Autori:Korash Atahan
Késilini Yoshurghanning Derdini Ölümi Ashikarilaptu!
-Uyghur Hikmetliridin
Késilini Yoshurghanning Derdini Ölümi Ashikarilaptu!
-Uyghur Hikmetliridin
Büyük alim Yüsüp Has Hajipning jahanshomul esiri “Qutatqu Biligte” Uyghur hökümdarlirining adilliqi, adaliti we heqqaniyiti ekis ettürülgen bolsa, Xitaylarning Herbiy Ishlar desturi bolsa xitay militining qara niyetliki, wapasizliqi, achközliki qatarliqlarni ekis ettürülgen, osmanlilarning dewlet bashqurush tüzükliride bolsa zorawanliq, hakimmutleqliq we kéngeymichilik qatarliqlar asasiy tima qilinghan.
Xitaylar ach qalsa öz ailisidiki ajizlirini tallap yep hayat qalidighan bir millet!Emma tarixta türükler gerche ach qalmighan bolsimu, hökümdarlarning xayishi bilen yat milletler bilen hemkarliship öp-öz qérindashliri üstidin qanliq qirghinlarnimu élip barghan!
Biz Uyghurlar bolsaq hemme ishta aq köngüllük, insaniyliq we adilliqni ölchem qilghachqa “Köngülchekning köti ochuq” dégendek aqiwetke qalghan.Millitimiz meselilerge özidek sadda muamile qilmighan hökümdarlargha qarshi toxtimay isyan kötürüp turghachqa, axirida hökümdarmu yoq, dewletmu yoq, insap we adaletmu yoq halette qara niyet yat milletlerning mustemlikisi astida qul yashashqa mejbur bolghan! Milliy Iradisining Hökmaranliqini Angliq Qobul Qilmighan Millet, Yat Milletlerning Ayaq- Asti Qilishigha Mehkum Millettur!
Uyghur xelqining dewlet we hakimiyet heqqidiki sadda dunya qarashliri özining hökümdarliri we milliy dewletlirining béshigha chiqqachqa milliy hakimiyetliri uzaqqiche put tirep turalmighan. Xitaylarning dewletchilik desturi, Osmanliylarning dewlet bashqurush tüzükliri bolsa ularni ronaq tapquzghan bolsa, bizning dewletchilik iddiymiz, dewletni yiqitish rolini oynighan!
Bundaq hadisatlarni tariximizdin samandek misal keltürgili bolidu.
Osmanli Dewliti We Uyghurlarning siyasiy teqdiri heqqide kishini oygha salidighan sirliq ishlar bolghan! Osmanli Sultani Abdulhamidhan yollighan top we tüpekler qeyerge ketken?Qeshqeriye dewliti top we tüpeklerni tapshurup élip xitaylargha qarshi qollanghanmu, yaki xitaylar eshu top we tüpekler bilen Uyghuristan dewlitini yiqitqanmu ejiba?! Sultan Abdulhamidhan Uyghurlargha top we tüpek köndergen bolsa nimishqa Pekinde Türükler teripidin eskiriy Ishlar Universitesi qurulghan?!
Bu universitetta oqughan genirallar Zuo Zongtang bilen birge D.Türkistanliq qérindashlargha yardem qilish üchün kelgenmu ejiba?! Qaysi tarix toghra zadi?! Nime Üchün Qeshqeriye dewliti Osmanli dewlitige beyiet qilighan turuqluq, Osmanli dewliti Qeshqeriye dewlitige bu ahanetni ishlidi?!Bu qiyin suallardur!Siler tarixchi dewatqan, doktur dewatqan ependiler nimishqa bu tarixni qézip chiqip heqiqetlerni xelqimizge ügetmeydu?!
