Autori: Enwer Sulayman

Saghlam ösüp-yétiliwatqan bir ewlat- Uyghur qizi Wisalle

1) Süküt qilishni ögen. Bezide bashqilar séni xata chüshinidu, gep talashqing kelmise süküt qil. Eslidimu, hemme ademning séni chüshinishi kérek emes. Shunga hemme adem méni chüshense bolatti dep oyliwalma. Bezide sen eng yaxshi köridighan ademmu séni xata chüshinidu, achchiqingda uning bilenmu gep talashqing kelmeydu. Xeqlerghu chüshenmisun, umu chüshenmigen yerde, yene kimdin aghrinisen? Shunga gep qilma, chüshendürüsh aqmighan chaghda, süküt qilish eng yaxshi jawabtur.
2) Héch bolmisa temkin bol. Ishliring aqmaywatqan chaghda yéningdikiler sanga: qeyser bol, özengni xushal tut, deydu. Qeyser bolmisang bolmaydu, emma xushal bolushchu? Bundaq weziyette ularning déginidek xushal bolmiqing tes. Kimmu qash-qapiqi yérilghan chaghda xushal bolalisun?! emma héch bolmisa temkin bol, shundila hemme ishqa dadil qariyalaysen hem uni salmaq bir terep qilalaysen. Wezminlikte xushalliq yoq, emma xapiliqmu yoq.
3) Kichik pé’illiqni ögen. Bashqilar bilen gep taliship qalghanda xapa bolisen, u méning qesten zitimgha tégiwatidu dep oylaysen. Boldi qil, öyüngge bérip taziliq qil. Latini höl qilip, polgha yükinip, polning hemme yérini pakiz sürt. Andin ashu gep talashqanliringni, qilghan her bir sözüngni oyla. Oylap baqsang, sendinmu kétip qalghan yerler bar. Shundaq emesmu? Könglüng emdi jayigha chüshüwatidu, mana shunchilik. Bezide yerge yükünüp ishleshni, az-tola töwenchilikni öginip qoy, bu heriketler sanga kemterlikni ögitidu. Öyüngni taziliwélish bilen bir waqitta könglüngdiki ghelle-gheshlernimu tazilaysen.
4) Eyni chaghda undaq qilghan bolsam mundaq bolatti… dégen xiyalni hergiz qilma. Ömür goya her qedemde acha yolgha bölünüp turidighan uzun yoldur, toxtimay tallaysen. Leghmen yeymenmu yaki polomu dégendek ishlarni tallisangghu meyli, emma qaysi fakultétta oquymen, néme xizmet qilimen, toy qilaymu qilmaymu, baliliq bolaymu bolmaymu… dégendek chong-chong ishlarni tallashqa mejbur bolisen. Oxshimighan tallashtin oxshimighan netije kélip chiqidu. ”bular hayattiki chidighusiz yenggillik, ömür dégen bir qétimla kélidu, qayta tallash pursiti bolmaydu, eyni chaghda undaq qilghan bolsam mundaq bolatti-de…hey ist…“dep öz-özengge hesretlinip sözleysen, boldi qil, emdi boldi qil! bu uzaq yoldiki her doqmushning özige layiq qimmiti bar, yaxshi-yaman dep keskin ayrilmaydu, hayatingni özeng bilen bir gewde dep bil, kechmishingni özengge xas ijadiyet dep oyla, shundaq qilsang ötken kününgge pushayman qilmaysen.
5) Tirshqin, ghelbe qil yaki meghlub bol, ishqilip waqting menilik ötti. Baghchida kétiwétip, shaxliri bir-birige chirmiship ketken güzel derexni körseng toxtap uningdin zoqlan, zoqliniwal, köriwal, puriwal, söyüwal. Kim bilur, héli qara boran chiqip bu derexni sunduriwétemdu? Her nerse özgirip turidu, her nerse xeter ichide, bügünning qedrige yet, hazirni, mushu peytni ching tut, her peytte menggülük nerse bar, menggülük nerside qisqa peytning güzelliki bar.
