-5-

Autori: Bilimxumar

Men aldinqi töt parche maqalemde bir dölet yene bir dölet üstidin, bir hakimiyet yene bir hakimiyet üstidin, yaki bir millet yene bir millet üstidin élip baridighan pisxologiyilik urush we aghdurmichiliq heqqide omumiy chüshenche berdim. Pisxologiyilik urush bir chong pen bolup, uning nurghunlighan kichik tarmaqliri bar. U tarmaqlar ishlitilgen taktikilar we urushning nishanliri qatarliqlarning oxshimasliqi bilen bir-biridin perqlinidu. Bezide oxshimighan tarmaqlarning chigrisini éniq ayrish bir az tes bolup, adette bir guruh kishiler yene bir guruh kishiler üstidin pisxologiyilik urush élip barghanda, ashu oxshimighan tarmaqlarning hemmisidin oxshimighan derijide paydilinidu. Men mezkur maqalide ashundaq oxshimighan tarmaqlarni qisqiche xulasilap ötimen. Meqsitim, oqurmenlerge «dunyada mundaq ishlarmu bar» dégen nersini bildürüp qoyush. Eslide men bu qétim tonushturidighan pisxologiyilik urushning oxshimighan türlirining her birini toluq chüshendürüsh bir parchidin uzun maqale yézishni telep qilatti. Emma men yazmaqchi bolghan bashqa timilar yene xéli köp bolghanliqi, uning üstige adettiki oqurmenler bundaq timilardiki chongqur we tepsili mezmunlargha anche qiziqip ketmeydighan bolghanliqi üchün, men pisxologiyilik urushning oxshimighan türliri heqqide undaq tepsili toxtalmaymen. Oqurmenler pisxologiyilik urushning özliri qiziqidighan türliri üstide öz aldigha izdinip, öginish qilsa bolidu. Mezkur maqale ashundaq qérindashlar üchün bir yaxshi «bosughidin kirish matiriyali» bolalaydu.

Töwende men psixologiyilik urushning oxshimighan türlirini tonushturushni bashlaymen.

Q1_mindcontrol.jpg
1-resim: pisxologiyelik urush
1. Köngülni programmilash

Bir qisim oqurmenler «köngülni programmilash» ning néme ikenlikini bilidu. Yeni men özümning 2008-yili 1-noyabir küni torlargha chiqarghan «uyghurlar döt emes, eqilliq» dégen maqalemde bu uqumni qisqiche tonushturghan bolup, munasiwetlik mezmun mundaq idi (neqil):

Tarixta hindistanning uda’ipur dégen yéride mundaq bir weqe bolghan. Düshmenler bu jaygha hujum qilip, u yerning padishahini öltürüwetkendin kéyin, bu padishahning panna dhay isimlik bir xizmetchisi padishahning oghlini qutquzup qalghan. Bu bala mökünüp yürüp chong bolup, eng axiri ashu jaygha padishah bolghan. Uning némishqa padishah bolalighanliqini bilemsiz? Sizche ashu balining qénida padishahliq barmidu? Yaq, hergiz undaq emes. Uning bir padishah bolup terbiyilinip chiqishidiki seweb, héliqi xizmetchi we uning etrapidiki hemme kishiler u baligha: „sen dégen bir shahzade. Sen choqum padishah bolushung kérek. Düshmenler bizning padishahliqimizni tartiwaldi. Sen chong bolghanda ulardin choqum intiqam élishing hemde ularni yéngishing kérek“ dep turghan.

In’glizchida «köngülni programmilash» dégen bir uqum bar. Uni in’gliz tilida «Mind Programming» dep ataydu. «mind»ning menisi köngül, ang, niyet, hosh, eqil we xiyal dégen sözlerge yéqin bolup, «program» dégen söz pé’il qilip ishlitilgende, «bir ademde bir xil xiyalni turghuzup, u ademning xiyalini tüzlep yaki özgertip, özige kelgen uchurgha nisbeten bir xil alahide inkas qayturidighan yaki bir xil alahide ish tutidighan qilish» dégen menini bildüridu. Démek, yuqiriqi hékayidiki bala «sen padishah bolisen» dégen gepni dawamliq anglawérip, uning köngli ashu teriqide programmilan’ghan. Netijide, u bala bir özgertküchi yaki herbiy qomandan bolushni xalimay, peqetla bir padishah bolushni istigen hemde ashundaq ghayini emelge ashurush üchün öz jénini qurban qilishqimu teyyar turghan. Oqurmenlerning ichide bundaq misallarni bilidighanlar nahayiti köp bolushi mumkin. Buning yene bir misali, amérikidiki chong bushning oghli kichik bushningmu prézidént bolushidur. Uyghurlar ichide «özgertküchining balisi özgertküchi bolidu», dégen söz keng tarqalghan bolup, ashundaq bir emeliyetning barliqqa kélishidiki tüp seweblerning birimu ashu «köngülni programmilash» tin ibarettur (uyghur jem’iyitide «arqa ishik» 1-orunda turamdu yaki «köngülni programmilash»mu? Bu so’algha özingiz jawab bérip béqing.)

Ademning es-hoshi ikki xil bolidu: asasliq hosh we qoshumche hosh. In’glizchida bular «Conscious and Subconscious» dep atilidu. Ademning qoshumche hoshi uning asasliq hoshining kontrolluqi astida bolmaydu. Ademning qoshumche hoshi uninggha qachilan’ghan uchurlar asasida musteqil halda ish élip baridu. Mana bu köngülni programmilashning asasidur. Yeni«köngülni programmilash» déginimiz, bir ademning qoshumche es-hoshigha melum uchurlarni qachilap, shu arqiliq ashu ademning ish-herikitini özgertish we kontrol qilish, dégenliktin ibarettur.

Ademning asasliq es-hoshi bir «iskilat baqquchi» yaki «iskilatchi» gha, qoshumche es-hoshi bolsa bir iskilatqa oxshaydu. Iskilatchining öz aldigha ayrim eqli bolmaydu. U iskilatqa qachilan’ghan uchur asasida ish élip baridu. «köngülni programmilash» dégenlik, iskilatchigha uqturmay turup, uchurni iskilatqa kirgüzüp qoyush dégenliktin ibarettur.

Siz öz-özingizge «men öginishte nahayiti yaxshi» dédingiz, emma iskilatta bashqa ademlerning «sen döt, sen héch ishni bashqa élip chiqalmaysen.» dégen sözliri saqlan’ghan, dep perez qilayli. Iskilatchi sizning sözingizni anglap, uni iskilatta saqlan’ghan yuqiriqi sözler bilen sélishturup, «bu uchur xata iken», dégen xulasige kélidu. Shuning bilen u bu yéngi, ijabiy uchurni iskilatqa ekirip qoymay, uni tashliwétidu. Mana bu bir ademning idiyisi we ish-herikitini özgertishtiki eng tüp qiyinchiliqtin ibarettur.

Yuqiriqi we shuninggha oxshash tarixiy hékayiler shuni körsitiduki, kishiler we bir jem’iyet sizning könglingizni programmiliyalaydu. Yuqiriqi shahzade bilen qarmu-qarshi halda, biz uzun waqittin buyan „undaq qilma, tewekkülchilik qilma, sarangliq qilma, sen döt, séning qolungdin héch ish kelmeydu,» dégendek xata uchurlar bilen programmilinip kelduq. Bu xil ehwalning bir adem we bir milletke élip kélidighan yaman aqiwitini bir tesewwur qilip béqing.

Hazir insanlar tarixida tunji qétim sizning öz könglingizni toghra yönilishte programmilishingizni imkaniyetke ige qilidighan küchlük téxnikilar wujudqa keldi. Bu téxnikilarning hemmisi sizning qoshumche es-hoshingizgha bösüp kirip, uning ichige asasliq es-hoshqa uqturmay turup uchur qachilaydu. Sizning qoshumche es-hoshingizdin ibaret bu «iskilatingiz» gha her küni nurghun uchurlar kirgüzülüwatidu. Ular qandaq uchurlar? Ular sizning könglingizni qaysi yönilishte programmilaydu? Birdem közingizni yumup jim olturup, mushu so’allar üstide estayidil oylinip béqing. (neqil tügidi)
2. Köngülni kontrol qilish

Köngülni kontrol qilish «söz bilen qayil qilish» we «tesir körsitish» katégoriyesige kiridighan bolup, u kishilerning eqidisi yaki idiyisi bilen ish-herikitini yaki ipadisini qandaq özgertishni mezmun qilghan bolidu. «tesir körsitish» ning özimu bir pen bolup, men yéqinda mushu pen heqqide ikki kün ders aldim. Uning mezmunini men kéyinche ayrim tonushturimen.

Tesir körsitishning da’irisi nahayiti keng bolup, uning bir qutubida kishilerge we ularning hoquqlirigha hörmet qilidighan exlaqliq we hörmetke sazawer tesir körsitishler bar. Méning yéqinda oqughinim ene shu jehettiki tesir körsetküchiler heqqide. Tesir körsitishning yene bir qutubida buzghunchiliq xaraktérige ige tesir körsitish bar bolup, uning meqsiti kishilerning kimlikini, musteqilliqini hemde ularning tenqidiy yaki logikiliq oylash qabiliyitini weyran qilip yoqitish bolidu. Buzghunchiliq xaraktérige ige xurapat guruhlar we mez’heplerning yétekchiliri qilidighan ishlar ene shundaq tesir körsetküchilerge kiridu. Undaq guruhlarning özgertküchiliri aldamchiliq we köngülni kontrol qilish taktikilirini qollinip, ezalirining ajizliqliri we artuqchiliqliridin paydilinip, özlirining éhtiyajliri we arzulirini qanduridu.

Yuqiridiki ikki qutubining otturisigha toghra kélidighan köngülni kontrol qilish ishliri nahayiti köp. Uning biri bir guruh kishiler yaki da’iriler bir tesir körsitish sistémisi arqiliq bir ademni uning kimlikidin ibaret eng yadroluq yéridin bashlap pütünley buzup, yeni uning qimmet qarishi, eqidisi, yaxshi köridighan nersiliri, qararliri, ish-heriketliri we kishilik munasiwetliri qatarliqlarni pütünley buzup tashlap, uningda bir yasalma kimlik yaki yasalma kishilik xaraktérni wujudqa keltüridu.

Bezilerning qarishiche köngülni kontrol qilish déginimiz bir hökümetning xadimliri yaki orunlirining shexsiylerni yaki bir kolléktipning tallash we ish-heriket erkinlikini kontrol qilip, shu arqiliq ularning chüshenchisi, birer ishni qilishtiki heriketlendürgüchi küchi, yéqinliri bilen bolghan munasiwiti, ishlarni chüshinish iqtidari we ish-heriket netijilirini özgertish yaki buzuwétishtin ibaret bolup, hemme kishining ashundaq bir jeryanning obyékti bolup qélish éhtimalliqi bar bolidu.

Bashqilarning könglini kontrol qilghuchilar sözlerni we guruppa bésimini nahayiti ustiliq bilen orunlashturup, öz ezalirini özige tayanmisa bolmaydighan qilip qoyup, andin öz ezalirining her xil ishlardiki qararlirini özgertküchiler özliri chiqirip béridu. Emma u özgertküchilerning egeshküchiliri bolsa özlirining ashundaq kontrol qiliniwatqanliqini sezmey, özlirini musteqil ish élip bériwatqan we öz ishliri toghrisida özliri qarar chiqiridighan erkinlikke ige kishiler, dep hésablaydu. Yeni, könglining kontrol qilinishigha duch kelgen kishiler özliri qobul qiliwatqan tesirlerni we ular özliride keltürüp chiqiriwatqan özgirishlerni sezmeydu [1].

Köngülni kontrol qilish uzun muddet ichide, obyikitlerge tuydurmay, az-azdin élip baridighan ish bolup, köngli kontrol qiliniwatqan kishiler ashundaq bir ishning boluwatqanliqini asasen sezmeydu. Bu jeryan’gha kétidighan waqitning uzunluqi ishlitilgen usul, ashu usulning ishqa sélinish mudditi we bashqa ijtima’iy we kishilik amillargha baghliq bolidu. Köngülni kontrol qilishta melum küchler ishqa sélinidighan bolup, ular bezide jismaniy küch, bezide bolsa undaq emes bolidu. Emma u küchler choqum psixologiyilik küch, ijtima’iy küch we ijtima’iy bésimlarni öz ichige alidu.

Köngülni kontrol qilghuchilar bezide öz qilmishlirini niqablash üchün «héchkim séning béshinggha nagan tenglimidi», deydu. Köngülni kontrol qilish ishidin bixewer kishiler bundaq sözge reddiye bérelmeydu. Undaq kishiler «öz qararlirimni men özüm chiqardim, uni manga bashqa biri chiqirip bermidi», dep oylaydu. Biz özimiz chiqarghan qararlar nahayiti küchlük we ularning tesiri bek uzun’gha sozulidighan bolghachqa, köngülni kontrol qilghuchilar yuqiriqidek sözler bilen ziyankeshlikke uchrighuchilargha özining qararini özi chiqarghan tuyghuni bérishke eng zor derijide tirishidu.
3. Méngini yuyush

«jinayetchi» yaki urush esiri bolup qélip türmige kirip, türmide bir mezgil yashap chiqqan kishilerning köpinchisi türmidiki waqtida oxshimighan derijidiki «méngini yuyush» jeryanini öz béshidin ötküzidu. Shunga ular köpinche hallarda türmidin bashqa bir adem bolup, yaki türmige kirishtin burunqigha qet’iyla oxshimaydighan bir adem bolup chiqidu.

«méngini yuyush» bilen «köngülni kontrol qilish» bir az oxshiship kétidighan bolup, bezilerning qarishiche bu ikkisining bir perqi, méngini yuyush jeryanigha duch kelgen kishiler özining méngisini yuyuwatqan terepning bir «düshmen» ikenlikini bilidu. Mesilen, urush esirliri. Ular özlirining hayatini saqlap qélish-qalalmasliqi özlirining idiye sistémisini özgertish ikenlikini bilidu. Ular adette qilmaydighan ishlarni jismaniy küchning bésimi bilen mejburi qilidu. Emma bundaq ademler düshmen qolidin qutulghandin kéyin, öz béshidin ötküzgen méngini yuyush jeryanlirining tesirimu yoqap kétidu.

Köngülni kontrol qilish jeryani uzun we murekkep bolidu. Köngli kontrol qilin’ghuchilar (yaki ziyankeshlikke uchrighuchilar) köngülni kontrol qilghuchilarni özlirining dosti yaki mu’ellimi dep hésablaydu. Shunglashqa undaq ziyankeshlikke uchrighuchilar özini qoghdash üchün heriket qilmaydu. Beziliri bolsa «kontrol qilghuchilarning ashundaq qilishida melum seweb bar», dep qarap, ashundaq jeryan’gha öz raziliqi bilen qatniship, kontrol qilghuchigha bezi xususiy uchurlarni béridu. Kontrol qilghuchi bolsa undaq uchurlardin ziyankeshlikke uchrighuchilargha téximu zor ziyan yetküzidighan teriqide paydilinip, ularning könglini kontrol qilishni dawamlashturidu.

Shuning üchün köngülni kontrol qilish méngini yuyush yaki jismaniy jehettin mejburlashqa qarighanda téximu xeterlik bolidu. Bashqiche qilip éytsaq, köngülni kontrol qilish qiynash, jismaniy jehettin xarlash we dora yégüzüshke qarighanda téximu yaxshi ünüm béreleydu. Undaq bolushidiki seweb, mejburlash bashqilarning ipadisini özgerteleydu, emma mejburi qayil qilish yaki köngülni kontrol qilish bolsa bashqilarning pozitsiyisi bilen ish-herikitining her ikkisini özgertidu. Ziyankeshlikke uchrighuchilarmu köngülni kontrol qilish özliri üchün paydiliq, dep oylap, u jeryan’gha xushalliq we aktipliq bilen qatnishidu [1].
4. Xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish

Men yuqirida adettiki köngülni kontrol qilish uqumi üstide azraq chüshenche berdim. Uningdin bashqa «xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish» dégen yene bir uqummu bar bolup, bu heqte yézilghan in’glizche kitablar az emes. Undaq bolushidiki seweb, gerche uyghurlarda «xurapat guruhlar» gha kiridighan teshkilatlar asasen mewjut bolmisimu, amérikida bar bolghan xurapat guruhlarning sani 3000 din ashidu. Yeni, amérika bir erkin dölet bolghachqa, ashundaq xurapat guruhlar erkin halda mewjut bolup turuwéridu. Xurapat guruhlar ishlitidighan bir yürüsh köngülni kontrol qilish usulliri bar bolup, u usullarning bir qismini undaq guruhlargha tewe bolmighan kishilermu uchritip turidighanliqi bir pakit. Shunglashqa men bu heqte qisqiche toxtilimen.

Yazghuchi stiwin héssen (Steven Hassan) bir buzghunchi xurapat guruhning sabiq ezasi bolup, uning öz aldigha bir töt nuqtiliq köngülni kontrol qilish sistémisi bar bolghan. Stiwin xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish heqqide bir kitab yazghan bolup, uningda özining usulini mundaq dep xulasiligen: xeterlik xurapat guruhlar öz ezalirining (1) ish-herikiti, (2) héssiyati (3) idiyisini kontrol qilish hemde öz ezalirigha sirttin yétip kélidighan uchurlar (bu 4-amil) ni qattiq kontrol qilish arqiliq, özlirining tesir küchini kücheytip, öz ezalirining kimlikini özgertidu.

Yazghuchi margarét singgér (Margaret Singer) özi yazghan bir kitabta özining alte nuqtiliq sistémisini tonushturidu:
–(1)kishiler özlirini kontrol qiliwatqan bir sistémining mewjutluqini bilmeydu.
–(2) ularning waqti we yashash muhiti pütünley kontrol qilinidu.
–(3) ular qorqunchaq we bashqilargha yölenmise yashiyalmaydighan kishilerge özgertilidu.
–(4) ularning burunqi ish-heriketliri we pozitsiyiliri pütünley basturup qoyulidu.
–(5) ularda yéngi ipadiler we yéngi pozitsiyiler berpa qilinidu.
–(6) ular bir logikisi pütünley yoshurun’ghan yéngi étiqadqa ishinidighan qilinidu.
5. Rohiy islahat

Men bezi kishiler bilen paranglishish jeryanida, buningdin 15-20 yillar burun dunyaning bezi jaylirida bir millet yene bir milletni asilmatsiye qilip yoqitiwétish üchün, intayin qattiq we mexpiy pilanlashlar arqiliq «rohiy islahat» programmisini bashlan’ghanliqini anglidim. Bundaq programmilar nahayiti murekkep bolup, ashu ishlarni qilidighanlar bu programmida hetta yéngidin tughulidighan bowaqlarni qorqunchaq ademlerdin bolup tughuldurush üchün, qorsiqida balliri bar chashqan üstidimu mexsus tejribe-tetqiqatlarni élip baridiken.

Qorsaqtiki baligha tesir körsitip, uni bir qorqunchaq adem qilip tughdurush bir qisim ilmiy asasqa ige bolup, men özümning «balingizgha toghra köyüng (3)» dégen maqaliside bu heqte azraq toxtalghan idim (neqil):

«bala élish mezgilide turuwatqan bir jüp yash özining ata-anisining we uningdinmu burunqi ejdadlirining yaxshi emellirini eslesh arqiliq öz köngüllirini saghlam weqeler bilen rohlanduralaydu. Bu hergizmu waqitliq köngül échish üchün emes. Belki yéngi toy qilghan bir jüp yash bu ishni öz a’ilisige warisliq qilidighan perzentke érishish üchün shundaq qilidu. Siz ashundaq bir yigit bolsingiz, ayalingizning qorsiqida qalidighan balining rohi saghlam bir bala bolushini yaratquchimizdin tileng. Ayalingizmu shundaq qilsun. Siz bu ishni hazir öz könglingizde bir yaxshi rohiy halet berpa qilish, andin kéyinche uni balingizgha ötküzüp bérish üchün qilisiz.

Her qétim könglingiz perishan bolghanda yaki héssiyatingiz bir xil shehwetpereslik, xapichiliq, xam-xiyal yaki chiriklik bilen tolghanda, jüpingiz bilen jinsiy munasiwet qilmang. Xata köngül choqum xata netije peyda qilidu. Burunqi zamanlarda kishilerde erning yaki ayalning tughulghan künide, ata-anisi ölüp ketken künlerde, ayal adet körgen yaki bashqa birer késelge giriptar bolghan künlerde jinsiy munasiwet qilmasliq qa’idiliri mewjut idi. Undaq bolushidiki seweb, undaq künlerde er-ayal ikkiylenning jinsiy munasiwetke pütün zéhnini yighalmasliqidur. Burunqi zamanlarda chonglar bu qa’idige alahide diqqet qilghan bolup, uni hazirmu dawamlashturushqa tirishishimiz kérek. Ashundaq qilish jem’iyetning téximu nacharliship kétishining aldini élip, bizni parlaq istiqbalghimu ige qilidu.

