Adettikidekla qaynaq bir bazar küni idi. Kütülmigende hemme nersining körünishi, renggi we harariti birdinla özgürep kétti. Kün olturushup, jahan qizilliqqa patti.Qushlar churuqliship etrapta ensiz uchishatti.

Bu ming yildinmu uzun bir kéche idi ishte. Xorazlar chillawatatti, yiraqtin, tolimu yiraqtin, köz we awaz yetküsiz yerdin tang aldirimay süzülüp kéliwatatti.

Sheher siritigha jaylashqan namrat bir xilwet külbening penjirisi jin chiraqning yoruqida ghuwa pildirlap turatti.

Bir ayal kéchidin béri achchiq tolghaq yewatatti. Öy ichini ensizlik we qorqunch qapliwalghan idi. Tunji ezen awazini saqlap turghandekla ananing közi yoridi.

Chonglar baligha anisining teliwige asasen bowisining ismini qoydi.

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisidekla oqtek ayliniwatatti.

Qushlar bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti.Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Aqsu diyarigha tewe Sayram dégen sheherde memurchliq höküm süretti.Bay töriler eyish-ishret we keypi-sapagha bérilip ketkenidi.

Ana güdek Ahmetni egeshtürüp sheherge kirdi.

-Ana qaytip kéteyli…,- dédi, güdek bala iltija telepuzida.

Bazardikiler Ahmetning közige hergiz sighmighan idi. Begler we töreler yep-ichish, keypi-sapa qilish we köngül échishqa birilip ketkenidi.Kochilarda méyiplar we diwanilar süridek top-top yürishetti. Muhtajlarning közige qarash we sozulghan qollirini hawada leylitip qoyup ötüp kétish jasaret telep qilatti.

-Oghlum aldirma, qarap baqqin, sen yaqturidighan bir nerse uchrap qalsa ejep emes,-dédi ana.

-Belki…-dédi oghal.

Ana oghligha yarighudek bir nerse tapalmidi.

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisidekla oqtek ayliniwatatti.

Qushlar bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti.Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Ahmet sawaqdashlirining ichide aldinqi qatardiki taliplarning biri bolup, oqutquchilliridin murekkep suallarni sorap, ularni qiyin ehwalgha chüshürüp qoyatti. Ahmet roh bilen maddini, hayat bilen ölümni, muhabbet bilen nepretni, güzellik bilen rezillikni bir pütün, dep qarayti. Uningche kichik nersiler chong nersilerning, chong nersiler kichik nersilerning terkiwimish.

Künlerning ötüshi bilen Ahmetning digenliri, ilim igiliri arisida ghulghula peyda qildi. Shuning bilen u, islamgha qarshi bidietchilik qildi, dep eyiplinip, ilim tehsil qiliwatqan yéridin sörep chiqilip, ishekke tetür mindürülüp, sayram sheheride el-yurtning aldida sazayi qilindi. Sazayi qilinghandin kéyin derri bilen urulup yérim jan qilinip medirisidin qoghlandi.

Qazikalanning déyishiche Ahmet” Men mendurmen, men uning, u mening ichimdedur!”-, dep kazzapliq qilip taliplarni dingha we sultangha qarshi qutrutuptimish.

Xeter sayram asminida tirnaqliridin qan tamdurup uchiwatqan qara qushtek egip yüretti.

Ahmetning anisi Künkelxatun eshundaq künlerning biride:

-Oghlum ehwal bek yamandek qilidu, asta özimizni daldigha alayli!-dédi jiddiy teleppuzda.

-Ana qorqmang, alemlerning perwerdigaridin bisoraq qil tewrimeydu.Pishanimizge yézillghanni körimiz,-dédi Ahmet.

– Oghlum hemmila yer allaning tesserupidadur.Kindikimizning qéni tökülgen yurttin chachrap chiqip ketsekmu yenila wetenning quchiqigha chüshimiz…kéteyli,-dédi.

-Bu halette nege kétimiz ana, bowillirimizning we dadamning qebrisini tashlap,-dédi meyüs halda Ahmet.

-Oghlum, ularning qilghanlirini kördüng, béshimizgha téximu yaman bir pishkellik kelmeydu dégili bolmaydu. Ular sanga gunaning chongini artti, asta jénimizni élip bu yurttin chiqip kéteyli, men bir ewlat achchiqini tétalmaymen, ular bizni amanimizda qoymaydighandek qilidu, tagh arqisidaki taghang Arislanbegning yénigha kéteyli balam!,-dédi ana.

