirlap berdi.
Xitay bilen afghanistan arisida béyjingda bir mexpi kélishim imzalan’ghan bolup, kélishimde xitay afghanistanning waxan karidorida herbiy baza quridighan yer kirasi üchün afghanistan’gha zor miqdarda pul tüligen. Biraq amérikining qet’i qarshi chiqishi bilen xitayning gherizi emelge ashmay kelgen idi. Xitayning chet’elliklerdin teshkil tapqan “mujahit” qiyapitige kiriwalghan jasuslar guruhi, türkiye we bashqa döletlerde “afghanistan’gha uyghur jihatchi yollash” pa’aliyiti bilen jiddi meshghul buluwatqan mushu künlerde 2018.yili 31. Mart küni afghanistanning pajwok xewer aginitlighi, bedexshan wilayitining mirawab raghak dégen yerde afghan quralliq qisimliri teripidin “kökche -18” namida élip berilghan bir qétimliq eskiri opirassiyede 7 isyanchini öltürülgenliki, 13 ning yaridarlan’ghanlighini élan qilghan bolup, xewerde öltürülgenlerning 2 nepiri junggoluq uyghur diyilgen. Öltürülgen uyghurlardin birsining ismi mustafa diyilgen bolup, mustafaning yuqiri derijilik qomandanlardin birsi bolghanlighi yézilghan. Bu xewerni eyni küni xitay koministik partiyisning organ géziti bolghan xuwenchiyu ribaw (gulubal waqti) géziti bash sehiypide élan qildi we arqidinla xitayning barliq tor gézitliri, xitay armiyisining afghanistan’gha esker kirgüzüshni kéchiktürüshke bolmaydighanliqi heqqide umumiyüzlük chuqan saldi

Xitayning chet’eldiki qudiretlik qara qolliri uda 3 yil uyghurlarni süriyege sörep kirip bir qismini “iraq-sham islam xelpiligi” (ishit) namidiki xelq’araliq terörist guruppining arisigha kirgüzüwétish muweppeqiyitige érishken idi. Uyghur millitining bügün wetende umuyüzlük qirilip kitishige dunyaning köz yumup turishida, xitayning uyghurlarni ishitqa chétishliq millet süpitide körsitishining zeherlik tesiri intayin zor bolmaqta. Xitay orta asiya döletlerge esker kirgüzüshning banisigha asas tépish üchün az sanda bolsimu bir qisim “jihatchi”uyghurlarni sherqi türkistan chégrasigha yéqin orta asiya döletliride peyda qilishqa teqezzaliq bilen ihtiyaji bar. Xitay 6 ayda bir digudek talibanning yuqiri derijilik emeldarlirini ürümchide, béyjingde méhman qilip turidu.

Talibanning dubeydiki ofisining kirasini xitay istixbaratining ötewatqanliqi toghrisida xewerler chiqip turidu. Xitay, taliban bilen bolghan munasiwitini yoshurmaydu. “biz taliban bilen kabul hükümiti arisida kélishtürgüchilik rolini oynawatimiz” dégen chümperde bilen heqiqi niyitini yushurup kelmekte. Shunga taliban uzun’gha suzulghan bu urush dewride héchbir zaman uyghur jihatchilarning sherqi türkistan chégrisigha yéqinlishishigha ruxset bermidi. Taliban’gha qarshi afghanistan’gha esker ewetken dölet sani 48 bolup, mongghuliye, qazaqistan… qatarliq döletlermu afghanistan’gha esker ewetken doletler tizimlikide yer alghan. Türk eskerliri uzun yillardin beri kabulni qoghdash wezipisini ötep kéliwatidu. Pütün dunya düshmen körgen talibanning arisigha kérip turup ölüp tügishimiz, xelqimiz xitaning keng kölemlik qirghinchiliqigha uchirishi mumkinki, wetinimizni azat qilishimiz mumkin emes. “iraq-sham islam xelpiligi” (ishit) bolsa, uyghurlarni özige qalghan qilip ishlitip tügitishtin bashqa niyiti bolmighan bir térorluq teshkilati bolghanliqini ispatlidi. Ishit héchbir yerde, héchqachan xitaygha qarshi eng addi bir herbiy heriket qilmidi, qilmaydu. Ishit suriye we iraqta eng kücheygen zamanlarda xitayda tijari pa’aliyet bilen yashaydighan 3 milyondin artuq ereb bar idi.

