Bu yazımızda günümüz Türk halklarının ataları olan Hunlar ve Gök Türkler döneminden kalma antik Y-DNA örneklerini inceleyeceğiz. Allentoft’un çalışmasından elde edilen verilere göre Rusya’nın Altay bölgesindeki Hun dönemi kurganlarında Q1a, R1a ve J2aörnekleri bulunmuştur. Gök Türk dönemine tarihlendirilen Sibirya Kytmanovo örneği iseJ2a haplogrubuna mensuptur. Daha önce Keyser’in 2003 yılında Moğolistan’ın kuzeyinde gerçekleştirdiği çalışmada Asya Hunları dönemine tarihlendirilen yaklaşık 27 mezarda yapılan incelemede C, E1b, I2, J, L, N, Q, R1a, R1b ve T haplogruplarına işaret eden veriler bulunmuştur. Sırayla bu verileri tablo halinde inceleyelim.

Altay ve Sibirya Örnekleri

Allentoft’un 2015 çalışmasına binaen yapılan analizler sonucu Altay ve Sibirya kurganlarında aşağıdaki Y-DNA haplogrupları (J2a, Q1a, R1a) bulunmuştur. Bu örneklerden birkaçının otozomal DNA yapısı da incelenmiş ve Turanid (Asya Hunları) oldukları saptanmıştır. ^[1][2][3][4]

Sary-bel arkeolojik alanı ile ilgili verilen bilgilere göre ölen askerler silahları, at koşum takımları ve atlarıyla birlikte gömülmektedir. Kurganlardan çıkarılan yayların Hun tipi olduğu ve MÖ 2. – 5. yüzyıllar arasına tarihlendirildiği belirtilmektedir. Demir silahların mevcudiyeti nedeniyle Sary bel kurganının Bulan Koba kültürüne ait olduğu belirtilmektedir.[12] Bulan Koba kültürü kurganlarında kemik ve demir ok uçları, demirden yapılmış bıçak, kemer, at koşum takımları, silah vb eşyalar mevcuttur. Bulan Kuba kültüründeki Hun ve Gök Türk dönemi kurganlarda askerler atlarıyla birlikte defnedilmiştir.[11] Bulan Koba kültürüne ait olduğu belirtilen Sarı bel kurganlarında J2a y-haplogrubu bulunmuştur. İlgili örneğin otozomal gen yapısı da Türk veya Hun olduğunu göstermektedir. Altay bölgesinin kuzeyinde Kytamnovo arkeolojik alanındaki J2a örneği ise Gök Türk dönemine tarihlendirilmektedir. Antik örneğin bulunduğu mevki, Andronovo kültürünün devamı niteliğindedir. Andronovo kültürü yaklaşık olarak MÖ 900’de sona ermiştir. Altay’da Verh-Uimon kurganlarında bulunan Q1a örnekleri de Sary-bel J2a örnekleri ile aynı zamana ve kültüre tekabul etmektedir. Sibirya’da Sabinka 2 arkeolojik kültüründe bulunan R1a örneği ise Hun döneminden biraz daha eski olup İskit dönemine rastlamaktadır.

Selenge Irmağı ve Egyin Gol Örnekleri

En eski çalışmalardan biri Keyser’in 2003 yılında Moğolistan’ın kuzeyinde Selenge Irmağı yakınında Asya Hunları dönemine ait antik bir mezarlıktan elde edilen 27 örnektir. Keyser ve arkadaşları, makalelerinde tablo halinde antik örneklerin Y-STR değerlerini vermiştir. Elde edilen Y-STR değerlerine bakıldığında Asya Hunlarında çok sayıda Y-DNA haplogrubuna (C, E1b, I2, J, L, N, Q, R1a, R1b) rastlandığı ve genetik çeşitliliğin o dönemde de olduğu görülmektedir.^[5] Makale ekinde verilen antik örneklerin Y-STR verileri, haplogrup hesaplayıcı programlar kullanılarak güvenilirlik oranlarıyla birlikte tablo haline getirilmiştir.

Egyin Gol sit alanıyla ilgili bilgi veren Arkeolog Wright, Asya Hunlarının Egyin Gol’da istikrarlı, yarı sürekli yerleşim alanlarına sahip olduklarını ve bölge halkının tarım ve hayvancılıkla uğraştığını, ticari ve hiyerarşik bir sistemin de bulunduğunu belirtmektedir. Bölgede keçi, koyun ve at beslendiği, ayrıca ırmak kenarlarında tarım faaliyetlerinin sürdürüldüğünü ve geyik avı, balıkçılık benzeri avcılık faaliyetlerinin de yapıldığına dair arkeolojik buluntuların varlığından söz etmektedir. Tüm bu arkeolojik buluntulara göre tarih kitaplarında anlatılan tekdüze bilgilerin aksine, Asya Hunları sürekli göç eden bir halk değil; uygun gördükleri bölgelere uzun süre kalıcı olarak yerleşen, gerektiğinde yerleşim yerleri kuran, tarım, avcılık, hayvancılık ve ticaret ile uğraşan bir halk idi.[9] Wright’in arkeolojik manada verdiği bilgiler dikkate alındığında bu bölgede çok sayıda haplogrubun bulunması da Ön Türklerin tekdüze bir göçebe halk olmadığını, aksine çeşitli meslek erbabı insanlardan teşekkül ettiğini göstermektedir. Bu da bir bakıma Asya Hun İmparatorluğunun Asya genelinde kapsadığı nüfuz alanına ve gücüne işaret etmektedir.

