Uyghur Tili we Bezi Shexsiy Yazmilirim Heqide Alahiyde Izahat bermisem bolmaydighan yerge yetti! Beziler méni ana tilimizgha hürmet qilmidi, eserliride Engilizche, Germanche we Türükchini ishlitip ketiwatidu, dep tenqitlewatidu! Mening arqamdin bu heqte söz-chöchek qilip yürgenler: Uyghur turup nimishqa Erepche, parische we xitayche ishlitimen, dep özige téxi sual qoyup baqmidi!
Til tereqqiy qilip we rawajlinip turidu. Tilning tereqiyatida nahayiti köp amillar paydiliq rol oynaydu!
Zörül tépilghanda chet tillardin bolupmu yiltizi Uyghur tiligha baghlinidighan Türkiy tillardin söz-kelimilerni özleshtürüsh hergiz xata emes.
Türkiy tillardiki bolupmu Anadolu türükchesidiki bezi söz we atalghular Uyghurchege qarighanda téximu uyghurchidur. Anadolu türükchisi arqiliq tilimizni béyitish kérek!
Uyghurlar esirlep dawamlashqan nadanliq we marip tereptiki chekinish sewebidin til jehette özining esli alahiydilikini qismen tereptin yoqutup qoyghan, bu bir riyaliq!
Uningdin bashqa uyghurchidiki erepche we parische söz we kelimilerning Türükchisini tapalisaq derhal uni ishlitishke adetlinishimiz we teshebbus qilishimiz lazim!
Uyghur tilidiki nurghun sözler esli haliti boyinche emes, aghzaki teleppuzlarning alahiydiliki boyinche xatirlengen. Bundaq söz we kelimilerning toghrisini bayqap qalsaq shu boyinche tüzütüp méngish tilshunasliq qayidisige uyghun kélidu.
Meselen: Musteqiliq emes Igemenlik. Qoghdash emes qorughdash, qoghdulush emes qorughdulush, Nashtiliq emes Nanachtiliq, qutulush emes qurtulush we azatliq emes miliy qurtulush…Qatarliqlar.Uningdin bashqa Uyghur tilida köp ishlitilidighan Karxana dégendek bezi sözler bashqa türükiy tillirida bashqiche selbiy mena anglatqanliqi üchün, u sözlerning ornigha muwapiq shekildeki yeni Firma, Kompaniy we Shirket dégendek bashqa menidash isimlarning ishlitilishi téximu yaxshi bolidu!

Uyghurche bezi tereplerdin uyghurchidin yiraqlap ketken. Biz bu meselilerni tediriji halda heqiqiy uyghurcheleshtürüp, Uyghur tilining türkiy tilar ichidiki tarixi nopuzini eslige keltürüsh üchün tirishchanliq körsütishimiz lazim!
Biz tilimizni zamaniwiylashturush, beyitish we tereqqiy qildurushta türkiy tilardin uzaqlashturmay eksiche yéqinlashturush üchün tirishchanliq körsütishimiz lazim dep qaraymen!
Bu ana tilni qérindash tillargha yéqinlashturush,beyitish we tereqiy qildurush ishi yalghuz shayir, yazghuchiliqqa emes eslide köpraq tilshunasliq xizmetlirige berip bekraq chetilidu…
Til bir izda toxtap qalidighan qatmal mesulat emes!
Til jemiyet tereqiyatining özgürishi, shert-sharayit we imkanlarning teqezzasi tüpeylidin barghanche yéngilinip baridu elbete!
Tebiyki bir milletning yazghuchilirining til we yéziqni beyitish we tereqqiy qildurushta oyanaydighan aktip rolini chetke qaqmasliq kérek! Uyghurchediki bezi yat tillardin kirgen söz we atalghularni qérindash türkiy xeliqlerning sözlükidin élip toluqlap tilimizni béyitish ana tilimizni qoghdashta téximu paydiliq bolidu! Yene Uningdin bashqa mening eserlirimdiki bezi morfologiylik, sintakisliq we ponitilikiliq alahiydililer uyghur tilining hazirqi zaman gramatkisigha uyghun kelmey qelishi mumkin. Men bezide shexsiy ijadiyitimde peqet Uyghur oqurmenlarnila emes, bashqa türkiy xeliqlerningmu oqup beherlinishini nezerge élipraq qelem tewritimen. Shu munasiwet bilen Uyghur oqurmenlerimdin töwenchilik bilen özürxaliq soraymen!
Rexmet!
Hürmet bilen: Korash Atahan
15.11.2017