Ayalning hamilidarliq mezgili uning üchün we uning a’ilisi üchün bir nahayitimu qimmetlik ish yüz bériwatqan mezgil bolup hésablinidu. Shunglashqa bu mezgilde bir qisim qa’ide-tüzüm boyiche ish qilish kérek. Anining bir yaxshi we saghlam bedinining bolushi üchün meslihet bérish bir tébbiy doxturning mejburiyiti. Anining bedini yaxshi we saghlam bolghanda, uning qorsiqidiki balimu saghlam bolalaydu. Ana bolghan kishi özi yeydighan yémekliklerge alahide diqqet qilishi kérek. Chünki qorsaq kötürüwatqan ayal ikki janning hayatini kechürüwatqan bolidu. Eger anining ishliri ongushluq bolidiken, her ikki janning ishlirimu ongushluq bolidu. Eger ana ajizlaydiken, her ikki jan ajizlaydu.» (neqil tügidi) [2]

Rohiy islahat saheside eng nopuzgha ige kishilerning biri amérikidiki xarward uniwérsitéti tibbi dawalash institutining proféssori doktur robért lifton (Robet Lifton) bolup, u kishi bu sahediki tetqiqatini 1953-yili bashlighan. U koriye urushida junggo hökümitining qoligha esir bolup chüshüp qélip, junggo türmiside köp yil yétip, kéyin qoyup bérilgen amérika eskerliridin 25 kishi, shundaqla junggo aliy mektepliride qattiq idiyiwi terbiyilerni bashtin ötküzüp, kéyin amérikigha qéchip kelgen 15 junggoluq bilen köp qétim söhbet ötküzüp, shu asasta «idiye islahati we hakimmutleqliq pisxologiyesi» dégen kitapni yézip chiqqan. Bu kitap tunji qétim 1961-bésilghan bolup, uningdin kéyin yene bir qanche qétim qaytilap neshir qilin’ghan. Hazir amerikidiki köpligen aliy mektepler bu kitapni bir derslik süpitide ishlitiwatidu [3].

Doktor robért lifton ashu kitabta otturigha qoyghan «idiye islahatining 8 ölchimi» mundaq:

(1)muhitni kontrol qilish: bu aldi bilen bir adem yashawatqan muhittiki uchurlar bilen alaqilerni kontrol qilip, eng axirida ashu ademning özini kontrol qilishni, shu arqiliq u ademni pütün jem’iyettin ayriwétishni öz ichige alidu.

(2) sirliq kontrol qilish: özgertküchi özgertilgüchi bir ademning hemme ishlirini kontrol qilidu, emma u özgertilgüchide héliqi ishlar özlükidin yüz bériwatqandek tuyghuni peyda qilidu. Shuning bilen özgertküchi özini bir xil ilahiy nopuz, rohiy artuqchiliq, bezi alahide iqtidar yaki bezi alahide talantlargha ige kishidek körsitip, weqelerni, muqeddes kitablardiki mezmunlarni, we sergüzeshtlerni öz xahishi boyiche chüshendürse héliqi özgertilgüchi shu boyiche qobul qilidighan bir xil ehwalni wujudqa keltüridu.

(3) pakliqni telep qilish: özgertküchi özgertilgüchige bu dunyani bir nahayiti addiy nerse qilip chüshendüridu. Hemde özgertilgüchini özgertküchining idilogiyisi boyiche ish körüshke, shu arqiliq «pakliq» ni qolgha keltürüshke ündeydu. Özgertküchi bu yerde özgertilgüchini gunahkar we nomussiz adem qilip eyibleshtin ibaret bir kontrol qilish usulini kop qollinidu.

(4) iqrar qildurush: özgertilgüchi özgertküchi aldida «öz gunahliri» ni iqrar qilishqa mejburlinidu. Özgertilgüchining dégenliri bashqilardin mexpiy tutulmaydu. Özgertküchiler özgertilgüchining «gunahliri»,.«pozitsiyiliri «we «xataliqliri» ni xalighanche muzakire qilidu, we ulardin paydilinidu.

(5) muqeddes pen: özgertküchi tewe bolghan guruhning telimati yaki idilogiyisi héchqandaq guman qilishqa bolmaydighan derijidiki eng muqeddes heqiqet, dep qarilidu. U heqiqet özgertküchi tewe bolghan guruhning sirtida tépilmaydu. Özgertküchi xudagha yaki pütün insaniyetke wekillik qilip söz qilghuchi bolup, u barliq tenqidlerdin üstün turidu.

(6) til jehette oyun oynash: özgertküchi söz-ibarilerni sirtqi dunya chüshenmeydighan shekilde yéngiche chüshendüridu, yaki yéngi usul boyiche ishlitidu. Bu usul kishilerning idiyisini boghuwétidighan sepsetilernimu öz ichige alidighan bolup, u özgertilgüchining oylash jeryanini özgertip, özgertilgüchini özgertküchi arzu qilghandek oylaydighan qilip qoyidu.

(7) özgertilgüchige qaritilghan telimat: özgertilgüchining shexsiy sergüzeshtliri muqeddes pen’ge boysundurulup, muqeddes pen’ge qarimu-qarshi kélidighan sergüzeshtlerning hemmisi men’i qilinidu, yaki bolmisa özgertküchi tewe bolghan guruhning idiloyisige uyghun kélidighan qilip qaytidin chüshendürülidu.

(8) mewjut bolush hoquqini teqsim qilish: özgertküchi tewe bolghan guruhning kim yashap, kimning yashimaydighanliqini belgileydighan hoquqi bar bolidu. Özgertküchi tewe bolghan guruhning sirtidiki kishiler qutquzulmaydu, yeklenmeydu, sezmes haletke keltürülidu, we özgertküchining guruhining idilogiyisi qobul qildurulidu. Eger bir özgertilgüchi özgertküchi guruhigha qoshulmaydiken yaki u guruhni tenqidleydiken, u özgertilgüchi özgertküchining guruhi teripidin tashliwétilidu. Shunglashqa tashqi dunyaning héch qandaq nopuzi bolmaydu. Özgertküchining guruhidiki birer eza bu guruhidin ayrilip chiqip kétidiken, umu tashliwétilidu.

Yuqiridiki 8 nuqtini «medeniyet zor inqilabi» mezgilidiki ishlar bilen sélishturup béqing.
6. Psixologiyilik térrorluq

Bezi eller öz xelqini idare qilishta eng köp qollinidighan taktikilarning biri «psixologiyilik térrorluq» tin ibaret. Bu usulni qollan’ghanda, siz térrorizm taktikisidin paydilinip, shu waqittiki emeliyetke uyghun kelmeydighan, yaki nahayiti yuqiri derijide köptürüwétilgen bir xil qorqunchluq atmosférani wujudqa keltürisiz. Her qétim birer zorawanliq weqesi yüz bergende, u weqeni keng da’iride küchep teshwiq qilish psixologiyilik térrorluq herikitining bir qismi bolidu [4].

Psixologiyilik térrorluqni ünümge érishtürüshning her xil usulliri bar. Mesilen, siz élip barghan térrorluqning kölimige tayinish, siz nishan qilghan ademlerning simwolluq alahidilikidin paydilinish, we yaki birla adem üstidin élip bérilghan wehshiylik. Bu jehette sizning néme ish qilghanliqingiz muhim emes, muhimi siz özingiz qilghan ishni qandaq teshwiq qilghanliqingiz bolidu. Mesilen, ölüm jazasi bérilgen kishilerni üsti ochuq mashinilargha bésip, adem qaynaq kochilarda sazayi qilish.

Psixologiyilik térrorluqtin heqiqiy térrorchilarmu köp paydilinidu. Mesilen, hazirqi eng ishenchlik mölcherlerge asaslan’ghanda, iraq islam dölitining eskerlirining sani 20 mingdin ashmaydu. Emma ular yüzige maska taqap urush qiliwatqan körünüshlerni, ademlerni miltiq bilen étip öltürgen körüshüshlerni, we ademlerni pichaq bilen boghuzlighan körünüshlerni torda nahayiti köp tarqatti. Shuning bilen ular ishning tégi-tektini yaxshi bilmeydighan kishilerde iraq islam dölitining nechche yüz milyon eskiri bardek, ular hazir pütün dunyani igilep kétiwatqandek tuyghu peyda qildi. Psixologiyilik urushta bir ademni pichaq bilen boghuzlap öltürüsh kishilerde birer ming ademni öltürgendek tesir peyda qilidu. Xuddi shuninggha oxshash, ölüm jazasi bérilgen 10 ademni mashinigha bésip sazayi qilish 10 ming ademge ölüm jazasi bergendek tesir peyda qilalishi mumkin. Siz 10 ademge ölüm jazasi bérish bilen bir xelqqe unchiwala chong ziyan salalmaysiz. Emma, qorqunchluq, wehime we térrorluq peyda qilish, shu arqiliq hemme ademlerni azablap, ularni iradisizlandurush jehette siz nahayiti yuqiri ünümge érisheleysiz.
7. Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash hazir dunyada eng kop tarqalghan köngülni kontrol qilish usuli bolup, uningdin élan shirketliri, siyasetchiler we taratqu muxbirliri qatarliq nurghun sahediki kishiler paydilinidu.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash (Neuro-Linguistic Programming, NLP) usulini richard bandlér (Richard Bandler) bilen jon grindér (John Grinder) birlikte 1970-yilliri ijat qilghan. U chaghda bandlér kaliforniye uniwérsitéti santa kruz tarmiqida «kompyutér ilmi» kespining aspirantliq oqughuchisi bolup, grindér bolsa ashu mektepte mu’awin proféssor idi. U proféssor bolushtin burun amérika alahide herbiy qismining kapitani bolup ishligen. Xuddi «kompyutér programmilash tili» bar bolghinidek, bu ikkiylen « psixologiyilik programmilash tili» ishlep chiqish yolida izdinip, axiri hazirqi « nérwa tili arqiliq köngülni programmilash» usulini keship qilghan [5].

Bu usulni ishletkende, siz nazuk menilerni köpligen qewetlerge bolup, andin uni éghizche yaki yazma til bilen ipadilep, eng axirida siz nishan qilghan kishige tuydurmay turup, u uqumlarni nishan qilin’ghan ademning yoshurun éngigha «teklipler» sheklide qachilaysiz. Shu arqiliq u ademning könglini kontrol qilisiz.

Yuqiridiki uqumlar men özümning «ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqalemde tonushturghan bir qisim uqumlar bilen birdek bolup, eger qiziqsingiz ashu maqalinimu bir qétim oqup chiqsingiz bolidu.

Gherbtiki eller yuqiriqidek penlerde nahayiti tereqqiy qilip ketti. Bizning öyge pat-pat mal satidighan kishiler kélidighan bolup, ularni heydiwétish üchün men her qétim ular bilen 10-20 minut waqit hepilishimen. Deslipide ulargha teng kélelmey, ularni öyge ekirip, mehsulatini tonushturup bolghandin kéyin andin oydin heydep chiqarsam, ularning pozitsiyisi biraqla eskilikke özgireydu, shuning bilen men bir qanche kün achchiq yutup ketken waqitlirimu bolghan.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash hazir bir resmiy pen bolup, pütün dunya boyiche paydiliniwatqan bolghachqa, u psixologiyilik urushni emelge ashurushning bir küchlük qorali bolup qalghanliqini perez qilmaq tes emes.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilashqa siz töwendiki 10 xil usul bilen taqabil turalaysiz (maqalini bek uzun qiliwetmeslik üchün, men peqet u usullarni qisqichila tizip chiqimen):
–(1)nahayiti éhtiyatchan bolup, bashqilarning sizning beden tilingizni biliwélishining aldini éling
–(2) sizni kontrol qilmaqchi bolghan adem sizge sözlewatqanda, siz közingizni ritimsiz halda u yaq bu yaqlargha yötkep turung
–(3) sizni kontrol qilmaqchi bolghan ademning sizning bir yéringizni tutushigha yol qoymang
–(4) müjmel sözlerge nisbeten bek éhtiyatchan bolung
–(5) ichingizdiki hemme geplerni dewétishtin éhtiyat qiling
–(6) tétiqsiz paranglargha éhtiyatchan bolung
–(7) yoshurun menilerni biliwélishqa tirishing
–(8) diqqitingizni némige bériwatqanliqingizni bilip turung
–(9) héch qandaq ishqa maqul bolmang
–(10) özingizdiki héssiy tuyghugha ishining

Sizni kontrol qilish yüzisidin élip bérilghan teshwiqatlargha töwendiki usul bilen taqabil tursingiz bolidu [6]:

(1)u teshwiqatning meqsiti sizni kontrol qilish ikenlikini tonup yéting. Pütün dunya boyiche birdin-bir qanunluq urush qorali teshwiqattin ibaret bolup, uni hökümetler, shexsiyler we xususiy teshkilatlarning hemmisi tinchliq dewride qollinalaydu.

(2) teshwiqatni pash qiling. Eger imkaniyitingiz yar béridiken, birer teshwiqatchini yalghan sözlewatqanda tutiwalalisingiz, uni pash qilip, «bir ishta yalghanchiliq qilghan adem hemme ishta yalghanchiliq qilidu» dégen prinsip boyiche uning nopuzini yoq qiling.
Paydilinish matériyalliri:

[1] WHAT IS MIND KONTROL?
http://www.decision-making-confidence.com/mind-kontrol.html

[1] The Science Behind Psychological Warfare
Http://cs.stanford.edu/people/er … -warfare/link3.html

[2] bilimxumar: «balingizgha toghra köyüng (3)»

[3] Dr. Robert J. Lifton’s Eight Criteria for Thought Reform
http://www.csj.org/studyindex/st … _mindctr_lifton.htm

[4] Coping With Psychological Warfare at Home
http://www.webmd.com/mental-heal … Ogical-warfare-home

[5] 10 Ways to Protect Yourself From NLP Mind Kontrol
Http://ultraculture.org/blog/201 … Otect-mind-kontrol/

[6] How a Free Society Can Protect Itself from Psychological Warfare
http://www.americanthinker.com/a … Ogical_warfare.html

Aldinqi 4 maqalining tor adrésliri:

«pisxologiyelik urush» heqqide omumiy chüshenche
http://bbs.bagdax.cn/thread-28523-1-1.html

Tarixtiki we hazirqi pisxologiyelik urushlarning misalliri
http://bbs.bagdax.cn/thread-28726-1-1.html

Pisxologiyelik urushning 4 chong qedem-basquchi: 1-bölüm
http://bbs.bagdax.cn/thread-29236-1-1.html

Pisxologiyelik urushning 4 chong qedem-basquchi: 2-bölüm
http://bbs.bagdax.cn/thread-29313-1-1.html

Bu maqalini elmire muhemmet we adile eziz singillirimiz tehrirlidi.

(«pisxologiyelik urush» heqqidiki maqaliler mushu maqale bilen axirlashti)

