Autori: Asiye uyghur

1. Musteqilliqning shertliri we ré’alliqimizdiki mewjut mesililer

Milliy musteqilliq bolsa her bir döletning allah ata qilghan hoquqi bolup , mustemlikichi döletlerning küchliri zor derijide ajizlighan 21-esirdimu yenila nurghun milletler öz dölitining musteqilliqi üchün tinimsiz köresh qiliwatidu. Elwette xelq’ara weziyet intayin murekkep we milliy musteqilliq heriketliri yenila nurghun döletlerning soda menpe’etige yandash bolsimu, emma bundaq ehwalning kélip chiqishimu kontrol qilish mumkin bolmaydighan ishlardur. Chünki dunya jama’iti bilen birge yashawatqan héchbir millet jama’et ichidiki ishlardin mustesna birer ishlarni wujutqa chiqiralmaydu.
Undaqta biz yiraqni qoyup yéqinqi yeni ikki minginji yillardin kéyin musteqil bolghan döletlerge qarap baqayli:
1. Sherqiy timor démukratik jumhuriyiti, 16-esirdin bashlap portigaliye teripidin mustemlike qilin’ghan, kéyin gollandiye bilen birlikte mustemlike qilin’ghan dölet bolup, ikkinji dunya urushidin kéyin sherqiy timor portogaliyining bir ölkisi bolup qalghan. 1975-yili musteqilliq herikitini qozghighan we uzun yillar izchil köresh qilish dawamida 2002-yili musteqilliq élan qilghan we bashqa döletlerning birdek étirap qilishigha érishken.
2. Qara tagh jumhuriyiti. 19-esirdila musteqil dölet bolghan we étirap qilin’ghan bolsimu, lékin balqan ariligha jaylashqan bu dölet jughrapiyilik orni seweblik nurghun döletlerni „Bir Qismi“gha aylinip qalghan. 2-dunya urushidin kéyin yügüslawiye jumhuriyitining ittipaqdash dölitige aylinip qalghan. 90-yillardiki sowét ittipaqining parchilinishi bilen yuguslawiye ittipaqidiki nurghun döletler musteqilliq élan qilghan. Qara tagh bolsa 2006- 5-ayning 21-küni omum xelq awazgha qoyush arqiliq 5présenlik kichikkine üstünlük bilen musteqil bolghan we 6-ayning 3-küni 1-dunya urushidiki musteqil dölitini eslige keltürgen. Shu yili 6-ayning 28-küni b d t gha resmiy eza bolghan we dunya teripidin resmiy étirapqa érishken.
3. Jenubiy sudan jumhuriyiti. Afriqining sherqiy qismigha jaylashqan bu dölet sudan jumhuriyitidin ayrilip chiqqan bolup, 2011-yili 9-iyulda musteqilliq élan qilghan we afriqa chong quruqluqidiki 54-dölet bolghan shundaqla pütün dunyaning étirap qilishigha érishken. Bu dölet nöwette dunyadiki eng yash dölet hésablinidu.
Yuqarqi üch döletning musteqil bolalishi bizge shuni ispatlap turuptiki, uyghur xelqi üchün musteqilliq peqet bir chüshla emes, belki tarixiy pursetlerge tolghan hazirqi dunya weziyitide peqet pursetni körüp yételisekla musteqilliq biz üchün anche yiraq bolmighan bir menzil xalas!
Undaqta uyghurlarning musteqilliq arzusi üchün purset keldimu?
Biz bu so’algha jawab bérishtin awwal , bizning pursetlirimizni özide yoshurghan dunya weziyitige nezirimizni aghdurup , közimizni yoghan échip qarap baqayli,purset zadi qeyerde?
Biz izchil halda düshminimiz tajawuzchi xitaylar dep towalap kéliwatimiz, undaqta biz üchün eng deslepte bilishke tégishliki düshmenning hazirqi ehwali bolushi kérek elwette.
1. Xitay hökümitining nöwettiki ehwali
Xitay – amérika soda urushi nöwette hetta rossiyede uyushturulghan”dunya putbol musabiqisi“dinmu bekrek qizziq noqtiliq mesilige aylandi dések artuq ketmes. Chünki dunya iqtisadigha tesir körsitip turghan bu ikki iqtisadiy chong gewde arisidiki soda talashlirining aqiwette soda urushi derijisige kötürülüshi we siyasiy xaraktérge ige bolushi hem shundaqla bu soda urushi seweblik xitay iqtisadida dawalghush bolushi ………..wehakazalar kishilerge eyni yillardiki soghuq munasiwetler urushida amérika bilen sabiq sowétler ittipaqi arisidiki soda majrasi we uning tesiri seweblik kélip chiqqan sowét ittipaqining parchilinishi qatarliq bir qatar tarixlarni esletti. Derweqe eyni yilliri amérika sowét ittipaqigha iqtisadiy jaza yürgüzgenlik seweb iqtisadiyda chékinish bolghan we aqiwet parchilinishni keltürüp chiqarghan. Mana mushundaq tarixiy pursetler seweb bügünki qazaqistan, tajikistan, özbékistan, qirghizistan qatarliq nurghun döletler musteqilliqning buyük qedimini alalighan.
Undaqta tarix tekrarlinamdu? Kimning sözi ikenliki ésimde qalmaptu , mundaq bir söz bolidighan:”tarix tekrarlanmaydu, emma bezi tarixlar bir – birige kishini chöchütkidek derijide oxshaydu“. Belkim mana mushundaq oxshashliqlar yüz bériwatqanliqini bügün köp sandiki kishiler hés qilishmaqta. Amérika qozghighan soda urushi xitayning iqtisadiygha tesir yetküziwatqan bolsa, xitay ichidiki kommunist partiyege qarshi naraziliq heriketliri tézdin ewj élip biwasite halda xitay hakémiyitige tehdit élip keldi. Mesilen, taksi shopurlirining omumyüzlük ish tashlash herikiti, yük mashinishi shopurlirining memliken xaraktérlik teshkillinip ish tashlash herikti, kona eskerlerning memliket boyiche teshkillinip naraziliq namayishi élip bérishi qatarliq bir qatar weqeler keyni – keyndin yüz berdi. Buninggha ulapla shin jinpingning resimige siyah chéchish weqesi yüz bérip pütün xitay ichi – sirtidikiler arisida siyah chéchish herikiti keng kölemde tarqilishqa bashlidi. Mana bügün xitayda chong siyasiy özgirish yüz bergenlikige da’ir gep sözler we mulahiziler pütün intérnét dunyasini bir aldi…….