Ana bala ikkeylen bir küni chashka waqti bilen, hichkishige tuydurmay öy-makanlirini tashlap yurttin chiqip ketti.Chachliri öskileng, chirayi sulghun, közliri xiyalchan bir yigit dadisidin yashla tul qalghan ajiz anisini yöleshtürüp at-ulaqsiz halda tiriship, tirmiship tagh yolida piyade kétiwatatti…

Ular yolda chiriklerning diqqitini tartmasliq üchün meqsetlik halda at-ulaq yürelmeydighan mexpiy tagh yolini tallighanidi.Birqanche kün yol yürgendin kéyin, teklimakan qumluqidin uriwatqan tinchiq hawa bara-bara arqida qélip, muzart choqisidin uriwatqan soghaq shamal kishining dolisini qorushqa bashlidi.

Ana-bala ikkeylen heptilerche yol yürüp qarliq taghlardin tinch-aman ötüp, Ahmetning taghisi Arislanbeg istiqamet qiliwatqan Türkistan sheherige yétip keldi.

-Xush kepsiler yenggem,-dep hal ehwal sorashti ular.

Ana bilen bala ikkisi béshigha kelgenlerni anglatti.

Ular her éhtimalgha qarshi pichirlapraq sözlishetti.Shu yillarda hemmela yerni sultanning paylaqchilliri qaplap ketkenidi.Kochilar Qeshqer, Hoten, Aqsu, Qumul we Turfan teleppuzida sözleydighan xan leshkerliri bilen tolup ketkenidi.Diqqet qilmisa ularning béshigha téximu chong bir palaketni kelmeydu, dégili bolmayti.

– Ahmetni men himayemge élip terbiyeleymen. Emma bashqilarning diqqitini tartmasliq üchün, kimlikinglarni mexpiy tutunglar,-dédi, Arislanbeg.

Birqanche kündin kéyin Arislanbeg ana-bala ikkeylenni barliq ghelwe-ghogha hem ghelyanlardin yiraq Yesib digen kichik yurtning etrapidiki xilwet bir mehelige ekilip yerleshtürdi.Kent sheherdin xelila uzaq bolup, kishilerning aldirap diqqitini tartmayti.

Begler we töreler bu yerdimu Aqsu we Kuchardikige oxshashla yep-ichish, keypi-sapa qilish we köngül échishqa birilip ketkenidi.Kochilarda méyiplar we diwanilar xuddi mal sürisidek top-top yürishetti. Muhtajlarning közige qarash we sozulghan qollirini hawada leylitip qoyup ötüp kétish jasaret telep qilatti.

Bir bazar künliki ular sheherge kirdi.Ahmet anisini sheherge kemdin kem ekkiretti.Buninggha anisining pewquladde ehtiyatchanliqi sewepchi idi. Eger birawgha Ahmetke artilghandek gunah yüklinip qalsa aile boyinche tash yamghurigha tutulup, qetliam qilinmaydu, dégili bolmayti.

-Balam qayitip kéteyli…,-dédi, yashanghan ana iltja teleppuzida.

-Ana aldirima, belkim sen yaqturidighan bir nerse uchrap qalsa ejep emes-dédi oghal.

-Belki, yürüküm bir shumluqni tuyup turiwatidu, yaqa yurtta diqqet qilghan tüzük…,-dédi ana meyüs. Bu yerning nem hawasi Ahmetning anisini saqsiz qilip qoyghanidi. Bel-put aghriqi uning yurt séghinishigha qoshulup ailige aramchiliq bermeyti.

Ahmet shunche izdepmu anisigha yarighudek yaxshiraq bir nerse tapalmidi.

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisigha oxshash oqtek ayliniwatatti.Qushlar uninggha bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti.Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Ahmet anisini pana tartip uning külbisini aylinip, xuddi qara yer bilen kök asmangha mixliwétilgendekla Türkistan shehridin uzaqlishalmay yashidi.Ahmetning künliri bashta Arislanbeg qatarliq zamanisining yétishken zatliridin ilim ügünish, kéyin dangliq Ahmet Yesewiy dégen nam bilen xanliq mederiside oqutquchiliq qilish we ilim tehsil qilish bilen meshghul boldi.

Ahmet Yesewi bir ömür özining Aqsu diyarining Sayram dégen sheheride bir yerlik Uyghur emeldar ailiside tughulghanliqini sir tutti!Ahmet Yesewi digen isim bilen kichik waqtidin bashlanghan din we teriqetke ayit roh bilen maddini, hayat bilen ölümni, muhabbet bilen nepretni, güzellik bilen rezillikni tetqiq qilip, ulardin bir pütün teriqetchilik nizamini turghuzup chiqti. Uningche kichik nersiler chong nersilerning, chong nersiler kichik nersilerning jeryanimish.Alemlerning bashlinishi we axirlishishi yoqmish.Biz Alemning, alem bizning ichimizde dewir qilip turidiken.

