Aptori: Iz

Éytsam Tilim, èytmisam Dilim köyudu.

(Hékmettin)

 

Herqandaq bir toplumda Wetenige, Millitige , Ailisige, Dos-yarenlirige chin dilidin baghliq bolghan Sadaqet Insanalar bolghinidek, ulargha hem xiyanet qilidighan , xainliq qilidighan,wedisige wapa qilmaydighan ihanetchi Insanlarmu bar bolidu. Jümlidin biz Uyghurlardimu hem shundaq. Weten sirtida, hijrette yashawatqan Uyghur tomlumi arisida mundaq ehwallarmu mewjut elwette. Eslide bizdek mustemlikke astida yashawatqan  ajiz Millet üchün ilip iytqanda hemde Ana wetendin nechche on ming km uzaqta yashawatqan Uyghur üchün Sadaqet bekmu muhimdur.

Sadaqet biz Uyghur üchün az bir qisimlirimizningla Sadaqiti bolup qalmastin belki pütün bir Uyghur toplomigha has bolghan meniwi quwet membesi bolushi kirek.

Sadaqetlik Uyghurlarning qelbi bolsa xundi künduzdiki on minglighan nürlirini bipayan zimingha mertlik bilen chichip turghan merdane Qüyashqa, kéchiliri jin-sheyatularning timisqilap yurgen, zulmetlik basqan zimin´gha yop-yoruq yuzi arqiliq sixiliq nürini chichip, yorutidighan ashu tolun Aygha oxshaydu.

Sadaqetlik Uyghur bolsa Jenggiwar, Pidakar, Milletke muhebet bilen baghlighan, mert we peziletlik bolidu.

Jenggiwarliq özining weteni üchün, kolliktipning janijan-jan memeti üchün, Milletning izzet-hörmiti kelgusi Iqpali üchün téz pukmey küresh qilish jenggiwarliq bolidu.

Pidakarliq bolsa Uyghuristanning musteqqillighi üchün, heq üchün, heqiqet üchün, özing barlighini, hetta özining eziz jininimu bixishlash Pidakarliq bolidu. Jenggiwarliq bilen Pidakarliq bu ikkisi bir Milletning mejutlughini ipadileydighan zörur rohi quwettur.

Uyghur Millitining hayatliq, mejutluq yoli pidakarliq bilen ichilidu, Musteqqilliq yoli bolsa jenggiwarliq bilen kéngiyidu. Shundaqla bugün Uyghurlarni dunyagha ashu Pidakarlar, Jenggiwarlar tonitiwatidu.

Pidakar, Jenggiwar bolush peqet düshmenge qarshi jengde shéhit bolush digenlikla emes, bolupmu bizdek chet´ellerdiki Uyghurlarning hazirqi emeli sharaitidin élip iytqanda Uyghuristanning musteqqilighi üchün paydiliq bolghan barliq yollarda Pidakarliq , Jenggiwarliq körsitidh dimekliktur.

Bezilirimiz hayatimiz bilen, bezilirimiz bilimlirimiz bilen, bezilirimiz mal-möluk imkanlirimiz bilen, bezilirimiz hoquq, jemiyettiki ornimiz bilen, bezilirimiz muhebet we söygimiz bilen, bezilirimiz ibadet we dualirimiz bilen Pidakarliq qilishimiz lazim. Uning üchün ashu alahidiliklerni özmizge mujessemleshturushimiz lazim. Mesilen:

Ilim-penni ügunush üchunmu pidakrliq, jenggiwarliq kirek. Bolupmu weten sirtidiki yash ewlatlar üchün ilim ügush biz Uyghur millitimizning kelgusi üchün bekmu muhim. Chonglirimiz üchünmu hili hem shundaq, bir döwlette 20 yil yashap turup, shu döwletning tilini tuzek bilmeydighan Uyghur qirindashlirimiz hile bar.