Biz amérikining jungshing shirkitini jazalash weqesidin shuni körüp yettuqki, özlirini yéngidin bash kötürgen chong dölet dep jar salghan we 2025 pilani arqiliq dunya pen – téxnika saheside yétekchi orun’gha ötüshni pilan qilghan xitayning hetta kichikkine “芯片” ötküzgüch pilanstinka yasash téxnikisidimu bashqilargha tayinidighan derijide pen – téxnikida bekla ajiz ikenlikini tonup yettuq. Undaqta pen – téxnikida shunche ajiz bir dölet qandaq qilip dunya pen – téxnika saheside rehberlik ornigha ötelishi mumkin? Bu del amérikining xitaygha soda urushi élan qilishidiki asasliq sewebdur. Chünki xitay taki bügün’ge qeder yuqiri pen – téxnikida bösüsh xaraktérlik tereqqiyatlargha érishkini yoq, uning tereqqiyatigha asas boliwatqini hemmisila gherbning yuqiri pen – téxnikisi we xitayning chet’ellerdiki uchur we téxnika jasoslirining töhpisi xalas. Amérika jungshingni jazalaymiz déyishi bilenla jungshing palech ehwalgha chüshüp qaldi, gerche xitay deslepte amérikining tomurini tutup baqqan bolsimu lékin amérika hökümitining qet’iyliki netijiside jungshing nahayiti zor iqtisadiy tölem tölesh we jungshing shirkitining rehberlik qatlimini pütünley almashturush we amérikining nazaritini qobul qilish sherti astida jazani bikar qilish purstige érishti. Biz bu yerde jungshingning nime üchün undaq köp iqtisadiy jazani qobul qilishni , shirketni weyran qilishtin muhim dep bilgenliki we bu atalmish „Shexsiy Shirket“ ning ishlirigha xitayning bir dölet süpitide qo l tiqip arlishishi netijiside biz jungshingning noqul haldiki shexs shirkiti emes belki xitayning uchur alaqisi we jasosluq sahesidiki muhim orgini ikenlikini bilip yettuq. Yeni amérikining téxniikisi iran bilen shimaliy koriyege sétip amérikining eqliy mölük hoquqigha dexli – teruz qilghan jungshingning keynide xitay hökümitining rehberliki barliqini amérika hökümitimu chongqur tonup yetken we shu seweb amérika xitay oqughuchilargha bolghan tekshürüsh, közitish we amérikigha xitaydin oqushqa we xizmet bilen kélidighanlarning wiza élish ishlirigha chek qoyush, wetendashliqqa chek qoyush, xitay grajdanliri yaki amérika grajdanliqigha ötken xitaylarnimu döletning téxnikiliq muhim xizmet orunlirigha qobul qilmasliq, hazir ish ornida bolghanlarning arqa körünüshini tekshürüsh qatarliq nurghun chare – tedbirlerni qollinishqa bashlidi. Shi jinping gerche deslepte”qan’gha qan alimiz“dep chong sözligen bolsimu, lékin trampning déginini qilidighan, xitaydin qorqup qalmaydighan jesur we qet’iyliki kélip chiqishi tijaretchi bolghan bir prézdéntning xitayning qarishidiki”pulni muhim bilidu“qarishining xata ikenlikini ispatlidi. Derweqe xitay hökümiti trampni peqet”güldüri bar, yamghuri yoq“ adem dep perez qilishqan we shu perizige asasen stratégiyisini tüzgen bolup, trampning oylimighan yerdin bundaq qattiq qol prézdént bolushi xitayni chöchütti. 6-iyul küni 50milyardliq xitay méligha baj aldighanliqini jakarlighandin kéyin xitaymu amérikining oxshash miqdardiki méligha oxshash baj alidighanliqini jakarlighanidi. Xitayning bu ipadisi amérikining qattiq ghezipini keltürdi we keynidinla tramp yene 200milyard we 300milyardliq xitay mallirigha baj alidighanliqi heqqide bayanat berdi. 6-iyul amérika xitay mallirigha resmiy yosunda baj élishni bashlighanda bolsa xitay portida amérikining malliri xitay portidin kirelmey turup qaldi, chünki xitay portidikiler téxi amérikining mallirigha qandaq baj élish heqqidimu éniq bir buyruqqa érishmigenidi…….yeni xitay bu soda urushining tunji oqining choqum étilidighanliqigha anche ishenmigen we teyyarliq körmigen…..
Undaqta bu ishtin némini hés qilishimiz mumkin? Xitayning siyasiy tüzülmisigimu tehdit élip kélish éhtimalliqi bolghan soda urushidek mushundaq chong bir ishta xitayning bundaq hamaqetlerche sewenliklerni sadir qilishi xitayning rehberlik qatlimida yenila tedbirsizlik we muqimsiz amillarning mewjutluqini körüwélishimiz mumkin.
Nurghun kishiler amérika – xitay soda urushining xitayni halaketke yüzlendürüshige anche ishinelmesliki mumkin. Emma bu dégenlik bundaq éhtimalliq yoq dégenlik emes. Chünki amérika 2017-yili dölet bixeterlik doklatida xitay bilen rossiyeni birinji derijilik düshmen dep élan qilghan idi. Yeni 11-sintebir weqesidin kéyin térorluq küchlirini amérikining dölet bixeterlikige tehdit élip kélidighan siyasiy küch dep qarighan amérika eslide özining we pütün dunyaning bixeterlikige chong tehdit élip kélidighan küchning islam dunyasidiki térorluq küchliri emes belki xitay we kommunist idiyisi ikenlikini chongqur tonup yetkenidi. Bu yil kirgendin buyan amérika trampning rehberlikide amérika bixeterlikige zor tehdit peyda qilghan shimaliy koriyenimu boysundurdi, mana bügün prézdént tramp bilen rossiye prézdénti putin uchrashti…….bu uchrishish rossiye bilen amérika munasiwetlirining yaxshilinishi üchün yéngi bir bashlinish élip kélidighanliqi éniq idi. 20yil awwal amérika sowét ittipaqigha qarshi xitay bilen hemkarliq ornatqan bolsa, bügünki künde nime üchün xitaygha qarshi turush üchün rossiye bilen hemkarlashmisun? Eger amérika rossiye bilen hemkarlashsa , shimaliy koriyeni boysundurghan, téror küchlirini yoqitip bolghan tursa , amérikining xitaydin bashqa düshmini qalattimu? Amérika nöwette elwette pütün küchini mana bu esheddiy düshmenni yoqitishqa qaritidu.
