Autori: Küresh Atahan

Bugünki künde uyghurlarning latin yéziqigha resmiy köchüsh ishi tarixning teqezzasi süpitide aldimizgha chiqqan muhim wezipilerning biri bolup qaldi! Uyghurlar til-yéziq islahatigha duch kélidu.Millitimiz latin yéziqigha köchmey turup nöwettiki til-yéziq kirzisidin qutulalmaydu!Uyghurlar ottura asiyadiki qérindash qewimler bilen birlikte latin yéziqigha köchse Uyghur tilining riqabet küchi ashidu, uyghur tilining hayatiy inirgiysi partilaydu we uyghur tilining xelqarada nopuzi küchiyidu.
Hazir ottura asiyadiki qandash xeliqler bashta türük dunyasi bilen andin tereqqiy qilghan gherip elliri bilen bir pütünlüshüsh üchün keng-kölemde til-yéziq islahati bashlidi. Uyghurlar eger bu xelqaraliq yüzlinishke masliship resmiy shekilde bir qétimliq til-yéziq islahatini bugün élip barmisa, haman bir küni bu ishning nahayiti éghir bedilini töleydu…
Dunyawiy yüzlünishlerdin herqandaq bir millet qéchip qutulallmaydu. Uyghur xelqimu shuning ichide elbette. Uyghurlar latin yéziqigha resmiy köchse deslepte özi bilen bille yashawatqan milletler bilen, andin türük dunyasi bilen, uningdin qalsa tereqqiy qilghan gherip dunyasi bilen bir pütünlishidu!
Uyghur ziyaliliri xelqara tereqqiyatni nezerde tutup 2000-yildin tartip Uyghur Latin yéziqini Uyghur erep yéziqigha birleshtürüp ihtiyajgha qarap ishlitishni yolgha qoyghan idi. Hazir Uyghur latin yéziqining ammiwiy asasiy küchlinip, ilim-pen saheside keng qolliniliwatidu.
https://tengritagh.org/?s=uyghur+latin+yeziqi
Dunyagha, etrapimizgha we bugünki bichare halimizgha bir qarap pikir qilsaq, bizningmu xuddi etrapimizdiki xeliqlerge oxshash til-yéziq heqqide inqilap xaraktirliq burulush hasil qilidighan dewrimiz yétip keldi. Biz hazir til-yéziqimiz heqqide his- hayajan bilen emes, eqil bilen pikir yürgüzmisek bolmaydu…
Bu konida hürmetlik Tash Polat Ruzi ependi qatarliq tereqqiyperwer zatlarning izdinishlirini pütünley heqsiz diyishke qettiy bolmaydu.
Beziler erep yéziqimizdin waz kechküsi yoq bolghachqa, latin yéziqini resmiy shekilde yeni ofitsiyel ishlitishke qarshi chiqiwatidu.
Hey latin yéziqini qollunishni xalimaywatqan qérindashlar, eger militimizge bir az muhbitinglar bolsa, xelqimiz Türükler, Azeriler, Türükmenler, Qazaqlar, Üzbekler, Qirghizlar we Tatarlar til-yéziq meseliside nerde bolsa, shühbesizki biz Uyghurningmu orni shu yerde bolsun…deytinglar.
Toghra bizning Latin yéziqini qayta ishletkili turghinimizgha 20 yil bolay, dep qaldi.Emma bu jeryanda Uyghur erep yéziqi resmiy yeni ofitsiyel shekilde ishlitilip kéliniwatidu.
Demekchi bolghinimiz Uyghur Latin ýéziqini resmiy yeni ofitsiyel shekilde qollunushtur.Shundaq qilidighan purset piship yétildi, hetta kechmu qalduq!
Hazir til-yéziq we medeniyitimiz éghir tehdit ichide turiwatidu. Biz ejdatlardin miras qalghan til-yéziqimizni mukemmel xelqarawiy asasqa ige qilip, qérindash milletler we dunya xelqi bilen bir septe tereqqiy qilayli, deydikenmiz chiqish yoli tépishimiz lazim.
Milliy medeniyitimizning nepeslinidighan yéri qalmidi.Biz ularning kitaplirini, ular bizning kitaplirimizni oqiyalighan bolsa bashqiche küchlinip qalattuq!
Biz Uyghurlar hazir yéziq özgertiwatqanlar bilmigennimu bilgüdek artuqchiliq we xisletke muellisep ige emesmiz….
Uyghurlar yoqulup ketmisun, disek uyghurlarning latin yeziqigha toluq köchishini teshebbus qilghinimiz yaxshi….Ötüp ketken azghine kam 20 yildin beri Uyghur Latin yéziqi qélipliship, omumlushup we ammiwiy asasi tiklinip boldi.
Dunyagha nezer tashlaydighan bolsaq latin yéziqigha köchüshtin bashqa chare hazirche yoqtek qilidu!
https://tengritagh.org/…/latin-yeziqi-qedimqi-uyghur-yeziq…/
Beziler til-yéziq meseliside uyghurlarni Yehudiylar, Iranliqlar we Pakistanliqlargha sélishturiwatidu. Bu xil sélishturush xata. Yoqarqi milletler bolupmu Yehudi milliti yehudi tilidin bashqa nurghun tillarni jümlidin Engiliz tili bilen Gérman tilini mupessel bilidu.
Iran we Pakistanliqlarmu Engiliz tilini resmiy til qatarida köridu. Bizde undaq imkan yoq.Uyghurlar Erep yéziqigha qoshup Xitayche bilen dunya tereqqiyatigha masliship kételmigenni az dep, özlirining qewmi-qérindashliridin barghanche yatliship  kétiwatidu!
Eyni waqitta arimizdin chiqqan tilshunaslar, edipler, alimlar we siyasetchiler bu heqte köp oylunup, bizning düch kélish ihtimalliqimiz bolghan til-yéziq ötkilidin qandaq ötüp kétishimiz üchün puxta qanuniy asas sélip qoyghan.
https://drive.google.com/…/0B91q9SF2EQNwekVOUTRTOU9Nbnc/view
Latin yéziqinimu bizning ejdatlirimiz keship qilghan…
Bu heqte pakit izdisenglar dangliq tilshunas Kasim Mirshan digen alimimizning eserlirini tepip oqunglar…
Eger Uyghurlarning latin yéziqigha köchüshi rast digendek nachar ish bolghan bolsa xitaylar alla burun biz ishlitiwatqan erep yeziqini emeldin qaldurup bolghan bolatti.
Shunimu dep qoyay, uyghurlarning yeziq özgertish ishini waqti kelgende xitaymu, uyghurlarmu belgüliyelmeydu!
Bu ish xitayning ilkidiki ish emes. Bu ishta Uyghurlarmu qarar bérelmeydu. Hemmidin chong tiragediye biz hazir özimizning qan-qérindashlirimizdin qolliniwatqan yéziqimiz sewebidin pütünley ayrilip qalduq.
Eger Uyghurlarning yéziqini pütünley xitaychilashturiwetilmestin, eksiche yéziq özgertish rastinla kérek bolup qalsa, u halda xelqaradiki munasiwetlik orunlar yeni Birleshken Miletler Teshkilati pen-maarip kommetitidek muessesiler awal qarar qilidu. Xelqra pen-maarip muessesileri bu heqte qarar élip qalsa peqetla xitaygha undaq qil yaki mundaq qil dep emir beridu. Xitaylar bolsa Uyghur ziyaliliridin resmiyet üchün anche-munche pikir élip qoyidu,- de bilginini qilidu xalas!(K.Atahan)

20.06.2017 Gérmaniye