Itipaqliq üchünmu Pidakrliq, Jenggiwarliq kirek. Nadametke tolghan bu Tariximizda minglighan on minglighan Jenggiwarlar, Pidakar qeqriman Oghol-qizlirimizning issiq qan bedilige kelgen ghelbini, Itipaqsizlighimizdin qoldin birip qoyghanlighimiz toghrisidiki téragidiyeler kurming. Heqiqi Musteqqilliq milli itipaqliq arqiliq kilidu. Jeng-kürehlerning ghelbisini emeliy kapaletke ige qilidighan qoshunni Itipaqliq arqiliq wujutqa chiqarghini bolidu.
Biz Pidakarliqni , jenggiwarliqni mueyen kolliptipning mempeeti üchün , heq yol üchün, adalet üchün özining barlighini atash dep chüshinimiz. Emdi mushu xil bighishlashni emeliyetke, özimizning hazirqi realliqigha aylandurushta birinji bolup duch kilidighan nerse sexsi menpeet, öz nemsi we menmenchilik , yeni „Men“ning özidur. Peqet özini yéngeligen, öz nemsidin keckken, özining shexsi mempetini öz razimenligi bilen omomning menpeeti, omomning itipaq-inaqlighi üchün qurban qilghanliq Pidakarliq we Jenggiwarliq bolidu. bu ham Wenimiz Uyghuristanning musteqqillighi üchün ilinghan toghra yoldur.

Shunga jahan Mutepekkurliri, Melliy penni ilim Alimliri, meyliy dinni ilim Alimliri bolsun, özini-özi yéngish , öz nepsi ustidin ghelbe qilishning zorurligi we ehmiyiti heqqide ajayip ötkur telimlerni birip qaldurghan. Mesilen mubarek Islam dinimizning rexbiri, Peyghembirimiz Muhemmed (s.a.v. ) özi ishtira qilghan we qomandan bolghan Uhud jingining ghelbisidin kiyin öz sahabiliri we pütkul muminlerge tolimu chungqur menilik qilip: „Biz hazir peqet kichik jihadlarda yengduq , chong jihad tixi aldimizda, u bolsimu (Jihadunnefisiy) öz nefsini özi yéngish jéngi „ digen .

Pidarliq we Jenggiwarliq öz Ana wetini, öz Millitini söyushni , öz Millitige muhebet bilen baghlinishni quwet membesi qilidu. Mundaqche eytqanda ötup ketkn tarixnila eslep olturushla emes belki u tarixtiki ichinishliq tiradigiyelerdin eqli xulase chiqirip , köz aldimizdiki réalliqqa tepekkur nezerimiz bilen qarap, heqiqetni sözleshmu militimizge qilinghan bir Pidakarliq we Jenggiwarliq bolup hesaplinidu.

Shunga ötken tariximizghila emes hazirqi emeliy exwalimizning Sehniliridin biri bolghan Hijrettiki Uyghurlar tomlumigha nezer közimizni artturdighan bolsaq.  Biz Uyghurlarning ajayip isil arzu –armanliri , Millitmizning, Ana Wetenimizning musteqqilighi üchün körsitidighan ajayip Pidarkarliqi, Jenggiwarlighimiz bolsimu, emma ming epsus hemmimiz özimizni yéngelmigenligimiz üchün, bir birimizni itirap qilmasliq, herqaysimiz özimiz serdar, „Biz“ning bishi bolushni oylighanlighimiz üchün, bir gewdige uyushqandaq körunsekmu, emeliyette uyushqan gewde ichide yene her birsi öz aldigha arqa tirek xojayin tutup, ayrim shayka toplap, bir-birige ora kolap, yurgini üchünla , nurghun nazuk mesillerde ortaq bir pikirge kélelmeymiz.

