Essalamuleyküm eziz qérindashlirim. Aldi bilen uluq ruzi-ramizan künliringlarni tebrikleymen.
Qerindashlirim Allahning heqqide bir-birimizge adil, dorust we bir az bolsimu pidakar bolayli.
Toghra biz uyghurlar kéyinki ikki yüz yildin béri azap chekiwatmiz. Bu dégenlik wetinimzde Qazaq qérindashlirimizmu biz körgenni körsun, digen anglamni bildürmeydu.
Wetinimiz Sherqiy Türkistanda hich bolmisa jan we qan qérindishimiz Qazaq xelqi bolsimu xatirjem yashisun, dep dua qilayli!
Qérindash dégen ming qilsimu yenila qerindash. Biz Uyghurlar we Qazaqlar texi bilmeydighan, sir péti turiwatqan nurghun ishlar bar. Bu sirliq, hich kishi bilmeydighan heqiqet Qazaqlarning biz bilmeydighan yene bir Uyghur ikenlikidur. Shundaq bir künler kélip bugünki Qazaqistan ahalisi, mana biz heqiqiy Uyghur, dep qalsa biz birnerse déyelmey qalimiz! Chünki tarixiy riyalliqni hichkim inkar qilalmaydu!
Uyghurlar Urhun Uyghur émperiyesi, Uyghur Ediqut dewliti we Uyghur Kengsu dewliti din ibaret üch dewletni qurghan. Bu heqte yézilghan tarix kitaplarda Uyghur, dep tilgha élinghanlar ichide bugünki Qazaq dep atiliwatqan xeliqler asasiy salmaqni igileydu.

Bizni ulardin uzaqlashturiwetkenler qanche ming yildin béri sheherlishish hayatida yashap kelgen hazirqi Sherqiy Türkistanning yerlik halisi bolghan Büyük Kök Türük dewlitini qurghan türkiy xeliqlerning bir parchisidur.

Mahmut Qeshqiri kitabida bizni Haqaniye Türükliri, Ularni Uyghur, dep yazidu. Eyni chaghda Uyghurlar dégen ibare köchmen xeliqlerni körsetse, 1920-yilidin keyin tengritagh etrapliridiki qedimiy sheherleshken xeliqlerni körsütidighan boldi.Téximu toghrisi Tarim oymanliqi, Seydam oymanliqi, Jungghar Oymanliqidiki Sheherleshken barliq xeliqler Uyghur, dep ataldi.
Uyghur Qarahanilar dewlitinimu Uyghurlar qurghan bolsimu, bu dewlette yerlik sheherleshken Uyghurlarning tesiri küchlükidi…Bu hadise Sheherleshken Uyghurlarning köchmen charwichi uyghurlarni ming yillap yeklishini keltürüp chiqardi.
Uyghur Édiqut dewliti, Uyghur Kengsu dewliti ichki we tashqiy urush we yéghiliqlar sewebidin munqeriz bolghanda, Rus tarixchisi Malyawkinning éytishiche “ Yette su rayoni, Jungghariye wadisi, Seydam Oymanliqidiki jessur soqashchi Uyghurlar bir kéchidila yer yutqandek yoq bolup kett…“ dep yazidu.
Bu yoq bolup ketken Uyghurlar heqqide tarixchilar yene, ular téxiche toluq islamgha köchüp bolalmighanliqi üchün hazirqi Tibet we Sherqiy Jenubiy asiya dewletliridiki buddistlarning yénigha köchüp ketken bolishi mumkin, emma bu bir éhtimalliq, dep yazidu. Tarixchilar yene yoqap ketken Uyghurlar heqqide bir qedem ilgirlep qelem tewritip, eger ularning hemmisi köchken bolsa tarix kitaplarda xatirlinip qalatti, mutleq köp qismi shehrleshken xeliqlerge singip ketken bolishi ihtimalgha téximu yéqin,-dep yazidu…
Méningche jessur soqashchi Uyghurlarni Tibet, Tayland, Burma we Hindistandin emes, Xéshi karidori, Altay yaylaqliri, yette su wadisi, issiq köl boyliri we Baghdash taghliridin izdigen téximu eqilge uyghun kélidu…
Chingizhan dewridin kéyin bolupmu chaghitay dewlitining islamlishishidin keyin yerlik Uyghurlar bilen köchmen Uyghurlarning arisi islam dini sewebidin barghanche kéngiyip ketti. Bu ziddiyet nechche yüz yil tereqqiy qilip Tughluq Tömür we Tömürleng dewrige kelgende ewjige kötürülüp, on ming yillardin béri özini Uyghur dep yashap kelgen xeliqler herket qilghan jughrapiylik rayonlarda yigirmidin artuq qebile halida yashaydighan, bashqilar teripidin Qazaq déyilgen bir xeliq yerdin üngendekla peyda bolup qaldi….