Diğer Antik Moğolistan Örnekleri

Bunların dışında Moğolistan’da Asya Hun dönemine tarihlendirilen arkeolojik alanlarda elde edilen diğer Y-DNA bulguları şunlardır:

Sonuç ve Değerlendirme

Çalışmamıza sadece Moğolistan ve Altay bölgesindeki antik Y-DNA örnekleri (MÖ 500-MS 700) dahil edilmiştir. Aynı dönemlerde elbette Ural-Volga, Kuzey Kafkasya, Aral çevresi, Tanrı Dağları ve Orta Asya’da yaşayan başka Türk boyları da vardı. Ural-Volga bölgesindeki örnekler genellikle Başkurtların ön ataları olan R1b ağırlıklı olup 3-4 bin yıl öncesine dayanan çok eski örneklerdir. Diğer taraftan Orta Asya gibi diğer bölgelerde henüz antik DNA çalışması yapılmadığı için sadece Moğolistan ve Altay/Sibirya bölgesine yazımızda yer verdik. Çok da eskiye gitmemek adına, günümüz Türklerinin öncüleri olan 2000 yıl önceki Hunlar ve 1500 yıl önceki Göktürklerle ilgili örnekler incelenmiştir. İleriki çalışmalarda biraz daha güneyde bulunan Ak Hunlar, Kuşhanlar ve yakın döneme ait Gök Türkler, Hazarlar vb dönemlere ait eski DNA örneklerinin de bulunmasını temenni ediyoruz.

Tüm bu çalışmalar sonucunda elde edilen veriler, günümüz Türkiye, Azerbaycan ve İran Türklerinde, Uygurlar, Kazaklar, Tatarlar, Özbekler, Türkmenler vb tüm Türk halklarında görülen haplogrup çeşitliliğinin Asya Hunlarında da olduğunu göstermektedir. Her ne kadar yönetici boyun hangi haplogruba mensup olduğu kesin olarak bilinmese de Oğuzları teşkil eden boylarda da çeşitli haplogrupların varlığı bilinmektedir.

Kaynaklar

[1] Allentoft et al (2015), Population genomics of Bronze Age Eurasia, Nature 522, 167–172 (11 June 2015) doi:10.1038/nature14507
[2] Chris R. (2015), J2a2-PH3085,SK1403: Ancient Altai, modern Uygur and Turkish, j2-m172.info
[3] Felix I. (2015), Ancient DNA Samples, Web: http://www.y-str.org/p/ancient-dna.html
[4] Jean Manco (2015), Ancient DNA Samples, www.ancestraljourneys.org
[5] Keyser et al (2003), Nuclear and Mitochondrial DNA Analysis of a 2,000-Year-Old Necropolis in the Egyin Gol Valley of Mongolia, Am J Hum Genet. 2003 Aug; 73(2): 247–260.
[6] Whit Athey’s Haplogroup Predictor, Equal Priors Mode, http://www.hprg.com/hapest5/hapest5a/hapest5.htm?order=num
[7] World Haplogroup & Haplo-I Subclade Predictor, http://members.bex.net/jtcullen515/haplotest.htm
[8] Kim et al (2010), A Western Eurasian Male Is Found in 2000-Year-Old Elite Xiongnu Cemetery in Northeast Mongolia, American Journal of Physical Anthropology, vol. 142, no. 3 (July 2010), pp. 429–440.
[9] Wright et al (2009), The Xiongnu settlements of Egiin Gol,Mongolia.
[10] Petrovski et al (2006), MALDI-TOF MS analysis of Y-SNPs in ancient samples, International Congress Series, vol. 1288, (April 2006), pp. 25-27.
[11] Kungurov et al (2014), The History of Discovery and Research of the Archeological Micro-Region of Tytkesken (the Left Bank of the Lower Part of the Katun River), http://elib.sfu-kras.ru/bitstream/2311/16764/1/09_Kungurov.pdf
[12] Соёнов В.И. (1999), Раскопки на могильнике Сары-Бел,  Горно-Алтайск.
[13] Oghuz Turks DNA Project, FTDNA
[14] Cengiz (2015), Iron Age Y-DNA and mtDNA Samples in Altai and Siberia.