Pidakarliq bilen öz nefsimizni yéngip Itipaqlishalmighanliqimiz üchünla armanlimiz armanliqta, dertlirimiz dermanliqta qalmaqta. Mana mundaq aqiwetlerning kilip chiqishigha sewep bulushning özi Milletke qilinghan Ihanettur. Bir- birimizni söymeslik, bir-birimiz bilen muhebet bilen baghlanmasliq, bir-birimizni kechurmeslik pütüm bir tomlumgha qilinghan ihanettur.

Uyghur xelqining mutepekkur alimi Elishir Nawayi mundaq digen :“ Muhebbet jullalap turghan bir göherki, u Insanliq tajisigha zinnet we qimmet biridu“ .

Bu chongqur menilik tepekkur jewhiri bizge shuni ügütiduki Ang insanni haywandin ayrip turidighan enggushter bolsa , Muhebet –Söygu bolsa insanliq dunyasini chaqnitip turghan göherdur. Muhebet bilen tolghan tomlum mengu güllinidu.

Muhebet bolsa bu Alemning güllinishidiki pütmes-tügumes quwet bembesidur. Bu alem Muhebbet, söygü bilenla menggu rawajlinidu. Uyghur millitining musteqqilighi, güllinishi üchün bir qurimas quwet membesi lazim bolup, u bolsimu bir-birimizge bolghan Muhebbet, söygidur.

Bir-birini söymigen tomlumda shundaq bir illet bolidiki u bolsimu ortaq ishqa köyunmesliktur. Ortaq ishqa köyunmeslik bilen bir-birini söymeslik illitining munasiwiti sewep-netije munasiwiti bolup, bir-birini söymeslik, bir-birini qolimasliqtin ortaq ishqa köyunmeslik, ortaq paaliyetlerni qolimasliq kilip chiqqan. Bu tereqqi qilip öz ara düshmenlishish derijisige köturulgen.

Qumdek chichilan’ghu jemiyettin peqet qumdek chichilan’ghu adem yitiship chiqidu. Bundaq bolushning özimu Milletke qilinghan bir ihanettur.

Mining échindighinim elmisaqtin Qoy göshi yep adatlengen Uyghurlar Böre kelse Qoydek bir yerge toplushup, itipaqliship düshminige qarshi turushning ornigha, Choshqa göshi yimey turup, Böre kelse chiqirship, töt etrappqa tire-pireq bolup qachidighan Choshqining mijezini singdurginimizge ming epsuslinimen.

Satqilliq bolsa Milletke qilinghan Ihanetning eng rezili bolup, u Nepsaniyetchilik, Sadaqetsizlik parnikida yétiship, ösup chiqqan bolidu.
Satqin uyghurlarning qara köngli bu dewridiki barliq menpeettin menla behriman bolsam hetta bu Alemdiki barliq haram nersilermu manga nisip bolsa deydighan nepsaniyetchi, özining toymas nefsi üchün hemmini qilighan rezil Uyghurlardur.

Insan Pidakarliq we Jenggiwarliq rohini teslimchilik we janbaqtiliq erwahigha tigishiwetse elwette u öz Millitige Ihanet ,qilghan bolidu, sipi özidin munapiq, hain bolidu.

Bugun Hijrettiki uyghurlar arisida ötmushimizdiki Abduxaliq Uyghurdek Pidakar, Jenggiwarlar bolghididek, del Abduxaliq Uyghurni jallat Shing Shiseyge satqan rewendichi Rozi Mollidek Ihanetchi munapiqlarmu az emes.
Abduxaliq Uyghurmu uyghur, Roza Mollimu uyghur shundaq turuqluq zadi nime üchün Roza Mollidek uyghurlar satqinliq qilidu? Bu yerdiki tup mesile ruhi jehettiki oxshimasliqta. Ikkisining otturisidiki ruh tuptin bir-birsiningkige oxshimaydu. Abduxaliq Uyghurda putkul Uyghur millitining azaliqi, hörligi üchün eziz jini pida qilidighan jenggiwar ruh bolghan, mana bu ruh Millitige wetenige bolghan muhebetti, Milletke wetenge bolghan chin dilidiki sadaqetmenliktin kelgen .

