Mening bu qetim sizge qayta xet yezishim bu ikki parche maqale bilen qilche alaqisi yoq, lekin sizning mushu yerde FB diki bir dostingiz bilen bolghan paringinglardur :
Siz Erkin Sidiq aka Rukiye Turdushqa“ Rukiye Turdush bek yaxshi oylapsiz singlim. Bolsa siz igiligen qimmetlik uchurlarni maqale qilip yezip, wetendikilerge teqdim qiling. Men yeqinda Yalqun Rozining Urumchidiki uqutquchilargha bergen bir leksiyisini anglighan. Uningda deyilgen er-ayallar otturisidiki munasiwet heqqidiki chushenche nahayiti az we addiy bolup, mening wetendikilerge ichim aghrip qaldi.“ dep yazghan idingiz.
Bu qurlarni oqughinimgha gerche ikki ay bolay degen bolsimu, emma peqet qobul qilalmaywatimen, her bir qetim FB ge kirsem, bu sözliringiz esimge kelip aramsizlinimen.
Qaysi küni aditim boyiche dalida cheniqqantim. 12 kilometirdin artuq musapini yügürgen bir yerim saetke yeqin waqit ichide siz bilen xiyalimda toxtimay mungdashtim, eng axirida, yürek soqushum 180 ge yetkende, „Yaq, oylighanlirimni Erkinkamgha choqum bildürüshüm kerek„ degen niyetke keldim. Shuning bilen bu ikki-üch kündin beri tôwendiki mezmunlarni teyyarlap, bügün hozuringizgha sundum :
Erkinka, Yalqun Rozining bu leksiyisini menmu bir nechche qetim anglighan. Xatalashmighan bolsam, bu « Oqutquchi Rohi » degen leksiye. Sizning demekchi bolghiningiz rastla maqalida deyilgen er-ayallar otturisidiki munasiwet heqqidiki chushenche nahayiti az we addiy, shu wejidin siz wetendikilerge yéni bu leksiyening anglighuchilirigha ichingiz aghrip qaldi, shundaqmu ? bashqiche eytqanda, Yalqun Rozining mezkur maqalisining mezmuni nahayiti addiy bolghachqa, esli leksiye qilip sözligüchiliki yoq bir maqale, shundaqmu ?
« … Siz bir yerde olturghan ademning turqi we sôz ibarisige qarap bu ademni oqutquchi deyelmeysiz… Ilgiri oqutquchining kiyinishidin tartip ôzini tutushliri, bashqilarning sôz-heriketlirige bildüriwatqan ipadisige qarapla, bu adem muellimmu neme degen kôz-qarash keletti… Hazir bir muellim özini men muellim demigiche, uning muellimlikini bilgili bolmaydighan derijige yetti…
Nemedegen toghra yekünlen’gen sözler bu !?
Undaqta, neme üchün sizning bir nechche eghiz sôzingiz meni shu qeder aramsizlanduridu ? Bu sualgha jawab berishtin ilgiri, aldi bilen sizge Yalqun Rozi toghrisida azraq tonushturush berip ötüshni zörür taptim.
(Shunimu eskertip qoyay : tôwendiki mezmunlarni men Yalqun Rozi yazghan kitab we eserlerdiki melumatlar asasida xulasilep chiqtim.)
Yalqun Rozi 1966-yili 4-mart Atushning taghliq yezisi Aghuda tughulghan. 1987-yili Shinjang Universitetining Edebiyat fakoltetini püttürgen, ilgiri-keyin bolup, Shinjang Xelq Radiyo Istansisida muxbir, « Shinjang Maarip Jornili » da muherrir we Shinjang Maarip Neshriyatining derslik bôlümide Ana til-edebiyat dersliklirini tüzüsh, tehrirlesh xizmetlirini ishligen.
Yalqun Rozining netijilirini Edebiyat obzorchiliqi, publistik maqale (siyasiy yaki ijtimaiy mesililer muhakime qilinidighan edebiy janir), jedidizim tetqiqati, nutuq-leksiye, Ana til-edebiyat maaripi we neshriyatchiliq qatarliq tereplerdin sherhilesh mumkin. Tôwende men bolupmu deslepki üch nuqtida biraz toxtilip ôtey :
1. Yalqun Rozining edebiyat obzorchiliqi 1986-yili bashlanghan, hazirghiche 60 parchidin artuq obzori elan qilindi. Uning obzorliri ôtkür pikirlik bolush, tenqidiy rohqa bay bolush, rediyeliri qayil qilarliq bolushtek alahidiliklerge ige. Shuning üchünmu u edebiyat munbiride obzorchiliqni tewrenmey dawamlashturiwatqinigha mana 30 yildin ashti.