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

2015-yili 5-ayning 15-küni

Örneksiz yaritilghan ka’inat, atom zerrichiliridin pilantlarghiche barliq shey’ilerdiki nechche milyon esirlik muntizim heriket jeryani özige mujessem qilghan seltenet arqiliq bizni hemishe meptun qilidu. Shu deqiqilerde tepekkurimiz özidiki barliq imtiyazlarning axirlashqanliqini étirap qilidu. Tepekkurdin halqighan alliqandaqtur bir sizim tepekkurimizgha bu cheksiz seltenet bilen bizdiki meptuniyet otturisidiki munasiwetni gheybi qudret we gheybi güzellikke bolghan tiwinish dep terjime qilip biridu.
Biz yultuzluq asmandin héchbir nuqsanni körmigen emma közimiz talghan halda özimizge, tapinimiz astida yéyilip yatqan muqeddes tupraqqa qaytip kélimiz. Tupraqmu oxshashla güzellik we möjizane menzirilerge tolghan. Chümüle bilen pilning qamitidiki möjizane ipade tepmu teng. Chünki ularni apride qilghan qudret ularning hejimini özidiki inirgiye ihtiyaji tüpeylidin emes belki mewjudiyet dunyasigha béghishlimaqchi bolghan hékmet we rehmet. Qisqisi güzellik ihtiyaji tüpeylidin shu yusunda berpa qilghan. Chünki, bu qudret aldida qiyinliq – asanliq derije süpitide emes, peqet yaralmish mewjutluq süpitidila mewjuttur.
Mana bu güzellikning insanlar teripidin chüshilinishi we ishinilishidur. Medeniyetning konkirt shekilge kirip takamullishishidur. Sheherge, qel’ege, mektepke aylinishi hezaritidur.
Shunga bu güzellik tarixta özining konkirit ipadisini tapqan. Shundaqla her bir shexisni medeniyet kimlikidin ibaret salahiyetke ige qilghan. Insanlardiki eqide, emgek (emel) we tepekkurni munbet tupraq qilghan bu güzellikning mehsuli bolmish medeniyet öz takamuli basquchida shundaq séhirlik bir tüste bizni orap turghan rohi atmosfiradurki u, bizge emes biz hemishe uninggha muhtaj. Biz peqet maddi we rohi tirikchilikimiz tüpeylidinmu, bu séhirlik atmosfiradin tin élishqa mejburmiz. U hemishe özining küchlük éritish we assimilatsiye qilish küchi arqiliqla bizge kélimatqa maslishalmighanliqi üchün pütünley nesli qurup ketken gigant mexluq dinozawurning échinishliq halakiti bilen kélimatqa maslishalighanliqi üchün hayat qalghan chümülining eqli seltenitini sélishturma süpitide eslitip turidu. Démek medeniyet we medeniyet kimliki herbir shexisning sobiktip we obiktip pa’aliyitning rolchisidur. Biz kona, yéngi tash qorallar dewri we uningdin burunqi insanlar topidimu oxshashla medeniyet kimlikining mewjutliqini arxi’ologiylik bayqashlar we qiya tash oymiliridin éniq periqlendüreleymiz. Qisqisi, insaniyetning iptida’iy dewridin taki hazirghiche bolghan tarixi musapisi, konkirtlashturup éytqanda orman we öngkürlerni panah tutup yashighan insanlarning kiyinche beni isra’il peyghembiri, girik peylasopi, hindi hökümasi, ereb sha’iri, xenzu tarixchisi yaki türk muzikantigha aylinishqiche bolghan jeryan héchqachan eqide yaki medeniyet kimlikidin ayrilip baqqan emes.
Biz iptida’iy jemiyet ademlirining ewritige tére tartip yürgen halitidin tartip, insanlarning özining medeniyet kimlikige we ijtiima’i qatlam tewelikige xas kiyim – kéchek medeniyiti berpa qilish basquchi yaki meqamighiche, mezkur basquch yaki meqamdin emdilikte yene ewritige lata tartiwélish derijisige chüshüp qélishighiche bolghan tarixi musapide insaniyet tepekkurining ortaq birxil gheybi küchning tesiridin pa’allishiwatqanliqini hetta insanlardiki eqli funkisiyening bir xil qélipta quyulghanliqini … shunga insaniyetning irsi we irqi perqtin xali halda eqelliysi «ewret éngi» de bolsimu birdek qarashta ikenlikini körüwalalaymiz.
Medeniyet gerche eqliyet, ijtiima’iyet we siyasi- iqtisad amilliri asasida takamullashsimu mezkur ilminitlar birdek mezkur medeniyetning kimlik sahibi bolmish shexisning tepekkurida, jemiyetning tepekkur séstima uslubida jewherleshken terizde gewdilinidu.
Tepekkur öz nöwitide medeniyetning xémir turuchi bolush bilen birge jemiyettiki medeni atmosfiraning tesirige uchraydu hemde öz-ara toluqlinish we takamullishish munasiwitide bolidu. Bu ikkisining ri’allishishi dölet we elning kélechikidur. Alayluq, oktebir inqilabi bilen türkiyidiki milli inqilab teng bashlan’ghan, bu ikki eldiki islahatmu asasiy jehettin teng bashlan’ghan. Epsuski, mustapa kamalning islahati idiyeni almashturush emes, bökni shilepige almashturush, qur’anni türkche tilawet qilish, namazni muzikigha tengkesh qilip oqush qatarliq bimene islahatlarbolghan bolsa; Rosiye izchil türde dunyadiki dangliq ilmi we pikri eserlerni ros tiligha terjime qilishni dawamlashturup, yérim esirdila alem boshluqigha qedemqoydi. Amrika hökümitimu rosiyede neshir qilin’ghan 250 parche ilmi zhornalni öz qerelide, öz péti in’giliz tiligha terjime qilip tarqitishni qarar qilghan. Halbuki türkiye bu chaghlarda gherbning qoral iskilati yaki sherqtki siyasiy qalqini bolup qéliwergen.
Biz köz aldimizdiki dunya xeritisige medeniyet-hezaret perqige asasen reng birip chiqsaq, yenila hezaret ortaqliqigha ige millet yaki jame’elerning rayun yaki irqi perqlerdin xali halda oxshashla bir xil ijtima’i qatlamda ikenlikini bayqaymiz.
Dunyadiki eng chong nifit belbighigha ige ereb ellirining yilliq milliy ishlepchiqirsh umumi qimmiti mikrosoft yaki nokiya shirkitining muqim meblighidinmu yaki ispaniyening yilliq kérimidinmu az iken. Muqeddes din, muqeddes zimin we cheksiz bayliqqa ige bu eldiki tepekkur namratliqi ularni gherb aldida hazirche mutleq munqerz qilip qoymighan bolsimu, ularning nöwettiki xar-zebun halitini belgilep qoyghan. Démek, ortaq hezaretke ige millet-qewmlerning tepekkur uslubini bayqash shu millet medeniyitining «gin xeritisi»ni sizip chiqish démektur. Biz bu xerite arqiliq mezkur medeniyetning ötmüshi, bügüni we kelgüsini oxshashla körelishimiz we uningdiki illetlerge dawa tapalishimiz mumkin.
(2)
Insaniyetning tepekkur tarixi mahiyette insaniyet kechürmishining «tiz sizmisi»dur. Biz insaniyet béshigha kelgen herbir qaza we utuq- izgülüklerning oxshashla ularning tepekkur aditige öchmes tamgha basqanliqini köreleymiz.
Insaniyetni ulardiki wehime bilen qoshup yutiwetken topan balasi hayatliqning hemishe gumran bolush ihtimalliqidin yiraq emeslikige, insaniyet tepekkurini alliqachan könüktüriwetkechke, atom-yadro yaki gin qoralliridin ibaret balayi’apet ularni wehimige salalmidi. Chünki taghdek dolqunlar échide leng urup kétiwatqan hezriti nuh eleyhisalamning kémisi ularning haman nijatliq sahligha yételeydighanliqidin bisharet birip turatti.
Tewrat, injil, qur’an kerim qatarliq samawi kitaplardiki ayetler arqiliq bu qissining tekrar zikri qilinishi, mezkur hadisining yaki shu shekildiki balayi’apetlerning dunya medeniyet tarixida umurtqiliq rol oynighan tillarda asasen digüdek ortaq yaki shekildash atlishi- mesilen: sam-ham tilliri türkümidiki ereb tilida tufan (طofan), girik tilida tifon (typhon) , in’giliz tilida tayfun (typhoon), xenzu tilida teyfing (台风) – mezkur hadisining insaniyet tepekkuridiki öchmes iznasining shahididur.
(3)
Insaniyet tepekkurining pa’aliyet yölinishi tarixtin buyan ularning zaman-makandin ibaret mewjudiyetning qilipini qaysi shekilde küzitishi yaki qaysi xil halette chüshinishi bilen biwaste munasiwetlik bolup kéliwatatti.
Mundaqche iytqanda makan ka’inatning téni, zaman jénidin ibaret bolup xuddi shekil bilen mezmundek ikkisini ayriwetkilimu,birleshtüriwetkilimu bolmaytti. Xuddi tebi’i pen peylasupi jan piyagit iytqandek:“ zaman herketchan makan, makan turghun zaman“ idi.
Bu ikkisi otturisidiki munasiwetning insanlarning ijtima’i munasiwiti jeryanidiki inkasning yekünlimisi del ularning qimmet qarishidin ibaret idi. Bu nuqtidin élip iytqanda méningche, bizning zaman-makan’gha bolghan mewjudiyet nuqti’nezerini chiqish qilghan haldiki chüshenchimiz tepekkurimizgha qanuniyet, dunya xaraktirlik chüshenchimiz nezeriye, kenglik-uzunluq aghmisi(mirdi’an-parallil) yaki tebi’iy waqit rayuni xaraktirlik chüshenchimiz addi sawat yaki passip könüküsh qisimitini pichip biridu.bularning hemmisini ortaq eqli tasqamdin ötküzgendin kiyinki yingi nezeriyewi pikir – telimattiin ibaret.
Hiraklit terpidin otturgha qoyulghan zamanning bashlinish nuqtisi barmu? Digen bu su’algha eplatunning: ‹‹bar. Chünki zaman yaritilghandur.shundaqla u ebediyilikning julasidur ›› digen telimati toghra jawab bolsimu,yene shu zaman -makan qélipida turup tepekkur qilidighan insanlargha ammibap til bilen chüshendurüsh momkin emes idi, chünki zaman yaritilghan chaghda deydighan «chagh-zaman», jayda deydighan «jay-makan» tesewwurdimu bolmasliqi kérek idi. Shunga aristotilning dunyaning ezeliylilki heqqidiki telimati nuqtisidin iytilghan zamanning bashlinish we axirlishish nuqtisi yoq ikenliki heqqidiki pikiri bekrek alqishlandi.
Aristotilning mezkur nezeriywi asas ustige berpa qilip chiqqan tebi’i pen telimatliri kiyinche bashqa grik éqimliri bilen bille insanlarning penni dinlashturup, dinni penleshturup chüshiniwilishtin ibaret izchil tarixi paji’esining ewji süpitide xiristi’an chirkaw pelsepisi bilen yughurulup xiristi’an dunyasining eqidiwi endizisige aylinip qaldi. Uzaqqa sozulghan ottura esir xiristi’an dini jahaliti dewri mana shundaq bashlinip insaniyetning tepekkur sistimisini astin-üstün qiliwetti, uzaqqa sozulghan bu buruqtumluqtin yawrupaning edebi oyghinish dewridin ibaret tarixi silkinish royapqa chiqti.
Bu tarixi silkinishmu ibriye yérim arilida (hazirqi ispaniye we portugaliyeni öz ichige alidu)piship yétilish basquchigha yetken islam meripet inqilabidin biwasite tesir qubul qilghan shundaqla farabi, ibn sina, ibin rushd qatarliq islam peylasuplirining emgiki – grik pelsepe miraslirining esli haliti boyiche islam dunyasigha tonushturulghan terjime nusxilirini ot piltisi qilghan idi.halbuki bu ulughlirimizning eng chong ghelbisi ularning bu sahening «terjimani» bolalighanliqida; Shundaqla islamiyetning asasliq ul – shaxche biliklirini birdek eqliyleshturup nezeriyiwi tüske kirgüzgen we shu asasta yat din, yat medeniyet sahiblirini öz mediniytige jelb qilghan idi. Eng chong meghlubiyti grik pelsepisige tenqidi meydanda emes teqlidi meydanda ching turghanlighida,«terjiman» bolup qalghanliqida idi. Hetta yunanliqlardinmu bekrek yunanliship ketkenlikide idi. Berpachiliq yoqning ornida bolghan idi.
Shu seweptin tinch tüz liniye boyiche tamamlan’ghan islamlishsh jeryanidin kiyin ular balagha qaldi. Imam ghezzali ‹‹ peylasuplar ning halakiti ›› namliq esiride ularning yigirme chong pirinsipal mesilide xatalashqanliqini buning on yettisining ilmi xataliq kenlikini ; Qalghan üchining ularni azghunluqqa élip barghanliqini qeyt qilghan idi.yeni ularning del aristotilning dunyaning ezeliyliki heqqidiki telimatigha ishen’genliki idi.
Imam ghezzalining bu keskin meydani yene dunyaning ezeliyliki telimati we yingi pilatonizim telimatining chala tughundisidin ibaret- ashqun sopi mutepekkularning wehdetul wujod (panti’izim) we atalmish «birliship kitish» bid’et telimatlirighimu ejellik zerbe berdi. Chünki, mezkur telimatlar nurmal eqli ölchemni asas qilghan islam eqidisige mas kelmeyla qalmastin belki qarshi idi. Bu zerbidin qattiq silikin’gen, wehdetul wojud telimatining eng chong nezeriychisi, peylasupi muhiddin ibn erebi meydan’gha chiqti. U butelimatni intayin keng we mupessel sherhlep chiqti. Bashqiche éytqanda, uning bu telimatini yüz nechche yilliq ehli selb urushi we mungghullarning yershari xaraktirlik irqi we medeniyet qirghinchiliqi tesiridin éghir böhran’gha yoluqqan musulmanlar rohiytining zaman-makan uqumi aldidiki öz eqidisidin yatlashqan rohi ganggirishining chin teswiri yaki mukemmel bir chüshkünlük pelsepisi désekmu xatalashmaymiz.
Démekchimizki, musulmanlarning ottura esirdiki ghayet zor tarixi xaraktirlik paji’elirimu chong jehettin élip iytqanda yenila ularning zaman-makan’gha bolghan tonushining choltiliqidin yaki xata eqidiwi yölinish nuqtisidin chüshinilgenlikidin bolghan déyishke bolidu.
Buning delili- del mushu halqiliq tarixi peytte meydan’gha chiqqan öz dewrning berpachi mutepekkuri we ölimasi, meshhur pelsepe tenqidchisi sheyxul’islam ibn teymiye ning ‹‹ eqil bilen neqil ottursida madara ››, ‹‹ logiklargha reddiye ›› qatarliq büyük eserliride mezkur mesiller eqidiwi nuqtidin nuqtiliq hel qilin’ghandin kiyinla islam dunyasida yingi bir güllinish dewri barliqqa keldi. Ibn teymiye dunyaning ezeliyliki mesilisidiki bu tarixi tügünni özining: « dunya – ezeli hadisiwi mewjudiyettur» digen bir jümle sözi arqiliqla yiship tashlidi.
Ibn teymiyening qarishiche, dunyaning mahiyti gheybi iradining teqdir pichimi nuqtisidin ezeli bolsimu ka’inat öz maddiyliqi bilen noqul hadisiwi ri’ali mewjudiyet idi.
Shunga bu zat wehdetul wojudchilar ning ‹‹tebi’et bilen ilah bir›› dégen sepsetisni qet’i inkar qilip eksiche ‹‹ mewjudiyettiki her bir shey’i öz aldigha bir. Cheksiz mewjudiyet dunyasida ikki shey’i mewjut emes›› dégen menidiki toghra dunya qarashni yekunlep chiqti. Bu öz nöwitide beyzawi we nesefi qatarliq mupessirlerningmu qarishidur.
Sheyxul’islam ibn teymiye yene grik logikisining musulmanlar tepekkuridiki ziynini échip körsetti, shundaqla aristotil logikisining nezeriywi we meripet qimmitinimu birdek inkar qilip:‹‹ aqillar muhtaj bolmaydighan, dötler payda alalmaydighan pen ›› dep körsetti.
Mana shu seweptin ibin teymiyyening tarixtiki töhpisi intayin zor boldi. Jümlidin ereb yirim arilida kötürülgen wahabiylar herkitini buning gewdilik ipadiliridin dep qarashqa bolidu. Ibn teymiye tepekkur dunyasining nezeriyiwi qimmiti heqqide yene shuni qisturma qilimizki; Ispat asasi bilen ispat obikti ottursidiki munasiwetni noqul we mutleq sewep-netije munasiwiti dep chüshenduridighan aristotil logikisi insanlarning mewjudiyetke bolghan bir tereplime qarshi- bir liniylik tepekkur uslubini yitildurüshke sewep bolghan bolup tebi’i penler logikisining atisi dep atalghan jorj bol terpidin inkar qilin’ghandin kiyinla gherb tepekkur inqilabining qedimi tizleshti we gherp tepekkurining ilim- pen saheside noqul arstotilchilarning eqide-pelsepe saheside panti’istlarning ‹‹ mewejudiyettiki hemme nerse birdur›› deydighan sepsetisi bilen xoshlishishgha nezeriywi ul hazirlandi we ‹‹mewjudiyettiki her shey’i öz aldigha birdur›› deydighan pelsepiwi forma itirap qilindi. Netijide maddi dunyaning köp qatlamliqliqdin ibaret ri’alliqni asas qilip barliqqa kelgen ‹‹atum endizilik logikiliq analiz›› (logical atomism) mitodi ilim-pen saheside keng omumlashti.öz gipimizge qaytip kelsek, dikartning pelsepening tetqiqat obiktini, güzellik, wapadarliq, xushalliq qatarliq qurghaq témilardin qutuldurup bilish we meripettin ibaret emeli jeryan’gha yiteklishi netijiside insanlarning bilish jeryanida nahayiti zor özgirishler meydan’gha keldi. Buning eng gewdilik ipadisi yenila niyotunning yene shu zaman-makanning mutleqliki heqqidiki telimati boldi, emdilikte bilish aristotilning atum merkezchilikidin qutulup, zaman-makandin ibaret konkirit we ölchemlik témigha yötkeldi. Iwklid gi’omitiriysining we zipisi yer yüzigila qalduruldi.
Zman-makanning mutleqliki heqqidiki telimat ilim -pen tarixdiki tünji eng zor kölemlik ulugh inqilap süpitide tebi’i penlerni mukemmel ramka bilen temin etken bolsimu ka’inattin ibaret cheksiz likge birilgen bu cheklik tebirni yenila cholta diyishke bolatti. Emma mezkur nezeriyning daghdughisi hemmini jelb qildi. U insanlargha ka’inatni ghayet zor, mehkem dümlen’gen, intayin mukemmel, noqul mixanik sistima qilip körsetti.
Emdi bu dunyada hemme nerse muqerrerlik idi,mumkinchilik, ihtimalliq qatarliqlarmu yoq idi. Bolghandimu ulamu mueqerrerlik idi.
Insanlar ka’inattiki herqandaq bir shey’ige oxshashla ka’inatni toldurghan boyumghila oxshap qaldi. Ularning külüshimu, ölüshimu muqerrerlik, ötmüsh-kelgüsi ,ijadiyet….. Qatarliqlarning mahiyetlik ayrimsimu xireleshti. Chüshkünlük bash kötürdi. Maddy nuqtidin qishta bahargha telpunup, seperde öyge telpünup qisqisi zamandin zaman’gha, makandin makan’gha, ihtimalliqtin ihtimalliqqa köchüp ermek bolup kelgen insaniyetning zaman-makanning bu yingi qiyapitidin téni shürkinip rohi chüshup ketti.
Emdi ular chikiney dése illiq makan yaki illiq zaman yoq idi. Shunga ular özlirining eng axirqi panahgahigha telpünmekchi boldi-yu; Tuyghusigha aldandimu eytawur birdinla öz qelbige chikinishke bashlidi. Xiyalpereslik, jimghurluq ewj aldi. Bu xil halettning sen’ettiki teswiri süpitide romantizim, sihri ri’alizim, sür ri’alizim iqimliri bash kötürüp ri’alizimning ornini igelleshke bashlidi.kilassik sizma nezeriyilirige biqinmaydighan,peqet ressamning ichki dunyasighila roshen bolghan chüshniksiz resimler, awazsiz tiyatirlar, bir-ikki jümlilik romanlar meydan’gha kélishke bashlidi. Sen’etning, exlaqning, dinning chek-chigirisi hujumgha uchridi . Ilmi sahediki ipadisi rohi analiz ilmi barliqqa keldi. .
20- esrde ka’inatning bu qurqunchluq qiyapiti éynshtiyin teripidin nezeriye jehettin inkar qilinidi. Nispiylik nezeriysi zaman-makanning mutleqliqini inkar qilish bilen birge zaman-makanning néspiylikini bir qeder mukemmel sipat bilen temin etti, shundaqla maddi dunyani uzunluq, kenglik, chungqurluqtin ibaret uch ölchemlik kilassik nezeriywi endizidin zaman ölchimi qoshulghan töt ölchemlik séstimigha aylandurup analiz qilishni otturigha qoydi,emdilikte ilgiriki nezeriylerning köpinchisi öz funkiysini yoqitp qoydi.démek nispiylik neziriysining insanlar tepekkuridiki tesirini ilim –pen tarixidiki misli körülmige n inqilap diyish artuqche emes. Chünki niyotun mutleq zaman-makanni maddi mewjudiyet we ri’alliqni chüshinishning ölchimi qilghan bolsa éynishitiyn buning eksiche maddi mewjudiyet we ri’alliqni zaman-makanni chüshinishning ölchimi qilip qollandi shundaqla yüreklik halda melum bir perezi musapining A nuqtisidiki zaman bilen B nuqtisidiki zaman oxshimaydu dep otturigha qoydi. Netijide mewhum emma mutleq zaman-makan uqumigha shertsiz ishinish sherti asasda maddi dunyani chüshnishke könüküp qalghan insanlar tepekkuri birdinla burulup éniq we nispi zaman-makan’ghila ishinish halitigha qarap yüzlendi.‹‹zaman uqumini toluq chüshinimen, emma uning nime ikenlikige aghzaki jawab bersemla xatalishimen ›› ( awgustin) dégendek abistirakit jawaplar emdi ularni ermek qilalmaydighan bolup qaldi, elwette insanlar zamanning bu konkirt teswiridin hayajan’gha chümdi, emdi ular özlirini tarixtin buyan ganggirtip , tang qaldurup kéliwatqan bu shey’ini toluq chüshen’gendek hetta öz qoligha élip silap körewatqandek hisiyatqa kilip qilishiti-de birdinla xoriki ösüp özlirining achalmaydighan siri yoqtek tuyghugha kélishti, ”hemmini pen we eqil hel qilalaydu“ deydighan eqil we pen xurapatliqi bash kötürdi. Emdi herkimning öz mesilisini özi hel qilghusi kiéliwatatti . Netijide menpe’etpereslik, özemchilik ,hemmige gumani, nispi nezerde öktchilik we inkarchiliq nuqtisidin qarash bash kötürdi. Edebiyat- sen’ette tashqi pilant hujumi mezmunidiki fantaziyeler jahanni bir aldi. Chünki zaman –makan tosalghusi ilgiri insanlarning epsaniwi tepekkurida yimirilgen bolsa emdilikte ilmi nuqtidimu yimirilwatatti.
Derwe qe buninggha mas halda insanlar ning maddi dunya ustidiki ghelbisi jakarlandi hemde insanlar eqli hezimidin ötküzelmeywatqan nurghun hadisiler aydinglashti. Es’habulkehpning gharda 309 yil uxlap oyghan’ghanliqi heqqidiki qisse we ‹‹ heqiqeten perwerdigaringning dergahidiki birkün siler sanaydighan ming yilchiliktur›› qatarliqlar ayetlerge yalghuz eqidiwi nuqtidinla emes belki eqli we neziriyiwi nuqtidinmu ishenmeslik yaki chüshenmeslik mewjut emes idi. Emdilikte yoqluq bilen boshluqni, makan bilen maddini, zaman bilen hadisini biliwélish xuddi muxbir bilen sha’irning perqini bilgendek addi bolup qalghan idi. Hetta, 1905-yili élan qilin’ghanda alte adem chüshen’gen,1915-yiligha barghandimu aran on toqquz adem chüshinilgen dep qaralghan tar we keng menidiki nispiylik neziriysi emdilikte, penni omumlashturush xaraktirdiki ammibap kitapchilar süpitide tarqalmaqta., yawrupadiki qaysidu bir elning mundaq bir xelq qoshiqini körginim isimde:
Bir xanim barsho’idur éiti,
Nurdin tézdur sür’iti.
Yol üstide birküni-
Chaplashqach anga nispiylik jini.
Ishqa kitip tünügün,
Qaytip keldi ülüshkün.
Shunga éynishtiyin:“ ilim heqiqet bilen bashlinip heqiqet bilen axirlishidu“ digen idi.
(4)
Chong partlash telimati(big bang) alemning barliqqa kélish heqqidiki eng yéqinqi neziriywi telimat bolush süpiti bilen bayqilishtin ibaret passip xaraktiri bilenla tepekkurimizdimu bir qatar keng kölemlik partilashlarni peyda qildi. Chünki, partilash bizningche eslide muntizim qanuniyetke we güzellikke nisbeten choqum weyran qilish xaraktirini élishi kérek idi. Emeliyette undaq bolmidi. Eksiche chong partilashtin muntizim siéstimigha, güzel we sirliq arqa körünüshge ige, her lehzide cheksizlikke shiddet bilen kéngyip turdighan ajayibat dunyasi ka’inat barliqqa keldi. Bu bizning yaxshiliq-yamanliq heqqidiki talay esirlik sherhlirimizni birdinla dawalghutup tepekkurimizdiki mewjudiyet alimining yaxshiliq-yamanliq ottursigha tikligen mahiyetlik chigirsini yimirip tashlighili tas-mas qaldi.körduqki, biz yaman körüp yürgen bezibir nersiler biz üchün yaxshiliq, biz yaxshi körüp yürgen bezibir shey’iler biz üchün yamanlqlarni apiride qiptu.
Dimek, her ikkila nuqtida güzellik ul mahiyet iken.gerche biz bunuqtida miladi 8-, 9- esirlerdiki islam eqliyetchiliri mu’teziller we sana’et inqilabi dewridin kiyinki gherb optimistiliri otturgha qoyghan, yamanliq tüp musteqil mewjüdluq emes, u peqet yaxshiliqning yoqilishi yaki ajizlishishi netijiside kélip chiqqan ikkilemchi hadise. Bu xuddi qarangghuluqning mahiyti nurning yoqilishidinla ibaret bolghanliqigha oxshash, dégendek telimatlirini yaqlap ketmisekmu omumen güzellikning mewjüdyiettiki asasi mahiyet ikenlikini itirap qilmay turalmaymiz.
Insaniyetning eqil közini öz jamalini körsitish arqiliq emes özidiki hikmet tejellisi bilen qamashturush arqiliq eqide baghlitip kéliwatqan yamanliqning ilahi yaratma katiguriyside bolush yaki bolmasliqidin ibaret bu murekkep mesile insaniyetning idi’olugiye tarixidiki dawan süpitide ejdadlirimiz bir mehel ishen’gen hetta turmush we tepekkurimizdin hilihem tesiri yoqalmaywatqan zoro astir we mani dinliri eqidisidiki ilahining nur we zulmettin ibaret ikki bolushdin ibaret mentiqi zidiyetni we bashqa dinlardiki mushrikliq (köp xudaliq) eqidisini barliqqa keltürgen idi.
Bu tebi’iki shu xil medeniyet sahibliri bolghan milletlerning ijtima’i qatlimidiki tebiqichilikning eng chong pikri destiki bolup shekillen’gen, arqidin irqi tebiqichilik, irqi tebiqichilik xahishidin irsi tebiqichilik xahishi bix sürgen bolushi muqerrer. Tarixning nurghun betliri shu seweptin qan bilen yézilip, yash bilen yuyulghan. Nurghun milletler yiltizidin qurup ketken.