Bularning ichide ishitni qural we arqa sep eshyaliri bilen teminligüchi köpligen ereb qural sodigerlirimu bar idi. Ishitning xitayda bir bomba partlatqanlighini körgen yaki anglighan uyghur barmu? Ishitning qolidiki qorallarning 70% din köpreki xitayning quralliri ikenligi ispatlan’ghan. Xitay qural zawutliri bir nechche yil ilgiri xelqaraliq qural soda yermenkiliride, möriside qoyup atidighan we tanka pachaqlaydighan kichik tiptiki rakitalarni tonushturghan kitapchilarda “ süriye armiyisige a’it 3000 tankidin yérimini bu rakita pachaqlap tashlighan.” dep ashkara yazdi. Men bu toghruluq 2 yil burun pakit we sanliq melumatlar bilen türkche maqalilirimde yazghan we dunyagha tekra,tekrar peryad qilghan idim. Xitay bu qurallarni pakistan, kambudzha… qatarliq döletlerning qoli arqiliq ishitqa sétip, qarshiliqida ishittin néfit alghan bolsimu “qural bizning bolishi mumkin. Amma ishitqa biz satmiduq” dep ishning ichidin chiqiwaldi

Eziz uyghur qérindashlirim! xitayning zulimidin qéchip chiqip, wetende qiriliwatqan uyghur qérindashlarning intiqamini élish üchün xitay armiyisi bilen jeng qilip jeng meydanlirida shéhit bolushqa niyet baghlighan qehriman uyghur qiz, yigitler! men silerni xitayning qara guruhidin hezer eyleshke chaqirip maqale yézishim bilenla manga ghaljir itlarning hujumi bashlandi. Töhmetler yamghurdek yéghip ketti. Manga qandaq süyqest bolishidin qet’i nezer silerni agahlandurushni dawamlashturimen. Uyghur düshmenliri, uyghurlar arqiliq uyghurlarni tuyuq yolgha bashlawatidu. Xitayning meqsidi, az bir qisim küchimizni weyran qiliwétish arqiliq qalghan küchimizni ümitsizlik ichige chüshürüp tarqitiwétish. Bügün uyghurlar bar kuchini zaya qilmay saqlap qélishi intayin muhim ehmiyetke ige. Ishitqa, taliban’gha egishishning xitaygha egishishtin perqi yoqtur. Bu yollarning kilechegi qarangghu.

Biz mangidighan parlaq we daghdam yol uzaqqa qalmay bizge échilidu. Uyghur milliti dihqan millet. Dihqanlar yazda bughdayni del pishqanda oraydu. Bir hepte burun orisingiz bughday püchek bolup qalidu, hosul alalmaysiz. Bir hepte kéyin qalsingiz bughday danliri étizgha tökülüp kétidu. Yene husulsiz qalisiz. Biz eger déhqan baliliri bolidighan bolsaq dihqanchilik eqlimiz bolsun. Biz üchün bügün sebir qilishning özi jihattur. Aldamchilarning, adem bidiklirining yalghan wedilirige ishinip yaki türmush qiyinchiliqlirigha chidimay özenglerni halak qilidighan, uyghur millitini dunyada yétim qalduridighan herqandaq xata yolgha mangmanglar

Küch umut démektur. Mewjut adem küchimizni israp qilmay saqlap qalalisaqla purset haman yétip kélidu. Bu künler uzaq qalmidi. Bu künler belki ete, belki etidinmu yéqin

Yil 2018-4.ayning 5. Küni