Nurullah AYDIN

 

İnsanlık gelişirken; değişim ve dönüşümlerde yaşamaya devam ediyor. Belki yaşam kolaylaşmıştır ancak köleleştirme, yöneten yönetilen ilişkisi, sürüleştirme uyuşturma ve ayrıcalıklı kesimin mutlu ve rahat yaşama anlayışı değişmemiştir. Öylesine ki köleleştirme köleleşme değişmemiş sadece şekil değişimine uğramıştır.

 

Bilgi Çağında; bilgisizlik ve çaresizlik nedeniyle işbirlikçilik moda olmuştur.                                  

 

Aydın mı yoksa kimliksizleşen aydınlar mı var sorusu soruluyor!                                              

 

Ülkelerin yönetimine gelmek için kriterlerin başında, küresel sermaye ve örtülü derin dünya örgütlerin icazeti gelmektedir.                                                      

 

Aydınların gaflet ve hıyaneti, aydınlardaki ideolojik körlükten ileri gelmektedir.                                                      

 

Bilim adamı ve sorumluluğunu yitirmiş akademisyenler, devşirilen aydınlar ve embesil medya mensupları; sonu kaosa giden yolları döşemektedirler.                                 

 

Dönek Aydınlar ve Diplomalı cahiller kafa karıştırmaktadır. Kimliksizler etkili ve yetkilidir.

 

Beynin biyolojik ve sosyolojik ritmi bozulmuş, siyasi iradeleri felç etmek üzere ve biyolojik ve psikolojik Savaş her alanda her şekilde kural tanımaksızın uygulanmaktadır.                                       

 

İnsan ve toplum üzerinde zihin operasyonları ile kitlesel zihin çökertme silahı kullanılmaktadır.                                

 

Kontrollü Gerilim Stratejisi; kitlelerin düşünme sorgulama melekelerini alt üst etmiştir.

Dinleme merakı insanları sarmalamıştır. Casus yanıbaşınızdadır.

İstihbarat sistemlerinin şifreleri elinde olan küresel güç dünyayı dinliyor.                                         

Terörün yeni silahı internettir ve siber savaş her alanda sürdürülmektedir.

Tele kulak ve medya-siyaset içiçe olmuştur.                                                      

 

Özel Hayatın Gizliliğinin İhlali artmıştır. Bu nedenle derin kulaklara dikkat edilmelidir.                                                    

 

Korku ülkesi algısı, kitlelerde oluşmuştur.                              

Bilgi toplumu ve çağın gerçekleri ortada iken insanlar teknoloji bağımlısıdır. Tehlikeleri algılamaktan uzaktır.

Siber güvenlik ortadan kalmış, bilgisayar yoluyla da takip sürmekte, mailler okunmaktadır.              

 

Beyin avcıları işbaşındadır. Yabancılar uzman, gazeteci, danışman, iş adamı akademisyen kimlikleriyle ülkeleri mesken tutmuşlardır. Provokasyonlarını örtülü bir şekilde rahatlıkla yapar hale gelmiştir.

 

Toplumlar; kaosa sokulmuştur. Küresel merkezlerin kaostan kozmosa stratejisi işlemektedir. Bölge ülke lider ve kadroları, figüranlığı kabul etmiş, rollerini oynamaktadırlar.

 

Dikkat edin: Bilgi kirliliği yaratan sosyal ajanlar peşinizde olabilir. Bunlar her meslek grubundan olabilir.

Muhbirlik, gizli tanıklık nemalanma ve takdir edilme kimliğine dönüşmüştür.

 

Gazete sayfalarında yer alan ve TV ekranlarında yer alan ucube tipler, ücretli asalak işbirlikçilerdir. Ajan akademisyenler, ajan gazeteciler, ajan siyasetçilerle kolkoladır.

 

Gizli Tanıklık nedeniyle gizemli soruşturmaya maruz kalma endişesi, duyarlı herkeste panik meydana getirmiştir.

 

Asimetrik psikolojik savaş yürütülürken, Kontrollü Gerilim Stratejisi uygulanmaktadır.

Köleleşmeyi kabullenen insanları uyandırmak aydınlatmak dünyanın en zorlu yoludur.

 

Günün Sözü: güç, makam, unvan, servet ve şöhret insanın vazgeçemediği tutkularıdır.

(Mesel)

Burinqi zamanda bir Ormanliqta nurgun Kirpiler behtiyar yasharmish,vaqitning utushi bilen Dunya kilimatining buzilishi seweplik u yerning inliq hawasi zimistan qish hawasiga ozguruptu,shunung bilen Kirpiler ottursidiki behtiyar hayatmu asta asta yuqulup unung yirini oz – ara ihtilap we herhil pikirler ilishqa bashlaptu,beziler illiq iqlimlarga kétishni telep qilsa yene beziler shu yerde qilip illiq iqlimning kélishini kuteyli deptu,epsuslinarliq yiri ularning chongliridin biri bir qance yil ewwel ulup ketkenligi üchün ularni hicbiri birlikke kelturelmey ahiri herbiri özi bilgen yolgha rawan boptu. Beziler u tupraqta sebir bilen illiq hawaning kélishini saqlaptu,yene bir qisimliri hich soghaq bolmaydigan illiq hawani izden chet ziminlarga rawan boptu.

Tagh dawanlarni ishiptu, ahiri umut qilghan, illiq hawaliq behtiyar ziminni tipiptu. Ular bir mezgil behtiyar xoshal – xuram yashishiptu, uzaqqa barmay ichidiki isyankarliq,bilermenlik,menmencilik,shehsiyetcilik, körelmeslik….tin ibaret yaman illetliri otturiga chiqishqa bashlaptu we öz- ara jidel – majira ularning hayatining bir qisimiga aylinip, u behtiyar turmushnungmu taza temi qalmigili turuptu.
Emdi öz yurtida baharnining kélishini kutup yatqan u bichchare Kirpilerge kelsek, ulani bu qitim shundaq sogaq uruptiki Boran – Chapqun ,Qar- Yamgur her kün kem bolmaptu,ular azghina ozuqqa, kéchikkine Uwigha zar boptu.
Künduzliri teslikte birnerse tipip yise, kéchilliri bir – birsige chapliship yitishqa mejbur boptu, epsuski ularning tirilliri tikenlik bolghanligi üchün bir – birsige chapliship yitish u derijide ungay bolmaptu, ayrilip biqiptu, soghaq  Hawa ulargha rehim qilmaptu, hetta bezilliri tonglap uluptu. Axirida soghaqtin ölmektin, bir – birimizning Tikenlirining achchiqigha chidimaq yaxshiraq iken  digen yerge keptu we bir – birige u qeder chaplishiptuki ularning Tikenliri bir- birige sanchilip u yerdin chiqqan qan bir – birining wujudiga kirip, bir jan bir ten bulushqa bashlaptu we bu achchiqqimu könep qaptu. Uzaq ötmey baharmu keptu,güller ichilip, illiq hawa we yazdin bisharet biriptu.
Yene u musapir kirpilerge kelsek, ular yene ilgirkidekla öz – ara jidel- majralar bilen bir – biridin yamanlap, biri tagda biri bagda yashashqa bashlaptu,bezillirini Pil dessep ölturse, bezilliri Kirpe ikenligini untup It,  Ishek bolup yashashqa bashlaptu……hetta ularning ichide Kirpiligidin numus qilidiganlarmu az emes iken..

Yollughuchi: Iz

(  IZ )

Kelgusini körush üchün zörur bolghan nur peqet ötmushni toluq we toghra bilishtin ibaret.

(Xatire deptirimdin)

Sherqi Türkistan Jumhuryiti bundin 70 yil muqedem, muqedes sejdigahimiz Uyghuristanning shimalidiki güzel makan Ilida, minglighan –onminglighan yigit –qizlirimizning issiq qanlirining bedelige meydangha kelgen.

Sherqi Türkistan Jumhuryeti bolsa Uyghur yiqinqi zaman tarixidiki, Uyghur xelqi söyunup, pexirlinip suningdek chongqur azap ingimiz bilen esleydighan, Musteqqil bir döwlet aparatigha ige bolghan, döwlet ustqurulmiliri toluq bolghan, shu zamanighan layiq herbi esliheler bilen qorallanghan , jenggiwar Armiyesi bolghan birdin-bir musteqqil Jumhuryettur.

Sherqi Türkistan Jumhuryitining qurulushigha sewep bolghan asasliq amil yenila Xitay mustemlikichilirining yeni shu chaghdiki hakimyet yurgiziwatqan Gomindang hökumitining wetimiz Uyghuristandiki éghir milli zulum chidimay qarshiliq inqilawi yolgha mangghan, Ili wadisidiki Olastay taghlirida partizanliq herket qiliwatqan  merdane, batur oghlanlirimizdin Ghini batur, Fatiq batur(Tatar millitidin), Ekper batur(Qazaq millitidin) qatarliqlarning qozghilaghi sewep bolghan.

1944-yili 10-ayning bashlirida Nilqa nahiyesining Gomindang saqchi bashlighi 50 yiqin toluq qorallanghan chirikliri  bilen Ulastaygha kilip „At sélighi, Chöp silighi“ dep qanchilighan biguna ademlerni urup, bir nechchisni baghlap, kembeghel Dixan-charwuchilarning At-ulaqlirini bulang-talang qilidu. Shu chaghalrda Jalinqul, Jattoghan, Köktay digen yerlerde adem toplap yurgen Ghini baturlar bu pajieden xewerdar bolidu.  Partizanlar derhal atlinip, Ghini baturning „Hurra“ dep, Tapanchisidin itilghan bir pay oq bilen bir chirik yer chishleydu. Tuyuqsiz qilinghan bu wujumdin chirikler tire-pireng bolup,10 öluk tashlap beder qachidu. Mana bu erkinlik üchün, milliy Roh üchün, musteqqilliq üchün itilghan 1-pay oq idi. Bu Qozghilang ghelbisidin  kiyin Ghini baturlarning sipige qoshulghan yigitlerning sani tézdin köpiyip 500 ge yitidu. qozghilangchilar derhal seplirini muntizimlashturup, 3 etretke bölinidu.

1-etretke qomandan Ekper bolidu.

2-etretke qomandan Fatiq batur bolidu.

3-etretke qomandan Ghini batur bolidu.

Buning bilen  qozghilangchilar derhal Nilqa nahiyesige wujum qilip, qattiq jenglerdin kiyin 10-ayning 12-küni Nilqini azat qilidu. Partizanlar sani 800 ge yitidu. 10-ayning 19-küni partizanlar seplirini qaytidin tertipke silip, Düshmenning Mazar digen yerdiki istikamlirigha wujum bashlaydu. Mazar 21-chisla azat bolidu. Partizanlar arqa-arqidin qilinghan birnechche qitimliq jenglerdin kiyin Ghulja sheherde aktip paaliyet qiliwatqan “Azatliq teshkilat” -ning orunlashturushi boyiche 11-ayning 6-küni ,3 yölunish boyiche Ghulja sheherrni muasirgha alidu. Pilan boyiche Ghini batur qomandanliq qilghan etret Ghuljining sherqi jenubi teripidin, Seyit batur(Ekper baturning inisi, Ekber batur urushta Qurban bolidu) Sherqi shimaldin, Fatiq batur gherip tereptin wujum qilip, düshmen chiriklirini tézlik bilen meghlup qilidu. Abdukirem Abasof  Ili wilayetlik saqchi idarisige wujum qilip, düshmenning qattiq qarshiliq qilishi bilen qattiq jeng bolidu,  Saqchi idarining bashlighi Gaw Wiying menglup bolishining aldida qanxurluq bilen insan qilipidin chiqqan wehshi usullar bilen Saqchi idarisige biguna solangha 280 Uyghur ölturup, hajetxanigha tashlaydu, patmighanlirini Saqchi idarisi ichidiki Quduqqa usti-ustige qistap tiqidu. Düshmen meghlup bolup saqchi idarisi ilinghandin kiyin Partizanlar nurghun qoral, oq-dorilarni ulja alghan bolsimu likin nahayiti ichinishliq bir paajihe bilen uchrishidu. Düshmen teripidin ölturulgengenlerning közliri oyulghan, put-qolliri kisilgen bolup, bu ichinishliq körunush Partizanlarning düshmenge bolghan ghezep-nepritini hessilep ashuridu.

Ghulja azat bolghandin kiyin  Azatliq teshkilatining heyet ezaliri derhal yighin ichip “Sherqi Türkistan Jumhuriyitining”  siyasi programmisini tuzup chiqishni qarar qilinidu bu wezipe shu chaghda tesis qilinghan  “Sherqi Türkistan Géziti“ ning bashlighi Hebibulla (Hebib) ependige tapshurulidu. Hebib ependi nahayiti bilimlik kishi bolsimu bu wezipini nahayiti mes´hulyetchanlighi küchluk bolghan wezipe ikenligini közde tutup, Sherqi Türkistan Gézitige kündilik maqalarni, xewerlerni yézish bilen meshhul bolup yurgen Exmetjan Qasimini

birge tuzushke teklip qilidu . Exmetjan qasimi bolsa 1914-yili 4-ayning 14-küni Ghuljida qol-hunerwen ailiside dunyagha kelgen, Exmetjan Qasimi kichik chighidila Dadisidin waqitsiz ayrilghan bolup, turmushning qiyinchilighidin Anisi bilen birge Taghisi Qasim ependining yinigha yeni hazirqi Qazaghistangha tewe bolghan Yerkenke köchop ketken . Yerkette 7 yil  bashlanghuch we ottura mektepni oqughandin kiyin 1937-yildin 1940-yilghiche Tashkent ottura asiye döwlet Uniwersitida oquydu we Moskovagha birip, Bilim ashurup Tarixi penler boyiche unwan alghan. Roschini nahayiti yashi bilidu.

1940-yili etiyazda Chöchek arqiliq wetinimizge qaytip kelgen we Shing Shiseyning zorawanlighi hökum surgen chaghlarda Urumchi türmisige qamalghan. Gomondang hökumiti kelgende türmidim chiqip, Ghuljigha qaytip kelgen. Mana bu exwallardin birqatar xewerdar bolghan  Hebib ependi, Exmetjan ependining bilimlik , weten, millet söyer yigit  ikenligini tonup yetken. Exmetjan ependi bu teklip qobul qilip shu chaghdiki bezi Ros´che qollanmilardin, Yawropa elliridiki Démmugratik döwletlerning Programmiliridin we Türkiye Jumhuryitininhg Programmilirini körup chiqip,  Uyghuristanning shuchaghdiki emeliy ehwalini chongqur teklil qilish arqiliq siyasi we ijdimaiy mezmuni mol bolghan we shu chaghdiki Dunya weziyitini we Uyghuristanning emeliyitige uyghun 9 maddiliq Programma layhesini Hebib ependige sunidu we bu 9 maddiliq Programma Sherqi Türkistanning Siyasi programmisi qilip bikitilidu. Bushundaq bir qatar muhim mesiller hel bolgahndin kiyin Sherqi Türkistan Jumhuryitini qurush teyarliq xizmiti tammamlinidu. 11-ayning 8-küni “Azatliq teshkilatining” yétekchiligide heyhetler yighini ichilip,  muhim mesiller muakime qilinip, qararlar ilindi. Qurulmaqchi bolghan Jumhuryetning döwlet aparatliri turghuzuldi. Ichki ishlar nazariti, Sehiye nazariti, Dinni ishlar nazariti, Ediliye nazariti, Maliye nazariti, Maarip nazariti, Herbi teminat idarisi, Transport idarisi qatarliq muhim organlar turghuzilidu  we ularning rexperliri bikitildi. Hökumet reisi Ilixan Töre, muawin reis Hekimbeg Hoja, idara heyet ezaliri Reximjan Sabirhaji, Abdukirem Abbasof, Muhemetjan Mesum, Hebibulla(Hebib) Yunichi, Enwer Musabayup, Obulheyri Töre, Maskalow qatarliqlar teyinlendi, bash katipliqqa Abdurup Mexsum teyinlinidu.

Döwlet bayriqimiz 1933-yili 11-ayning 12-küni Qeshqerde quyrulghan Sherqi Türkistan Islam Jumhuryitining  döwlet  bayriqi bolghan Ay yultuzluq kök bayraq yeni Uyghur millitining simholi bolghan kök reng bilen muqedes Islam itiqatimizning simholi bolghan Ay yultuzdin birleshturlgen  Bayraq bolsa  döwlet bayriqimiz qilip bikitildu.

1944-yili 11-ayning 12-küni Ghulja sheherning köpkök asmidida Quyash bashqiche parlighan bolup, özining illiq nüri bilen bash Qish mevsimidiki qalduq yapraqlar  yuzini julalandurwetken idi. Ili xelqi bilen mungdash, zamandash, ezeldin uyghur xelqining dilawer, mert oghlanlirigha hem nepes, hem sirdash bolup kelgen, nechche waqittin biri biaram bolup, ghem-qayghu, dert-elemlirini ichige yutup, uzaqtin-uzaqqa tolghunup aqqan Ili deyyasi, öz wujudigha singdurgen jenggiwar , merdane qiyapitini ashkarlap, jush urup, shawqun chiqirip, örkesh yasap,  özini qiyan tashlargha urup, merwayit danchilirini etrapqa sixélik bilen chachritip, öz hisyatini ipadilimekte idi. mana shu tapta  Sherqi Türkistan Jumhuryitining reisi Ilihan Töremmu öz hemraliri bilen hökumet binasi ichide qisghin keypiyat ichide tentenige chömgen idi.

Ilixan Töre Shakirxan Töre oghli 1885-yili 3-ayning 21-küni hazirqi Qirghiztanning Toqmaq(Balasaghun) digen yiride halliq Özbek ailiside dunyagha kelgen. Edibiy tahellusi Saghuni, uning Atisi Shakirxan Töre chong oghli Ilimxan töre bilen Ilixan töreni Medinige oqushqa ewetken. Medinide oqughandin kiyin Buxara medirisliridimu ilim tesis qilghan. 1916-yili Toqmaq teweside Char Rossiyege qarshi qozghilang basturulghanda bu qozghilangning aktip ishktirachiliridin biri bolghan Ilixan Töre qichip yurgen . 1920-yili Qeshqerge kelgen, kiyin qaytishqa mejbur qalghan.1922-yili Sovet hökumiti teripidin qolgha ilinip bir mezgildin kiyin qoyup birilgen . 1930-yili qayta qolgha ilinip, 10 yilliq qamaqqa hökum qilinghan likin doslirining yardimi bilen Türmidin qichip chiqip, Ghuljigha kélip olturaqlashqan. Ghulja xelqi Ilixan Törige  nahayiti hörmet körsetken hetta u olturghan mehelini Ilixan Törening nami bilen “Törem mehelisi” dep atighan, hilihemmu bu mehele  shu nam bilen atilip kelmekte. 1937-yili jallat Shing Shisey teripidin Türmige tashlanghan. 1941-yili türmidin chiqqan. Ilixan töre türmidin chiqqandin kiyin Ghulja sheride bir tereptin Tiwiplik qilip, xeliqning jismani jehettiki axriqlirini dawalisa yene bir tereptin Chong medirislerde Dinni tebliq qilip, Xelqning meniwi jehettiki kisilini dawalap, Ghulja xelqini erkinlikke, Ilim- meripetke, heqqiqi islam eqidisige dewet qilghan we Ghuljida mexpi qurulghan Azatliq teshkilatining asasliq xadimi bolup qalghan.  Ghulja azat bolghanda Sherqi Türkistan Jumhuryitining reisi bolghan. Mana bu bidakar ustaz bugun Jumhuryetni Ghulja xelqi bilen birge ten-tene qilmaqta. To-top bolghan Yégit- Qizlar, ushaq balilar, aq saqal Bowalar, mukcheygen Momaylar qeddini ruslap, hökumet binasi terepke qarap seldek aqmaqta. Pütün memuri idarilerge isilghan Gomindangning bayrighi yulup, ilip tashlinip, ornigha kök Ay-yultuzluq bayriqimiz jewlan qilip lepildimekte. Mana bu Uyghur millitining erkinligining, musteqillighining simholi idi.  Mana bu uyghur millitining milliy iradisining mehjutlughining, adaletsizlikke, mustemlikichilikke bolghan qarshiliq küchidin mehrum qalmighanlighini roshen ipadisi idi. Kök bayraqtin jiwalighan nürlar esirlerdin biri zulmet qaranghuluq ichide qalghan Millitmizning rohiyet dunyasini yorutup, Oghuzxan rohini yene bir qitip oyghutup, Insanning qimmitini, erkinlikning qimmitini, Azatliq söygisini, Hayatning cheksiz qedir-qimmitini Millitimizge his qildurghan idi. Hökumet binasi aldigha yighilghan xelq “yashisun sherqi Türkistan !”,  “ yashisun Ay Yultuzluq kök bayraq” dep, töwlighan awazliri Ghulja sherini zil-zilge saldi. Bu chin yurektin itilip chiqqan yangraq awazlarning  Tengri téghidiki  eksi sadaliri ta Tarim wadisigiche tarqilidu.

Ilixan Töre hayajan ichide Hökumet binasi aldiki Gomindangchilar teripidin oruntilghan Shirning geyjgisige dessep turup, Xelqqe mundaq nada qildu:

“Essalamu eleykum, eziz qirindashlar! Men bugün Sherqi Türkistan Jumhuryiti namidin esirlerdin biri mustemlikichilerning qatmu-qat zulumi chekken Uyghur xelqi öz azatlighini qolgha kelturgen bu künni barlighim bilen chin könglumdin tebrikleymen. Eziz qandash- qirindash, tuqqanlar ! biz nechche esirlep hökum surup kelgen zulum zalalet, qarangghu jahaliyet qaplighan zamanlarda az zahmet, az horluq, kulpet chekmiduq? Zalimler tögmen tishi, biz bolsaq Sukendiki bughday bolduq, zorawanlar neyze-qilich, biz bolsaq qol-ayaqlirimiz zenjir bilen baghalnghan mexbus bolduq,  ular ach köz yilpiz-yolwas biz bolsaq qotandiki Qoy bolduq. Bayashat Turmush nime? Erk-azatliq nime? qet`i rewishte körmidung. Yoruq tanggha, parlaq Quyashqa zarlinip öttuq.  Ezeldin Uyghur xelqqi kim? Shuni unutmaslighimiz lazimki , Ol batur Tengriqut ewladi! Ol nami, dangqi dunyagha taralghan jesur, merdane Xelq, dunya medeniyetdiki zor töhpilerni qoshqan Xelq! Uyghurlarning peqetqine ming yil ilgerki Orhun Uyghur döwliti, Qaranhanilar döwliti, Turpan idiqut döwliti we Gensu Uyghur döwliti bolghan, shuni éytishqa heqliqmenki Türuk, Qipchaq, Özbek, Qazaq qatarliq Türky xeliqlerning atesi uyghurdur. Hosh axirqi esirlerde omumen bizning bishimizgha yetken mudhish kulpetlerning türluk sewebi nime? Uni asasen tajawuschi mustebit, qanxor hakimyetning qulluq, jahaliyet zenjiri bilen chirmap, pen-maaripni cheklesh Tupeylidin rohiyetimizge chüshken merez keseldindur. Qedirlik tuqqanlar! Mana emdi esirlerdin biri  telmurup, arzu qilip kutken Quyash bizge baqmaqta. Waqitni ghenimet bilip, emdi toluq oyghanmisaq, emdi qolimizgha Qoral almisaq Allamu rawa körmeydu? Eksiyetchi Gomindang bizni hertereptin Ejdihadek chirmap ilip, öz dimigha tartip keldi, ular wehshilerche Ana tupraghimizgha bisip kirip, bizlerni qanliq Tigh-Qilichlardin ötkuzdi, Ana aq sutuge temshelgen bowaqlirimizni böshugide boghup, taaret xanilargha tashlidi. „ Atang erdur, Erdek qiliq qil“ digen iken Sadir pelwan Bahadir. Men silerni qutluq wetinimiz, janijan xelqimizning hörligi üchün qanliq Jenggahqa chaqirimen! kimki Jenggahta  köksige oq tigip yiqilsa Alla yolida shihittur! Siz eziz qirindashlar yawuz, qanxor tajawuschilardin jan´gha jan, qan´gha qan  alishke teyarmusizler! „

Xelq topidin “teyyar!” Digen sadalar yangridi, bu yangraq sadalar  Tagh-tawanlar iship ta Tarim boyighiche yetti. Bu yangraq sadalar türkiside Milletning teghdiri, Wetenning istiqbali ustide yene bir qitim oylunishning muqedimisi bashlandi………nechche esirlerdin béri  jahaliyet tutekliri qaplap kelgen Tarim wadisining asminida nürane yultuzlar charlashqa, Tengritagh Atining giganit gewdisi biliner-bilinmes midirlashqa, un-tunsiz éqip kiliwatqan Ili deryasi shawqunlashqa, neche esirdin biri pushshuldap yatqan bu qedimi tupraq asta-asta silkinishke bashlidi.

Azatliq kürishi tézdin ulghuyup arqa –arqidin ghelbiler qolgha keldi. Partizanlar sanimu kündin-künge köpeydi. Her kündiki ghelbiler, bahardirlirimizning qeqrimanliq ish-izlirmu Sherqi Türkista Gézita ilan qilinip turdi, mana  bu chaghda Exmetjan ependi Gézitning bash texriri bolup ishlidi. Shu yili 12-ayda Sherqi Türkistan Jumhuryitining nizamnamisi yene toluqlunup, 1945-yili 5-yanwarda Gézitta ilan qilindi. Asasliq qoshulghan mezmunlar Sherqi Türkistanni uzul-kisil azat qilish, buning üchün milliy Armiyeni qurush idi. Exmetjan qasimi mana mushundaq  nahayiti ni´gizlik pikirlerni otturgha qoyup, nizamnamigha kirguzdi.Exmetjan ependi bir qatar xizmetliridin kiyin kündin-künge közge körunushke bashlidi. 1945-yili 1-ayda hökumet ezalighigha qobul qilinip Herbi bölumning bashlighi bolup ishlidi we Milliy armiyening nizamnamisimu tuzup chiqip , 1945-yili 8-apirilda Milliy armiyening resmi qurulghanlighi jakalandi. Milliy armiyening bayriqigha „Sherqi Türkistanning azatlighi üchün algha !“ dep yézilghgan idi. Milliy armiye pütün Sherqi Türkistanning azatlighi üchün 3 yönulush boyiche herbi yurush ilip bardi, mana bu chaghda Exmetjan ependi Ros herbi mutexesliri bilen birge Uyghuristanning Jughrapiyelik arqa körunushi we herqaysi rayonlarning siyasi we ijdimai emeliyitini toluq teklil qilip, herbi yurush pilani tuzup chiqqan.

Mana bu tarixi ehmiyetlik bolghan herbi yurushlerde Milli Armiye nahayiti qeqrimanliq bilen jeng qilip,  Azatliq, hörluk üchün Shijazet we jasaret meydanining chewendazliri mingen Arghimaqliri bilen Düshmen stikamlirigha shiddet bilen itildi. Urush meydanida herqanche mushaqetlerge duch kelsimu, pisent qilmiydi. Zimistan soghaqlarda, Deshit chollerde yurgende, Bahadirlirimiz At ustide yolwastek mustekkem olturup, dushmen seplirini yirip tashlidi. Düshmenning top zembirekliri  Milliy armiyening jasariti aldida hich nimige erzimidi. 1945-yili 5-aydin 9-ayghiche bolghan qisqighine 4 ay ichide 1milyon ahalisi bar bolghan 300 ming km² zimin azat qildi. Özidin nechche hesse köp bolghan hemde küchluk éghir qorallar bilen qorallanghan Düshmen armiyesini yer bilen yeksan qildi.

Mana mushundaq shijaset bilen shiddetlik ilgirlewatqan Milliy armiye Manas derya boyigha kelgende, algha ilgirleshke yol qoyulmidi yeni shu chaghdiki Xeliq ara weziyette 2-dunya urushi ayaqliship, Yalta shernamisigha imza qoyghan, ghelbe qilghan döwletler qatarida Gomondang hökumitimu bar idi. Dunya urush ghelbisidin kiyin uljigha Sherqi Türkistanning istiqpali tutup birilip, Gomindang bilen téchliq bitimge mejburlandi. Gerche shu chaghda uzul kisil musteqilliq idiyesi ige bolghan, mol  siyasi tejirbilerge ige bolghan Ilihan Töre muressechilkke uzul-kizil qarshi turghan bolsimu  küchi kargha kelmide hemde 1946-yili 6-ay 12-küni Sovetning jasusliri teripidin nezertben qilinip, Sovet itipaqigha ilip kitildi, shuning bilen ta 30 yilgha yiqin nezertben hayat kechurup, 1976-yili 2-ayning 28-küni 91 yishida alemdin ötti. Ilixan Töre nezertbent hayatida ilmi ijadiyet bilen shughullunup, özining nidametlik qismetke tolghan bu tarixlarni eks etturidighan meshhur “ Sherqi Türkistan qayghusi” digen bibaha ilmi qimmetke ige  eserni biz ewlatlargha yézip qaldurdi. Ulugh Alla yatqan yérini jennet qilsun!

Ilixan Töre dewridin kiyin Exmetjan ependi dewri bashlandi bu dewir asasen siyasi küresh dewri bolup, bu küreshte Exmetjan ependining weten we millet qoshqan pidarkarlighi xelqimizning tilida dastandur. Mining shexsi nezirimde Exmetjan ependi öz waxtida muressechi terepdarliri bolush  supiti bilen öz hayatidiki 1- we axirqi xataliqni sadir qilghan. U 11- bitim tuzush jeryanidiki Gomindang hökumitining rezil oyunlirini öz közi bilen köridu we bitimdin kiyin birleshme hökumet qurulghanda, Gomindang  Exmetjan ependini ölturush üchün suyqes pilanlaydu likin Exmetjan Ependining qeyser iradisi we eqil-parasiti aldida kargha kelmeydu. Nenjingdiki Gomindang qurultiyida Exmetjan ependi Uyghur xelqining heqiqi erkinligini telep qilip, Gomindang hükumitining közige miqtek taqilidu.  Shu chaghdiki murekkep tarixi sharaitta Exmetjan ependi bilen periq itish tuyghusi ajiz, cholaq tepekkurgha ige, yéraqtiki upuqni körushke Köz nürliri ajizliq qilghan  Uyghurning ichindin chiqqan Gomindang terepdarliri bilenmu zidiyet ötkurlishidu. Mana munshundaq qatmu-qat bisimla astida Exmetjan ependim özining ghayisidin qet´i yanmaydu we musteqqilliq idiyesi kündin-künge küchiyidu.

Musteqqilliqqa irishmigen bir memlikette ölum we zawalliqqa yüzlunishning muqerer ikenligini. Bu her ikkilisidin qutulushning birdin-bir yoli Musteqqilliq ikenligini ,  uzul- kisil musteqqilliq yolini tutmighiche Xelqimizning hörligige kapaletli qilghini bolmaydighanlighini heqiqi türde tonup yitidu.

Bitim boyiche Uyghuristanning herqaysi wilayet , Sheher we Nahiyeliride Démugratik usulda ilip birilidighan saylamda Gomindang özining hakimyet tutalmaydighanlighigha közi yitip, saylamgha öz qol-chomachiliri bilen buzghunchiliq herketlerni ilip baridu, buning bilen  1947-yilgha kelgende 11 bitip buzulidu. Exmetjan ependi Uyghuristanning tup mempeti üchün, heqqi weten perwer ziyalilarni toplap, Urumchidin  Ghuljigha qaytip kilip, Ghuljida milliy Armiyeni kücheytish, Maaripni küpcheytish we Xelqimizning iqtisadi exwalini yaxshilash üchün ilghar siyasetlerni tuzup chiqip, emilleshturidu. Uyghuristan herqaysi rayonlirigha öz ademlirini ewetip xelqimizni heqqi türde erkinlik, azatliqqa chaqiridu we  heqiqi musteqqilliq idiyeside ching turup 1949-yili 8-ayning 27-küni Atalmish sunhi yasalghan Ayropilan weqesi bilen qurban bolidu.

Exmetjan ependi qet´i qilip, özining   Musteqqilliq idiyesi mundaq ipadileydu:”Bizning Xelqqimizge  200 yildin biri erkinlikke  irishish purseti emdi keldi, biz bu pursetni qoldin bersek bundin kiyin bundaq bir pursetning kilishi bekmu tes!”.

Exmetjan ependi Xitay we Sovet terepning layhesini qet`i  ret qilghan, buning bilen özining hayatini qurban qilish bilen öz musteqqilliq idiyesini Pütün Uyghuristan Xelqige ölmes abide qilip, qaldurup ketken.

Exmetjan ependi hergizmu Xitay teshwiqatidiki we Xitay teripidin  neshir qilinghan matiryallargha asaslinip hökum chiqarghan, öz millitimiz ichidiki kemtuk tepekkurchilarning iytqinidek  Zhongguo Démmugratik inqilawigha töxpe qoshqan bir shexsi emestur.

Zeliliy:”Xalayiqning közide perde-gheplet,Nür ayan bolmas” dep éytqinidek, xamushlarche, hamaqetlerche yuriwemeyli, musteqqil pikir qilish aditini yétildureyli. Periq itish tuyghusi xunuk millet köp hallarda Meshhel kötergen oghlanlirining boynigha sirtmaq sélishtek xataliqni tola tekralaydu. Dimekki Exmetjan Qasimi Ularning Neziridiki Exmetjan bolmastin belki Uyghuristan azatlighi üchün öz haytini teghdim qilghan, Uyghur xelqi  iptixarliq bilen esleydighan söyumluk Dahiyimizdur,  Shuningdek  kirizis tuyghusi eng küchluk, Milletke bolghan muhebbiti eng chongqur , réyalliq heqqidiki chüshenchisi eng téren, étiqad we eqidisi chongqur,  milliy mejburiyet tuyghusi eng küchluk,  tenqidiy rohqa bay, yéraqni körer ,chongqur tepekkur qilish additige ige bolghan Uyghur xelqining bahadir Oghlanidur .

Bizning milliy qimmet tuyghumizni ashurup, iptihar éngimizni kucheytidighan Sherqi Türkistan Jumhuryiti bolsa bizni yene bir jehettin  ökunush, hesret, pushayman tuyghusigha gheriq qilidighan yéqinqi zaman  tariximizning  omumi mezmunidin ibarettur.

Gerche tarixtiki ishlar zaman jehettin qaytillanmas bolsimu, lékin Rohi tinim tapmastur. Bugun ötmushning dawami, kelgusining bashlinishi. “bugün” bolsa hikmet tolghan “jahanname” ikenligini bilishimiz lazim. Yeni “bugün”ni tuqqan ötmushning zadiy qandaq kechmishler bilen tolghanlighini bilgendila , kelgusimizge qandaq jawaplarning yoshurun´ghanlighini éniq kureleymiz. Eger ötmushtiki Tarixi weqelerge ötup ketken nerse dep, Tarixqa biperwaliq bilen qaraydighan bolsaq,  parlaq yingi Tarixni yaritishimiz mumkin emes! Biz Tarixtin biri bishimizda egip yurgen bu ejdahaning kölenggusini körmey turup “bugün” ning Tarixning köz yishi ikenligini bilelmeymiz. Uzaq tarixning cheksiz upuqida qitip qalghan qan dighéni körmey turup, qelbimizning pinhan bulungliridiki ökunushni his qilalmaymiz.

Shuning bilen birge yene Millitimizge azap ingini singdurushimiz lazim. Yiqinqi bir nechche yillardiki key-keynidin yuz bergen  tragidiyelik weqeler  tupeylidin  millitimizge azap ingi birqeder singgen bolsimu likin yenila yiterlik emes. Azap éngi ademning qinida iqip yurgen bir hil hayati kuch , bir hil meniwi supet, bir hil qozghatquchi énergiye , u bir xil menewi qoraldur. Herqandaq Ademde öz-özide oylinish tuyghusi, ensiresh we azap  tuyghusi bolghandila,  öz hayatida ezeldin hés qilip baqmighan boshluqlargha qayta nezer sélishqa bashlaydu. Shuning bilen  adem öz-özidin halqip, meniwi jehettin takammullishidu. Bu tereqqi qilip, insanning erkinlikke intilishi, musteqqilliq idiyening törelmisini peyda qilidu. Musteqqil idiye bolsa bizning nusret yolimizdur.

Hemmige ayanki her bir wijdan igisining öz millitige bolghan muhebbiti tosuwalghili bolmaydighan derijidiki qudretlik Roh. Meningche millet qelbining tartish küchi yersharining tartish küchidin qudretlik. Likin shu nerse isimizde bolushi lazimki, küch peqetla adalet bilen toghruluqtin kilidu we bizni netijige irishturidu. Chünki Adalet küchlukler bilen birge bolmastin belki toghra heqqani yolda mangghanlar bilen birgidur. Bizning musteqqilliq yolimiz heqiqi menidiki heqqani, ebidi toghra Yoldur.

Hörmet bilen,

Iz

• 2014 Germany

Pen téxnikining uchqandek tereqqiy qilishi bilen yanfon we kompyutér qatarliq ilghar pen-téxnika üsküniliri her millet xelqining turmush, öginish, xizmet, alaqe sahelirige köp qolayliqlarni élip keldi, emma yanfon, kompyutér qatarliq éléktir üsküniliri meshghulat qilish jeryanida tarqatqan éléktir we atom magnit radiyatsiyesi kishilerning salametlikige yoshurun tehditbolmaqta. Köpligen kishilerde oxshash bolmighan derijide radiyatsiye ziyinining alametliri körülmekte. Undaqta éléktir magnit radiyatsiyesi dégen néme? U’adem bedinige qandaq ziyanlarni élip kélidu? Éléktir magnit radiyatsiyesi éléktir üsküniliri chiqarghan éléktir magnit dolqunini körsitidighan bolup,dunya sehiye teshkilati kompyutér, téléwizor, yanfon qatarliq éléktir üsküniliri chiqarghan éléktir magnit radiyatsiyesining hamilige bolghan ziyini, chong méngining estesaqlash iqtidarigha bolghan ziyini nahayiti yuqiri bolidu, dep qarighan. Töwendebiz mutexessislerning bu heqtiki bayanlirini qisqiche tonushturimiz.
Birinchi zéyini:balilar eqli qabiliyitining kemtük bolup qélishini keltürüp chiqiridu. Eng yéngi tekshürüshtin melum bolushiche, memlikitimizde her yili tughulghan 20 milyon bowaqning ichide 350 ming bowaq kemtük tughulghan, buning ichide 250 mingi eqli iqtidari kemtük tughulghan bowaqlar bolup, mutexessisler buning asasliq seweblirining biri bolsa éléktir magnit radiyatsiyesining ziyini, dep qarighan.
Ikkinchi ziyini: radiyatsiye kishilerning yürek qan tomur sistémisigha tesir qilip, yürek gheyri soqush, yürek suqush ritimi astilap kétish, yürekning qan étip chiqirish miqdari aziyip kétish, yürek suqush ritimi qalaymiqan bulush qatarliqlarni keltürüp chiqiridu. Eger yürekke sün’iy qozghatquch ornatqan bimarlar yuqiri éléktir magnitliq radiyatsiye muhitida turghanda, yürek qozghatquch eswabining normal ishlitishige tesiri bolidu.
Üchinchi ziyini: kishilerning körüsh sistémisigha tesiri bar. Köz bolsa ademning éléktir magnitliq radiyatsiyege qarita sezgürlüki yuqiri bolghan eza bolup, yuqiri éléktir magnitliq radiyatsiye tesiri körüsh quwwitining töwenlishi, közge aq chüshüsh késellikini keltürüp chiqiridu. Köz méngige eng yéqin eza bolghachqa, radiyatsiye közge tesir qilish jeryanida, méngining normal ishlishige tesir körsitidu.
Tötinchi ziyini: ademlerning köpiyish sistémisigha tesir körsitidu, asasliqi er-ayalliq munasiwet normalsizlishish, erlerning uruq süpitining chüshüp kétishi, bir qisim ayallarda adet qalaymiqanlishish, hamildarlarning hamilisining tebi’iy chüshüp kétishi we hamilining gheyrilikini keltürüp chiqiridu.
Beshinchi ziyini: radiyatsiye adem ténidiki rak hüjeyrisining köpiyishini tézlitidu. Éléktir magnit radiyatsiyesidin bulghinish adem ténidiki qan aylinish sistémisi, immunitét we madda almishish iqtidarigha tesir körsitidu, éghir bolghanda rak késilini qozghap, adem ténidiki rak hüjeyrisining köpiyishini tézlitidu. Shiwitsariyilik tetqiqatchilarning xatiriside mundaq körsitilgen: etrapida yuqiri bésimliq sim ötken yerde olturushluq ahalilerde süt bézi raki bulush nisbiti normal ademlerge qarighanda 7.4 hesse yuqiri bolidu. Amérika téksas ishtati rak késel dawalash fondi jem’iyiti birqisim éléktir magnit radi’atsiyiside yarilan’ghan bimarlarni tallap laboratoriyelik tekshürgende, yuqiri bésimliq simning yénida xizmet qilidighan ishchilarning rak hüjeyrisining üsüsh sür’iti adettiki ademlerdin 24 hesse yuqiri bolidighanliqini éniqlighan.

Altinchi ziyini: radiyatsiye balilarda aq qan késilini keltürüp chiqiridighan seweblerning biri hésablinidu. Tébbiy tetqiqat shuni ispatlidiki,uzun muddet yuqiri éléktir magnit radiyatsiye muhitida turghan chaghda, qan suyuqluqi, lima suyuqluqi we hüjeyrining esli halitide özgirish peyda bolidu. Italiyelik mutexessis tetqiqat netijiside bayan qilishiche, mezkur dölette heryili 400 din artuq balilar aq qan késiligegiriptar bolup qalghan, uning asasliq sewebi bolsa yuqiri bésimliq éléktir simining yéqin bolghanliqi üchün éghir bolghan éléktir magnit radiyatsiyesi ziyan qilghan.
Démek, etrapimizdiki éléktir magnit radiyatsiyesini köz bilen körgili bolmisimu, emma uning bizge bolghan yoshurun tehditi intayin éghir bolmaqta. Rayonimiz kishiliri radiyatsiye ziyinining alamiti éniq körülgen’ge qeder radiyatsiyege sel qarimaqta. Shu seweb beriket radiyatsiyedin saqlinish mehsulatlirini mexsus sétish merkizi ichkiri ölkilerdiki tereqqiy qilghan sheherdin ilghar pen-téxnika asasida ishlepchiqirilghan, yuqiri ünümlük radiyatsiyege qarshi turush üskünilirini kirgüzdi.
Radiyatsiyeni ölchemlik ölchesh eswabi, kompyutér radiyatsiyesini yoqitish eswabi, radiyatsiyesiz tingshighuch, radiyatsiyedin saqlinish köz eyniki, radiyatsiyedin saqlinish kiyim-kéchekliri we her xil radiyatsiyedin saqlinish üsküniliri radiyatsiye dewridiki eng yaxshi mudapi’e bolalaydu.
Birkün baldur ishletsingiz salametlikingizni bir kün baldur asrighan bolisiz!

Radiyatsiyedin saqlinish mehsulatliri

Radiyatsiyeyoqatquch: 1.kompyutér bash apparati, ékran, kunupka taxtisi, ma’us qatarliq bir yürüsh kompyutér eslihelirining radiyatsiyesini yoqitipla qalmastin, yene xet bésish mashinisiningmu radiyatsiyesini yoqitalaydu.
2.meshghulat qilish asan,kompyutérni qayta qozghitish hajetsiz.
3.qoshumche menpiy iyonluq iqtidar seplen’gen bolup, etraptiki hawani saplashturush iqtidarigha ige.
4. USBlik ulash éghizi bar bashqa üskünilerningmu radi’atisiyesi yoqitalaydu.
5.töwen,ottura we yuqiri dolqunluq radiyatsiyening hemmisini yoqitalaydu.
6.gérmaniyelik énzhinirlar layiheligen bolup, sipta, chirayliq, jelp qilarliq. Alma uslubini özige mujessemligen.
Aptomatik radiyatsiye yoqatquch
Aptomatsiz radiyatsiye yoqatquch
Radiyatsiye ölchigüch: 1.qaysi üskünilerde radiyatsiye bolidighanliqini bilgili bolidu.
2. Éléktir üsküniliri, éléktir simi we sana’et’eslihelirining radiyatsiye da’irisini, radiyatsiyening küchlük-ajizliqini ölchigili bolidu.
3.meshghulat qilish asan, tézlikte her xil éléktir’üskünilirining radiyatsiyesini ölchep chiqqili bolidu.
4. Her xil üskünilerningradiyatsiyesini éniq sélishturghili bolidu.
5.radiyatsiyedin saqlinish üskünilirining heqiqiy-saxtiliqini ölchep bilgili bolidu.
6.her xil éléktir üsküniliridiki radiyatsiyeni ölchep körüsh arqiliq radiyatsiyege bolghan hoshyarliqni ashurghili bolidu.
7.ölchesh da’irisi kengri. Ishlitish da’irisi köp.
8.élip yürüsh qolayliq.
9.bahasi muwapiq.
10.chirayliq layihelen’gen, kespiy uslub gewdilendürülgen.
11.bixeterlik ölchimige yetken mehsulat.
Radi’atsiye ölchigüch
Radiyatsiyesiz tingshighuch: 1.turuba shekillik bolup, ishlitish qolayliq, turubisi yighinchaq.
2.awaz turuba bilen qulaqqa baridighan bolup, radiyatsiyening qulaqqa ziyan qilishidin saqlap qalidu.
3.turuba ichide tok simi bolmighachqa, sim üzülüp kétishtin ensireydighan ehwallar bolmaydu.
4.shawqunsiz bolup, tingshighuchtin gheyri gizhildighan awazlar anglanmaydu.
5.tingshighuch radiyatsiyesiz bolghachqa,uzaqqiche ishletsimu qulaqqa ziyan qilmaydu.
6.tingshighuch béshi 4 xil bolup, herqandaq kishige mas kélidu.
7.hamilidar ayallar ishletse, radiyatsiyening ziyan qilishidin saqlap qalghili bolidu.
Radiyatsiyesiz tingshighuch
Kök nur radiyatsiyesidin saqlinish köz eyniki: 1.kök nurni tosaydu.
2.radiyatsiyeni tosaydu.
3.binepshe nurni tosaydu.
4.küchlük nurni tosaydu.
5.köz charchashning aldini alidu.
6.süzük körsitidu.
7.eynek jijilmaydu.
Kök nur radiyatsiyesidin saqlinish köz eyniki
Radiyatsiyedin saqlinish köngliki: her xil éléktir üsküniliri chiqarghan radiyatsiyedin saqlaydu. Hamilidar ayallarning yaxshi tallishi bolup, radiyatsiyening hamilige bolghan ziyinidin saqlap qalidu.(Uyghuristan Awazi)