Bu esheddiy düshmen elwette ajiz we yöleksiz uyghur xelqiningmu esheddiy düshminidur. Düshminimizning düshmini bizning dostimiz bolidighanliqi heqiqet. Utuq qazinimiz deydikenmiz elwette düshmen bilen dostni perq ételigüdek eqil we közimiz bolushi kérek. Chünki biz düshmenni yéngish üchün dostlargha muhtaj bolghinimizdek, düshmendin ghalip kélip öz dölitimizni qurghan minutlardimu we uningdin kéyinmu dostlargha elwette muhtaj bolimiz. Chünki musteqil bolsaqmu biz yenila dunya chong a’ilisining bir ezasi süpitide mewjutliqimizni saqlaymiz.
Undaqta düshminimizning ehwali xarap, düshmenliri küchlük we köp boluwatqan bu tarixiy shara’itta bizge purset kelmidi déyishke yene qandaq sewebimiz bar?
2. Musteqilliq herikitimizning hazirqi ehwali

Yéqinqi waqitlardin buyan chet’elde yashawatqan uyghurlar we teshkilatlar arisida oxshimighan ixtilaplar meydan’gha chiqishqa bashlidi. Bu ixtilaplardin shuni bayqidimki ixtilaplarning sewebi, usuli we netijisi chet’eldiki xitay pa’aliyetchiliri arisidiki ixtilaplar bilen asasiy jehette oxshash iken. Yeni, bir birini xa’in, jasos dep zarlash, xelqqe pash qilish, öz ara qarilash we ékran’gha chiqip hékaye sözlesh. Yuqiri derijilik rehberlerdin tartip adettiki awam puxraghiche herxil pikir éqimigha egishish we bölünüsh, bir birige qarimu qarshi teshkilatlarni meydan’gha keltürüsh……..qatarliqlar. Méni heyran qaldurghini nime üchün uyghur pa’aliyetchiler arisidiki ixtilaplar xitay pa’aliyetchiliri arisidiki ixtilaplargha asasiy jehettin oxshap qlghaliqidur. Méning közitishimche xitayning jososluq herikiti dunyada xéli aldinqi qatarda bolup, ötken ikki yil ichidiki xelq’arada yüz bergen xitayning jasosluq heriketlirige da’ir weqeliklerdin kongzi mektipi weqesi , awstraliyediki bir parlamént ezasining ashkare bayanati, gérmaniye hökümet organliridiki 1000neper xitay jasosi weqeisi, kanadadiki xitay küchining hökümetke tesir körsitishi dégendek bir qatar weqelerdin xitayning chet’eldiki qara qolining neqeder keng yéyilghanliqini körüp yetkeniduq. Undaqta xitay qara qoli bashqa döletlerning hakémiyet qatlimigha tesir yetküzüsh derijisige barghan bundaq ehwalda bu qara qollarning chet’ellerdiki xitaygha qarshi küchlerning arisigha yamrimasliqi eqilge elwette uyghun emes. Xitay eslidimu wetende kishiler arisigha pitne sélish, bir birini chéqish, nazaret qildurush…….qatarliq peshkesh usullarda xelqni nezerbent astigha élip qul qilghan. Chet’ellerdimu oxshash usullarda xitay hakémiyitige qarshi herqandaq heriketlerge tosqunluq qilishi éniq bolupla qalmay yenila shu kona uslubini qollinidu. Chünki xitay hökümiti pitne térishning ademler arisidiki ishenchni suslashturup, inaqsizliq keypiyati shekillendürüsh arqiliq chongraq bir küchlerning meydan’gha kélishini tosalaydighanliqini nurghun yilliq tejribiliri arqiliq ispatlighan. Bu qurlarni oquwatqiningizda belkim etrapingizdiki pitne térigüchilarning köplikidin xitayning jasoslirimu bek köp bolsa kérek yaki hemme adem jasosluq qilishqa bashlidimu qandaq dégen oyghimu kélip qalghansiz – he? Lékin ensérimeng,chünki pütünley undaq bolushi natayin. Bir xelqning arisigha pitne sélish üchün bir éghiz gep, bir nechche adem bolsa meqsetke yétish unche tes bolmisa kérek. Xitayning uzun yillarche basturush siyasiti astida stokxolm uniwérsal késilige giripdar bolush éhtimalliqimiz nahayiti chong bolup, bu xil ehwalda xitayning arimizgha bek köp küchimeymu meqstige yétish imkani bar elwette. (stokxolm uniwérsal késili bolsa bir xil rohiy késellik bolup, yeni zulumgha uchrighuchi zulum qilghuchining qilmishini yolluq dep qarash we aqiwette zulum qilghuchigha yardem qilish arqiliq öz qewmige zulum qilishni körsitidu. Bu heqte tordin izdensengler téximu tepsiliy chüshenchige ige bolishinglar mumkin. Https://zh.wikipedia.org/…/%E6%96%AF%E5%BE%B7%E5%93%A5%E7%8…)
Chet’eldiki uyghur teshkilatliri yéqin yillardin buyan bölünüsh we teshkilat rehberliride bir biridin guman qilish, haqaretlesh hetta chet’el médiyalirigha gheywet qilip bérish……tin éghirlap adem toplash, yéngidin teshkilatlarni qurup , mewjut teshkilatlargha qarshi yosunda heriket qilish dolquni ewj aldi. Buning bilen hemme adem özini qaltis chaghlaydighan, hemme teshkilatlar özlirini uyghur dewasigha ige chiqalaydighan birdinbir teshkilat ikenlikini jar salidighan ghelite emma kishi könglini ghesh qilidighan ehwal shekillendi. Yillarche dawam qilghan bu de – talashlar uyghur dewasigha qandaq payda élip keldi? Nöwette barliq teshkilat rehberliri we teshkilatlar hemde barche xelq öz ara talash tartish we qarilashqa chüshüp kétip, dewa qilishtiki meqsitini untup qaldi. Bizning wezipimiz we meqsitimiz nime idi? Bizning wezipimiz wetinimizni azad qilish, musteqil qilish! meqsitimiz xitaygha taqabil turush we halak qilish idi. Nöwette biz qilidighan ishlarning eng muhimi barche uyghurni ittipaqlashturup, birleshkili bolghudek küchning hemmisini birleshtürüp birdinbir düshminimiz bolghan xitaygha qarshi zor bir qoshun shekillendürüsh! meyli siz qanche iqtidarliq siyasi’on, iqtidarliq rehber , iqtidarliq pa’aliyetchi bolung, siz talashqan shu hörmet we imtiyazlar xitay halak bolmay turup hergizmu sizge bérilmeydu. Töhpe talishish meyli siz xalang yaki xalimang peqet weten azad we musteqil bolghandila andin bu yolda köresh qilghanlargha emgikige yarisha teqsim qilinidu. Eger weten bir kün azad bolmaydiken, siz bu yerde taliship urushup qéliwérisiz we wetenni azad qilish arzuyingizni özingiz bilen birge görge élip kétishingizmu mumkin. Bizning tarixtiki ikki jumhuriyitimiz halak bolmasta ashu dölitimizni qurush yolida qehrimanliq körsetken töhpikarlarni xelq bilgenmidi? Xitaygha qarshi ghulja weqesi, ürümchi weqesi, maralbéshi weqesi, yeken weqeliridiki qehrimanlarni shu weqedin burun xelq bilgenmidi? Shu weqelikler ötüp ketkendin kéyin shundaq bir qehrimanlirimizning uyghur xelqning azadliq ishliri üchün hayatini qurban qilghanliqini andin bildüq we ularni qehriman dep teripleshtuq. Wetinimiz musteqil bolghanda elwette bu qehrimanlirimiz tégishlik töhpiler bilen tariximiz sehniside yüksek mertiwilerge ige bolidu.