Qizziq yéri Tengritagh etrapidiki sheherleshken xeliqlerge Uyghur, mawarahunnnehirdiki sheherleshken xeliqlerge Üzbek ismi bérilgendin kéyin, düshmenler kemsitish meniside qollanghan qazaq digen isim, biz yoqirda zikir qilghan, bugünki qazaq tilining oxshimighan lehchilliride sözlishidighan yigirmidin artuq xeliqqe etnik nam süpitide bérildi….
Tarim we Turpan wadisidiki, bolupmu bugünki yette su we chilek rayonidiki mutleq köp sanliq Uyghurlar Qazaqlargha bek oxshaydu…Bu qan béghimizning qeyerdin-qeyergiche ikenlikini ispatlap béridighan riyal pakittur!

Biz eslide hemmimiz qedimqi Uyghurlarning bugünki ewlatliri. Biz Uyghur we Qazaqlar bowimiz Oghuz Xaqanning öp-öz perzentliri. Tilimiz, kulturimiz Üzbekke yeqin bolghini bilen qénimiz, milliy xaraktérimiz qazaqqa nisbeten yeqinraq kélidu.
Qazaq qérindashlar Uyghur tarixi, medeniyiti we kultural miraslirigha warisliq qilish hoquqigha ige. Ular demisimu shundaq qildi. El-Farabiy, Mahmut Qeshqiri, Yüsüp Has Hajip we Ahmet Yesiwiy Hezretliri qatarliqlarni biz qanchilik Uyghur disek yarashsa, Qazaq qérindashlarmu shunchilik Qazaq dése mutleq yarishidu! Biz Uyghurlar buningdin aghrinmay, eksinche cheksiz pexirlinishimiz lazim!
Biz Uyghurlar herqanche ish bolup ketken teqdirdimu Qazaq qérindashlirimizdin aldirap aghrinsaq bolmaydu.
Biz Qazaqlardin ayrilalmaymiz! Qazaq qérindashlar hem bizdin ayrilalmaydu! Qazaqistan bizningmu wetinimiz! Shühbesizki Qazaq qérindashlirimiz heqqidemu Allahning bir güzel pilani bar. Qazaqistan kücheysun, bugün qazaqistan wetinimizdiki qazaqlarni qoghdaydu, ete allah xalisa biz Uyghurning beshighimu sayiwen bolidu.
Mesele qérindash heqqide bolghanda yette oylap bir kes, dégenken büyük ejdatlirimiz!
Lekin bu yerde möhtirem prezident Nursultan Nezerbay janablirigha ikki éghiz sözimiz bar:
Birinchisi, Biz Uyghurlarmu sizni rehbirimiz, aqsaqilimiz we yurt kattimiz,- dep tonuymiz.
Ikkinchisi, Biz Uyghurlar bir millet bolush süpitimiz bilen térorchi we radikal dinchi yaki sepiratist emes!
Üchünchisi, Biz Uyghurlar xitay dewlet térorining qurbanliri,
Törtinchisi, Biz Uyghurlar zulumgha duchar bolghan Allahning xorlaniwatqan bendilliri,
Beshinchisi, Biz Uyghurlar mustemlike astidiki wetenimizning hüriyiti üchün küresh qiliwatqan erkinlik jengkchilliri!
Sizning peqet Qazaqlarghila emes, qanche esirdin beri wetinimiz Sherqiy TürkistandIki Qazaqlargha yilliq baghrini achqan Uyghur qérindashlarghimu sayiwen we qol-qanat bolishingizni ishench bilen ümit qilimiz!

Almaniye Uyghuristan Kultur Merkizi

Hürmet bilen : Küresh Atahan

23.06.2017 Gérmaniye Frankfurt