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisigha oxshash oqtek ayliniwatatti.Qushlar uninggha bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti.Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Künler we zamanlarning ötüshi bilen Ahmetning digenliri, zamanisining ilim we pen dunyasida xuddi qarangghuluqta chaqqan chaqmaqtek bes-munazire peyda qildi. Shuningdin kéyin Ahmet Yesewiychilik, islam asminidiki bir nur süpitide resmiy sülük derijiside étirap qilindi.Kishiler dunyaning hemmila yéridin uningdin ilim izlep kéletti we yesewiychilikni dunyaning hemme yérige özi bilen birlikte élip kétetti.

Ahmet Yesewiy hezretliri anisi Künkelxatun we ustazi Arislanbegdin keyin qalghandin bashlap, özining ichkiy alimige seper qildi.Tebiyetning bu perishan parchisi zamanlarning ötüshi bilen sürlük bir bowaygha aylinip qaldi.Ademlerdin bezide uzaq , ademlerge bezide yéqin yashayti. Ahmet yesewiy köyümchan taghisi Arislanbeg oylighandek rastinla Türkistan quyashigha aylinip qalghanidi. Ahmet yesewiy gholghundin uzaqlashsa etrapni qarangghuluq basqandek bolatti. Ahmet Yesewiy gholghungha qayitsa etrap xuddi kündüzdek yorup, hayat hozur we muhabbetke chümülgendek bolatti.

Ahmet Yesewiy xuddi iptidayi ormandiki bir ilahiy qéri derexqila oxshayti. Ahmet Yesewiy bezide tebiyettikilerge, bezide tebiyet Ahmet Yesewiydikilerge oxshap qaldi. Ahmet yesewiy hezretlirini alemlerning sahibqirani öz rexmiti we hidayiti bilen yuyup parlatti we uning qayitish sepiride Piritürkistan, dégen samawiy tajni uninggha keng qursaqliq bilen nail ettiler. Ahmet Yesewiyning kündüz asminidiki quyashtin, kéche asminidiki yultuzlardin bashqa hemrayi yoqtekla idi. Kishiler bezide uni pütünley isidin chiqirip qoyup dégüdek yashayti. Ahmet Yesewiy bundaq chaghlarda taghisi Arislanbeg, anisi Künkelxatun we özining güdekligi bilen uzundin-uzungha sirdishatti.

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisigha oxshash oqtek ayliniwatatti.Qushlar uninggha bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti.Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Xisletlik yilanlardek yögüshüp turghan uzundin-uzun aq arilighan qongur renglik chach-saqalliri yelpünüp turghan, harghin we yadangghu bir boway hasisini tayinip, türkistan sheherining awat restiside yene yekke-yigane halda peyda bolup qaldi. Bu yashanghan kishi Piritürkistan Ahmet Yesewiy hezretliriidi. Ahmet Yesewiy hezretliri xuddi ademizatsiz chölde kétiwatqandekla Türkistan sheherining awat kochisida jahandin bixewer yashawatqan top-top alamanlarning, at-ishek we qoy kalilarning arisidin ötüp kétiwatatti.

Begler we töreler bu yerdimu yep-ichish, keypi-sapa qilish we köngül échishqa birilip ketkenidi.Kochilarda méyiplar, pahishe xotunlar, nishikesh qimarwazlar, kiraliq qatillar, oghrilar, sopilar, yanchuqchilar we tilemchiler xuddi mal sürisidek top-top bolup yürishetti. Muhtajlarning közige qarash we sozulghan qollirini hawada leylitip qoyup ötüp kétish jasaret telep qilatti…Awat kochidin ötüp kétiwatqan bu aqsaqal kishinimu awam-rehiyet bir tilemchi yaki bir terki dunya ewliya bolsa kérek,-dep oylap qélishqanidi. Awam rehiyet ichide uning yiraqlarda piri Türkistan, dep nami chiqqan Ahmet yesewiy hezretliri ikenlikini bilgenlermu, bilmigenlermu baridi. Ahmet Yesewiyning kim ikenlikini bilgenlermu bu dunyawiy shöhret qazanghan kishige xuddi “Tögining mazar bilen nime ishi” dégendek unchiwala qiliship ketmeyti.Hayatliq xuddi narkoz qiliwétilgendekla éghir uyqu qaynimida ölüktek hichnimidin xewersiz yatatti.