2. Yalqun Rozining publistik maqaliliri 1995-yildin bashlap oqurmenler bilen yüz kôrüshken, hazirghiche 30 parchidin artuq publistik maqalisi elan qilindi. Bularning ichide « Zadi Qandaq Anilar Ulugh », « Biz Qandaqlarche „naxsha-usul milliti„ Atilip Qalduq », « Lay Qel’ening Siri » qatarliq eserliri Uyghur jemiyitimizde nahayiti keng tesir we ghulghula qozghidi, shundaqla hem uning uyghur jemiyitidiki tenqid engi eng küchlük yazghuchi süpitide etirap qilinishigha hul boldi.
3. Yalqun Rozi 20-esirdiki ottura asiya elliride taralghan jedidlik herikiti yeni yengilash xarakterlik heriket dawamidiki Uyghurlarning paaliyetliri we töhpilirini qedirip tekshürüp, burun yezilghan bu heqtiki maqalilarni inchike analiz qilish arqiliq, Uyghurlar toghra bilishke intizar bolghan, tarixiy ehmiyiti zor bir yürüsh maqalilarni elan qildi.
Xulasilighanda, Yalqun Rozi bir mes’uliyetchan, tirishchan, dana, ot yürek kespiy yazghuchi !
Xosh, emdi öz gepimge keley.
Erkinka, siz NASA dek shuqeder yuquri derijilik dunyawi ilim orginida xizmet qiliwatqan birdinbir Uyghursiz. Yillardin beri siz weten ichi we sirtida „Uyghurlarning pexirlik oghli„ dep teriplinip keliwatisiz. Siz Uyghur millitige cheksiz sherep elip keldingiz, millitimiz sizdek oghlanidin ebediy-ebet pexirlinidu.Shexsen men sizdek bir Uyghur bilen wetendash, milletdash hetta mektepdash bolghinimdin sôyinimen.
Bügünki uchur dewride uyghurlirimiz sizge munasiwetlik xewerlergila emes, siz yaratqan ijadiyetlerge, siz qilghan gep-sözlerge alahide qiziqidu, imkaniyiti yar bergenler, hetta bir tereptin bolmisa yene bir tereptin sizdek bolush yaki sizdek qilish üchün sizni doraydu, ishinimenki, sizning keyningizdin hetta közini etip qoysimu, xatirjem mangidighanlar az emes. Chünki siz bir ülge, bir örnek ! Siz hazir özingizningla emes, ayalingizningla emes, perzentliringiz hem uruq-tuqqan, dost-buraderliringizningla emes, belki bir milletning, biz Uyghurlarning Erkin Sidiqi. Shundaq bolghaniken, sizning millet aldidiki mes’uliyitingiz nahayitimu zor. Bizde „yette ölchep bir kes„ degen gep bar. Siz teximu shundaq qilishingiz kerek dep oylaymen. Meningche sizning bu yerde degen shu birnechche eghiz gepingiz Yalqun Rozigha nisbeten selbiy tesir bermeydu degili bolmaydu, teximu yiraqraq oylisaq, FB diki bezi dostliringiz ichidin hetta Yalqun Rozining nadir eserlirini oqushtin waz kechidighanlarmu chiqip qelishi mumkin. Helimu yaxshi, sôhbetdishingiz bu leksiyege nahayiti durus baha beriptu.
Men oylaymenki, biz Yalqun Rozi we Yalqun Rozigha oxshash ilghar yazghuchilirimizning millitimizning we jemiyitimizning emeliy ehwalini küzitish, tekshürüsh bedilige kelgen ijadiyetliridin zoqlinishimiz, ulargha apirinlar yaghdurishimiz kerek. Alahide tekitlep qoyushqa tegishlik yene bir nuqta shuki, wetendiki nopuzluq yazghuchilirimizning ijadiyetliri Uyghurlirimizning emeliyitidin ruyapqa chiqqan hem yene shu Uyghurlirimizning meniwiy ehtiyaji üchün xizmet qilidighan ijadiyetlerdur.
Axirida Erkinka, mening alahide waqit chiqirip, zehnimni qoyup bu qurlarni teyyarlishim Yalqun Rozining mening mektepdishim, ilmiy sirdishim, dostum hem ôzemning Yalqun Rozi eserlirige xumar bolushimdinla emes, teximu muhimi, mes’uliyetchanliqim, estayidilliqim hem ilmiylikim. Chünki bizde Erkin Sidiqqa, Yalqun Rozigha oxshaydighan oghlanlar bek, bek kemchil. Shunga barliringlarni zerriche orunsiz selbiy amillardin qoghdash biz awam xeliqning mujburiyitimiz !
Elbette, men xata chüshinip qalghan bolsam, eyibke buyrumighaysiz. Shu banada sizning Yalqun Rozini anche bilmeydighan FB diki dostliringiz bu yazghuchimiz toghrisidan qisqiche tonushqa ige bolup qalsa ejeb emes.
Axirida, Erkinka, men janabi Alladin teningizge salametlik, turmushingizgha shadliq, xizmitingizge teximu zor utuqlar tileymen !
Nuriye Rahman
Shiwitsariye, 2017-yili 26-yanwar.
Tengritagh Akademiyesi 
çok bilgilendirici bir blog var. Bizimle paylaştığınız için teşekkürler.
LikeLike