3. Nöwettiki ré’alliqimiz

Herqandaq bir hakimiyetke qarshi küch aldi bilen siyasiy tüs élishi kérek. Yeni tarixtiki inqilabchilirimizmu melum bir siyasiy idiye asasida teshkillinip heriket qilghan we aqiwette hakémiyetke qarshi ghayet zor küch bolup shekillineligen.
Chet’ellerdiki uyghurlar yillardin buyan xilmu xil teshkilatlarni qurdi hem dawamliq quruwatidu. Ularning hemmisining özige tushluq arzu- nishanliri, ésil pilanliri bar we bolghan. Emma nime üchün uyghur dewasida bösüsh xaraktérlik zor netijiler qolgha kélip baqmidi? Buningdiki birdinbir seweb ularning zenjirsiman ish tertipini shekillendürelmigenlikidur. Elwette bir teshkilatni normal élip méngish üchün ghayet zor iqtisadqa éhtiyajliq bolimiz. Undaqta bizde iqtisad yoqmu? Undaq emes, iqtisadiy bar. Emma bu yerdiki mesile her bir teshkilat öz iqtisadini özi ishlitish, öz ishini özi qilish, héchkimning héchkim bilen kari bolmasliq hetta bir biri bilen riqabetlishish……..terepdari bolup iqtisadni birlikke keltürmigenliki we ish birliki hasil qilmighanliqtur. Shu seweb, xelqning iqtisadiy jehettin qollishighimu érishelmigen. Gerche nurghun kishiler teshkilatlargha iqtisadiy yardem bérishni xalisimu, emma shundaq qilishqa ikkilinip qalghan.bolupmu teshkilatlarning iqtisadiy kirimining ashkare bolmasliqi, yighilghan i’ane we yardemlerning hésawati éniq bolmasliqi, teshkilat ichide iqtisadiy xiyanetchilik ehwallirining mewjutluqi qatarliq bir qatar sewebler tüpeyli teshkilatlar xelqning we bir qisim döletlerning iqtisadiy jehettin qollishidin ayrilip qalghan. Mushundaq shara’itta xitaymu teshkilatlar arisigha pitne sélishqa bashlighan we teshkilatlarni bir birige qarshi turidighan, bir birini yaratmaydighan, teshkilat ezaliri arisidimu ittipaqsizliq peyda bolup, xelq qaysi teshkilatqa egishish yaki qollashta qiiynilip qalghan ehwallar kélip chiqqan. Mana hazir bu mesililer uyghur dewasi üchün iqtisadiy küch bolmasliq, chong bir küch bolup shekillinelmeslik, teshkilatlar öz ara bir birini chetke qéqishtek ehwallarni keltürüp chiqirip, burundin tartip uyghur dewasi béshidiki teshkilatlardin ümid kütüp kelgen nurghun shexslerning dewa sépigha qoshulushini tosup qoyghan. Undaqta oylap baqayli, uyghur dewasi shunche yillardin béri mana mushu halette dawamliship keldi. Netije chiqmidi, biz yene waqitni israp qilip mushu haletni saqlap méngiwérishimiz kérekmu? Nawada xitayda chong bir siyasiy özgirish yüz bérip weten musteqilliqige purset yaritilip qalsa biz qaysi halitimizde yéngi bir tarixiy dewrni kütüp alalaymiz? Bizning kütüp olturushqa waqtimiz barmu? Késip éytimenki emdi waqit yoq! emdiki köreshte musteqil bolush yaki yoqilishtin bashqa yolimiz yoq. Eger musteqil bolushqa teyyar bolmaydikenmiz undaqta uyghur dégen söz bir tarixqa aylinishi mumkin!
Hazir qilidighan eng muhim ishimiz, meyli siz qandaq adem bolushingizdin qet’iynezer peqet xitaygha qarshila bolsingiz, hayat waqtingizda wetenning azadliqini körüshni arzu qilidikensiz, qelbingizdiki öchmenlikni, ayrimichiliqni, tekebburluqni, yaratmasliqni , düshmenlikni we hemme nachar qilmishliringizni tashlap pütün diqqitingizni xitaygha qariting.eger shundaq qilmaydikensiz xitay hökümiti üchün chapan yapqan, weten xelqning azadliqigha tosqunluq qilghan bolisiz!
4. Qandaq qilishimiz kérek?

Uyghurlar qandaq qilishi kérek? Dégen bu so’al men üchün salmiqi tolimu éghir bolghan so’al bolsimu, lékin oylighanlirimni siler bilen ortaqlishishni muhim ish dep bilimen. Qarashlirimni aldi bilen amérikining musteqilliq xitabnamisi bilen bashlaymen.gerche amérikining musteqilliq xitabnamisi 200nechche yillar burun yézilghan we uyghur bilen qilche alaqisi bolmighan bir xitabname bolsimu, emma uningdiki pikir pütkül insaniyetke ortaq dep qaraymen. Undaqta bu musteqilliq xitabnamiside némiler déyilgen we uning biz bilen bolghan alaqisichu?