Pars bilen turanlarning amu derya boyidiki ikki ming yilliq qanliq toqunushining sewebini budda bilen ateshpereslikning toqunushi yaki zimin talishishi nuqtisidinla emes belki mushu nuqtidin chüshinishkimu heqliqmiz. Buning delili her ikki millet islamgha itiqad qilghandin kiyinla bu qanliq tarix xatimilendi.emma parislarning qénigha singip ketken bu érqi ayrimichiliq xahishi ularning islamni pars milletchiliki süpitide shi’eler namida meydan’gha chiqirishqa sewep bolup qaldi. Shundaqla ularning bügünki dunyadiki medeni we siyasi yitimilikini kelturup chiqardi .
Tarixta yaxshiliq bilen yamanliqning mahiyiti heqqidiki pikri dawalghushlar yene nurghun milletlerni köp din almashturush yaki köp din’gha birla waqitta ishinishke mejbur qilghan ehwallarmu körülgen. Alayluq ;«jongguluqlar utuq qazansa kungzichiliqtin,meghlup bolsa daw jiyaw dinidin köridu» digen söz bikargha éytilmighan. Kéyinche ular her ikkilisidin budda telimatliri arqiliq rohi qana’et hasil qilidighan pisxika shekillendürgen. Chünki kungzichiliq exlaqi meslek bolushi süpiti bilen yighinchaqlap éytqanda «urushmayli- talashmayli » digen bir jümle sözning yene bir xil wariyanti’idi. Dawjiyaw dini yaxshiliq bilen yamanliq otturisidiki perqni a siasien shekli jehettiki perq dep qaraydu, bu ularning «heqiqi muzekker(阳) mu’ennes (阴)ichidiki muzekkerdur»- dégen telimatida roshen gewdilen’gen. Bu telimatqa töwendiki shekil simowul qilinidu:
Menisi: dawjiyawning qarishiche- hayatliq 阴 (mu’ennes. Qarangghuluq. Menpi)we 阳 (muzekker.yoruqluq. Muspet) tin tüzülidu. Her ikkilisining mewjutluqi bir-birini shert qilidu. Yin ichidimu yang, yang ichidimu yin bolidu, emma heqiqi yang yin ichidiki yangdur.
Körünüp turuptuki, dawjiyaw toghrisini éytqanda din emes, u peqet bir xil dunya qarash-teriqet . Démek ularning neziridiki yamanliqmu yaxshiliqning postidur. Bu toghrida ottura tüzlengliktin sherqi jenubi asiya ellirigiche taralghan mundaq bir hikayet bar. “ bir kembeghel boway bolup, bar- yoq bir oghul we bir éti bar iken. Bir küni tuyuqsiz at yoqap kétiptu. Buni anglighan qoshna-qulumlar bowaygha ich aghritip hal sorap keptu. -kim bilur buningda bir yaxshiliq bardurbelkim,- deptu boway.
Derweqe bir nechche kündin kiyin at bir munche yawa atlarni bashlap’egeshtürüp qaytip keptu. Buni anglighan qoshnilar xushalliqidin bowayni tebiriklep keptu.
-éhtimal buningda bir yamanliq bardur belkim?- deptu boway. Xoshnilar lam-jim démey chiqip kitiptu. Etisi bowayning oghli atlarning birini köndürimen dep yiqilip putini sundurwaptu. Buni anglighan qoshnilar bowa yning danaliqidin heyran bolup, yene hal sorighan qiyapette yétip keptu.
-éhtimal buningda bir yaxshiliq bolishi mumkin? – deptu boway aditi boyiche. Qoshnilarning emdi resmi achchiqi keptu-yu yene chiqip kétiptu.
Etisi yat elge tajawuzchiliqqa mangghan padishah yézidiki barliq yashlarni mejburi leshkerlikke éilip kitiptu. Bowayning oghli bolsa salamet qaptu“
Uning üstige dawjiyaw (道教) sözidiki daw (道) yol meniside bolup herqandaq bir shey’i yaki halettin chiqish yoli yaki ilgirlesh nuqtisi izdesh meniside yaki herqandaq bir haletning chuqum chiqish (hel qilish ) yoli barliqi menisini asas qilghan bolushi mumkin. Shungilashqa bu teriqette barliq shey’iler otturisidiki zitliq munasiwiti küchep tekitlinish bilen birge tebi’etning mezkur zitliqni sighdurghuchi güzel mewjudiyet ikenliki mu’eyyeshleshtürgen, bilish mesiliside shey’ilerge meptun bolush yaki heyran qélish meripetning yuqiri chéki bolup hésaplan’ghan,emeli ünüm (yol) qoghlishilghan.
Kungzichiliq teriqiti bilen da wjiyaw ning asta- asta birliship kétishi netijiside kungzichiliq teriqitidimu kishilik hayatni ikki yaqlimiliq nuqti’inezer boyiche küzitish mitodi qobul qilinip qollinilghan. Emma tebi’et we hayatliq heqqidiki telimatlar yenila dawjiyaw teriqtiining , a’ile, telim-terbiye we iqtisadi ang kungzichiliqning kontirolliqi astida bolup kelgen. Ijtima’i tüzülme nuqtisidin analiz qilghanda, dawjiyawda- insan pa’aliyiti bilen tebi’et otturisidiki munasiwetning öz ara toluqlash munasiwitide ikenlikining tekitlinishi; Kungzichiliq teriqitide kishilik hayattiki hemkarliqning tekitlinishi birdek kolliktip pa’aliyetning qimmitini shexsi pa’aliyettin yaki az sanliqlar pa’aliyitidin hemishe üstün körüsh qarishni shekillendürgen.
Medeniyetshunaslar yene jonggu tibabitidiki yingne sanjish we dora üsümlüklirige tayinish uslubining bashqa herqandaq eldin perqliq halda köp qollinishi we tereqqi qilishi, opratsiye yaki yerlik ezani kisiwétish xaraktirlik dawalashning yoqluqinimu dawjiyaw dinidiki yin-yang telimati we shu asastiki tebi’etning bir pütünlüki ezalar otturisidiki garmuniylik munasiwetning mutleqliqi nuqtisidin qarighan. Edebiyat-sen’et nuqtisidin élip éytqandimu, xenzu shi’iriyitidiki tebi’et teswirige a’it shi’ir-nezmilerning, far-fur buyumlar we ressamliq sen’itidiki owchi, otunchi, niluper yénidiki, köl boyidiki neychi obrazi qatarliqlarning köp salmaqni igellishini jughrapiywi sewebni nezedin saqit qilmasliq bilen birge dawjiyaw teriqitining tesiridin dep qarashqa heqliqmiz. Shundaqla a’ile, kolliktip emgek, tamaq üstilide chonglargha tamaq ötünüsh qatarliq obrazlarni kungzichiliqtin dep körüshke bolidu.mezkur arlashma halettin kiyin ottura tüzlenglikke tarqalghan budda dini yuqarqi her ikki teriqette kem bolghan bilish nezeriyisige a’it telimatlarning tarqilishigha seweb bolghan. Emma bu dindiki heddidin ziyade passip dunya qarash, xiyalpereslik, waz kéchish yene waz kéchish qatarliqlarning qarshi élinmasliqi tebi’i idi.
Elwette budda dininingmu ijtima’i tüzülme we edebiyat-sen’ettiki tesiri özi tarqalghan rayunlarda nahayiti zor bolghan bolushi tebi’i. Emma dinshunaslar birdek xenzu we yamamato(yapunlarning ) millitining tarixtin buyan monusizim (tewhid yaki bir xudaliq din ) qobul qilip baqmighanliqini yaki öz medeniyitide shuninggha a’it dunya qarash yaki pikri iznalarni saqlap qalmighanliqini ilgiri süridu. Undaqta, dawjiyaw teriqitining shey’iler otturisidiki qarmu-qarshiliqning birdekliki qarishi di’aliktik matiryalizimning, kungzichiliqtiki hemkarliq telimati kolliktiwizimning, tewhid eqidisidiki (monotheism) muressesiz bir heq- bir xudaliq qarashning xenzular bilen yamamatolar arisida yoqluqi ati’izimning -qisqisi, markisizimning jongguda tizla üstünlükke érishishining tarixi arqa körünüshi dep qarashqa bolamdu-qandaq? Buni tehlil qilishni öz ehlige- markisizimchilargha qaldurimiz.
(5)
Shuni tekitlesh kérekki köz bar jayda sirgha orun yoq, mesile sirda emes közde.emma gheybi hikmetning tamghisi bésilghan sirlarning échilmaydighanliqini bilishmu bir xil échishtur. Chünki échilmasliq, ghuwaliq sirning mewjutliqining tüp kapaliti. Échish, bayqash közning tüp qimmet kapaliti . Bu yerdiki köz- noqul fizi’olugylik menidiki köz bolmisimu shu közning fonkisiysni menbe qilghan tepekkur yaki köngülning közidur. Közdin ibaret bu tengdashsiz ni’met bizning sirtqi dunyani küzitishtiki köznikimiz bolush süpiti bilen bizni ka’inattiki güzelliktin behirlendurup turidu.
Emdi yuqarqi mesilining yiqinqi zaman dunya medeniyet tarixdiki tesiri -miningche mundaq boldi dep qaraymen.
Wiliyam jimisning piragmatizim telimati charliz darwin otturgha qoyghan “ türlerning kélip chiqishi“ neziriysining siyasi-iqtisad sahesidiki kölenggisi süpitide ottura esir xiristi’an jahaliti ichidiki buruxtumluqtin emdila tin élishqa bashlighan insaniyet tepekkurini özige ram qiliwaldi. ‹‹ tongghaqla ot ilahigha, issighaqlar muz ilahigha choqunush›› tin ibaret bid’et eqide emdi zamaniwi tüste meydan’gha chiqti.
Wilyam jimis wapatidin bir nechche yil ötüpla josiya roys kebi mutepekkurlarmu meydan’gha chiqti. Shimali amrika qit’esidiki ilahiyet pelsepe éqimining nopuzluq wekili hisaplan’ghan bu mutepekkur bir qatar telimatlarni otturgha qoyup nezeriye jehettin pirgmatizimning ulini tewriteligen bolsimu insanlarning buni anglaydighan’gha quliqi yoq idi.
U öz telimatlirida: ”yamanliqning xuda tereptin yaritilishi ilahning kamali süpitini téximu échip biridu“ dep qaridi.
Josiya roysning némis pelsepe pishwaliridin gégil, shupinxa’or qatarliqlarning qarashlirini özleshturüsh asasidiki bu qarashliri öz nöwitide asasi jehettin islam sherqining kilassik(selepler) eqide séstimisi idi. Chünki sap islam pelsepisi shundaq qarayduki, yamanliqmu musteqil tüp mewjudiyet bolup umu güzellikge oxshashla allه terpidin yaritilghan. Chünki ,herqandaq bir shey’ining yaritilmish menbesini bir yaratquchidin bashqigha mensup qilish ilahi qudretning shey’ilerdiki tesirining jüz’i bolup qilishidin ibaret éghir mitafizik we eqidiwi xataliqqa élip baridu. Yamanliqning bir yaratquchi terpidin yaritilishi yaratquchining kamalitige nuqsan bolmastin eksiche kamali qudretning ipadisidur. Yaxshiliq-yamanliq, hayat-ölüm qatarliq mewjudiyetning öz ara eksi qutuplirini oxshashla öz iradisi we qudritige boysundurush bu zatning hemmige oxshashla qadir ikenlikining ispati. Uning üstige yaxshiliq-yamanliq, payda-ziyan qatarliqlar tüp menidin élip iytqanda insaniyetning sotsiyal pa’aliyet formilirini dewri qilip barliqqa kelgen obiktip belgiler. Emma, uni ilahi hikmetke tetbiqlighanda yenila insanlar éngidiki subiktip uqumigha aylinip qalidu.
(6)
1997- yili yanwar éyida pütkül dunyani zilzilige salghan kilon téxnikisining deslepki qedemde utuq qazinishi qarimaqqa, bi’ologiye sahesidiki dewr bölgüch inqilab hésaplansimu, mahiyette uning insaniyetning tepekkur qurulmisidiki nurghun qatmalliqlarni pachaqlap tashlash jehettiki ünümimu bir xil inqilab tüsini élishi mumkin.
Chünki janliqlarni – mesilen: insanni jinissiz rewishte peqet hüjeyre we hüjeyre yadrosidiki halqiliq bi’o-ximiyilik alahidiliklerning yardimidila (elwette toluq tejribixana shara’itida) öz péti nusxilap chiqish imkaniyitining nezeriye jehettin mumkinliki kishige samawi kitaplardiki qiyamet künide, ölgen insanlarning öz péti tirilip su’al-soraqqa hazirlinidighanliqining eqli ispatigha ishare qiliwatqandek tuyghu béridu. Chünki cheklik insani paraset we qudretning yardimide öz péti nusxilan’ghan janliqlarning, cheksizlikni chüshinishte insanning eqli hezimi berdashliq birelmeydighan ilahi qudret qolida qayta tirilishi héchgep emes.
Yene iysa eleyhissalamning atisiz yaritilghanliqini özining eqli hezimidin ötküzelmey «xudaning oghli» dep ilahlashturup mushrikliqqa yüzlen’gen insanlar topi üchünmu buni agahlandurush signali démey bolmaydu.
Eqilliq oqurmen’ge ayanki, bu elwette iysa eleyhissalam shu teriqide (kilon sheklide) barliqqa kelgen dégenlik emes. Bu peqet iysa eleyhissalamning atisiz yaritilish imkaniyitining yalghuz eqidiwi telepning türtkisidinla emes, belki eqil teripidinmu tamamen qobul qilinidighanliqini shundaqla, iysa allahning oghli diyishning böhtan we sepsete ikenlikige qilin’ghan eqli ishare xalas.
Hazirqi zaman hindi islam mutepekkuri wehiduddin xan 60-yillarning axirilirida bu heqte toxtilip:“aldinqi esirdiki sewep-netije munasiwetning mutleqliqi heqqidiki nezeriyiler iysa eleyhissalamning atisiz yaritilishini inkar qilghan bolsimu bu esirdiki bilgili bolmasliq nezeriyisi bu xil yaritilishni mumkin dep qarawatidu“
Kilon téxnikisining utuq qazinishi yene insanlar tepekkurining téxi toluq échilish halitide emeslikini semimizge salidu. Chünki , bir ayalning ten hüjeyre yadrosining shu ayalning yadrosizlandurulghan tuxum hüjeyrisige seplinip, uruqlan’ghan tuxum hüjeyrisi halitige keltürülgendin kiyin yene shu’ayalning baliyatqusigha «térish» arqiliq barliqqa kelgen «kilon perzent»ning tughqandarchiliq munasiwet tori ichidiki «tipi» intayin ghelite bolup, «perzentning öz anisining bir tughqini bolup chiqishi» dek tarixtin béri insanlarning epsaniwi tepekkurighimu sighip baqmighan hadise bolup qalidu. Emma, u emeliyet. Chünki, perzentning dunyagha kilishige yérim asas salghan nusxilan’ghan hüjeyre ana tinining bir qismi bolush nuqtisidin éytqanda anining atisining «balisi» emma, bu perzent uruqlan’ghan tuxum hüjeyrisi we tughulush nuqtisidin yenila anigha mensup. Amrika timéyl ünwérisititining profisori, mikro-bi’ologiye penliri dokturi abdulhadi: «bu insanlarning özining nusxilishi bolmastin belki özini özi süriti mubeddel qilishi» deydu. Uyene: «bu perzent öz anisining inisi yaki singlisi bolup chiqidu. Bu erlerge qilin’ghan haqaret bolush bilen birge insanlarning allه tereptin belgilep bérilgen nurmal hayatliq tertipidin chiqip öz qedir-qimmitini depsende qilishtin dérek biridu, mihir-muhebbet, miras, tughqandarchiliq munasiwiti qatarliq uqumlargha murekkep shundaqla selbi tesir körsitidighan bir türküm mexluqlar peyda bolidu» deydu.
Girmaniylik irsiyetshunas we xiristi’an dini ipiskopi dinir bu heqte mundaq deydu: «insanlar xudaning rolini élishqa urun’ghanda eng köp xataliq ötküzgen bolidu. Ilim exlaqi nuqtisidin élip éytqanda alimlarning huquqi bunche zor emes. Emma, xuda yenila yoqtin bar qilghuchi. Alimlar mezkur yaritilmilar asasida öz ijadiyetlirini berpa qilghuchilardur»
Démekchimizki, insanlarning tepekkur sighimi mezkur ri’al hadise asasida yene kéngeydi. Ihtimal bizge mewhum kelgüside buxil hadisler yene talaylap meydan’gha chiqar.
Dikartmu « tepekkur qilghachqila mewjutmen »déyish arqiliq insani qedir-qimmetning tepekkur bilen bolghan munasiwitini mu’eyyenleshtüridu.
Tepekkur tariximizdiki buxil ongchilliq we solchilliq hemishe bizdin eqli segeklik telep qilish bilen birge shexisning eqli we pikri erkinlikini mu’eyyenleshtürüp turidu, hemde shu arqiliq bizni kishilik qedir-qimmet bilen tartuqlap turidu.
Shungilashqa peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam: « tepekkurgha yétidighan ibadet yoq » dégen idi.
Pikri endizilerge nopuzning süri yaki jilwisi tüpeyli egiship kitish xuddi murt-muxlislarning saqalning ‹‹milli saqal›› yaki ‹‹dini saqal›› ikenlikini ayriyalmasliqqa oxshaydu. Bu kishini öz qimmitini depsende qilishqa, qisqisi gumrahliqqa ilip baridu.
Eyni dewir nishapur weziytidiki ijtima’i tengpungsizliq ömer heyyam ruba’ylirdiki ötkür kinaye we chektin ashqan mesxirilik tilning arqa körünishi hisablansa mezkur ruba’iélar peyda qilghan solchil pikri éqim texminen 30 yildin kiyinla se’di shirazidek ulugh emma passip xahishqa ige sha’irni otturgha chiqarghan.
Ular berpa qilip chiqqan pikri liniye bir tüz siziq süpitide perez qilin’ghanda, mezkur tüz siziqning ikki qutupi xata, ottura qismi toghra bolghan bolidu. Merkizi nuqtigha intilgenler toghra yolgha mangghan bolidu. Ikki terepke mayil bolghanlar özining qutuplargha yiqinlishishi giradusi boyiche xatalashqan bolidu. Chünki ‹‹ishlarning yaxshisi otturahal bolghinidur››
Derweqe, otturhalliqmu hemmila mutepekkurgha nisip boluwermeydu. Nisip bolghanlar öz tepekkurining serkige, qilichqa, mektepke aylan’ghanliqini körelmestin dunyadin kétip qélishidu. ”islamning höjjiti“ dégen namgha musherrep bolghan mutepekkur imam ghezzali (1111-1058) öz dewrdiki dindarlar, dinsizlar, mushriklar, peylasupla, sopi-ishanlar we mez’heb esebiyliri hemmsning pikr i dunyasi bilen tonushqan we ularning herbirige aldi bilen gumani nezerde qarap chiqqan, imam ghezzali: ‹‹ gumanlanmighan qarimas, qarimighan körmes, körmigen tepekkur qilmas, tepekkur qilmighan bilmes ›› digen meshhur telimatini özining heqiqet izdesh yolidiki mitodi we pikri ramkisi qilip bikitken. Andin mezkur mez’heb we pirqilerge bir-birlep öz jawabini bergen.
Imam ghezzalining dinsizlargha bergen jawabi:
“ herqandaq bir hadisining berpachisi bolidu, dunyamu hadise,dimek uning berpachisi bar“
”jansiz shey’ilerningmu eqli we iradiwi xususiyettin xali turuqluq muntizim qanuniyet boyiche heriket qilishi mezkur qanuniyetning cheksiz qudretni arqa kurunush qilghanliqining ipadisi bu qudret ne din kelgen?“
Xriisti’an, yehudi we shaman eqidisidiki mushriklargha bergen jawabi:
“ siler ilahni köp dep itiqad qilisler, siler ilah bir emes köp, ular zat, süpet we qudret jehetlerde tepmu-tep dep qarisanglar, elwette xatalashqan bolisler, ilah eslide bir bolup siler uni köp dep oylap qalghan, chünki siler éytqandek hemme jehettin tepmu-teng, op’oxshash ikki yaki bir nechche shey’i bolmaydu, bar diyilgendimu u eslide birla nerse bolup siler köp dep oylap qalghan, bu tuyghudiki xataliq.
– ilahlar ichidiki herqandaq birini bashqilardin yüksek mertiwige ige dep qarisanglar, bumu xata, chünki ular ichidiki eng yüksek mertiwidikisi ilah, qalghanlar yenila bende, chünki ilahta ajizliq yaki töwenlik xususiyti bolmaydu, siler ulughlarni ilah dep oylap qalghan, bu eqididiki xataliq“
Mu’teziller we grik pelsepisi bilen yingi pilatonizim éqimigha ayinip ketken ikki ustaz – farabi we ibn sina qatarliq eqliyetchilerge bergen jawabi:
“ eqil hemmini bilishke qadir emes, eqil hemmini bilishke qadir bolsa idi, peyghemberlerge samawi kitaplarni nazil qilinmighan bolatti. Chünki eqil konkirt yaki abistirakt bolsun shey’i yaki mewjudluq katiguriysini qismen bilishke qadir. Eqilning shekl bilen mezmun ottursidiki wastichisi besh sezgü eza. Sezgü ezalar shey’ilerni öz péti bilishke qadir emes. Belki jüz’i yosunda bilishkila qadir. Shunga gheybi mesillerde wehiyge tayinish kérek“
Eqliyetchilikni mutleq inkar qilghan neqliyetchilerge bergen jawabi:
”siler dewet qilmaqchi bolghan din (islam) aldi bilen shexistiki eqidige emes eqilge xitab qilidu. Chünki ,wehining nazil bolushi, muhemmed eleyhissalamning peyghemberliki qatarliq tüp asaslar ularning eqilge xitap bolushi kérek we ularning eqli tasqimidin ötüshi kérek, démek eqil eqidining achquchidur“
Qisqisi, imam ghezzalining köp tereplime telimati ichki niza, pikri namratliq, shi’e-isma’iliye mez’hipi esebiylirining ichki jehettin halsirtishi, xiristi’an dunyasining xirisi qatarliq türluk bésimlar aldida dawalghup turiwatqan musulmanlar dunyasigha hayati küch we pikri jushqunluq élip kelgen. Mezkur telimat tézlikte herqaysi aymaqlarda köplep medrslerning qurulushi we imam ghezzalining pikri endizisini qollanma qilish bilen xaraktirlendi. Shuning bilen musulmanlardiki pikri we eqidiwi birlikning muqeddimisi échilghan. Imamning shagirtliridin biri bolghan bn tomirtning marakeshte muwehhidler hakimiytini tiklishi; Salahiddin eyyubi jemetning mezkur medrsliridin biri bolghan ediyye medrsining muxlisliri bolush bilen birge salahiddin qoshundiki tayanch küchler we chewendazlarningmu mezkur medrs muxlislridin bolushi qatarliqlardin ghezzalining töhpisini köriwilish tes emes.
Démek, salahiddin eyyubining 1178-yili irusalimni xirsti’anlar qolidin tartiwilishtin ibaret alemshumul ghelbini ilgiri imam ghezzalining demeshq jamesidiki hujrida ikki yil izchil ilip barghan pikri istiqamet we itikapliridin ayrip qarighili bolmaydu.
Qisqisi, sherq we gherbning tarixi sehipiliride buxil obrazlarni hemishe chiliqturup turimiz.
Iskenderning ustazi arstotil, tagh-tura palwanlirigha bashchi bolghan sung jiyang, seyfuddewle hemedanining herbi yürüshilride hemrah bolghan ulugh peylasup ebunesir farabi, suleyman bughraxan’gha mushawwur bolghan yusup xas hajip, huseyn bayqara huzuridiki elishir nawa’i, fransiye burzhu’a inqilabining rohi ustazi zhan zhak rosso, gitlirning meniwi ustazi firdrix nichishi, proltariyat inqilabining dahiliridin markis, in’gilis… mana bularning hemmisidin elemning sep yönilishini belgilewatqan qelemning simasi-tepekkurning kü chini körgili bolidu.
Hasilkalam: dunya bizning tepekkur qurulmimizgha xiris qilmaqta. Her bir meghlubiytimiz we illetlirimizning arqa kurünushide birxil xata pikri endizining kölenggisi elenglep yüridu,alayluq, alim-ediblirimiz, yash heweskarlirimiz ishqilip öz terjimhalini élan qilish pursitige irishken her bireylen digüdek özini küchep kembeghel yaki pirultar we yaki pirultarning ewladi qilip ispatlashqa urunushliridin, edebi eserlirimizde merkezlik halda bay-haldarlarning selbi pirsunazh qilip yaritilishidin ‹‹ medeniyet inqilabi ›› dewride yuqqan ‹‹ yamaq chapan kiyip qehriman bolush mepkurisi›› ning hilihem tepekkurimizgha istixiylik halda hökümranliq qiliwatqanliqini; Alim, ziyalilirimizning ata-anisidin tartip, din bilen rohqiche hemmila nersige kespi telepchanliq bilen tetqiqat neziride qarap pikir qilishliridin bir qélipta quyulup ketken mixanikiliq turmush endizisining tesirini köriwilish tes emes.
Dewrimizde bizdin milli gewde süpitide kütülüwatqan riqabet shünche keskinki, biz eqelliysi turmush qamdash üchünmu dunya nupusining beshtin biri üchün ésilghan bir dashqazandin tamaq élishimiz kérek. Mezkur nisbet telep qilidighan maddi ihtiyaj chiqish nuqta qilinip berpa qilin’ghan ghayet zor shundaqla murekkep iqtisad séstima mixanizimi mewjutluqimizni bashqa milletlerge oxshashla iqtisadtin ibaret sirliq enggüshterge baghlap qoyghan.
Yersharilishishqa qarap yüzliniwatqan shiddetlik iqtisadi dolqun bizdiki yoqning ornida jan saqlap kéliwatqan aylanma qurulmiliq milli iqtisadi séstimigha awwal tehdit andin xire-shire purset éilip kelmekte. Biz shundila özimizning emdilikte yöligen’ge, tiligen’ge, tijigen’ge jan biqish imkaniytining kelmeske ketkenlikini his qilmaqtimiz. Emma bizdin nöwette kütülüwatqinining salmaq ilmi we kespi sapa hemde toghra tepekkür qurulmisi ikenlikini gewde süpitide his qilip bolalmiduq. Özimiz heqqidiki pikri telqinlirimizning köpinchisi berpachiliq tüside emes, tenqidi formida ipadilinip kéliwatidu. Elwette tenqidi formimu bésip ötmisek bolmaydighan bir basquch . Bizning tepekkur qurulmimizmu medeniytimiz we rohiytimizning ‹‹ gin xeritisi ›› dur. Biz bu xeritini sizip chiqalisaq özimizni tüptin chüshineleymiz. Bu noqul halda bizdiki ilimi sapaghila baghliq bolup qalmastin belki bizni hemishe telpündurüp turidighan, özimizni mewjudiyet, ri’alliq we ‹‹ biz ›› din ibaret mupessel pelsepiwi qatlam we makro nuqtilardin tonutup tepekkurimizdiki chichilangghuluq we mentiqi ziddiyetlerge, wujudimizdiki peskeshliklerge xatime béreleydighan; Bizning dunyaning mahiytini dunya sobiktidin izdeshtin ibaret‹‹ qulaqqa paxta tiqiwilip qongghuraq oghrlash ›› tiragidiysdin qutulushimiz üchün bizni mukemmel pikri ramka bilen tartuqlaydighan sap eqide we uning tüp telipi emelning bolmasliqinimu arqa körünüsh qilghan. Shunglashqa ilmi eserlirimizdiki neziriywi qimmet yaki edebi eserlirimizdiki pelsepiwi izchilliqtin sen’et tüsi yuqiri orunda turup kéiliwatidu.
Shunglashqa men deymen: ziyalilirimiz alim we mutepekkur abdushükür muhemmet’imindek arifliq maqamini kötüp olturmay waqtida bir allahqa choqun’ghini yaxshi.(Hebibulla Toxti)