Roza Molladiki bu zeyip satqinliq ruh bolsa,  Qulluqqa chömgen, sexsiyetchi, nepsaniyetchi, Millitige bolghan sadaqetsizliktin kelgen. Emma ming epsusu 1933-yili 3-ayning 13-küni Abduhaliq Uyghur bolsa Jallat Shing Shisey teripidin wehshilerche qetle qilinghandin kiyin, munapiq hain Roza molla hich ish bolmighandek behrihaman yashawergen, uning aqiwetiti toghruluq hichqandaq tarixi matirlarda qilmishining jazasini yigen ispat yoq.

Bu Alem Tarazisining bir üchida Milletning istiqpali üchün özini pida qilidighan Sadaqetmenler bolsa, yene bir üchida shexsi menpeet üchün hainliq qilidighan ihanetchiler bar.
Biz tomlumimizning  qarangghuliship kitishige yol qoymaslighimiz lazim. shunga qarangghu yerde waqirmay belki u yerge chiraq yiqishimiz lazim. U chiraqning Piligi choqum mustemkem bir milli ruhqa chilanghan bolushi lazim.

Eskilikning yoli tuz hem qisqa bolidu, emma könglige ulughwar ghayilerni pükken yaxshi Insanlarning yoli egir-toqay hem uzun bolidu.

Biz hijrettiki yashawatqan uyghur hemmiz könglimizge alem-shumul ghayilerni pükup, bu ulughwar yolgha chiqqan ikenmiz, „wetinim mini tonimisa men wetinimni tonuymen, Xelqim mini tonimisa men xelqimni tonuymen“ deydighan iradide bolushimiz lazim.

Wetende yuz bergen tarixi tiradigiyelerni we kelguside yuz biridighan yaman aqiwetlerni közde tutup, bir-birimizge muhebbetlik qarap, inaq-itipaqliq bilen béshimizgha kelgen bu kulpetlerge taqabil turushimiz lazim. Zulmetlik bu teghdirimizge qarshi birlik bolsaq qutulimiz, birleshkensiri küchuyup mangimiz, kücheysek héch kim bizni izelmeydu.

Waxti kelse ölmek nimiki bu Hayatta eng muhimi bishimizgha kelgenlerge héch unimizni chiqarmay qubul qilish , ghururimizning ayaq-asti bolushigha bash igish, öz wijdanini töt-besh tenggige sétish bolsa ölushtin beterdur. Shuning üchün ölumdin emes belki béshimizgha kelgen heqsizlikke, adeletsizlikke, teslimchilikke köz yumushtin qorqushimiz kirek.

Wijdanimiz, Sadaqitimiz bilen bu dunyada shereplik yashishimiz lazim. Wijdan , Sadaqtet Allaning néhmiti, Milletning ghururidur.

Insan arzu qilghan herqandaq nerse ichki amil bilen munasiwetlik bolup, sirtqi dunya peqet tashqi tesirdur.  oy-pikrimiz dawamliq sadaqetmenlik bilen özimizni we millitimizni bextiyar qilidighan ishlarda bolushi hem bu pikirimizni tepekkur dunyarimizdin tashqi dunyagha yéyip, pütün küchimiz bilen tomlumning ichige singdurgende, biz yashighan bu Tomlum jennet makangha aylinidu.

Yaxshiliq Allahtin, Yamanliq özingizning xatalighidin………
(Kur´an Kerim, Nisa süresining 79-ayet)

Xatime:

Birawlar Elge qildi janni qurban,
Birawlar Ter bilen gülletti bostan.
Alar Qux Tülkini ünsiz – tawuxsiz,
Qaqaqlar bir Tuhum tukkan`gha Mékiyan.
(A.Ötkur )

Hörmet bilen,

Iz ( Germany)