Ahmet Yesewiy hezretliri ibadet, shriet, meripet, hidayet we heqiqet merdiwenlirini éship, aripliq derijisige yetti hem birdinla yoq bolup ketti. Ahmet Yesewiy hezretliri gholghundin heqiqi menisi bilen ghayip boldi, uni emdi yénida tursimu hichkishi körelmeyti. Ahmet Yesewiy qarighu bolup qalghandek uning közige hem bu sheherde hich nerse körünmeyti. Ahmet Yesewiy xuddi gas bolup qalghandek, uning quliqigha bu sheherge ayit hem hich nerse anglanmayti. Ahmet Yesewiyning tili xuddi gacha bolup qalghandekla bu perwasiz sheherge hich bir zuwan sürgisi kelmeyti. Ahmet Yesewiy tughulghan yurtini séghinghan idi. Ahmet Yesewiyning qachqunluqtiki kimliksiz, yurtsiz we makansiz hayati, pederning yürek baghrini xun qiliwetkenidi.Ahmet Yesewiy axirqi qararini berdi.

-Qayitip kéteyli,-dédi boway kimlergidur qarap. Ahmet Yesewiyning anisi bir yash balining qolini tutup, uning yénidala turatti. Ahmet Yesewiyning köz aldida teklimakan qumluqining tonurdek tepti urup turghan Aqsu wadisi, tengritagh baghrida anisining quchiqidek sozulup yatqan Bay we Sayram bostanliqliri birdinla janlinishqa bashlidi.

Türkistan shehrimu Qeshqer, Hoten, Tashkent, Semerqent, Buxara, Qumul, Turfan, Aqsu, Hirat, Tebriz, Kuchar, ili, Ürümchi, Almaliq, Dushenbe, Ashhabat, Baku we tarbaghatay qatarliq xaqaniye teserupidiki barliq chong sheherlerge oxshap qalghanidi. Begler we töreler bu yerdimu yep-ichish, keypi-sapa qilish we köngül échishqa birilip ketkenidi.Kochilarda méyiplar, pahishieler we diwanilar xuddi mal sürisidek top-top yürishetti. Muhtajlarning közige qarash we sozulghan qollirini hawada leylitip qoyup ötüp kétish jasaret telep qilatti…

-Qayitip ketsek kéteyli…!-déyishti ular tushmu-tushtin.

Ana taleysiz bowaqining qolidin tutup, saqalliq oghligha egiship topiliq yol bilen sheherdin chiqip, udul Aqsu terepke qarap uzap ketti…

Derexlerning sayisi xuddi saet istirilkisigha oxshash oqtek ayliniwatatti.Qushlar uninggha bezide qonup, bezide uchup kétiwatatti. Deryalar bezide tonglap bezide oynap éqiwatatti.

Ahmet Yesewiy yer yüzidin qanche métir chongqur kolap yasalghan qarangghu we zey purap turidighan külbiside, öz yurti heqqidiki shirin xiyallar qaynimigha chümülüp, menggülük uyqigha ketkenidi.

Ahmet Yesewiy hezretliri anisi rehmetlik öz quli bilen Hotenning yipek rextidin tikip bergen qizil renglik, yolluq bir nimkesh uzun chekmen chapan kiyiwalghanidi. Bowayning yüzidin muradigha yetkenlikini ipadeleydighan xasiyetlik bir nur yéghip turatti. Peder hezretning yerge chéchilip yatqan mürisidin sanggilap turghan öskileng chach-saqalliri tuchtek aqirip ketken bolup, ana tupraqni söyüp uchiwatqan selkin shamalda yelpüniwatqandekla körünetti.

Chöldeki yilandek xatirjem sozulup yatqan Ahmet Yesewiy hezretlirining jansiz ténining bu yer bilen hichqandaq munasiwiti yoqtekla körünetti. Ahmet Yesiwiyning chekchiyip turghan közliri küp-kök zumrettek qétip qalghan, qolliri oruqluqtin tarshidek qurup, jansiz putliri sapaldek yérilip ketken idi.

Hey hayati boyi awamdin uzaqlashturulghan ezizler! Siler ashiqinglar bilen kélip, iztirap chölidin meshuqunglar bilen xushal-xuram qayitisilerr.Hey hayati boyi xuddi mal sürisidek toplushup yashashni terjih etkenler! Siler shuni unutmanglarki, gholghundikiler quruq qol kélidu, yep-ichip, keypi-sapa qilip we köngül achqandin kéyin yene quruq qol qayitip kétishidu!

29.04.2017 Gérmaniye