2004 -yili misir. Qahire.

Ilawe: dokturant Hebibulla Toxtining bu nadir maqalisi 2004-yili yézilghan bolup,2008 -yili“shinjang medeniyiti“ zhurnilining 4- sanida ilan qilin’ghan.

Uyghur xelq Metologiysi (qehrimanliq tarixiy dastani) Yachi Beg qomuldiki besh sheher , on ikki taghda keng tarqalghan tiragidiyilik dastandur . Bu dastan qomuldila tarqilip qalmay yene pichan mori turpan toqsun qatarliq jaylarghimu tarqalghan . Bu dastanning qomulda tarqalghan nusxisi birqeder toluq , bashqa yurtlarda tarqalghan nusxiliri bu dastandin ariyelerdur xalas . Bu dastanni anglighan yaki oqughan kishi dastanda teswirlen’gen turmushning qedimiylikini hés qilip dastan’gha nahayiti tebi’iyla qiziqip qalidu . Biraq dastanning bir qisim yerliridiki weqelik rawajining bir birige jipsilashmasliqi kishini epsuslanduridu hem oygha salidu . Dastanda uchraydighan yer namlirining qomul taghliridiki yer namliri ikenlikini nahayiti asanla angqirip alalaydu . Bu dastan ereb – paris dastanchiliqining tesiridin xaliy bolup , uning bayan uslubidin uyghur qatarliq tükiy tilliq xelqlerge xas bolghan bayan uslubi man men depla chiqip turidu . Shunga men bu dastanniing eslisi zadi qandaqtur dégen oy bilen bu dastan’gha munasiwetlik matériyallarni izchil yighip keldim . Ashkara qétilghan matériyallar bolsun , ichki qisimda tarqitilghan matériyallar bolsun hemmini yighdim .
Bu dastanni eng deslep yazghuchi ayshem exmet bulaq zhornélida élan qildi . Ibrahim shahi qomul sheher tarix matériyalliri ning 1 – qismida yachibeg heqqide qisqiche tarixiy uchur bilen qoshup bié qanche koplétni élan qildi . Néme üchündur bu nusxilarning beziliride bir qism yerlik sözler we hazirgha qeder qomulda ishlitip kéliwatqan birqisim qedimki uyghur tiligha xas bolghan sözler chiqiriwétilgen yaki özgertiwétilgen , qomulluqlar éghiz tilida ishletmeydighan sözler qoshulup qalghan .
Qomulning istiratégiyilik orni intayin muhim , tarixta bu séhirlik güzel zéminni nurghun xanliqlar izchil taliship kelgen . Chünki , qomulni tizginlep turush yipek yolining eng muhim ötkellliridin birini qolda tutup turghanliqtur . Shunga özlirining teqdir – pichimlirining qandaq bolushida bu yurtning muhimliqini , rolini bilgen xan – beglerdin uni talashmighanlar intayin az . Jümlidin jungghar xanliqimu ming sulalisi ( 1368 _ 1644 ) dewridin bashlapla qomulgha hujum qilishqa bashlighan . Ular 1470 – yilidin 1491 – yilighiche qomulni üch qétim bésiwalghan . Bundaq urushlar ching sulalisi ( 1644 _ 1911 ) qurulup xéli bir mezgilgiche dawamliship turghan . 1514 – yili sultan se’idxan teripidin qurulghan yarkend se’idiye xanliqi ismayil dewride , yeni 1680 – yili appaq xojining ghaldan sérin eskerlirini jenubiy shinjanggha bashlap kélishi bilen yimirildi . Ene shu chaghlarda qomul xelqi bir mezgil jungghar xanliqining ilkige chüshüp qaldi . 1745 -yili ghaldan sérinning ölüshi bilen jungghar xanliqimu yimirldi . Ene shu waqitlarda qomul xelqi jungghar aqsöngekliri bilen az kem üch yérim esir köresh qildi . Bu jeryanda nurghun qanliq jengler boldi , nurghun tagh yürek yigiler özlirining qehrimanliqi bilen tonuldi , yeni özining küchlük meniwiy qudriti , sunmas rohi jasaretliri bilen kishilerni özige mayil we qayil qilip , el – yurtning alqishigha ériship , nechche yüz yillardin buyan dillarda yad étilip , tillarda dastan bolup keldi . Bu jeryanda hem osmanbeg samanchigha oxshash özining urugh – tughqan yurtdashlirining qutluq yoligha tozaq qurup ularning éshigha ogha salghan munapiqlarmu peyda bolup , el – yurtning qarghishigha uchrap , uyghurlarning satqinlarni jazalash adet tüzüki _ xa’inning térisini tulum soyup , yürek baghrini itqa tashlap bérip , postigha saman tiqish jazasigha uchrap , menggülük lenetgerdige aylandi . Eger qomul xelqining az kem uch yérim esirlik qan yash bilen yughurulghan hayat – mamatliq qanliq köresshliri bolmighan bolsa , yachibeg , ömer batur , islam bégim dastanliridek ademni küchlük hayajan’gha sélip , gahida söyündürüp , gasida yighlitip , gahida pütün elkün’ge qoshulup chishini ghuchurlitip , achchiq iztirablargha muptila qilidighan mundaq güzel dastanlarmu bolmas idi .
Yachibeg dastanini men 1989 – yili aratörük nahiye bayliq yehya eynidindin we qirsayliq raji ghojamniyaz bowidin anglap ün’alghugha élip xatériliwaldim . Aridin on besh yil ötüp , 2004 – yili 5 – ayning 26 – künidin 28 – künigiche sh u a r xelq edebiyat – sen’etchiler jem’iyiti miras zhornéli tehrir bölümidin töt kishi mori uyghurlirining folklorini tekshürgeniduq . Oylimighan yerdin yachibeg dastanining morida tarqalghan bir qanche kuplétini 50 yashlargha yéqinliship qalghan tursun sunay dutar chélip éyitip berdi . Bu dastanning kemtük yerlirini toluqlashta ehmiyetke ige parchilar bolup , bu parchilarni neq meydanda xatériliwaldim . Shu yili bu uchurni qomulgha barghanda yash tarixchi dostimz smet esra turagha éyttim . U öziningmu yachibeg heqqide qomulda kishiler aghzida tarqilip yürgen bir qism tarixiy weqelerni , qoshaqlarni xatérilep qoyghanliqini , manggha kérek bolsa shu matériyallarni tépip béridighanliqini éytti , men uningdin söyünüshimni bildürdüm . Men ürümchige qaytip kélip uninggha télipun qilghandin kéyin , u matériyallarni ewetip berdi . Bu matériyalni körüp chiqip ,ikki koplét qoshaqning qomuldiki matériyallarning héch qaysisida toq qoshaqlar ikenlikini bayqidim . Bu ikki kuplét qoshaqmu dastanni retlep hazirqi haletke keltürüshte xéli muhim rol oynidi . Shundaq qilip men bu dastanni yoqurida tilgha élin’ghan kishiler toplap élan qilghan nusxiliri bilen özüm xatériligenlirimni qayta – qayta sélishturup retlep chiqtim . Men retlep chiqqan bu nusxa bashqa nusxilar bilen sélishturghanda , hazirche eng toluq nusxidur . Bu nusxini muqamchi dastanchi ibrahim yaqubning tlep qilish bilen ewetip berdim . U özi bilidighanliri asasida bu dastanni qayta öginip , 2007 – yili ürümchidiki yer shari méhmansariyida sh u a r xelq edebiyat – sen’etchiler jem’iyiti uyushturghan shinjangdiki uyghur qazaq mungghul qirghiz qatarliq töt milletning xelq dasteanlirini éytish , tetqiq qilish yighinida tunji qétim nahayiti tesirlik qilip éytip , her millet kishilirining qizghin alqishigha érishti . Méning bayqishimche ibrahim yaqup éytqan yachibeg dastanining ahangi weqelik rawajigha qarap özgirishi köp we bir qeder murekkep bolup , on nechche ahangdin terkib tapqan boulp intayin tesirlik . Dastanning bezi jayliridki ahanglar intayin yéqimliq , jushqun bolup kishini küchlük hayajan’gha salidu , bezi jayliri intayin mungluq , bezi jayliri tolimu qayghuluq bolup kishining yürek – baghrini éziwétidu . Bu ibrahim yaqup éytqan yachibeg dastanining men burun anglighan nusxiliridin alahide perqlinip turidighan özgichilikidur . Ibrahim yaqup 2007 – yili ürümchide éytqan yachibeg dastanining ün – sin’gha élin’ghan nusxisi hazir sh u a r xelq edebiyat – sen’etchiler jem’iyitide saqliniwatidu . Bu dastanni shinjang oniwérsitétining profésori doktur osman ismayil bilen uning aspirant oqughuchisi yasin metniyazmu ayrim ün – sin’gha aldi .

Ibrahim yaqup hazir shinjang xelq edebiyat – sen’etchiler jem’iyitining ezasi , aptonum rayon derijilik dastan warisi dur .

Yachi Beg

Ötünüshüm bar anglanglar ,
Ökünüshüm bar anglanglar ,
Yighlishim bar anglanglar ,
Külüshüm bar anglanglar ,
Ötmüshüm bar anglanglar .

Ötken idi yachibeg ,
Bulang – talang zamanda .
Qalmaq bilen jeng qilip ,
Ketti axir armanda .

Yachibegning öyliri
Törük téghi emtide
Hiyle – tama yoq idi
Yachibegning ettide

Quntajining leshkiri ,
Saldi xeqqe sotuqluq .
Sar sélishti xalayiq ,
Öy – makani turuqluq .

Yémek – ichmek nedidur ,
Qaplap ketti quruqluq .
Késel boldi xalayiq ,
Tépilmastin ozuqluq .

Shunda chiqti yachibeg ,
Qollirigha oqya ep ,
Taghlar ara yol saldi ,
Nochi bolsa kelsun dep .

Yachibegni körgenler ,
Sumbatliqken , der idi .
Gürzi – bazghan qolliri ,
Yolwas kebi er idi .

Yachibeg xoy er idi ,
Yette qulan yer idi .
Yette qulan yep bolup ,
Yene barmu , der idi .

Yachi dégen bir kishi ,
Arqisida ming kishi .
Yachigha égilmise ,
Qutulalmaydu kishi .

Yachi dégen yachidur ,
Neyzisi bilen chachidu .
Kimki yachigha yansa ,
Toxmaq bilen yachidu .

Tünde soqqan yel bolup ,
Yurtni basqan sel bolup .
Yétip keldi qalmaqlar ,
Yaraqliri tel bolup .

Bésip kélip dédiler :
Bu su méning , ot méning .
Bu tagh méning , bagh méning ,
Qomul dégen yurt méning .

Qotan – qotan qoy méning ,
Pada – pada uy mning .
Uyur – uyur yilqilar ,
Barliq qoru – öy méning .

Kömüsh tenlik ay méning ,
Altuni bar bay méning .
Mal öltürseng et méning ,
Söngek séning , may méning ,
Otun méning , toy mning .

Ejep yochun kün boldi ,
Kündüz künler tün boldi .
Qalmaqxanning derdide ,
Yürek – béghir xun boldi .

Yachibégim ayqirip ,
Yigitlerni qichqirip .
Yaghish berdi elkün’ge ,
Yurti üchün qan qilip .

Dédi yachi söz élip :
Sumu sugha qétilip ,
Ghollar aqar yéyilip ,
Yéghi keldi tigh élip ,
Yüreklerge dert sélip .
Biz qoghlayli ularni ,
Arisilandek étilip .

Qéni batur yigitler ,
Biz yüreyli atlinip .
Shungqar bolsaq qut qonur ,
Biz öleyli shadlinip .

Hökireyli kökyaldek ,
Yawgha oqtek étilip .
Yaghilargha kök kirsun ,
Qizil chiqsun chéchilip .

Keldi batur yigitler ,
Sep – sep bolup at chépip .
Yurt qoghdighan öser dep ,
Uran towlap ent ichip .

Aldi – arttin kelse yaw ,
Neyze tiqip yiqitip .
Yandin kelse qilichta ,
Bashlar késip qan chéchip .

Kökyal bolup yétilip ,
Yawgha oqtek étilip .
Urush qildi yigitler ,
Yachibegke qétilip .

Süren sélip yachibeg ,
Sür – sür qilip yachibeg .
Yéngip chiqti yéghida ,
Qanlar kéchip yachibeg .

Toshp ketti saylargha ,
Qalmaqlarning ölüki .
Yachibegni tutalmay ,
Qan – qan boldi yüriki .

Saq qalghini qalmaqning ,
Qachti bundin bash élip .
Xep yachi , dep qaytishti ,
Közlirige yash élip .

Qalmaqxanni xétide ,
Tutsun dédi yachini .
Togham togham yol torap ,
Chérik qoydi barchini .

Kimki tutsa yachini ,
Maldar qilay men shuni .
Özüm bilen teng qilip ,
Zerdar qilay men uni .

Qalmaq kélip chillidi ,
Osmanbegni yénigha .
Kéngesh qildi yachining ,
Qestler qilip jénigha .

Batur néme el néme ,
Köngli qara satqin’gha .
Tutmaq boldi yachini ,
Yette misqal altun’gha .

Wede qildi yachibeg :
Shu bu ishqa turdum dep .
Tagh yiqildi béshigha ,
Tirik tutmaq müshkül dep .

Tutmaq boldi osmanbeg ,
Yachibegni tingtinglap .
Tutalmidi yachibeg ,
Marisimu bir yillap .

U yan oylap osmanbeg ,
Bu yan oylap osmanbeg .
Samanchini aldashqa ,
Tutush qildi osmanbeg .

Osman kélip soridi :
Yachi dégen qayda dep ,
Éytip berdi samanchi ,
Tagh arisi baghda dep .

Qulan étip yachibeg ,
Kawap saldi béghirni .
Dalamama uni aldap ,
Köp ichirdi chighirni .

Angqiralmay at chépip ,
Taghdin tüshti yachibeg .
Singlisining öyige ,
Qushtek uchti yachibeg .

Yétip kélip shu küni ,
Yachibégim emtige .
Tüshmek boldi singlim dep ,
Yultuzxanning öyige .

Yachibegning atisi ,
Xush er idi sulayman .
Yigit bolsang meydan’gha ,
Tüsh der idi sulayman .

Men men dégen erlerni ,
Yerge urghan sulayman .
Chélishlarda zor chiqip ,
Atlar alghan sulayman .

Yultuzum dep sulayman ,
Kündüzüm dep sulayman .
Baqti qizin ümünüp ,
Ayqizim dep sulayman .

Birla körüp yultuzni ,
Köyüp yürdi samanchi .
Éliwélip yultuzni ,
Külüp yürdi samanchi ,

Samanchining qilighi ,
Yaqmas idi yachigha .
Deshnam yepmu samanchi ,
Baqmas idi yachigha .

Qaltis chaghlap özini ,
Yürer idi samanchi .
Üzüwaldim dep yultuzni ,
Küler idi samanchi .

Idriki yoq samanchi ,
Osmanbegke qétildi .
Osmanbegke qétilip ,
Chériklerge sétildi .

Suqlet sörün samanchi ,
Yachigha boldi paylaqchi .
Nepke sétip jénini ,
Boldi yawgha yalaqchi .

Undin bundin samanchi ,
Sorar idi yachini .
Taghmu tagh arasida ,
Marar idi yachini .

Yachibegni tutmaqni ,
Niyet qildi samanchi .
Bu ishlarni tektini ,
Bilelmidi héch yachi .

Shul esnada yachigha ,
Uchrap qaldi samanchi .
Xush keldingiz dep uni ,
Qarshi aldi samanchi .

Ötkür közlük yachibeg ,
Etrapigha zeng saldi .
Körmisimu yatlarni ,
Bir ishni tuyup qaldi .

Yanay dédi özini ,
Almaq bolup daldigha .
Bu chagh keldi samanchi ,
Yachibegning aldigha .

Bizning öyler téch boldi ,
Tüshüp ötüng yachibeg .
Hérip – échip kelgensiz ,
Sinchay iching yachibeg .

Uyan ötti yachibeg ,
Bu yan ötti yachibeg .
Axir öyge kirmekni ,
Niyet qildi yachibeg .

Tuyghuzmastin talagha ,
Chiqiwaldi samanchi .
Xiyal sürüp shu öyde ,
Yalghuz qaldi bu yachi .