Aziz qérindashlirim Osmanli dewliti degenlik Türük dewliti dégenlik emes.Bezi hakimiyetler bar xudi Osmanli dewlitidek öz millitining shillisini dessep turush üchün qurulidighan. Türükler Osmanili dewliti yiqilip Jumhuriyert qurulghandin keyinla milliy hakimiyitini tiklidi. Osmanli dewliti höküm sürgen alte yüz yil dawamida bashqa herqandaq milletke türüklerge qilghan peskesh muamilini rawa körmigen.Dunya Türük émperiyesi dep qaraydighan Osmanlilar dewride Türükler ikkinchi sinip muamilisi körgen bolsa, Dunya bashqa millet dep qaraydighan Chenggizhan qurghan Mongghul émperiyesi dewride bolsa Türükler aliy ériq muamilisini körgen!
Osmanliy dewride bolsa türükler rastinla pes ériq süpitide xorluqqa uchrighan. Bu éti ulugh emma türükler üchün supirisi quruq dewlet bashqilargha qarighanda Türüklerning qirilip ketishige tarixta eng köp sewep bolghan.
Bu dewlet bashqa din we eriqtiki xeliqler bilen ittipaqliq ichide, türkiy xeliqler bilen qanliq urush ichidila bolghan.Tarixta Türüklerning eng köp qirilip ketken waqti we bashqa miletlerning nopusining eng köpüyüp ketken, medeniyitining eng tereqiy qilip, herbiy jehettin eng küchüyüp ketken waxti Osmanliylar höküm sürgen keyinki 500 yildur!
Engilizlar Osmanli dewlitini orta asiyadiki türkiy xeliqlerning bolupmu dunya eng yeqindin bilidighan Emir Tömürning ewladi hesaplanghan Uyghurlarning bash kötürüshining aldini élish üchün Zuo Zongtangning eskerlirige herbiy telim-terbiye bérishke mejburlighan. Pekinde Osmanlilar Engiliye dewlet bankisi teminligen meblegh bilen mexsus bizge qarshi adem yetishtüridighan herbiy universitet qurup, Türkistan xelqige qarshi dunyawiy sewiyediki eskiriy qomandanlarni yétishtürgen.
Türkiye telim-terbiye bergen xitay-manju armiyesi Qeshqeriye dewlitini yiqitti…Birinchi we ikkinchi jumhuriyet dewridemu bu ish birinchi qetimqidek arqa-arqidin oxshashla tekrarlandi…Shunga xitaylar türkiyeni, türkiye xitaylarni qara kün dostimiz, dep ataydu…
Elbette bu bir achchiq tarix…Toghra Türükler bolsa bizning jenimiz, yürek parimiz, öp-öz qérindishimiz…Qénimiz bir, kélip chiqishimiz bir…Uyghurlar weten we siritida qazaqlarning qazaqistani, qirghizlarning qirghizistani, üzbeklerning üzbekistani bar, biz Uyghurlarning bolsa türkiyemiz bar, dep pexirlinidu! Uyghurlar tamamen heqliq. Sewbi Selchuqlar dewliti we Osmanlilar émparatorliqini biz Uyghurlarning gheripke köchken ejdatliri qurghan! Emma tarixning ötüshi bilen weziyet barghanche murekepleshken. Anatoluda qanche yüz yillardin béri hayat-mamatliq hakimiyet talishish kürishi dawamlashmaqta. Türük hökümitini tarixning oxshimighan dewirliride kimler idare qildi we qiliwatidu, uni biz bilmeymiz…Hakimiyet kimning qoligha ötse ötsun hökümdarlar özini qoghdap qélish üchün herqandaq wastini tallimaydu, dégili bolmaydu.
Tejiribiler ispatlidiki oxshimighan dewirlerde hakimiyet yürgüzgenlerning hazirghiche bizge tutqan pozitsiyeside anche chong periq yoq bolup keldi. Dunyaning perde arqisidiki rejisorlirining bizge bolghan közqarishi özgermey turup, türkiyening we türkiy jumhuriyetlerning bizge bolghan pozitsiyeside chong özgürüsh bolmaydu. Dunyaning heqiqi xojayinlirining biz bilen bolghan munasiwiti yaxshilanghanda, biz dunyaning yengi tertiwidin orun alghanda bizge eng bashta yardem qilidighanlar Türkiye we Türkiy Jumhuriyetler bolidu. Ejdatlirimiz „Asqida göshüng bolsa bir küni yersen“ deptiken. Shu pursetler piship yétilgiche memliket ichi we siritida bolupmu qérindash milletlerning tupraqlirida özimizning milliy mawjutluqimizni bir amallarni qilip qoghdap qélishimiz kérek! Herwaqit qérindashlirimizning we yatlarning bizni özlirining ötkünchi menpeetliri üchün qurban qiliwetishiden pexes bolishimiz lazim!
