Uyghurlarda Kolliktip Ang we Milletning Pissixik Saghlamliq Meselisi
Uyghurlarda Kolliktip Ang we Milletning Pissixik Saghlamliq Meselisi
Rohi jismigha, jismi rohigha yük bolup qalghanlar, kolliktip meniwiyeti échirqap ketken, tereqiyati arqida qalghan, bashqilar teripidin iziliwatqan, milliy maarip we iqtisadiy tereqiyatta chiqish yoli tapalmighan insanlardur! Meniwiyettiki achliq xeterlik bir késel bolup, bundaq bimarlarni aile terbiyesi, mektep, jemiyet we kütüpxana arqiliq qutqazghili bolidu!
Qayide-yosunning heddidin köp bolup kétishi kolliktip meniwiyetning achliqidin bolidu.Kolliktip meniwiyetning ach bolushini köpünche mustemlike hayat keltürüp chiqiridu. Kolliktip meniwiyiti ach xeliqlerning jemiyiti körünüshte xélila mukkemmeldek tesir bersimu, emeliyette xurapatliq, exlaqsizliq, buzuqchiliq we aldamchiliq bilen toshup ketken bolidu.
Kolliktip meniwiyiti ach xeliqlerning uruq-tuqqandarchiliq, qérindashliq, xoshnidarchiliq, yurtdashliq, sawaqdashliq, xizmetdashliq, wetendashliq hetta qandashliq munasiwetliri saghlam bolmighan ölchemlerning üstige qurulghan. Kolliktip meniwiyiti ach xeliqler yaman künlerde öz-ara bir-birini himaye qilish, milliy mawjutluqni jan tikip qoghdash u yaqata tursun, bir tawaq zhünde üchün milletning hayatliq derixige közini mit qilmay ot qoyiwiteleydu.Qarap turup amanetke xiyanet qilidu, sözide turmaydu, yalghan sözleydu!Heqiqet aldida jiddiy peyitte közini yumiwalidu!Semimiyet we rastchilliq bilen ish qilmaydu.
Kolliktip meniwiyiti ach xeliqlerning atalmish serxilliri weten, millet…dégendek zürür tépilsa bedilini qan we jan bilen öteydighan nazuk témilarni diniy itiqat, insanperwerlik we ilim-penning aliy ghayisi dégendek özige yarashmaydighan matrikoshang malzemilerning astigha exlettek kömüwétip, milletperwer, wetenperwer we heqqiy meripetperwer insanlarning dümbiside olturup, nishe tartip jerri-sama séliship, haraq-sharap ichiship, keypi-sapa sürüshüp eyish ishretlik rezil bir hayatni yashiyalaydu.
Kolliktip meniwiyiti ach xeliqler dayim bashqa yat milletlerning qul qilishigha uchrighachqa, insaniy arzu-hewesliri toluq kapaletke ige bolmighachqa shöhretperes lékin rohi sulghun, hakawur emma chüshkün, söletwaz emma qorqunchaq, mishchan emma géligha amraq we hesetxor emma xeterge tewekkul qilalmaydighan bolup qalidu.
Kolliktip meniwiyiti ach xeliqlerning közliri néminidur izdep shu dewirde yétiship chiqqan ziyalilarning qoligha tikilse, qolliri parlaq kélichigini tilep, rebbige duagha kötürülgen bolidu.
Közler qarighan péti, qollar boshluqqa kötürülgen péti tashqa aylinip kétidu.Esirlep, bezide hetta ming yillap arzular chichek achmaydu, dualar ijabet bolmaydu!
Dunyada özgermeydighan hich nerse yoq!Küresh qilghan millet tallinidu, teslim bolghan millet shallinidu!Milletni qudret tapquzay deydikenmiz awal iddiyni azat qilishimiz, pikirimizni dunyagha layiq yéngilishimiz, örpi-adetlirimizni we qayide-yosunlirimizni eslige sadiq bilghan halda peydin-pey islah qilishimiz lazim!
Birlik, barawerlik, hemkarliq we pidakarliqni qandaq wujutqa chiqirish, uning rolidin qandaq paydilinish heqqide rastchilliq, semimiylik we estayidilliq bilen eng toghra bir yol tutush lazim.Undaq bolmaydikenmiz shexsiy we kollitip engimizdiki qulluq rohi yoqulup, milliy irdade parlimaydu.