Tuydurmidi samanchi ,
Héch bir ishni yultuzgha .
Belge berdi – im berdi ,
Osman dégen tungguzgha .

Ishqa saldi qalmaqlar ,
Osman dégen ghalchini .
Minglap chérik böktürdi ,
Tutmaq bolup yachini .

Yachibegning atining ,
Ildam bardi yanigha .
Ulangini boshutup ,
Qestler qildi janigha .

Shul esnada chaqirdi :
Chaqqan chiqing yachibeg ,
Kélip qaptu chérikler ,
Ildam qéching yachibeg .

Öydin chiqip ilwizdek ,
Közi turup cholpandek .
Tüshüo qaldi qiltaqqa ,
Risqi tügep qalghandek .

Üzenggige put sélip ,
Yüreklerge dert sélip .
Ongda tüshti yachibeg ,
Sörün döyüz qest qilip .

Yétip kélip chérikler ,
Qorshiwaldi yachini .
Sama tashlap boynigha ,
Tutuwaldi yachini .

Törüktaghi aldida ,
Tutup aldi yachini .
Elenjige qoymastin ,
Baghlap aldi yachini .

Yachibegning baghrini ,
Samanchilar daghlidi .
Sesen kishi yighilip ,
Yachibegni baghlidi .

Gür – gür bésip kelgende ,
Heyran qaldi yachibeg .
Ghezeplinip yulqinip ,
Ogha tutti yachibeg .

Süren saldi chérikler :
Yürdüng taghda yachibeg .
Emdi qolgha tüshtüngmu ,
Obdan chaghda yachibeg .

Yachibegni tuttuqmu ,
Qimarda birni yurttuqmu .
Éyte batur yachibeg ,
Séni xun – xun küttuqmu .

Buni anglap yachining ,
Közliridin ot yandi .
Achchighida tükürdi ,
Samanchining yüzige .

Élip kélip yachini ,
Öltürüshke buyridi .
Alla quli öpkidep ,
Arqisidin yügürdi .

Qan – qan yighlap shu bala ,
Dada , dédi nale qip ,
Balam dédi yachibeg ,
Samanchini shayi qip :

Suqlet sörün samanchi ,
Méni öyge chillidi .
Ekiriwélip öyige ,
Qalmaqlarni tillidi .

Suqlet sörün samanchi ,
Qalmaqlarni tillisa .
Bilmeptimen men axmaq ,
Manggha yalghan yighlisa .

Igisi yoq yer barmu ,
Qumda soqqan sher barmu .
Yachibégim öldi dep ,
Ésenkirer er barmu .

Altinchi ayning aptipida ,
Köydi péshanem .
Ölüp ketsem qalarmu ,
Namu – nishanem .

Men ölsem ölükümni ,
Taghda qoyung ,
Tagh yoli yiraq kelse ,
Baghda qoyung .

Yüzümni qible sayan ,
Achip qoyung .
Bashimgha bir deste gül ,
Sanchip qoyung .

Aqar qanim tamar qanim ,
Késiler bashim .
Men ölgende qan – qan yighlar .
Jan qérindashim .

Yachibegni qalmaq xan ,
Atmish yerdin chapturdi .
Chérik qoyup taghlargha ,
Yoqir – töwen chapturdi .

Yachibeg axmaq iken ,
Bélide chaqmaq iken ,
Yachibegni öltürgen ,
Jalaliq qalmaq iken .

Yachibegdek er barmu ,
Qap éytqan’gha ishen’gen .
Yalghan gepke ishinip ,
Qizil qan’gha milen’gen .

Alla qulq yighlidi ,
El – xalayiq yighlidi .
Yachibegning ölümi ,
Yüreklerni tilghidi .

Baghdash téghi égiz tagh ,
Emti uning aghzi .
Hesret yurtup yighlidi
Yachibegning aghisi .

Taghdin tüshüp yurtchibeg ,
Öpkilidi yighlidi .
Ulugh – ushshaq yighilip ,
Aq qarini ilghidi .

Osmanbegni keltürüp ,
Barche ishni dégüzdi .
It poqini yégüzüp ,
Ishtinigha siygüzdi .

Samanchini soyup bop ,
Saman tiqti postigha .
Osmanbegni öltürüp ,
Sawaq qildi pushtigha .

Yum – yum yighlap xalayiq ,
Du’a berdi dostigha .
Satqinlarni béshini ,
Asti derex astigha .

Séni heqqe tapshurdum ,
Arisilanim yachibeg .
Shungqar boldung yurtum dep ,
Merd oghlanim yachibeg .

Suqlet sörün samanchi ,
Topa saldi ashinggha .
Put – qolliring baghlinip ,
Qilich tüshti bashinggha .

Chong qilghan’ghu men séni ,
Kötürüp bu bashimda .
Yürek – baghrim örtendi ,
Sen balam yoq qashimda .

Janim balam derdingde ,
Qayghu aqar yashimda .
Turalmidim hesrettin ,
Seksen ikki yashimda .

Yachibégim qéni dep ,
Boz tulparing kishneydu .
Yerni chapchip , öredep ,
Jan tulparing késhneydu .

Taghlar égip bashini ,
Tökti achchiq yashini.
Yum – yum yighlap elküning ,
Ghuchurlatti tishini ………..

Iz’hat :
Kökyal – böe , kökböre
Togham – togham yol – yol yolarning aghzi
Ümünüsh – ümidlinish , telpünüsh , intilish
Xun -xun _ bikardin bikar , artuqche bihude heqsiz
Ésenkiresh _ échinish qoghdash
Yurtush _ utush , yéngiwélish
Yachip yeni yachidu _ yanchip
Chachip yeni chachidu _ sanjip

Toplap retligüchi : yüsüp is’haq , retligüchi : aptonum rayonluq xelq edebiyat – sen’etchiler birleshmiside , qomul edebiyati zhornélining 2009 – yilliq 6 – sanidin élindi …………………….

1928- yili 7-ayning 7-küni ürümchi shehiride ötküzülgen rusche siyasiy – qanun mektipining oqush püttürüsh murasimining ziyapet meydanida, 20-esir ölke tarixining yéngi sehipisini achqan oq awazi yangridi. Ziyapet üstilige tamaq toshuydighan kütküchi qiyapitige kiriwalghan jan alghuchining mawzuridin chiqqan bir qanche pay zerbisidin uyghur élini 17 yil hiyle-neyrengler bilen qimirlatmay idare qilghan, mekkarliqta tengdishi yoq, dep baha bérilgen militarist yang zéngshin jehennemge yollandi. Shu sorunda jan bergenler ichide yene yang zéngshinning yéqinliridin quruqluq armiye brigada komandiri du farong we yene bir qanche neper herbiy-memuriy emeldarlarmu bar idi.
20 – esirning bashlirida uyghur élidiki ahalining mutleq köp qisimini igiligen uyghurlargha nisbeten ma’arip we medeniyet jehette nadan qaldurush, qattiq we yumshaq wasitiler arqiliq idare qilish, uyghurlarning ichidiki özige sadiq ademler arqiliq ichki jehettin parchilap bashqurushtin ibaret bir qatar chare -tedbirliri ünümini körgendin sirt yene özining siyasiy reqipliri we özi üchün ziyan élip kélishi mumkin bolghan shexslerni her xil hiyle -neyrenglik wasitiler bilen yoqitip, 17 yil mustebit tüzüm ornitishqa muweppeq bolghan yang zéngshin her qanche quw we hushyar bolsimu, emma bu qétim özige qurulghan mezkur suyiqest tuzuqini aldin sizelmigen idi.
Yang zéngshinni öltürüp, ölke hakimiyitide yéngi özgirish peyda qilmaqchi bolghan bu siyasiy özgirishning pilanlighuchiliri we uyushturghuchilirining yang zéngshinning qol astidiki emeldarlardin biri, yeni ölke herbiy ishlar nazaritining naziri, diplomatiye alahide wekili hem rusche siyasiy – qanun mektipining mudirliq wezipisini atqurghan pen yawnen ikenliki tarixiy eserlerde asasiy jehettin birdeklikke ige.
Hazirghiche, «7-iyul siyasiy özgirishi» heqqide türlük maqaliler we eslimiler élan qilin’ghan bolup, mezkur weqe we pen yawnen heqqide ataqliq uyghur yazghuchisi abduréhim ötkürning tarixiy romanidimu bir qeder tepsiliy melumatlar uchraydu. Bu heqtiki eslimiler yene, «shinjang tarixiy matériyalliri» ning deslepki sanliridinmu orun alghandin sirt, chet el aptorlirining eserliridimu orun bérilgen.
Gherb tarixchiliridin andréw forbésning öz kitabida bayan qilishiche we bashqa resmiy tarixlarda körsitilishiche, 1928-yili 7-ayning 7-küni, yeni yang zéngshin nenjingdiki jang keyshi bashchiliqidiki jungxua min’go hökümitini étirap qilip, 6 kündin kéyin ürümchi shehiridiki rusche siyasiy – qanun mektipining birinchi qarar oqughuchilirining oqush püttürüsh murasimi ötküzüldi.
Xitay tarixchiliridin wang yüxenning kitabida bayan qilinishiche, mezkur murasimgha eyni waqittiki ölke qoshunlirining bash qomandani we ölke re’isi yang zéngshin, her qaysi nazaretlerning nazirliri, bir qisim wilayetlerning waliyliri, herbiy sahelerning emeldarliri shuningdek yene sowét ittipaqining ürümchidiki bash konsoli qatarliqlar qatnishidu. Murasim axirlashqandin kéyin, mektepning arqa hoylisidiki zalida mexsus üch üstellik ziyapet teyyarlan’ghan bolup, ziyapetke yang zéngshin, pen yawnen, ürümchi waliysi li rong, quruqluq armiye birigada komandiri du farong we sowét konsoli qatarliq kishiler qatnishidu. Yang zéngshinning muhapizetchilirige aldinqi xanida mexsus üstel teyyarlinidu. Ziyapet bashlinip anche uzun ötmeyla kütküchiler oq chiqirip, yang zéngshin qatarliqlarni neq meydanda öltüridu. Emma, ular sowét ittipaqi konsoli we pen yawnen’ge oq chiqarmaydu.
Eslimiler we tarix kitablirida bayan qilinishiche, yang zéngshin öltürülgendin kéyin, pen yawnen derhal 30 nechche ademni bashlap, yang zéngshinning mehkimisige bérip, her qaysi nazirlarni bu yerge chaqirip yighin chaqiridighanliqini élan qilidu. Wahalenki, oqush püttürüsh murasimidin qandaqtur bir sewebler bilen aldin ayrilghan jin shurén yang zéngshinning öltürülgenlikidin xewer tépip tézlikte herbiy küch uyushturup, pen yawnen igiligen herbiy tutuq mehkimisini qorshiwalidu. Bu ishni herbiylerdin birigada komandiri du farongning oghli du yinggo ishqa ashuridu. Netijide, ikki terep arisida qattiq jeng yüz bérip, pen yawnenning ademlirining bir qisimi ölüp, pen yawnen qatarliq 21 adem esirge chüshidu.
Jin shurén bu kishiler üstidin herbiy sot achqan bolsimu, emma pen yawnen öz jinayitini étirap qalmaydu. Shundaq bolushigha qarimay, uninggha we bashqa bir qanche asasliq kishilerge ölüm jazasi bérilip, 7-ayning 7-küni kéchide pen yawnen eng qebih usullar bilen qiynap öltürülidu, arqidin bashqa tutqunlarmu öltürülidu
Jin shurén shuningdin kéyin, pütün ölke hakimiyitini igilep, özini armiyening bash qomandani we ölke re’isi dep jakarlap, shu yili 11-ayda nenjing gomindang hökümitining étirap qilishigha ériship, uning 5 yilliq mustebit we nahayiti qattiq qol hökümranliq tarixi bashlinidu.
Pen yawnenning meghlup bolushidiki sewebler her xil bolup, buning muhim bir teripi uning qolida herbiy küch yoqluqi idi. Shunga u aran 30 nechche kishige tayinishqa mejbur bolghan idi. Yene bir muhim amil uning bilen birge yang zéngshinni yoqitishni pilanlighan kishilerning satqunluqi idi. Tarixchilar eyni waqittiki herbiy ishlar idarisining naziri jin shurénning mezkur pilandin xewerdar ikenliki, shunga uning weqe yüz bérishtin ilgiri meydandin ayrilip, purset ketkenliki, axirida pen yawnenni yoqitip hoquqni özi igiliwalghanliqini jezmleshtüridu.
-1928yilidiki «7-iyul siyasiy özgirishi» ning kélip chiqish sewebliri her xil bolup, tarixchilar arisida pen yawnen qatarliq kishilerning yangning mustebitlikige bolghan naraziliqi we ularning yéngiliq terepdari ikenlikining buning asasliq amili ikenlikini otturigha qoyghuchilar bar. Yene bir qisim tarixchilar bolsa eyni waqitta yang zéngshin hökümranliqidiki uyghur diyarida xen millitidin kélip chiqqan hökümranlar qatlimi arisida terepbazliq we guruhwazliq ziddiyitining ötkürleshkenliki, yang zéngshinni merkez qilip, jin shurén, du farong qatarliqlarni asas qilghan «shenshi-gensu guruhi» bilen pen yawnenni merkez qilghan «xunen guruhi» arisidiki hökümranliq hoquqi talishish ziddiyiti we kürishining yuqiri pellige chiqqanliqi, mezkur siyasiy özgirishning del ene shu ziddiyetning netijisi ikenlikini otturigha qoyidu.
-1928yili 7-ayning 7-künidiki bu siyasiy özgirish gerche uyghur qatarliq yerlik milletlerning qozghilang heriketliri we yaki ularning biwasite qatnishishi bilen ishqa ashurulmighan bolsimu, emma u militarstlarning mustebit tüzümining yoqilish muqeddimisini achqan we ularning ichki qismidiki ziddiyetlerning neqeder ötkürlükini pash qilghan idi. Shuning üchün jin shurén hökümranliqining üchinchi yili , yeni 1931-yili qumul qozghilingi partlap, bu qozghilang uyghur qatarliq musulman xelqlirining azadliq herikitige aylinip, tengri téghining jenubiy we shimalining 20-esir siyasiy hayatidiki zor dawalghushni yaratqan idi.

http://www.trt.net.tr/uyghur/

Milletler bilen milletlerning ottursidiki kultural we étnik qérindashliq tildin bashqa medeniyet, irisiyet we kolliktip pissixologiye tereptiki alahiyidilikler teripidinmu belgilinishi kérek.Ilgiri milletlerni we milliy qerindashliqni belgüleshte peqet til, jughrapiye, yeziq qatarliqlar ölchem qilinp kelingenidi. Emdi bolsa til jehettiki ortaqliqni milliy qérindashliqning ispati we pakiti süpitide qollunishning allaqachan waqti ötüp ketkenligi melum boldi.

Bizning tilimizda sözlishidighan, medeniyet we örpi-adet tereptin tesirimzge uchrighan düshmen xeliqler bar bolghandekla, biz bilen bir  dewlet yaki bir jughrapiyelik rayonda yashimaydighan, erisiyet we kultur tereptin qan-qerindash kilidighan nurghun xeliqler barliqini eqlimizgimu keltürmey yashawatimiz.

Magarlar, Bulgharlar, Girmanlardin bashqa Finlar qatarliq Sikandinawiyediki bir qisim milletlerge oxshashla Yehudiylar teximu toghrisi Aschkinazilar bilenmu qérindash kélidighanliqimiz heqqide kultural,  tarixiy we arxiologiylik menbeler bilen yéngi-yéngi uchrishiwatimiz. Tarixning medeniyet, érisiyet we dinlar heqqidiki chökündilliri uchur almashturush tarixning herqandaq dewrige qarighanda tiz yükselgen bu yillarda asta-asta su yüzige chiqip, 21-esir untulup ketkinige qanche ming yillar bolghan qan-qérindash xeliqler yene uchrishidighan bir dewir bolidighandekla qilidu.

Möhtirem Kasim Mirshan ependi, Emel Esen xanim we Nuray Bilgili xanim… qatarliq yene nurghun milliy alimlirimizning qedimqi xeliqler, tamghalar, motiflar, simwollar we sennetke ayit izdinishliri digital imkanlarning yardimi bilen tepekkurimizni qanatlandurup, mumyagha aylinip, zamanning qapqarangghu qebristanliqigha kömülüp yatqan dunyani ghuwa yorutushqa bashlidi.Bolupmu irisiyet we gen tetqiqatchisi Ilhan Chengiz qatarliqlarning yiraq qedimqi ejdatlirimiz, ottura esirdiki xishi-eqrebelirimiz we bügünki qewmi-qérindashlirimiz heqqide élip barghan irsiy izdinishliri untulup ketkinige qanche ming yillar bolghan qan béghimizgha nur chüshürmekte.

Tarixchi, arxolog, tilshunas we biologlarning ortaq izdinishliri Uyghurlarning ejdadliri bilen Jehudiylarning ejdatlirining ottursidiki sirliq munasiwetlerni ilmiy tekshürüsh, tetqiq qilish we bilimge aylandurush arqiliq insaniyetke aqturulushni teqezza qilmaqta. Qedimqi dewirde parallil yashighan xeliqlerning kolléktip yoshurun éngidiki sheyi we hadisiler ortaq bolup, u keyinki waqitlarda shu milletlerning siyasiy, iqtisadiy we kultural tereqqiyatining yönülishini belgüligen.Ersiyiti, milliy xaraktiri, medeniyiti ortaq xeliqlerning tarixidiki kechmishlirining ortaqliqi kishini heyran qalduridu.Uyghurlar tarixiy melumatlargha qarighanda intayin qedimqi bir xeliq bolup, uning béshidin ötkenliri insaniyetning xéli zor bir böligining öp-öz kechürmishidek qilidu.

Qedimqi Uyghurlarning bir qoli bolghan Hazarlar Otura Asiya, Sherqiy Awropa we Ottura sheriqte qanche ming yil bash qehriman bolup yashidi.Yiraq sheriqte ata wetendiki Uyghurlar, gheripte Hazarlar soda yollirini jiddiy kontrul astida tutup, dunyaning medeniyat we iqtisad tereqqiyati üchün öchmes töhpilerni qoshti.Ular yaratqan yüksek medeniyetning yiltizini peqet  Qedimqi uyghur medeniyiti sözlüki arqiliq téximu yarqin chüshendürüsh mumkin.

Nurghun xeliqler ilgiri bir yerde yashap kéyin ayrilip ketken bolsimu ularning arisidiki qan we medeniyet tereptiki erisiyet bugüngiche saqlinip keldi. Buningdin Awropa, yiraq sheriq we ottura sheriqtiki bezi milletlerning medeniyet we étnik baghlinishlirini körüwalalaymiz. Uyghurlar bilen Anadolu we kawkaziye diki türkiy xeliqlerning ichidiki bagh nisbiten ayding bolup, Osmaniye émparatorlirining yiltizining Uyghur(Kök Türk) hökümdarlirining nesebige bérip chétilidighanliqini hemme adem blidu.Emme tarixtiki Ibraniy milletlerning qirali dep atalghan hezriti Dawut we hezriti Sulayman bilen qanuniy Sultan sulaymanning tuqqanliqini bilidighanlar az. Osmaniye Émparatorliridin Sultan Sulayman dunyawiy shexis bolup, ene eshundaq sirliq sewepler tüpeylidin bügünki kündimu Yehudiy qatarliq nurghun yat milletler teripidin hürmet bilen xatirlinip kelmekte!

Hazarlar Yudayizimgha itiqat qilghan Uyghur nesillik xeliq bolup, ilgiri büyük asiya hun emparaturluqi, kök türk emparaturluqi we uyghur emparaturluqining qurulishida aktip rol alghan xeliqtur.Yehudi dinigha étiqar qilidighan hazarlarning qachandin bashlap shu dingha étiqat qilghanliqini, qachandin bashlap Awropadiki dewletlerge tarqilip ketkenlikini ispatlash qiyin bolsimu, ularning medeniyiti Türük medeniyitining eneniwiy éqinigha mas tereqqiy qilip, gherip medeniyiti bilen sheriq medeniyiti arisida yüksek bir dolqun shekillendürgen.Nuray Bilgili xanim Hazarlar yaratqan yüksek medeniyetning misali süpitide :

Türk Hazar Devleti Parası. Üzerinde Türk Oğuz Salur Boyu Tamgası Vardır. Ayrıca „Üç“ ya da „İç“ okunan Türk Runesidir. Paralarında „Türk Runik Yazısını“ Kullanmışlardır,-dep yazidu FB seyipiside pexirlinip turup.

Möhtirem Nuray Bilgili xanim ejdatlirimiz bilen Yehudilarning erqiy we kulturla qérindashliqi heqqide toxtulup-586’dan sonraki Bizans kaynaklarında Hazarlar, „Türkler“ olarak geçmektedir ve çoğu, 740’lı yıllarda Museviliği benimsemiştir. Hazar kelimesi, gez(mek) anlamına gelen kaz- kökünden türemiştir. Ka-zar; gezer yani serbest dolaşan, bir yere bağlı olmayan anlamına gelmektedir. Hazarların bir süre Büyük Hun Devleti’ne bağlı kavimler arasında bulunmuş olmaları ihtimali vardır.

Bizans İmparatoru III. Leo, oğlu V. Konstantin’i Hazar kağanı Bihar’ın (sonradan İrene adıyla vaftiz edilecek) kızı olan „Çiçek“ ile evlendirmiştir. Bu evlilikten doğan IV. Leo Hazar, 25 Mart 775’te tahta çıkmıştır. Aslında şuna bağlıycam. 6 ve 7. yüzyıllardan sonra görülen Bizans eserlerinde, „Türk Özelliği“ dediğimiz ve mitsel ve ritüel geçmişi olan ikonografiler de dikkat çeker. Yazma eserlerde ve Mozaiklerde sadece Türk-Moğol halklarına özgü mitsel ve ritüel bir gelenek olan „At Kuyrukları“ bağlıdır. Ve Türk usulü Tamgalıdır..Hazar Türklerinin hanedan mensubu olmaları ile birlikte, Paralarda da sıkça Ay-Yıldız sembolleri kullanılır.. -dep yazidu 

Bu heqte éngilizche menbelergimu bash urushqa erziydu.

TURKIC KHAZARIA

The Khazars (Turkish: Hazarlar, Tatar: Xäzärlär, Hebrew: כוזרים (Kuzarim),[7] Arabic: خزر (khazar), Russian: Хаза́ры, Persian: خزر, Greek: Χάζαροι, Latin: Gazari[8][9]/Cosri[10]/Gasani[11][12]) were a semi-nomadic Turkic people who created what for its duration was the most powerful polity to emerge from the breakup of the western Turkish steppe empire, known as the Khazar Khanate or Khazaria.[13] Astride a major artery of commerce between northern Europe and southwestern Asia, Khazaria became one of the foremost trading emporia of the medieval world, commanding the western marches of the Silk Road and played a key commercial role as a crossroad between China, the Middle East, and Kievan Rus‘.[14][15] For some three centuries (c. 650–965) the Khazars dominated the vast area extending from the Volga-Don steppes to the eastern Crimea and the northern Caucasus.[16]

GÜLFER ÜLGENTAY

Batık Uygarlıkları incelediğimizde; bildiğimiz ya da bize şimdiye kadar ders kitaplarında anlatılan resmi tarihin birçok eksiklikleri hatta yanlışları olduğunu görebiliyoruz.

Batık kıta Mu’nun keşfedilmesiyle birlikte insanlığın ve dünyamızın tarihine daha farklı bir gözle bakmak zorunda kalıyoruz.

Geçmişimizin ya da dünyamız üzerinde yaşamış olan uygarlıkların, bilinenden çok daha eski olduğunu ve bu uygarlıkların; gelişmişlik düzeyi, kullandığı eşyalar v.s. gibi birtakım arkeolojik bulgulardan çok daha önemli “ezoterik” bilgilere sahip olduğunu görebilmekteyiz.

Bu sebeple, Mu Uygarlığının günümüzdeki tarih anlayışından daha derin bir anlayışla ele alınması gerekmektedir.

Üzerinde yaşadığımız Anadolu toprakları birçok uygarlığın beşiği olmuştur.

Ayrıca Anadolu’nun güneydoğusundaki Mezopotamya bölgesinde kurulan Sumer, Babil, Asur gibi önemli uygarlıklarla da sürekli bir etkileşim içinde bulunmuştur.

Ancak bilinen tarihin biraz daha derinlerine inip baktığımızda (özellikle Anadolu’da) bugüne kadar pek dikkate alınmamış Batık Uygarlıklarla Anadolu arasındaki bağlantı oldukça dikkate değerdir.

Ezoterik bilgilerimize göre Doğu ve Batı uygarlıklarının iki ana kaynağı vardır.

Bunlardan biri “Atlantis” diğeri de büyük Anavatan “Mu Uygarlığı”dır.

Batık Mu Uygarlığı konusunda elde mevcut belgeler o kadar birikmiştir ki, bu belgelere dayanarak dünya beşer tarihinin geçmişi yeniden yazılsa, kuşkusuz pek çok şey değişecektir.

Bu büyük kıtanın varlığını kanıtlayan belgelere genel olarak baktığımızda şunlara rastlarız:

1.Hindistan, Çin, Burma, Tibet ve Kamboçya’da bulunan çeşitli yazılar, kitaplar;

2.Naanckal tabletleri, kitabeler ve efsaneler;

3.Yukatan ve Orta Amerika’da bulunan eski Maya yazıtları, tabletler, semboller ve efsaneler;

4.Pasifik adalarında özellikle Tahiti, Samoa, Tonga, Cook gibi adalarda bulunan arkeolojik kalıntılar;

5.Meksika ve Meksiko City yakınlarında bulunan taş tabletler;

6.Kuzey Amerika’da bulunan ilkel Amerikalıların yazıları ve kitabeleri;

7.Eski Yunan filozoflarının kitapları.

Bu belgelerden en önemlileri arkeologların da bilimsel belge olarak gördükleri pişmiş topraktan yapılmış tabletlerdir.

Bu tabletlerdeki bilgilere göre;

Mu Uygarlığı, Pasifik Okyanusunda var olan on binlerce yıl önce yeşermiş ve yaklaşık 12.000 yıl önce çeşitli depremler ve volkan patlamalarıyla birlikte sulara gömülmüş olan bir uygarlıktır.

Atlantis kıtasıyla Mu kıtası hemen hemen aynı dönemde batmış olmasına rağmen Atlantis daha çok tanınır.

Oysa bugünkü bilimsel bulguların ışığında, Mu kıtasının Atlantis’ten çok daha yaşlı bir kıta olduğunu, üzerinde yüz binlerce yıl pek çok kültürün oluştuğunu, bu kültürlerin Ana kıtadan Atlantis ve diğer bölgelere yayıldığını ve Dünya tarihinde en az Atlantis kültürü kadar önemli bir yeri olduğunu öğrenmiş bulunmaktayız.

J.W; Mu uygarlığının eldeki mevcut belgeler incelendiğinde 50.000 yıldan daha önce başladığını söylemektedir.

Ve bu tarihi jeolojik araştırmalar da doğrulamaktadır.

MU konusuyla Atatürk de ilgilenmiş, o dönemde birçok tarihçimizi bu konuda araştırmalar yapmak için görevlendirmiş ve New York’tan getirttiği Churchward’ın eserlerini bölümlere ayırtarak resmi ve özel kurumların 60 kadar çevirmenine kısa sürede tercüme ettirmişti.

Atatürk bu çeviriler üzerinde önemle durup pek çok notlar alarak bu konudaki çalışmalarını sürdürdü.

Ayrıca o dönemdeki tarihçilerimizden Tahsin Mayatepek’in Mu Uygarlığı ile ilgili Meksika’da yapmış olduğu araştırmalarının raporlarını da incelemiş ve konudan çok etkilenmişti.

Atatürk, özellikle
-İnsanın yaratılışı,
-Mu’nun insanlığın anayurdu olduğu,
-İlk insanın orada yaratıldığı,
-Mu’nun batış nedenleri,
-Göçleri, kolonileri;
-Orta Asya, Uygurlar ve Anadolu ile ilgili kısımların altlarını çizerek okumuş ve notlar almıştır.

Bu şekilde Atatürk Türklerin kökenini araştırmaya yönelik daha pek çok çalışmalar yapmış, Türklerin Maya ve İnkalarla olan benzerliklerini bulmuştur.

Atatürk’ün o dönemde dilimize çevirttiği J.Churchward’ın kitapları bugün Anıtkabir’de Atatürk’ün kitaplarının bulunduğu bölümdedir.

(J. Churchward’ın elli yıllık araştırmalarını içeren MU uygarlığı ile ilgili dizi kitaplar Ege Meta Yayınları tarafından yayınlanmıştır.

İlk çıkan kitap “Batık Kıta Mu’nun Çocukları” dır. İzmir,1999)

MU UYGARLIĞININ KEŞFİ

Mu Uygarlığını tanımamızı sağlayan ilk araştırmacı, İngiliz Albay James Churchward’dır.

J.Churchward Mu ile ilgili ilk araştırmalarına Hindistan’da bulunduğu sırada başlamış ve elli yılı aşkın bir zaman içerisinde tüm dünyayı dolaşarak Mu ile ilgili pek çok belge elde etmiştir.

Aslında pek çok kutsal kitapta ve pek çok kültürün mitolojisinde Pasifik Okyanusu’nda bir kıtanın yer aldığına, bu kıtanın üzerinde on binlerce yıl hüküm süren ileri bir uygarlığın yeşermiş olduğuna ve bu uygarlığın yozlaşarak yok olduğuna dair atıflar yer almaktaydı.

Örnek;

-Hintlilerin”Ramayana Destanı” nda, -Maya Kutsal metinlerinde ve -Mısır’ın Ölüler Kitabı’nda kısmen ya da açıkça Mu Uygarlığından söz edilmektedir.

Fakat Mu Uygarlığını dini ve mitolojik kimliğinden sıyırıp, konuyu bilimsel bir temele oturtan ilk kişi J.Churchward’dır.

Hindistan’da görevli bulunduğu sırada bir tapınağa konuk olan J.Churchward Batık Mu Uygarlığı hakkında ilk bilgilerini bu tapınaktaki arşivlerden edinir.

Naga-Maya dili denilen, çeşitli şekillerden, sembollerden oluşan çok eski ve ölü bir dilde yazılmış olan bu tabletler Mu kutsal metinlerinden kopya edilmiştir.

Naga-Maya dili Hindistan’daki arkaik sanskritçe olarak bilinen en ilkel Hint dilinden daha eskidir.

J.Churchward Naga-Maya dilini bilen başrahipten bu ölü dili 2 yıllık bir çalışma sonunda öğrenir.

Ve rahibin de yardımıyla bu tabletlerde yazılanları çözer.

Burada yazılanlara göre, bu yazılar 15.000 yıl önce yazılmış olup Hindistan’a Mu’nun bilim rahipleri dedikleri “Naakaller” tarafından getirilmiş tabletlerdir.

J.Churchward bundan sonra Güney Pasifik adalarına, Orta Asya’ya, Mısır’a, Sibirya’ya, Birmanya’ya, Avustralya’ya, Orta Amerika gibi daha birçok yerlere giderek Mu’nun varlığına ilişkin pek çok kanıt elde eder.

J.Churchward’dan başka Amerikalı bir Jeolog-arkeolog olan William Niven da 1921-1923 yılları arasında yaptığı Meksika kazıları sırasında bulduğu 2600’ü aşkın tabletlerde Mu Uygarlığı’nın varlığına ilişkin geçerli kanıtlar elde etmiştir.

-Tabletleri inceleyen Carneige Enstitüsü uzmanları bunların gerçek tabletler olduğunu ve şimdiye dek bilinen hiçbir uygarlığa ait olmadıklarını açıklamıştır.

Niven’in araştırmalarını duyan Churchward Meksika’ya gelerek bu tabletleri inceler ve bunların Hindistan’da gördüğü tabletlerdeki Naga-Maya diline çok benzeyen bir dilde yazılmış olduğunu görür.

Bu tabletler bugün Meksika Müzesi’nde bulunmaktadır ve 12.000 yıl önce yazıldığı düşünülmektedir.

Niven ve Churchward’ın bulduğu tabletler dışında Mu’ya ilişkin diğer bilimsel belgeler ise şunlardır:

-Yukatan’da hazırlanmış eski bir Maya kitabı olan “Troano El Yazması”. Bugün British Museum’da bulunmaktadır.

-Troano El Yazmasıyla aynı yaşta olan bir başka Maya kitabı “Cortesianus Kodeksi” ‘dir.

Bugün Madrid Ulusal Müze’de bulunmaktadır.

– Paul Schlieman tarafından Tibet’te bir Budist tapınağında bulunan “Lhasan Belgesi”

-Yukatan’da Mu kıtası anısına inşa edilmiş Uxmal Tapınağı’ndaki Yazıtlar yaklaşık 12.000 yıllıktır.

Bu tapınakta “Geldiğimiz yer olan Batı ülkelerinin anısını korumak için inşa edilmiştir” diye kabartma yazılar bulunmaktadır.

-Meksiko şehrinin 60 mil güneybatısında yer alan “Xochicalo Piramiti Yazıtları”.

Bu piramit üzerindeki kabartma yazılara göre “Batı ülkelerinin yıkımının anısına” inşa edilmiştir.

-Dr. Niven’in Alaska’da bulduğu Mu kıtası sembolleriyle işlenmiş bir totempol.

-Platon’un “Timeus ve Critias” adlı eserinde batık kıtaya dair şu sözler geçer: “Mu ülkesinde 10 halk vardı.”

Tüm bu belgelere dayanarak, özellikle Churchward’ın bulduğu tabletlerdeki yazılar ayrıntılı olarak “Dünya ve insanın yaratılışını ve insanın ilk zuhur ettiği yerin Mu olduğunu” ifade ediyorlardı.

Bu tabletlerdeki yaratılış öyküsü kutsal kitaplardaki yaratılış öyküsüne çok benzer bir şekilde anlatılmıştı.

Ayrıca; kayıp kıtanın Pasifik Okyanusunda, Amerika ve Asya kıtaları arasında bulunduğunu, Kuzey Hawaii’den Fiji ve Paskalya adalarına kadar uzandığını, doğusu ile batısı arasında 9.500 km, kuzeyi ile güneyi arasında yaklaşık 4.500 km’lik bir mesafe olduğunu anlatıyordu.

Kıta deniz ve boğazlarla birbirinden ayrılan 3 ana kara parçasından oluşuyordu.

Pasifik Okyanusu’na tek tek ya da gruplar halinde dağılmış kayalık adaların tümü, bir zamanlar Mu kıtasının birer parçasıydılar.

Bu kıta üzerinde yaşayanlar yeryüzünü kolonize etmişlerdi.

Mu kıtası bundan 12.000 yıl önce korkunç yer sarsıntılarından sonra, su ve ateş girdapları içinde kaybolup sulara karışmıştı ve beraberinde 83.000 yıllık bir uygarlığı da götürmüştü.

MU UYGARLIĞI VE ANADOLU

MU Uygarlığının, yukarıda incelemiş olduğumuz kolonileşme hareketlerinde her iki ana kolonileşme hattının (Doğu ve Batı) üzerinde yaşamakta olduğumuz Anadolu toprakları için önemli bir yeri olduğunu görmekteyiz.

MU halkının bir kısmının Doğu koloni hattıyla Anadolu’ya gelip ilk atalarımızı oluşturduklarını, Batı koloni hattını incelediğimizde ise MU kıtasının en önemli kolonilerinden birinin büyük Türk devletlerinden biri olan UYGURLAR’ın ataları olduğunu görmekteyiz.

Ayrıca tarih boyunca Anadoluyla etkileşim içinde olan Mezopotamya bölgesindeki Uygarlıkların atalarını da MU’dan göç edenlerin oluşturduklarını biliyoruz.

Anadolu halkının en eskisinden en yenisine, yani en son göç olan Oğuzların göçüne kadar bütün beslenme kaynağı Moğolistan’dır.

Ve Moğolistan bölgesini de MU’dan göç eden Batı kolonilerinin bir kolu oluşturmuştur.

Atlantislilerin göçü nasıl Mısır’ı meydana getirmişse, orayı kendileri için büyük bir göç yeri ve temel bir vatan yapmışlarsa, MU Uygarlığı’nın insanları da Uygurları temel olarak seçmişlerdir.

Dolayısıyla iyilik ve güzellikle, felsefeyle ilgili bütün bilgileri oraya nakletmişlerdir.

Uygurların kaynağı bugünkü Moğolistan ve Gobi Çölü’nün dağ yamaçlarına yakın olan bölgelerdir.

“Uygurların inanç, bilim, sosyolojik yaşam, insan ve doğa arasındaki denge, insan ve kozmos arasındaki yapılar bakımından getirip bıraktıkları esaslar çok doğrudur.

Büyük Uygur göçüyle birlikte MU bilgeliği ve Atlantis teknolojisiyle yetişmiş olan büyük insanlık güçleri de, zekası ve zihni de göç etti.

Onların içinde karışmış birçok varlıkta tohum halinde kapasite mevcuttur.

Bu kalıtımın artık ne Atlantis’te ne de MU’da olmayışı, bunların sadece bir kısmının Mısır taraflarında, bir kısmının da Uygurlar’da kalışı çok önemlidir.

Bu insanların en çok taşıdıkları özellik, duyular dışı algılamayla ilgili kodlardır.

Bunlar mükemmel bir şekilde hiçbir bozulmaya ve eksilmeye yer bırakılmadan o varlıklar tarafından göçlerle bu ülkeye, Anadolu’ya yeniden getirilmiştir.

Kaybolmuş o yetenekler o insanlar tarafından tekrar yayılmıştır.

Bu nedenle Anadolu insanının hepsi ister istemez sürekli bir şekilde üst planlarla irtibat halinde yaşar.

Bizim iç yüzümüz sürekli bir şekilde ruhsal dünyaya dönüktür.

Çünkü doğamızda, taşıdığımız DNA’larda bu tarafımız gelişmiştir.

Bunlar, bize anavatanımız MU’dan, Uygur akımından intikal eden bir vazife mirasıdır.

Anadolu insanının vazifesi, MU’da ve Atlantis’te olan, kendisinden sonraki büyük insanlık kitlesinin üzerine bırakacağı bilgi intikalini sağlamaktır.

MU Uygarlığının bize naklettiği en büyük bilgilerden biri, tek olan ve kendi kendisiyle sınırlanmış olan bir Mutlak’ın, bir Yaradan’ın ve bir yaratılışın olduğudur.

Bu DNA’ya sahip olan varlıkların birinci temel ilkesi budur.

Ve en büyük vazifeleri de bu ilkeyi yeniden yaratmak ve sahip olabilmek, bunu şuurlu bir şekilde yaşamanın yollarını sağlamaktır.

Birçok bilgilerin uzaylılar tarafından insanlara verilmiş olması gerekmez.

Bizim elimizdeki birçok bilgiler dedelerimizin dedesinin, belki bin kuşak ötedeki enkarne olmuş ruhsal varlıkların bıraktığı mirastır.”

ARKEOLOJİK BULUNTULAR

Mu kıtasıyla ilgili arkeolojik buluntuları incelediğimizde ilk olarak James Churchward’ın sözünü ettiği iki bronz heykelcik ile karşılaşmaktayız.

James Churchward’a göre bu heykelcikler Anakara’da ya da eski Uygur kentlerinden birinde yapılmış olmalılar.

Bu heykeller, büyük yönetici Mu’nun simgesidir.

Bu heykelcikler eğer Uygur kökenli ise, 18.000 ile 20.000 yıl kadar eski, Mu kökenli ise de, yaşının tahmin edilmesi bile mümkün değildir.

Heykellerin işçiliğindeki incelik dikkat çekicidir.

Bu iki heykelcikten başka Britanya Müzesi’nde Mu’da imal edildiğine hiç kuşku olmayan üç asa bulunmaktadır.

Mu’nun varlığına ilişkin kanıtların bir kısmı da Pasifikte Mu’dan arta kalan adalarda rastlanan arkeolojik kalıntılardır.

Mu’nun 7 büyük kentinden birinin yakınlarında bulunan Panape adasında duvarlarının yüksekliği 10 m’yi aşan, boyu 100 m’yi bulan bazalt bir tapınak vardır.

Tapınağın duvarlarında Mu uygarlığının kutsal sembollerinin çoğunun kabartmaları bulunmaktadır.

Tapınağın çevresinde bir labirent, bir piramit ve geniş yeraltı geçitleri bulunmuştur.

Uzmanlar, bu yapıların ancak yüksek bir uygarlığın ürünü olabileceklerini açıklamışlardır.

Ponape civarındaki adacıklardan biri olan Non Madol adasında ise, ağırlıkları 10‘ar ton olan binlerce bazalt sütundan kurulu bir yapıya rastlanmıştır.

Bu yapılar deniz altında devam etmektedir.

Mu’dan arta kalan anıtlardan en ilgi çekici olanları ise Paskalya adasında bulunan dikili dev heykellerdir.

En büyük heykel henüz bitmemiş durumda bir taş ocağında bulunmuştur ve yüksekliği 20 m.’dir.

Diğer heykellerin çoğu 50 ton ağırlığında ve bazıları 10.5 m. boyunda olup sayıları 600’e yakındır.

Ada yerlileri herhangi bir yazı şekli kullanmamalarına karşın, adada çok eski tabletler mevcuttur.

Bu tabletlerdeki yazıya Dünya’da bir tek yerde, Paskalya adasından oldukça uzakta bulunan, Mu kolonilerinin bulunduğu Hindistan’da İndüs Vadisi’nde rastlıyoruz.

Bugün Paskalya adası olan yer o günlerde Mu kıtasının bir parçasıydı ve bugünkü yerlilerin o heykelleri yapan kişilerle bir akrabalığı yoktu.

Bugünkü yerliler o heykelleri yapanlardan çok daha alt bir uygarlık seviyesinde yer alırlar.

Pasifikte bulunan Tonga Tabu adasında, adanın doğal yapısında hiç taş bulunmamasına rağmen 70’er tonluk sütunlardan oluşan bir kemer bulunmaktadır.

Sütunların üzerindeki diğer taş ise 25 ton ağırlığındadır.

Raratonga ve Kangaia adalarında Paskalya adasında bulunan tablette ve efsanede sözü edilen, devasa taşlarla yapılmış yaşı meçhul bir taş yol bulunmaktadır.

Navigator, Cambier, Rapa adalarında ve Borneo’da dev platformlar, dev şato kalıntıları ve Mısır’ınkinden çok daha eski mumyalar bulunmuştur.

MU’DA YAŞAM

Mu’nun yok oluş döneminde, bu ülke halkı son derece gelişmiş yüksek bir uygarlık düzeyinde bulunuyorlardı.

Ayrıca mimarlık, büyük taş mabetler ve saraylar inşa etmede de çok ilerlemişlerdi ve anıt olarak dikilen yekpare taş blokları işlemenin ustasıydılar.

Mu ülkesi dünya medeniyetinin, eğitimin, ticaret ve alışverişin baş merkeziydi.

Bilim konusunda da günümüzden hayli ilerdeydiler.

Buna hiç şaşmamalı, çünkü onlar iki yüz bin yıllık bir deneyim ve gelişimin sonuna varmışlardı.

Biz ise beş yüz yıllık bir iddiada bile bulunamıyoruz.

Eski bir Maya yazıtı olan Troano yazmasına göre; kıtada 10 kabileden meydana gelen 60 milyon insan yaşamaktaydı.

RA-MU dedikleri seçkin bir krala sahiptiler.

Burası geniş düzlükleri olan güzel, tropik bir ülkeydi.

Hayat neşe ve mutluluk içinde geçiyordu.

RA-MU imparatordu ve hiyerarşinin şefiydi.

İmparatorluğun sembolü yükselen güneşti, adı ise Güneş İmparatorluğu idi.

Bu yükselen güneş sembolü bugün dünyadaki çeşitli ulusların da amblemidir.

Mu ülkesi insanları, tabletlerdeki yazılara göre; ahlak ve bilgeliğe dayalı bir düzen içinde, kozmik yasa ve enerjilerle tam bir uyum halinde yaşıyorlardı.

Bu, bugünkü dünya insanlığının temsilcileri olan bizler gibi tabiata karşı savaş halinde olan bir yaşam olmayıp, İlahi İrade Kanunları doğrultusunda, doğayla iç içe, kendini doğadan soyutlamadan bir yaşam anlayışı ve uygulamasıydı.

Günümüzde dünyada özlemini çektiğimiz fakat bir türlü kuramadığımız spiritüel bilim ve yaşam tarzı MU‘nun son günlerine kadar yaygın olarak uygulanır haldeydi.

MU’lular, başta din adamları olmak üzere duyular dışı yeteneklere (telekinezi, duru-görü, duru-işiti…) doğuştan sahip bulunuyor ve bunları normal olarak kullanıyorlardı.

MU’nun bilim rahipleri kaynaklarda Naakaller olarak geçmektedir.

Bunlar gerek göçler gerekse göçlerden önce dünyanın çeşitli yerlerine giderek, bilimin Anavatan MU’dan dünyanın dört bir yanına yayılmasına yardımcı olmuşlardır.

Bilim ve uygarlık MU anavatanından dünyanın dört bir yanına bu şekilde yayılmıştır.

Günümüzdeki bunca ilerlemeye rağmen hala hasretini çektiğimiz savaş, kavga ve çevre sorunları bulunmayan bir yaşam şeklini normal olarak yaşayan MU sakinlerinin kuşkusuz buna yakışır bir Yaradan inançları vardı.

Hepsi de ruhun ölümsüzlüğüne inanıyordu ve semboller vasıtasıyla “İlahi Varlığa” ibadet ediyorlardı.

Bugünkü Pasifik Okyanusunda Amerika’yla Asya arasında bulunan ( o zamanki) MU kıtasında, Paskalya adasında bulunan yazıtlara göre, ılıman bir iklim hakimdi.

Bu kıtanın yemyeşil engin düzlükleri, pek çok sayıda ırmaklarla sulanarak daha da verimli hale geliyordu.

MU kıtasının ortaya çıkışı yine MU kökenli tabletlerden anlaşılmaktadır.

Bunlara göre, kıta denizden yükselerek oluşmuştur.

Yine, bu tabletlere göre geyikle sembolize olmuş ilk insan MU’da ortaya çıkmıştır.

Reenkarnasyon MU’da en temel bilgilerden biriydi ve canlılık halini ruhun bedene bağlı bulunmasıyla açıklıyorlardı.

Doğmak, bir varlığın beden üzerinde hakimiyet kurması demekti.

Bu hakimiyetin derecesi tecrübe ile artmakta ve gelişmekteydi.

Göksel gerçeklere ulaşılabilmesi için ruhsal varlıkların beden içinde tecrübeler yapması ve bunun için de birçok kereler doğması, yani beden değiştirmesi gayet doğaldı.

21. yüzyıla girme hazırlıkları içinde olan bugünkü bizlerin özlemini çektiğimiz gerçek sevgi anlayışının MU’da ayrı bir yeri bulunuyordu. “

Göksel Baba” kavramlarını sevgiyle özdeş tutarlardı.

Sevgisiz göksel gerçeklere ulaşmanın mümkün olamayacağını öğretirlerdi.

İnsanları kendilerine kardeş olarak bilen MU’da Tanrı’yı sevmek insanları sevmekle özdeş tutulurdu.

Görüldüğü gibi bu bakımdan da spiritüel yaklaşımla büyük bir benzerlik bulunmaktadır.

MU’DA YAZI

James Churchward’a göre MU alfabesi 16 harften oluşuyordu ve çok sayıda çift sesli bulunmaktaydı.

Harfler çeşitli şekiller ve semboller halindeydi.

Her harfin kendisini ifade eden üç ayrı gösterimi bulunuyordu.

Bunlardan ilki hiyeratik harfti ve saklı bir anlamı da mevcuttu.

İkincisi genel olarak kelime içinde kullanıldığı şekil, üçüncüsü ise ya sıfat ya da vurgu olarak kullanılıyordu.

Genel olarak kullanılan yazıdan başka sadece bazı Naakallerin kullandığı ve ezoterik anlamlar taşıyan bir hiyeratik yazı şekli de vardı.

İLK DİNI DİYAGRAM

Arkeolog Le Plengeon’un “Kutsal Sırlar Mabedi” dediği Yukatan’daki “Uxmal Mabedi”nde James Churchward’ın “İnsanlığın İlk Dini Diyagramı” dediği MU kozmogonik diyagramı bulunmuştur.

Bu diyagramda merkezdeki daire Güneş’in, Ra’nın ve Tanrı’nın kolektif simgesidir.

Ayrıca iki daire arasında, birbirine geçmiş iki üçgenden meydana gelen on iki ayırım, semanın (ötealemin) on iki kapısını simgeler.

Her kapı ise bir bilgeliği simgeler.

Ruh, bu “on iki” bilgeliğe sahip olunca, cennetin kapılarından geçebilir.

Ruh, öte dünyanın on iki kapısından geçmeden önce, on iki dünyasal kötü eğilimi yenmiş olduğunu kanıtlamak zorundadır.

Aşağıya doğru inen şeritler ise ruhun cenneti kazanması için tırmanması gereken yükselen yolu simgeler.

Yani ruh durmadan daha yükseğe, mükemmele doğru yükselmelidir.

Şerit sekiz bölümlüdür.

Sekiz öte dünyaya geçmeden önce, insanın geçmesi gereken sekiz yolu temsil eder.

Bu ilk dini diyagramdaki 12 sayısını daha sonra birçok uygarlığın dini panteonunda görmekteyiz.

Örnek.

Hintlilerin Vedalarında, büyük Tanrılar Dairesinde her zaman 12 Tanrı olurdu.

Hitit Panteonu 12 Tanrı tarafından yönetilir ve Yunan Panteonu da her zaman 12 Tanrı’dan oluşur.

KUTSAL DÖRTLÜ

W. Niven’in Meksiko City yakınlarında bulduğu 2600 adet tablet arşivi içinde bulunan tabletlerden birinin üzerinde çok özel bir işleme bulunmaktaydı.

Bu, yüz bin yılı aşkın süredir “Kutsal Dörtlü” olarak bilinen simgesel bir figürdü.

Bu büyük Kutsal Dörtlülere, eskiler birçok farklı isim vermişler ve bu figürler insanlığın dinsel anlayışlarında hep önemli bir yer tutmuştur.

Bu tablette Kutsal Dörtlünün tam olarak ne olduğu, kökeni ve işleyişi anlatılıyordu.

Buna göre bu sembol, Yaratıcı’dan süzülüp gelen Dört Büyük İlksel Kuvvettir.

İlk olarak, evren boyunca kaostan, yasa ve düzen haline evrimleşmişlerdir.

İkinci olarak, yaratıcının emriyle tüm şeylerin yaratılmasında yaratıcının idarecileri olmuşlardır.

Üçüncü olarak da, evren boyunca fiziksel alemin sorumluluğu onlara verilmiştir.

Bu açıkça gösterir ki Kuvvetlerin Kökeni, Yaratıcı’nın kendisidir, tüm diğer kuvvetler bu dört kuvvete nazaran ikincil ve bağımlıdırlar.

Kutsal Dörtlü sembolünün ortasındaki daire; Yaradan’ın, Güneş’in ve kral Ra-Mu’nun simgesiydi.

Dairenin içindeki sembol ise Mu alfabesindeki H harfine denk geliyordu.
(H harfi tabiatın dört gücünü simgeliyordu.)

MU’dan göç edenlerin hemen hemen tümünün kültürlerinde bu dört büyük kuvvet kavramının izleri görülür.

Haçla veya gamalı haçla yani svastikayla temsil edilen bu dört büyük kuvvet kavramı, çeşitli kavimlerde, çeşitli şekillerde sembolize edilmiştir.

Bu sembole MU kültürünün yayıldığı bütün kıtalarda raslanır.

Orta Asya Türkleri’nde, Tibet’te, Hititler’de, Urartular’da bu sembole hep rastlanmıştır.

Bu tür bilgileri Tibet tarikatlarından elde ettiği söylenen Hitlerin de bu sembolü çarpıtarak kullandığı görülür.

KOLONİLEŞME

MU’lular denizcilikte ileri olup, dünyanın en uzak yerlerine bile, hava taşıtları olmalarına rağmen genellikle deniz yoluyla giderlerdi.

Anakıta kalabalıklaşmaya başlayınca MU’nun denizcileri arasındaki bazı hırslı ve girişken gruplar yeni ve yaşanabilir adalar buldular.

Böylece MU kültürü önce kolonilere, oradan da tüm dünyaya yayılmış oldu.

MU’dan giden koloniciler kesinlikle sömürgecilik anlayışı taşımamışlardır.

Bir koloni, Anakaranın denetimi altında kendini yönetecek kadar geliştiği zaman bir koloni imparatorluğuna dönüşüyor ve buraya bir hükümdar atanıyordu.

Hükümdarın ünvanı, ”Güneş’in Oğlu”ydu; bu ona Anakara tarafından verilen ve Mu’nun yani “Güneş İmparatorluğunun” tebasından ya da onun oğlu olduğu anlamına gelen bir ünvandı.

Adadan ayrılanlara “Mayalar” adı verildi.

James Churchward ilk MU kolonisinin ne zaman kurulduğu hakkında kesin bir tarih bulamamıştır.

Tarihlendirilebilen ilk koloni Mısır’daki Nil deltasında yerleşmiş olan “Maya Kolonisi” yaklaşık 16. 000 yıl önce kurulmuştu.

Kolonileşmede başlıca iki ana deniz yolu izlendi.

İki esas istikamet, MU’dan hareketle Doğu ve Batıydı.

a-Doğu Kolonileri:

Doğu yönünde ilk yerleşimler, bugün Kuzey ya da Orta Amerika’nın Batı sahilleri olarak bilinen yerlerde gerçekleşmişti.

MU’dan çıkan iki temel hat bulunuyordu.

Bunlardan ilki MU’dan Yukatan’a ve Orta Amerika’ya oradan Atlantis’e kadar uzanıyordu.

Diğeri ise; Atlantis’ten Akdeniz ve Anadolu’ya sonra da Çanakkale Boğazı yoluyla Karadeniz’in güneydoğusuna dek gitmekteydi.

Anakaranın güney doğu kısımları Karya ülkesiydi.

MU’nun güney doğusundan çıkan, Karaib Denizine adını veren ve beyaz ırk olan grup Karalar ya da Karyalılar olarkak bilinen gruptu.

Bunlar Anadolu’ya kadar göç ettiler ve Troyalılar ile Anadolu’nun ilk yerlilerini ve Yunanlıların atalarını oluşturdular.

Günümüz tarihine baktığımızda ise Anadolu’da Karyalıların adına ancak M.Ö. 7. yüzyılda raslıyoruz.

Anadolu’nun güneybatı kıyısında yer alan bölgeye günümüz arkeologları Karia (Karya) adını vermektedirler.

Karyalılar kendilerini Anadolunun yerli halkı olarak tanıtmaktadırlar, ancak kullandıkları dil bugün hala tam olarak çözülememiştir.

Mu’dan hareket eden bir grup Karyalılar ise Orta ve Güney Amerika’ya yerleşti, bir kısmı da Doğu Afrika’ya kadar uzanarak çoğunlukla zencilerin atalarını oluşturdular.

b-Batı Kolonileri:

Batı kolonileri ise ilk olarak, Asya’nın Doğu kıyılarında ortaya çıktılar.

En bilineni, J. C’ın asıl güney yolu dediği Birmanya, Hint, Babil ve yukarı Mısır yoludur.

Bu yolu izleyenler asıl Nagalar’dı, ama sonraları yerleştiklerin yerin ismini aldılar.

Özellikle Hindistan’a gelen Nagalar, oradan Basra körfezini geçerek Fırat nehri ağzına yani bugünkü Mezopotamya bölgesine geldiler.

Orada yerleştikleri bölgede kendilerine Sümer, Akad gibi isimler verdiler.

Yani günümüz tarihinde bilinen Mezopotamya Uygarlıklarından; Babil, Akad ve Sümerler MU’dan göç eden Naga-Mayalardı.

Babil kelimesi Naga dilinde Güneş Şehri anlamına geliyordu.

Bu bilgilere göre Mezopotamya Uygarlıklarının tarihi 18. 000 yıl öncesine indirilebilmektedir.

İkinci yol, MU’dan Malezya Adaları’na sonra Güney Hint’e (Dravidalar olarak) ve sonunda Afrika’ya gider.

Afrika’daki koloni Güney Nubi’de yerleşerek, bugünkü Mısırlıların ataları oldular.

Diğer bir kolonileşme akımı Kişe-Mayalar tarafından Malezya Adalarından hareketle başka bir yol izleyerek başlar, nitekim Orta Amerika’da, Güney Amerika ve güney denizlerindeki adalarda onların izleri bulunmuştur.

Japonlar, Kişelerin kollarından biridir.

Bir diğer yol ise, Asya’nın kuzeyine yerleşen Moğolların yoludur.

MU’dan hareket eden en önemli batı yolu, kuzey kolonileşme hattı idi ve Ari ırkının ataları tarafından takip edilmişti.

Sonradan Uygur Türkleri olarak bilinen bu insanların Orta Asya’daki ilk yerleşim merkezleri Baykal gölünün güneyindeki Orhun ve Selenga ırmaklarının bulunduğu bölge olmuştur.

Uygur İmp. MU’ya ait olan koloni İmparatorluklarının ilki, en büyüğü ve en önemlisiydi.

Oysa günümüz tarihi Uygurlardan VI. yy. dan itibaren söz etmeye başlar.

Uygur İmparatorluğu, doğuda Pasifik Okyanusuna, batıda bugün Moskova’nın bulunduğu yere kadar uzanıyordu.

Uygurlar’ın tarihi, bir bakıma, Ari ırkın tarihidir, zira hakiki Ariler Uygurlar’dan gelirler.

Uygurlar Orta Amerika’da, üçüncü devirde, zincir halinde yerleşme yerleri kurdular.

Büyük manyetik felaketler ve dağların yükselmesiyle yıkılan İmparatorluktan sonra geride kalanlar ve onların soyları, Avrupa’da yeni koloniler kurdular.

Slavlar, Tötonlar, Keltler, İrlandalılar, Brötonlar ve Basklar, hepsi Uygurlar’dan gelmişlerdir.

Açık tenli, beyaz derili, mavi gözlü ve özellikle kuzeyde sarı saçlı olan Uygurlar, MU’nun ilk koloni İmparatorluğu oldular.

Uygurlar, İmparatorluğun yaklaşık yarısını, Mu batmadan önce yitirmişlerdi.

Diğer yarısı ise, Mu’nun batışının sonucunda silinmeye yüz tutmuştur.

Zaman içinde, Uygur İmparatorluğu içinde dallanmalar meydana gelmiş, Hindistan’a, Çin’e Afganistan ve İran yoluyla Anadolu’ya ve Balkanlara göçler olmuştur.

Uygur kökenli göçler birtakım doğal olaylar sebebiyle olmuştur.

Bugün bir çöl olan Gobi bir zamanlar bir iç denizdir ve bölge zengin ağaçlarla, meyvelerle ve hayvanlarla doluydu.

Yeni oluşumların ardından meydana gelen yükselişlere paralel olarak oralarda çöküşler oluşmuştur.

Gobi’nin çölleşmesine sebep olan iki tane büyük deniz Hazar ve Karadeniz’dir.

Hazar ve Karadeniz o zamanlar dağlık bölgelerdi.

Çökmeler başlayınca Gobi’nin suları da çekildi.

O sular Karadeniz ve Hazar Deniz’inin meydana gelmesine sebep oldu.

Bugün Karadeniz’in dibi hayvan cesetleriyle doludur ve bu yüzden zehirlidir.

J. C tarafından Tibet manastırlarından birinde keşfedilen Naakal arşivleri, 70. 000 yıl önce, Naakaller tarafından, Anavatan’ın kutsal ve vahye dayalı yazılarının kopyalarının Uygur başkentine nasıl getirildiğini anlatır.

MU’NUN BATIŞ SEBEPLERİ

a) Jeolojik Sebep:

MU kıtasının batışı bir anda olmayıp kademeli olarak gerçekleşmiştir.

Yerküre kabuğunun temel kayası olan granit, muazzam boşluklar veya yüksek seviyede patlayıcı özelliği arz eden volkanik gazlarla dolu cepler yüzünden kalbura dönmüş haldedir.

Bu cepler boşalıverince ara bölmeler, ayakta tuttukları kara parçasının sulara gömülmesine yol açacak şekilde çökmüştür.

Churchward’ın araştırmalaları, bu kadim uygarlığa ağır bir darbe indirmiş olan felaketin, kıtayı dik tutan ve birbirlerinden ayrı durumda bulunan, ama birbirlerine çatlaklarla veya yarıklarla bağlı olan bir dizi üst cepteki gazların boşalıvermesi sonucunda meydana geldiğini ispatlamaktadır.

İlk volkanik infilaklarla meydana gelen depremlerden MU’nun daha çok güney bölgeleri zarar görür.

Depremden ortaya çıkan dalgalar güney şehirlerini yok eder.

Volkanik patlamalar bir zaman sonra durur; yıkılan yerler yeniden yapılır, sosyal faaliyetler yeniden başlar.

Ancak birkaç nesil sonra yeniden başlayan depremler kıtanın geride adacıklar bırakıp tümüyle batmasına neden olarak, bu uygarlığın sonunu getirir.

MU’nun tümüyle batışı “Troano Belgesi”ne ve “Uxmal Mabedi” kayıtlarına göre 11.500-12.000 yıl önce vuku bulmuştur.

b) Ezoterik Sebep :

MU Uygarlığının batış nedenlerini Dr. Bedri Ruhselman Neo-Spiritüalizme dayanarak şöyle açıklamıştı:

MU Medeniyeti, zamanının en son realitesine varmıştı.

Bunun bir üst plana çıkabilmesi için, dünyada mevcut her olayda olduğu gibi, esas olan bir teşevvüş devresine girmesi gerekirdi.

Ve nitekim J.C’ın dejenerasyon dediği ve bizim de teşevvüş diye nitelendirdiğimiz olay zamanın realitesini aşmak için ortaya çıkmıştır.

J. C’a göre ise; Dünyada hiç bir millet, MU’lular kadar kendi inançlarına bağnazca bağlanmamıştır.

Tibet’te bulunan “Lhasan Belgesi”nde kıtanın batışı şöyle anlatılmaktadır:

“Şimdi deniz olan yere yıldız düştüğünde, yedi kent altın kapıları ve saydam tapınaklarıyla fırtınadaki yapraklar gibi sallandı. İnsanların çığlıkları ortalığı kapladı.

Tapınaklara koşarak kurtuluş aradılar.

Bilge RA-MU kalktı ve onlara şöyle dedi:

‘Sizlere bütün bunları önceden haber vermedim mi?

Hepiniz öleceksiniz ve yeni bir nesil doğacak .

O nesil üstünlüğünün, üzerine giydiği şeylerden olmadığını, kendisinin feda etmiş olduğu şeylerden meydana geldiğini unuttuğu an, sizlerin başına gelenler, onların başına da gelecek.‘

Dünyanın büyük idarecisi MU kıtası, depremlerle sarsıldı.

Kıta iki kere kalktı ve ateşler içerisinde gözden kayboldu. ”

Şimdi bu bilgiye göre diyebiliriz ki;

Bir medeniyet ne kadar yüksek, ne kadar parlak ne kadar kapsamlı olursa olsun, eğer bağnaz denecek kadar bağlı ve hareketten yoksun kalırsa, o medeniyet teşevvüşe düşmeye yüz tutar.

Bu bir tabiat kanunudur.

J. C diyor ki: MU medeniyeti asla dogmatik değildir.

Buna rağmen son zamanlarda sanki dogmatik bir bağnazlıkla realiteler dondurulmuş ve putlaştırılmıştır.

Böylece o güzel realiteler, yerlerini hurafelere ve batıl inançlara terk etmiş ve teşevvüş başlamıştır.

Diyebiliriz ki;

Bir uygarlık ne kadar geniş kapsamlı, kütlesel ve ne kadar büyük olursa, ondan önce gelen teşevvüş devresi de o nisbette ağır ve tahammülü güç bir görüntü arz eder.

Demek ki MU medeniyetinin yıkılması bir icaptır.

Kaynaklar:
-Batık Kıta Mu Uygarlığı, Santesson, H. Stephan (Ruh ve Madde Yayınları)
– Batık Kıta Mu’nun Çocukları, Churchward, James (Ege Meta Yayınları)
-Ruh ve Madde Dergisi, Kasım, 1998

Hazırlayan: Gülfer ÜLGENTAY

http://www.turanizm.com/mu-ve-anadolu.html