Musteqilliq xitabnamisining muqeddimisi:
Bizning qarishimizche töwendiki heqiqetlerge söz ketmeydu. Yaratquchi insanlarni barawer yaratti we ulargha tartiwélishqa bolmaydighan hoquqlarni ata qildi. Bularning ichide hayatliq hoquqi, erkinlik hoquqi we bext- sa’adetke érishish hoquqliri bar. Bu hoquqlargha kapaletlik qilish üchün insanlar arisida hökümet quruldi. Bu hökümetning qanunluq hoquqi bolsa boysun’ghuchilarning raziliqi bilen royapqa chiqti. Herqandaq shekildiki hökümet peqet yoqarqi hoquqlargha buzghunchiliq qilidiken xelqning uni özgertish we bikar qilish we qayta hökümet qurup chiqish hoquqi bolidu. Yéngi hökümet tayinidighan pirinsip bolsa hoquqni küchini teshkillesh arqiliq eng zor derijide xelqning bixeterliki we bextlik yashishini qolgha keltürüshtur. Heqiqeten estayidil oylinidighan bolsaq yenggilteklik bilen kichikkine waqitliq sewebler tüpeyli uzun yilliq hökümetni almashturushqa bolmaydu. Ötmüshtiki barliq sawaqlardin shuni bilduqki, herqandaq japa – musheqqetler peqet berdashliq bergili bolsila, insanlar adette sewr qilishni ewzel köriduki, öziliri uzundin béri könüp qalghan bu hökümetni bikar qilish arqiliq özlirining heq – hoqulirini qayturup élishni xalimaydu. Lékin, hökümet hoquqidin qalaymiqan paydilinip, zorluq- zumbuluq qilsa we izchil türde birla nishanni közlep mangghan bolsa, bu uning xelqni mutleq mustebit hakimiyet astigha alghanliqining ispati bolup, bundaq ehwalda xelqning bu hökümetni aghduriwétish arqiliq kelgüsi üchün yéngi bir kapalet yaritish hoquqi bolidu.
Mana yuqarqilar amérika musteqilliq xitabnamisining béshidiki muqeddime bolup, bu hem amérikining 200yildin béri yürgüzüp kéliwatqan qanun – siyasetlirining asasidur. Bu asaslar bolghachqila qanun tüzümlerde qandaqla özgirish bolushidin qet’iynezer erkinlik, hörlük, barawerlik we bextni qoghlishish hoquqi dexlige uchrimaydu we uchrimighan. Bu musteqilliq xitabnamisining yazghuchisi amérikining sabiq prézdénti tomas jéfférson bolup, uning qebrisige uning musteqilliq xitabnamisining aptori ikenliki yézilghan bolup, qiziqarliqi uning yene amérikining prézdéntimu bolghanliqi peqetla tilgha élinmighan.
Biz bu xitabnamige qaraydighan bolsaq bashta déyilgini her bir insanning yaratquchi teripidin ata qilin’ghan tebi’iy hoquqliri bolidighanliqi bolsa keynide bu hoquqlarning kapaletke ige qilinishi üchün hökümet qurulghanliqi tilgha élin’ghan we bu hökümetning hoquqi xelq teripidin bérilgenliki sözlen’gen. Yeni hökümet berpa qilishtiki seweb, xelqning hoquqini kapaletke ige qilishtin ibaret, eger undaq bolmaydiken bu hökümetni aghdurush yaki almashturushqa bolidu.
Undaqta bu xitabnamidiki bizge alaqidar mesile nime? U bolsimu insanlargha allah teripidin ata qilin’ghan tebi’iy hoquqlarning héchkim dexli – teruz qilishqa bolmaydighanliqidur. Démek biz yarilishimizdin hör yaritilduq. Bizning yashash we bext – sa’adetni qoghlishish hoquqimiz bar.
Undaqta bizning hoquqlirimiz qéni? Wetinimizni xitay mustemlike qilghan 70yilgha yéqin waqit ichide xelqimiz yaratquchi teripidin ata qilin’ghan bu heq – hoquqliridin tamamen mehrum halette yashap keldi. Shundaqla rohiy we jismaniy jehette insanliqtin halqighan zorluq, xorluq we buzghunchiliqlargha uchridi. Undaqta milletning bu hakimiyetke qarshi chiqish, bu hakémiyetni yoqitish heqqi barmu? Elwette bar! undaqta qandaq qilish kérek?
Uyghur xelqi heq – hoquqlirini xelq’ara qanunlar asasida qoghdishi we öz heq – hoquqlirini qoligha élish yolida izdénishi, köresh qilishi kérek. Undaqta xelq’ara qanunlarda bizge kéreklik bolghan paydilinishqa tégishlik qandaq qanun – nizamlar bar yaki bolghan?
Men bu heqte köp izdénishlerdin kéyin b d t ning 1514-nomurluq qararida mundaq qurlarni uchrattim. Yeni birleshken döletler teshkilati 1960-yili 14-dikabir mustemlike qilin’ghan döletler yaki milletlerning musteqilliq xitabnamisini élan qilghan. Yeni bu 1514-nomurluq höjjet töwendikidek 7 türlük qararni maqullighan bolup,ular töwendikiche:
1. Mustemlike qilin’ghan xelqlerge hökümranliq qilish we ularni éksplatatsiye qilishtek ehwallar normal insan hoquqini ret qilghanliq bolup, birleshken döletler teshkilatining nizamnamisige xilapliq qilghanliq bilen birge dunyaning ténchliqi we hemkarliqini ilgiri sürüshke tosalghu bolidu.
2. Herqandaq milletning qarar qilish hoquqi bolidu. Bu qarargha asasen ular dexlisiz halette özlirining siyasiy ornini belgilise, erkin halette özlirining iqtisadiy, jemiyiti we medeniyitini tereqqiy qildursa bolidu.
3. Siyasiy , iqtisadiy, jemiyet we ma’arip qatarliq tereplerde yéterlik teyyarliqi bolmighanliqi seweblik musteqil bolushini kéchiktürüshke bolmaydu.
4. Mustemlike qilin’ghan döletlerning yerlik xelqke qilghan barliq qoralliq heriketliri we basturushlirini tosush arqiliq shu xelqning ténch , erkin halette özlirining pütünley musteqil bolush hoquqini yürgüzüshini qollash bilen birge dölitining zémin pütünlikige hörmet qilinishi lazim.
5. Bashqilarning bashqurishida turghan, aptonomiyisi bolmighan rayonlar we téxi musteqil bolmighan bashqa rayonlardimu derhal shu yerdiki xelqlerning iradisi we arzusi boyiche millet , diniy étiqad we érq ayrimastin, shertsiz we toluq halette barliq hoquqlarni ulargha qayturup bérishi arqiliq ularni pütünley musteqilliq we erkinliktin behrimen qilishi kérek.
6. Herqandaq bölekni yaki bir döletning ittipaqliqini parchilash we zémin pütünlikige dexli – teruz qilish qilmishi b d t nizamnamisige xilap qilmishtur.
7. Herqandaq bir dölet barawer shekilde, bashqa döletlerning ichki ishlirigha arilashmighan we barliq dölet xelqlirining igilik hoquqi we zémin pütünlikige hörmet qilghan asasta, b d t nizamnamisige, dunya kishilik hoquq xitabnamisi we bu xitabnamining tüzümlirige boysunushi kérek.
Yuqarqi höjjetning mezmunidin qarighanda herqandaq bir millet musteqil bolushqa hoquqluq. Eger bir millet bashqilar teripidin mustemlike qilin’ghandin kéyin ézilish, basturushlargha uchrighanda qarshiliq körsitish we musteqilliq telep qilish hoquqi bar déyilgen. Yeni b d t ning 1514-nomurluq qararigha asasen biz xitaydin ayrilip öz dölitimizni eslige keltürüshni telep qilishimiz we buning üchün teshkillinip heriket élip bérishimiz kérek.

2-bölüm: ortaq nishan üchün teshkillinishning roli

Maqalemning aldinqi bölükide bizde musteqilliq shertlirining alliburun hazirlan’ghanliqi we b d t ning 1514-nomurluq höjjiti heqqide toxtalghanidim. Bu bölümide ortaq nishanimiz üchün teshkillinishimizning dewayimizgha élip kélidighan ijabiy tesiri heqqide toxtilimen.
Teshkil dégen söz xitay mustemlikiside yashap baqqan uyghurlargha nisbeten anche natonush söz bolmisa kérek. Chünki xitaylar wetinimizde hemme ishta teshkilning yol- yoriqi boyiche ish qilish, teshkilge boysunushni tekitlishetti. Idare organlardimu teshkiliy tüzüm we teshkilchanliq köprek tekitlinetti. Undaqta teshkillinish dégen zadi nime? Teshkillinish déginimiz keng menidin éytqanda köp xil amillarning belgilik yönülüsh boyiche sistémiliq birikishi bolup, éniqraq éytqanda, kishilerning melum meqset we nishanlirini emelge ashurush seweb öz ara hemkarlishish üchün tüzülgen bir kolléktip yaki guruhtur. Mesilen partiye guruhliri, ishchilar guruhi, karxana goruhi, herbiy goruhlar dégendek. Démek teshkillinishning meqsiti omumning melum arzusini ré’alliqqa aylandurush üchün guruhlishish iken. Undaqta uyghurlarning nöwette ortaq arzusi barmu? Elwette bar, u bolsimu wetenni xitay mustemlikisidin qutuldurush we musteqilliqqe érishish. Undaqta biz mushu nishan üchün teshkillensek bolamdu?
Elwette bolidu. Yeni wetinimiz xitay mustemlikisige ötkendin buyan dunyaning herqaysi jaylirida her xil yosundiki teshkilatlar arqa arqidin meydan’gha kélishke bashlidi. Bularning hemmisi wetenni musteqil qilishtin ibaret birla nishan üchün toplan’ghanlar idi. Lékin epsuslinarliqi maqalemning birinji bölikide tilgha élip ötkinimdek dewa ishlirimizda kishini xushal qilghudek chong netijiler téxi qolgha keltürülgini yoq. Bundaq bolushidiki sewebler heqqide men mundaq qaraymen. Yeni dewa yolidiki bu teshkilatlirimizning iqtisadiy küchi ajiz, adem küchi cheklik we ish béshidikiler ayrim ayrim jaylarda tarqaq ish élip baridighan bolghachqa hemde dewa ishliri köpünche kishilerning öz xizmet we turmushidin éshinip qiliidighan heriket bolghini seweb cheklimilerge uchrighan. Gerche Barin inqilawidek chong inqilablardin kéyin chet’ellerde bir qisim siyasiy cholpanlar meydan’gha kélip, uyghur dewasida birdinla janlinish haliti shekillen’gen we iqtisadiy yardemlerge érishken bolsimu emma meshghulattiki xataliq yaki bashqa nurghun sewebler tüpeyli bir mezgillik janlinishtin kéyin chékinish yaki izida toxtap qélish ehwalliri körülgen. 2017- yilidin bashlap weten bilen bolghan alaqining omumyüzlük üzüp tashlinishi we uyghur xelqining zor türkümde lagirlargha qamilishi qatarliq pewqulladde éghir weziyetning tesiridin dewa ishliri qaytidin janlinishqa yüzlendi. Emma intayin epsuslinarliqi shuki, omumiy xelq dewagha awaz qoshuwatqan bu künlerde teshkilatlardiki inaqsizliq we düshmenlishish ehwali xelqning dewagha bolghan qizghinliqigha soghuq su sépish bilen birge eslidimu psixikisida omumyüzlük mesile körülüshke bashlighan birxelqning rohiyitini sunduridighan we kelgüsidin ümidsizlendüridighan passip ehwalning kélip chiqishigha seweb boldi. Bundaq ehwallarning kélip chiqishi heqqide estayidil oylinip béqishimizgha erziydu. Xataliq zadi kimde? Teshkilattimu? Shexslerdimu? Xelqlerdimu? Yaki dewayimizni qollawatqan döletlerdimu?
Bu heqte méning qarashlirim mundaq, yeni seweb aldi bilen özimizde. Biz xataliqqa yoluqqinimizda aldi bilen mesilining sewebini özimizdin izdep béqishimiz kérek. Teshkilat rehberliri bolsun yaki ezaliri we egeshküchiliri bolsun, dewayimizda mesile körülgende aldi bilen özimizni tekshürüp béqishimiz kérek. Biz zadi némini xata qilduq?
