Autori: Abduweli Ayup

Kishilerning hayatta tenning, dilning hozurisiz yashiyalmaydighanliqi éniq. Tenning telepliri qan’ghan halette her da’im shundaq bir kishining, bir xewerning, hadisining, pa’aliyetning künlirimizge xushalliq ata qilishini arzu qilimiz. Bezide asayish turmush, rahet xanelerde külke chaxchaq we azadilik ichide yashawatqandek qilimizyu yene nimilerningdur kemlikini hés qilimiz.
Bezide hetta qedirdanlargha yölek, ajizlargha quwet, zalimlargha lehet yasighimiz kélidu. Xiyalimizda bolsimu özimiz, muhitimiz we kelgüsimizning xojayini bolup baqimiz. Köz bilen körgili, qol bilen tutqili bolmaydighan bir menzil da’im bizni telpündüridu. Shundaq bir yerde özimizge xas, arzuyimizgha munasip yashighumiz kélidu. Arman’gha chushluq darmanimiz bolmisimu armansiz yashap bolalmaymiz. Istigenlirimiz tumanliq bolsimu ésimizdin chiqiralmaymiz, mushularning bash axirini tepekkur qilip baqsaq isteklirimiz we érishkenlirimizning qatlamliq bolidighanliqi közimizge tashlinidu. Bir qarisa insan mushu qatlamlarning ichide bezide qatlinip, bezide halqip; Gahi nishandin ézip ézip, gahi menzillerde ézilip yashawatqandek tuyulidu.
Men hayattiki behrimenlikning qatlimini hozur, shadliq we menadin ibaret üchke ayridim.
Biz qoghlishiwatqan behrimenlikke qandaq ihtiyajlarning türtke boluwatqanliqini chüshinish üchün pisxologiyege murajet qilip baqtim. Pisxolog maslow insandiki ihtiyajni mundaq besh qatlamgha bölgen iken. Birinchi qatlam insanning fizologiyilik ihtiyaji bolup yémek-ichmek, issinish, kiyinish, köpiyish qatarliq éhtiyajlarni körsitidu. Ikkinchi qatlam bixeterlik éhtiyajidur. Üchinchi qatlam mensubiyet yaki muhebbet ihtiyaji. Yeni insan bir jemetke, jem’iyetke, bir milletke mensup bolup, bir yaki birqanche insan bilen ortaq héssiyattin behrilinip yashashqa ihtiyajliq. Tötinchi qatlam hörmetlinish we étirap éhtiyajidur. Beshinchi qatlam özini ispatlash éhtiyajidur. Maslowning nezeriyisi boyiche qarighanda insandiki hozurgha bolghan telpünüsh fizologiyilik we bixeterlik éhtiyaj sewebidin bolidu. Chirayliq kiyim, oxshighan tamaq, yumshaq kariwat we ewzel maddiy kapalet insan’gha hozur bighishlaydu. Ademni jismani we bixeterlik ihtiyaji hozurgha ündep turuwatqan bolidu.
Behrimenlikning ikkinji qatlimi shadliqtur. Shadliq bilen hozurning perqliq qatlamgha ayrilishidiki seweb, ikkisining halqiliq perqke ike bolghanliqida. Bu perq öginishtur. Insan fizologiyilik we bixeterlik ihtiyajini qandurup hozurlinish üchün öginishke muhtaj emes. Emma shadlinish üchün ögenmey bolmaydu. Bu hayattiki shadliq bilen hozurning birinchi perqi. Mesilen, bir adem top oynashning yaki oynighanni körüshning shadliqigha irishish üchün topqa qiziqqan yaki top meshiq qilghan bolushi kérek. Resim sizishning shadliqigha érishish üchün resimge heweskar yaki mahir bolushi berheq. Muziy ziyaritidin shadlinish üchün penlerdin xewerdar bolghan bolushi kérek. Démek shadliq öginish bilen qolgha kélidu.