Hazir keyinki 60 yildikige oxshashla Türkiyening menpeeti hemmidin üstün deydighan gep yene xelqimiz arisida bash kötürüp qaldi…Osman Elining, Isa Begning nime üchün türkiyede chong körülüp, Yaquphan Bedewlet, Sawut Dewmollam Hezretli, Alihan Töre Hezretliri we Ahmetjan Qasimiy ependi qatarliqlarning anche tilgha élinmasliqi we jiddiy peyitlerde chetke qéqilishining ademni shürkendüriwetküdek bir tarixiy arqa körünishi bar. Biz Uyghurlar Oghuzhanning, Ailp Afrasiyapning, Sultan Selchuq Bughra Qarahanning, Alip Arislan Qarahanning we Hökümdar Amir Tömürning ewlatlirimiz!Bizni Altayliq Osman Eli we Yengisaliq Isa Begning torunlari dep kichik chüshürgenlerge hergiz yol qoymasliqimiz lazim!
Türkiye jumhuriyiti bizge dayim “Biz digen ishni qilmighan Uyghur dewliti, bizning düshminimiz” muamilisini tutup kelgen.Türükler bizning bashqa milletler bilen siyasiy jehette hemkarliship bir dewlet qurushimizgha qarshi turghini bilen, özliri bizge yardem qilip bir hakimiyet tiklishimizge hergiz yardem qilmighan!
Tarixtki türkiye hakimiyetliri bizge qérindash közi bilen emes, engilizlarning közi bilen qarap kelgen keyinki ikkiy yüz yilda xitay dewliti qurulup küchlinip, bizning dewlitimiz yiqilip yoqulup ketish girdawigha kélip qalduq!Türkiyening ikki esirdin beri bizge tutqan tutami bizning milliy musteqilliq heriketlirimizni himaye qilish emes, engiliye arqisida turup bergen mustemlikichilerning hakimiyitini mustehkemleshtin ibaret boldi! Gepning tochkisi Türkiye axirqi ikki esirdin béri jiddiy dawalghush boliwatqan dunyada bizni xitaylargha we ruslargha bériwitish hésabigha “Ottura sheriqte qaysi eng axirqi menpeetimni qoghdap qalimen”, dégenni köpraq oylidi we bizni hich ikkilenmeyla bugünkidek özlirining burnining uchidiki ötkünchi xelqara menpetlirining qurbani qiliwetti.
Biz Uyghurlar baghrimiz yumshaq, könglimiz tüz we intayin sadda bir xeliq. Shu seweptin bashqilarning aldam xaltisigha asanla chüshüp kétip qalimiz. Keyinki ikki esirdin béri yatlar bizning milliy, diniy we siyasiy hisiyatimiz bilen oynushup keldi.Shunga jenglerde ghalip kelgen bolsaqmu, siyaset meydanlirida toxtimay yéngilip kelduq!Diqqet qilmisaq asanla öz ayaqliri bilen qassapxanigha kétiwatqan qoyghala aylinip qalimiz! Dunyada biz chüshenmeydighan köp ishlar bar,chéchen bolghinimiz, özimizdin bashqa hechkimge ongayliqche sir bermeslikimiz lazim!Bu tarixni Türük qérindashlirimiz bilmeydu, chünki ulardin bu ahanet sir tutulghan! Biz Türük qérindashlirimizgha bu untush qiyin bolghan achchiq tarixni eng uyghun bir yol bilen chüshendürmisek, qérindashlirimizgha wekillik qilidighan bu hakimiyet ilgiri dewlitimizning béshigha chiqqandek, emdi bolsa wehshiy yaman künge qalghan mezlum xelqimizning béshimizgha chiqidu!
-Heqiqet Nuri
10.02.2018
Paydilinish: