-1-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Manga qulaq sélinglar! Mangamu bir wayizliq* qilish pursiti béringlar! Men özemge, özem manga anche oxshimaymiz. Men özemdek, özem mendek bolush üchün küresh qilduq…qiliwatimiz…qilimiz…Boshwer ular qarisa qarawersun…! Közi we qarni tengla ach, qolida yarilandurghuchi tigh kötüriwalghanlar beribir ikkimizni körelmeydu.
-2-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Ajayip hadisatlargha birlikte shayit bolayli! Men dost dep ich-ichimdin söyüngenlerning, manga qarshi palta-pichaq kötüriwalghanliqini kördüm. Men toghra-dorust bilgenlerning hayatimni tash borangha chöwrigenlikini kördüm.Men eng küchlük ümüt baghlighanlarning izzet-nefsimni oq yamghurigha tutqanliqinimu kördüm. Ah Rabbim, ichimdiki ademge bolghan bu izgülük yene qeyerdin kéliwatidu?!Ah! Rabbim, ichimdiki hayatqa bolghan bu qizghinliq yene qeyerdin tughuliwatidu?! Ah! Rabbim, ichimdiki insangha bolghan muhabbet yene qeyerdin kéliwatidu?!
-3-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Biz : Ah! Rabbim bizni kechürgin. Ah! Rabbim bizni bu uzaqqa sozulghan gheplet uyqusidin oyghutiwet! Ah! Rabbim, sendin ötünüp qalayli, söygenlerimizni mendin, méni ulardin mehrum qilma. Ah! Rabbim, sendin ötünüp qalay men toghra-dorust dep bilgenlerni mendin, méni ulardin mehrum qilma. Ah! Rabbim, sendin ötünüp qalay, men pütkül ümüdimni baghlighanlarni mendin, méni ulardin mehrum qilma!,- dep birlikte nida qilayli!
-4-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinglar, ming boldunglar…kélinglar! Qaranglar! Meni putlawatqanlar bar. Méni putlawatqanlargha aperin, denglar. Méni putlawatqanlarning tolisi men yölep turghuzghanlardur. Men yölep turghuzghanlar men yazghan asiy kitaplardur!
-5-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Silerening sewdayinglar üchün hayatim jehennemge aylandi. Silerning wisalinglarni dep, aldimgha tagh chiqsimu temtirep ketmidim. Méni téyildurghan yangaqtek tashlarning emdi kélip béshimgha yamghurdek bir toxtap, bir yéghishighimu könüp qaldim. Ah, ménining irademni tawlap chiqqan söyümlük ateshler, ah, méning qanatlirimni chéniqturghan heywetlik taghlar, ah méning pikirlirimni ötkürleshtürgen qirliq tashlar siler nime dégen söyümluk! Barliq jewri-japa we iztiraplarning sewebini oylandim…chüshendim… kéchikip bolsimu bildim!Silerning sewebinglardinla ghalipliq kemiri keydim, silering sewebinglardinla qehrimanliq tajini taqidim!
-6-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar…! Méni her tereptin baturluq bilen saldurghanliqinglardin pexirlinimen. Silerge qarshi yekke-yigane, jasaret bilen urush élan qilalighanliqimdin téximu pexirlinimen! Hey batur we aqil reqiplirim, qolunglardiki tashlarni, dilinglardiki zeherlerni, tilinglardiki shikerlerni jayida qollandinglar, aperin silerge! Hey batur reqiplirim, yéngish we yéngilishning nimelikini silerge ügütimen, chüshendürimen we ishendürimen. Hey qap yürek reqiplirim, siler uzaqqa qalmay siler körsetken qehrimanliqning mukapati süpitide meghlubiyet sharabini tétiysiler!
-7-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim, bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar…! Kétiwatqan yolumni, eshu xildiki yollarning sheripige layiq jeset we iskilitliringlar bilen barghanche üstün qiliwatisiler!Siler körülüp baqmighan pidakarliq we sadaqet bilen méni arzu qilinghandek qurup chiqiwatisiler! Qazanghan zeperlirim we nusretlirim üchün bergen éghir bedelliringlarni teswirleshke tilim ajizliq qilidu. Ah qap yürek we aqil reqiplirim, silerge qelbimdin bulduqlap chiqiwatqan insan söygüsidin tizghan güldeste arqiliq rexmet!
-8-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim, bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Kélinglar hayatning zewqini alayli, küreshning shöhritige qanayli, yéngish we yéngilishning temini tétayli!Mendin sorisanglar, men yollarda emes, yollarning mende éqiwatqanliqini körelmigen bolsam bir kün emes hetta bir minutmu artuq yashimaytim! Silerdiki sebri taqettin söyünmey turalmaymen!
-9-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim, bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Kélinglar hayatni bir-birimizge tar qilayli, küreshning shan we shöhretlik menisini meghluplarning qizil-qéni we köz yashlirda pakizlap parlitayli, yéngish we yéngilishning qiya tashlirigha ghaliplarning qehrimanliq dastanini yazayli!
-10-
Ah! Méning ajayip qap yürek we aqil reqiplirim, Ah! méning ajayip aq yürek we mesum dostlirim, bir idinglar, on boldunglar, on idinglar yüz boldunglar, yüz idinlar, ming boldunglar…kélinglar! Kélinglar hayatni hayatttek yashayli, küreshning shöhritini yultuzdek parlitayli, yéngish we yéngilishning tarixini yazayli! Ah qap yürek we aqil reqiplirim, silerni teshwish we riyazetning baghu-bostanlirida, özemni yüksek ghayelerning qarangghuluq we boran-chapqunlarda körimen. Men bolsam özlükümning ichide turup qarangghu-zulmette, qarangghu- zulmet bolsa özlükümning ichide turup yoruqluqta yashaydu! Ah qap yürek we aqil reqiplirim, erkinlik üchün, adalet üchün we azatliq üchün tökülgen qanlar, chichekligen ümitler we qazinilghan zeperlerning sewepchisi siler! Ah qap yürek we aqil reqiplirim, silerni oylisam téximu söyünimen, téximu iptixarlinimen we téximu öz-özemdin pexirlinimen! (K.Atahan)
—————————–

*Wayizliq: Wayizliq Uyghurchida eqiliyetchilik+bilermenlik + teqwaliq=Weizliq bolup, bu üchige ige bolghanlar, özidin bir derije töwen turudighanlarni yéteklesh degen menani bildüridu.Weizliq pütün jemiyet ezaliri ortaq ishtirak qilidighan eqil, bilim we etiqatqa ayit telim-terbiyeni yolgha qoyush sistémisi bolup, Uyghurlarning uzaq esirlik jemiyet tereqqiyati jeryanida shekillengen. Bu sistemida heme adem eqillighliqning, bilimliklikning we teqwadarliqning rolini alidu we özidin bir derije töwen turidighanlarni yetekleydu.
Meselen: Bir öyde dada wayiz, dada bolmisa ana wayiz, ana bolmisa aka yaki acha wayiz. Bir mehelide mehele aqsaqili wayiz, bir yurtta yurt kattisi wayiz, bir elde shu elning hökümdari wayiz. Wayizliq uyghurlarning sotsiyal, iqtisad we siyasiy sistemisidiki nopuz, inawet we hoquqni belgüleydighan qanundur. Shunga layaqiti mas kelmeydighanlar yene ushshaqlar büyüklerge(Kichikler chonglargha, balilar ata analargha we bilimsizler bilimlikler, puqralar yurt kattilirigha…) eqil ügetse yaki yol körsetse …“Halinggha béqipraq wayizliq qil“, dep qoyidighan gep bar.
Wayiz degen söz eqil, bilim we teqwaliqtiki periqlerge qarap éytilghan söz bolup, bir dewletning wayizliq qilishqa eng erziydighan kishisi, shu dewletning hökümdari, bir meschitning wayizliq qilishqa eng erziydighan kishisi, shu jamening imami, bir ailining eng wayizliq qilidighan kishisi, shu ailining dadisi yaki eqil, bilim we teqwaliqta yol körsüteleydighan salayetke ige anisidur! Wayizliq mertiwisining eng yoqurisida danalar, danishmenler we ewliyalar turidu.
Töwendiki:Oghuzhaqan, Afrassiyap we Sultan Selchuq Bughraqarahan qatarliqlar zamanisidiki mertiwisi eng üstün bolghan wayizlardur.Al-Parabiy, Yüsüp Xas Hajip we Alshir Newayi hezretliri qatarliq büyüklirimizmu mertiwisi yoquri bolghan wayizlardur.
Meslen: Qarahaniylar dewride ötken peylasof Ahmet Yükneki,  Ahmet Yesiwi hezretliri we Uyghur Seyidiye hanliqi dewride yashap ölmes eserlerni miras qaldurup ketken Molla Musa Sayrami hezretliri qatarliqlarmu büyük türkistan xelqining wayizliri yeni büyük danishmanliri idi.
Uyghur tilidiki wayizliq, dégen sözni bilmeydighanlar bolishi mumkin. Wayizliq Awropa tilliridiki shundaq teleppuz qilinidighan we menisi tamamen oxshash sözge oxshap kétidu.
Buningliq bilen Wayizliq, dégen sözni Uyghur tili emes dep qarash xata.Xata deyishimde melum sewepler bar.
1)Men gerche bir edebiyatchi, bir tilchi bolsammu Uyghur tili bayliqim yenila degendek yoquri emes…Dangliq pishwalirimizning eserlirini oquwetip nurghun sözlerni chüshenmey qalimen…Keyin özligimdin izdinip, menisini biliwalimen.Uyghur tili nahayiti bay bir til bolup, bashqa tillarning selbiy yeklishi netijiside nurghun alahiydelikini yoqutup qoyiwatidu.
Nurghunlighan söz ibariler we atalghular melum sewepler tüpeylidin awam-puqralar teripidin untulup kétiliwatidu. Uyghur tili we diyaliktlirini mexsus qoghdaydighan qurulush we qurumlar yoq! Bundaq ehwalda biz bilmeydighan bezi söz-atalghularning chiqishi normal.
2)Uningdin bashqa Uyghur tili Awro-asiya quruqluqida qanche ming yil hakimiyet tili bolghan nopuzluq tillarning biridur.
Uzaq tarixiy tereqqiyat jeryanida hazirqi zaman bir qisim Awropa tilliri Uyghur tilining tesirige, Uyghur tili Awropa tillirining tesirige uchrighan.
Uningdin bashqa hazirqi zaman Türük tilliri Uyghur tili asasida tereqqiy qilip bugünki künge kelgen. Bundaq hadise milliy medeniyitimizning tereqqiyatigha bezide paydiliq bezide paydisiz tesir körsetken.
3)Insaniyetning qanche ming yilliq tereqqiyati til we yéziq tereptin öz-ara tesir körsütüshtin ibaret uzaq tarixni bashtin kechürgen we ishengüsiz ortaqliqlarni barliqqa keltürgen…
Men Engiliz we German tillirini ügünüsh jeryanida bu tillardiki bezi Girammatikiliq (ponitikiliq, liksikiliq we morfollogiylik) xususiyetlerning tilimizgha oxshap ketidighanliqini yaki bek yeqinliqini hes qilip yettim…
Zamaniwiy atalghular xelqaradiki nurghun tillarda oxsash, bu ghayet normal.Manga sirliq we qiziqarliq tuyulghini tilimiz Uyghurchidiki bezi söz we kelimiler we tepekkur shekilliri Engilizchidin téximu Engilizche, Gérmanchidin téximu Gérmanche…
Engilizche, Gérmanchediki bezi orginal we qedimiy tebéiy sözler Uyghurchigha bekla oxshaydu. Perizimche, hadisilerdin hazirqi Engo-Sakson tillirining qedimki Uyghur tili bilen yiltizdashliq munasiwette ikenligini körüwalghili bolidu…
Biz Uyghurlar bezi özgichiliklerni hésapqa almighanda Awropaliqlar bilen til we kultur tereptinla emes, belki qandashliq tereptinmu yiltizdash kélimiz.

Hazir Engiliz we German tilidiki ortaqliqlarning qanchilik derijide ikenlikini tetqiq qilalmaymiz…Kelichekte bu témini tetqiq qilidighan bir qoshun yétiship chiqidu….

23.11.2002 Germaniye/Frankfurt