Hozur bilen shadliqning ikkinchi perqi, hozur birdemlik bolidu. Shadliq uzaqqa dawamlishidu. Mesilen, tamaqning hozuri qorsaq toyghandin kéyin yoqaydu. Kiyimning hozuri ten’ge yarashqan yaki beden issighandin kéyin bilinmeydu. Uning üstige bundaq hozur chektin ashsa hozursizliqni peyda qilidu. Mesilen, tamaqning hozuri qorsaq toyghuche bolup bundaq hozurni qorsaq toyghandin kéyin dawam qilghili bolmaydu. Emma shadliq uzaqqa dawam qilidu, cheklimilikke ige bolmaydu mesilen, toptin xushalliq tapqan kishi bir ömür topchi yaki top mestanisi bolushi mumkin. Walistin hozurlan’ghan kishi shu tiptiki muzikilardin hayati boyi zoq élishi mumkin. Hozur bilen shadliqning yene bir perqi, shadliq ademning mijezini berpa qilidu yaki özgertidu. Mesilen, uzaqqa yügürüshke qiziqidighan ademning mijezi qeyserlikke qarap tereqqi qilidu. Ussul muzikigha bérilgen kishining keypiyatini tengshesh iqtidari küchlük bolidu. Barliq janliqlargha ortaq bolghan ihtiyajlargha yallinip yashashtiin herikettin shadlinish, ahanglardin xushalliq tépishni bilish menche behrimenliktiki yüksilishtur.
Bezi kishiler özi söygen bir makanni qurup chiqish we güllitish, özini qedirligenler we qedirdanlirini qownaq hayatqa érishtürüsh üchün tewekkül qilidu. Bu tewekküchilik jeryani ularning hayatigha mene ata qilidu. Yene beziler birer sahediki boshluqni toldurush we yaki etrapidiki özi söygen bir yaki bir top kishining hayatini özgertish bedilige menilik yashaydu. Bundaq kishiler pütkül hayatini menagha ige qilish üchün, köz aldidiki hozurdin, bashqilar rahetliniwatqan shadliqtin waqtinche yiraqlap yaki qol üzüp özining qudritini qézish, ispatlash üchün tirmishidu.
Hayatta beziler hozurnila qoghlishidu-yu shadliq üchün ögenmeydu. Beziler özining shadlinishni öginiwalghanliqi bilenla kupayilinip mena yaritishqa, ghaye tikleshke sel qaraydu. Emeliyette, ténimizning hozuri délimizning shadliqini azalatmighandek, bashqilarning hozurluq we shadiman hayati üchün ter töküsh ghayisimu kishini bashqisidin mehrum qoymaydu. Hazir kishiler duch kéliwatqan mesile behrimenlikning bir qatliminila hayatning meqsidi dep oyliwélip qalghanlirigha sel qarighanliqidur.
Xéli köp kishiler hozur üchün yashaydu. Ular tenning hozuri bolghan rahetpereslik, shehwet we keypichiliktin bashqa muzikidin, resimdin, tenherikettin, tewekkülchiliktin shadlinalighudek terbiyedin mehrum. Eger qimardin emes muzikidin, tamaqtin emes tenherikettin, gheywettin emes edebiyattin shadliq tapidighan kishiler köp bolghan bolsa idi ehwal jem’iyet tereqqiyatqa yüzlen’gen bolar édi.
Bir millette turmushtin hozur we shadliq izdeydighanlardin dunyadiki apet, iqtisadiy yüzlinish, ijtima’iy tengsizlik, insaniy hoquq, alemdiki mexpiyet, hayatliqning siri qatarliqlar heqqide izdinishtin mena tapidighanlar köprek bolsa édi, shu millet ezalirining hozur we shadliqi kapaletlik bolatti. Bügünki qorsaq toqluqi we köngül xoshluqi üchünla yashawatqanlar emeliyette dunyawiy yüzlinishni xulasilep etiki tereqqiyatni pilanlawatqanlarning alqinidiki oyunchuqlardur.
2015-yili yanwar.