Mesililerge bolghan qarishimizda, tepekkur usulimizda chataq körüldimu yaki bashqa seweblerdinmu?
Men bu xildiki ehwallarning kélip chiqishini töwendikidek bir qanche amilning sewebidin dep oylaymen. Yeni ,
1) her qaysi teshkilatlarning musteqil bir gewde sheklide öz aldigha guruh teshkillep, ayrim ish pa’aliyet élip bérishi. Yeni eng muhimi iqtisadiy birlik, ish birliki bolmasliqi;
2) mewjut teshkilatlarning bosughisi pes, kirmek asan bolushi seweblik herqandaq shexsning eza bolush imkanining yuqiriliqi
Teshkilatlarning musteqil bir biridin mustesna halda ayrim heriket élip bérishi eslidimu adem küchi anche zor bolmighan uyghur dewasida küchni merkezleshtürüp düshmen’ge taqabil turush dewa qilishqa qarighanda ünümi anche yuqiri bolmaydighanliqi éniq. Eger bu oxshimighan teshkilatlar öz da’iriside oxshimighan ish pa’aliyetlerni qilsimu emma ortaq bir gewdige jemlinip, zenjirsiman ishlesh usulini qollan’ghan bolsa téximu yaxshi ünümi bolatti .
Teshkilatlarning bosughisining pes bolushi bu teshkilatlargha herqandaq qatlamdiki herqandaq idiyidiki ademlerning hetta xitay jasoslirining singip kirishi üchün paydiliq shara’it hazirlighan. Yeni bundaq ehwalda xitayning jasoslirimu xalighan waqitta xalighan usulda dewa sépigha suqunup kirelishi we kichikkine ixtilaplarni chongaytip, inaqsizliq peyda qilish we hetta teshkilatni palech haletke ekélip qoyushtek rolnimu oynap qélishi mumkin. Chünki shunche qudretlik amérikining ichki qismighimu ishpiyunlirini sélip, jemiyet tertipini qalaymiqan qilalighan xitay chet’eldiki azghine uyghurning arisida pitne sélish we dewa sépini qalaymiqan qilish hetta dewani sugha chilashturushni elwette bilidu. Undaqta ehwalimiz yuqirida tilgha alghandek tertipsiz, bosughisi töwen we düshmenning paydilinip kétish éhtimalliqi yuqiri ehwalda iken, bundaq ehwalni qandaq qilghanda özgerteleymiz? Men bu heqte bek köp izdendim . Dewasida utuq qazan’ghan we qaziniwatqan milletlerning musteqilliq yolida élip barghan köreshliri, qazan’ghan utuqliri heqqide köp matériyallarni kördüm. Shuni hés qildimki, siyasiy dewada utuq qazan’ghanlardiki eng chong alahidilik bolsa teshkillinip heriket qilish, ortaq nishan tiklesh we hemmibap yol tutush iken. Bu heqte men aldinqi maqalemde tilgha alghan amérikining musteqilliq urushi buning tipik misali bolalaydu. Yeni amérika dölet bolup qurulushtin awwal en’giliye mustemlikisi astidiki 13 ölke bolup, chektin ashqan baj we séliqlarning sewebi ular musteqilliq urushi yolini tallighan we aqiwet urushta ghelibe qilghan. Ghelibedin kéyin bu 13 ölkining kishiliri özlirining heq hoquqlirini qoghdash yolida yenila bir hökümetke éhtiyaji barliqini hés qilishqan we bu heqte qattiq izden’gen. Aqiwette musteqilliq xitabnamisini we amérikining asasiy qanunini tüzüp chiqip, amérika dölitini qurghan. Ularning dölet qurushigha türtke bolghini mustemlikiliktin qutulush bolghan bolsa, qudretlik amérika dölitini qurup chiqalishidiki seweb teshkillinip ish birliki élip bérish we ittipaqlishishning netijisidin érishken ghelibisi seweblik bolghan. Démek birlikning özi küch démektur. Hemmeylen “uyghur xelqi oyghandi“ dégen sözlerni aghzidin chüshürüshmeydu. Toghra oyghanduq. Emma oyghan’ghandin kéyinki bu küchni birlikke keltüridighan bir sistéma bolmisa qayta uxlap qélish hadidisi körülüshimu éhtimaldin yiraq emes.

Undaqta qandaq teshkillinimiz?
Teshkillinishtiki meqset ittipaqlishish arqiliq xitay hökümitige qarshi ghayet zor küch peyda qilish. Undaqta bundaq bir küchni qandaq shekillendürimiz?
1) siyasiy teshkillinish : bu del bügünki témining asasliq meqsidi bolup, birlik we ittipaqliq üchün eng paydiliq bolghan bolghan yoldur! teshkillinish üchün aldi bilen barliq teshkilatlar we teshkilat ezaliri bir yerge jem bolup, muhajirettiki barliq uyghur xelqining awaz qoshushi bilen wetinimiz sherqiy türkistan’gha wekil bolup xitay bilen weten dewasini dunya sehniside élip baralaydighan bir hökümet qurup chiqishimiz kérek. Belkim bu sözümdin nurghun kishiler nöwettiki mewjut teshkilatlirimizdin dunya uyghur qurultéyi we sürgündi hökümet……..ler bar tursa yene hökümet quramdu? Dep oylap qélishinglar mumkin. Emma nöwettiki ehwalimizda xelqni qayil qilish we pütün xelqning dewa ishlirigha birdek awaz qoshushi, shundaqla adil we küchlük bolghan , xelqni ishendüreleydighan büyük bir dewa qoshuni bolup shekililnish üchün yéngi bir hökümet qurup chiqishimiz kérek. Yeni xelq’arada birdek étirapqa érishish, iqtisadiy yardemlerni qolgha keltürüsh üchün bu hökümet xelq’araning we uyghur xelqning birdek qollishgha érishken bolushi shert. Hökümet bolup qurulghandin kéyin biz andin xelq’arada xitaygha qarshi bir küch süpitide étirap qilinimiz we bashqa dölet we shexslerning hemkarlishish, yardem bérish, qollash obyéktigha aylinalaymiz.