6) Addiyliqni saqla. Kishiler da’im artuqche oylinip kétip, bu hayatni özige qepezdek tar qiliwalidu. Hazirning ichide yashap turup da’im ötmüshini esleydu, kelgüsidin ghem qilidu; Yeni ötmüshini egeshtürüwalidu, kelgüsini hazirqi peytke hemrah qiliwalidu, bundaq qiliwerse yashimaq téximu tesliship ketmemdu? Halbuki, addiyliq bir xil erke halettur, tére sezgüsige tayinip hawa özgirishini biliwélishtur, purash sézimigha tayinip yamghurdin kéyinki ot-chöpning xush puriqini puriwélishtur, közi blen yiraqtiki güzel menzirini körüwélishtur, yeni hazirning özide yashashtur.
7) Zaghrinimu yep baq. Bughday néni yewergen chéghingda zaghrinimu chaynap baqqung kélidu. Dangliq rézhisorlarning kinolirini körüwérip zérikken chéghingda tesirlik téliwiziye tiyatirlirinimu körgüng kélip qalidu. Muqam anglap zérikken chéghingda moda naxshilarnimu anglighung kélidu. Elwette bughday néni galdin yumshaq ötidu, dangliq kinolar nezer da’irengni achidu. Emma, da’im ésil yep, ésil yashap kétishni xalimaydighan chaghliring bolidu. Shunga bek yuqirigha ésiliwalma, tebi’iy yasha, erkin nepes al. Yuqiri istémal qoghlishish séni kattilargha yéqinlashturidu, emma bezide addiy yashisang, awamgha téximu yéqinlishalaysen.
8)Öpkengni bésiwal, küchüngni xoratma. Bügün birsidin renjiding, u gepte séni chéqiwaldi, sen jédellishishni xalimay u yerdin ketting, emma achchiqing hélighiche bésilmidi, oylighanche gheziwing tashti. Gheziwing örligenche halsizlinip, bashqa ishlargha zadi raying barmidi. Qilidighan muhim ishliring tashlinip qaldi. Chünki sen ghezeblinipla turatting. Ghezeblending démek sheytaninggha yéngilding, küchüngni xoritip, düshminingge yéngilding démektur. Bu qarshi terepke payda, özengge éghir ziyan. Ghezeblinishkimu küch kérek, bu küch ichki énirgiyedin kélidu, démek, sen ghezeblinish arqiliq wujudungdiki bu énirgiyenimu xoratting. Shunga, eqilliq bolsang, özengni bésiwal. Achchiqing bésilmisa ”boldi, küchümni xoratmay“ dep özengni agahlandurup tur.
9) Tömürni qizziqida soq. Sen bir qur chirayliq kiyim élip ayap kiymiding, bu kiyiming ishkapta péchet turiwerdi, yillar ötüp qarisang, bu kiyiming alliqachan modidin qalghan. Démek, pursetni ötküzüwetting. Yene sen chirayliq tort élip, tonglatqugha sélip saqliding, emdi yey dep qarisang, uningmu waqti ötüp ketken. Shuning bilen yene bir pursetni ötküzüwetting. Eng yaxshi körgen waqitta kiyiwalmighan kiyimliring, könglüng tartip turghanda yewalmighan tortliring goya qilghung kélip turghanda qiliwalmighan ishliringgha oxshaydu, ist dep qalisen. Hayatningmu mudditi bar, oylighan ishliringni burunraq qiliwal; Qilsam bolatti, etsem bolatti dep könglüngde saqlap yüriwerseng, peyti kétip qalidu. Arzuliring modidin qalghan kiyimdek, waqti ötüp ketken torttek tashlinip qalidu.
10) Asta-asta tinchliqqa qayt. Bir mehel chüshkünliship ketting, hetta dérizini échip, aptapqa qarashqimu horunluq qilding. Dérizidiki gülge su quyushnimu untup qalding. Künlerning biride rohing kötürülüp dérizidiki gülni ésingge alding: way xudayim, bichare gül néme bolup ketkendu-he! bérip dérizini achting, kördüngki, güller échilip, shamallar yelpüp turghan… eslide bir nechche kündin béri u gülge su quyushni untup qalsangmu, perwerdigar uninggha yamghur yaghdurup bérishni untup qalmighanidi. Emeliyette nurghun nersiler séning diqqitingning sirtida heriketlinidu, öz ishini özi orunlashturidu. Tebi’et dunyasidiki nurghun nersilerge ghem yem ketme, özengge obdan qara, öz ishinggha puxta bol we uni yaxshi qil.