2) hökümet qurush tertipi: ishlarning adil bolushi üchün hökümet qurush xizmitige bizning eng aliy hoquqluq orginimiz atalghan d u q barche teshkilatlarning wekillirini bir yerge chaqirip saylam élip bérishi kérek. (bu yerde dunya uyghur qurultéyini bu ishqa bashlamchi bolush teklipini bérishim peqet dunya uyghur qurultéyi xelq’ara étirap qilidighan uyghur dewasidiki nopuzluq bir organ bolghanliqi sewebtindur.)yeni muhajirettiki ”uyghur dewasigha yétekchiliq qilish iqtidarimiz bar“ dep qaraydighan barliq teshkilatlar we shexslerning hemmisi bu saylamgha qatnishishqa teklip qilinishi, birmu teshkilat ayrip qoyolmasliqi, birmu shexs saylamning sirtida qalmasliqi kérek.
3) saylamgha teyyarliq qilish tertipi: saylamgha qatnashmaqchi bolghan barliq teshkilatlar belgilik muddet ichide özlirining xitaygha qarshi pilan layihelirini yazma halette tüzüp chiqishi we erkin médiyalar arqiliq xelqqe öz pilanliri heqqide chüshenche bérishi we layiq qollashlarni qolgha keltürüshke tirishishi kérek.

4) saylam ötküzüsh tertipi: herqaysi teshkilatlar öz pilanliri boyiche soshiyal médiyalarda nutuq sözlesh we qollashqa érishish basquchini tamamlighandin kéyin saylam duq ning yétekchilikide chaqirilishi kérek.

5) saylam nazariti: saylamgha nazaretchilik qilish guruppisi saylamgha qatnishidighan herbir teshkilatning qollighuchiliri bolghan xelq ichidin ikki neperdin saylam nazaretchisi saylap chiqish, andin saylap chiqilghan bu nazaretchilerdin teshkillen’gen saylamgha nazaretchilik qilish guruppisi qurush.

6) saylam netijisi: bir neper xelq saylighan prézdént, metbu’at bayanatchisi, tashqiy ishlar ministéri dégen’ge oxshash rehberlik qatlimi saylap chiqilishi kérek. Bulardin bashqa ichki kabént we kabént ezaliri saylinishi we katip bölümi, hésawat bölümi tesis qilinishi kérek. Saylam tertipi,saylam ötküzüsh mudditi , shertliri, qatnashquchilargha qoyulidighan telep, yéngi hökümetning nizamnamisi……wehakazalar élan qilinishi lazim.

7) yéngi hökümetning wezipisi: meyli qaysi teshkilat bu saylamda utup chiqsun bashqa teshkilatlar we barche xelq saylamda utup chiqqan teshkilat asasida shekillen’gen yéngi hökümetke egishishi kérek. Yéngi hökümetmu eger weten musteqilliqi qolgha kélish pursiti yétilse dunya étirap qilidighan qanunluq hökümet süpitide dölitimizni ötküziwélishqa hoquluq bir hökümet bolush shertini hazirlishi kérek. Yéngi hökümet wetinimiz sherqiy türkistanning birdinbir qanunluq hökümiti süpitide barliq döletler bilen déplomatik alaqe baghlishi hemde yéngi hökümitimizni xelq’arada birdek qollashqa érishtürüsh üchün tirishishi kérek.

Xatime:
Zulum chektin ashqan emma bizde zulumgha qarshi birliksep hasil qilinmighan bu peytte, hökümet qurush we démukratik usulda saylam élip bérish nöwettiki weziyetning éhtiyajidur. Wetenni azad qilish we erkinlik, musteqilliqqe érishish, shundaqla dunyadiki bashqa döletlerge oxshash normal bir dölet qurup chiqish we xelqimizni öz zéminida özi xalighan shekilde erkin we barawer, bayashat we bextlik hayatqa ige qilish üchün muqerrer halda dunyadiki zor köp sanliq döletler tutqan yolda shular bilen oxshash yönilishte méngishimiz kérek. Yeni din bilen siyasetni pütünley ayrishimiz kérek. Bu dégenlik diniy étiqadimizdin waz kéchish dégenlik emes belki démukratik dölet qurush asasida diniy erkinlikke hörmet qilish dégenliktur. Chünki wetinimiz sherqiy türkistan allahning rehmiti we özimizning tirishchanliqi bilen hörlükke chiqqan halette u zéminda nechche ewlat yashap kelgen xitay puqralirini qoghlap chiqirish yaki öltürüp tügitishimiz mumkin emes. Bu meyli biz qobul qilayli yaki qilmayli haman biz yüzlenmisek bolmaydighan achchiq ré’alliq. Chünki her ikki usul xelq’ara nizamlargha xilap qilmishtur. Nawada telyimiz ongdin kélip xitaylar wetinimizni tashlap bérip hemmisi chiqip ketkendimu xitaydin öylen’gen yene bir türküm uyghurlar we biz bilen shu zéminning tarixigha ortaq shahid bolup yashap kelgen bashqa qérindash milletlermu shu zéminda dawamliq yashishi we ularning heq – hoquqlirimu qoghdilishi, ularning qarashlirighimu hörmet qilinishi kérek. Siyasiy tüzülmimiz dölet ehwalimizgha uyghun bolushi bilen birge hemme ortaq qobul qilishi kérek. Yéngi qurulghan dölet bolush süpitimizde qoshna eller bilen dostane öteleydighan, bashqilargha xeter tehditi peyda qilmaydighan, özimizgimu we bashqilarghimu xatirjemlik béreleydighan tüzüm yenila dunya étirap qilghan démukratik tüzümdur. Dölet bolup qurulush bizningla rayimiz bilen royapqa chiqmaydighanliqini chüshinishimiz kérek. Musteqil dölitimizni qayturup élish dewasini qiliwatqinimizda bizning dewayimizni qollaydighan we bizni étirap qilidighan döletlermu bolushi kérek. Eger qollashqa we étirap qilishqa érishelmeydikenmiz dölet qurush bir chüsh bolup qélishi éhtimal elwette.
Aldinqi ikki qétimliq dölet qurush tejribimizdin melum boldiki dölet qurush üchün öz xelqimiz we dölitimizning menpe’etige uyghun bolghan bir dölet qurush bilenla qalmay, belki dunya qobul qilidighan we bashqilargha qorqunch, endishe élip kelmeydighan, hemmibap bir tüzümdiki dölet bolishimiz kérek. Yene kona senem boyiche yaki pan’islam yaki pantürkizimni milliy menpe’etimizning üstige qoyidikenmiz tarix yene tekrarlinishi mumkin. Chünki héchkim dunyagha tehdit bolush éhtimalliqi bolghan bir döletning musteqil bolushini xalimaydu!

21-07-2018 Awropa