Parlaq kélichek yaritimiz, deydikenmiz ishni awal özimiz, ailimiz we jemetimizdin baslishimiz kérek!Shu arqiliq saghlam bir jemiyet, saghlam bir milliy roh we saghlam bir pissixik sapa shekillendüreleymiz.Ishni shexistin, ailidin we jemettin bashashta chuwalchaqliship arqida qeliwatqan dunya qarashlirimizni, qimmet qarashlirimizni we güzellik qarashlirimizni zamaniwiylashturushqa toghra kélidu.
Zamaniywiy, hayati küchi urghup turghan, riqabetlishish iqtidari saghlam bir millet bolush üchün bizge milliy enenimizge layiqlashturulghan yip-yéngi bir pelesepe kérek, bizge yip-yéngi sennet kérek, bizge yip-yéngi edebiyat kérek!Uyghurlarning eneniwiy pelesepe qarashliri, Uyghurlarning eneniwiy sennwt qarashliri we Uyghurlarning eneniwiy edebiyat qarshlirining waqti ötti! Dunyadiki ilghar milletler bu üch nuqtida bizdin bekla uzaqliship ketti.
Meyli Tengritaghlirining jenubiy we shimalida yashawatqan bolsun, meyli Awropa yaki Amerikada yashawatqan bolsun bir-pütün Uyghur millitining kastum-burulka kiyip yürgini bilen kötek harwisining üstide olturup tiz süretlik poyizda olturghandek xatirjem, bixut we özini tashliwetken halette turghanliqini körimiz.Milletning milliy iradisi, dunya qarashi we kishlik qarishida éghir mesile bolghachqa xelqimizning öz-ara teshkillinip muhim dep asasiy kün-tertipke qoyghan mesililiri ademni heyran qalduridighan derijide püchek hem külkülük.
Millitimizning bu qeder ebgahliship arqida qélishigha sewepchi boliwatqan ishlarning biri, hayatliq kürishi dawamida yétishtürüp chiqqan serxillirimizni öz qolimiz bilen ölümge tutup beridighan peskesh milliy xaraktirimiz sewep bolghan.Bashchisini halak qilghan xeliq, béshi yoq yilangha oxshaydu.Yitekchisiz, ige chaqisiz, yekke yigane we helim diwane halette yashashqa mejbur bolidu.Shunga milletning parlighan yultuzliri qeyerde bolishidin qettiy nezer ularni bar amallarni qilip qoghdap qélish kerek.Ular qoghdap qélinmaydiken. özlikimizdin kolliktip halda halak bolush yolini talliwalghan bolimiz.Bizni bu halgha keltürüp qoyghanlar peqet bizni qul qiliwalghan milliy düshmenlirimiz emes belki hemmidin xeterlik boliwatqini- méngimizdiki-kolliktip meniwiyitimizdiki késelmen tebiyet!
Bu dewir bizning milliy mewjutluqimiz eng éghir xeterge duch kelgen dewir bolup, diqqet qilmisaq uyqimizni échip bolghiche allaburun ölüp bolghinimizni körimiz.Biz özimizdin pexirlinip, millitimizni etrapimizdiki nurghun xeliqlerdin üstün tutqinimiz bilen, kolliktip bixutliqimiz sewebidin bir milletni teshkil qilidighan asasliq amillar tereptin adettiki xeliqlerningmu arqida qalduq.Qudret tépishning tek yoli milliy ediologiyeni yéngilash.Bilip turup nishan bikitish, bilip turup pilanlash we bilip turup hemkarliq ichide pidakarliq bilen qattiq ishlesh kerek!Bundaq qilishta eng awal pikir, iddiye we istitik ang hemmidin muhim.Beziler Pelesepe, sennet we edebiyat arqiliq néme ish qilghili bolidu,-deydu.Biz Pelesepe, sennet we edebiyat arqiliq hemme ishni qilighili hetta dewletnimu qurghili bolidu, dep jawap bérimiz.Bir millet pelesepe we edebiyat-sennette güllenmey turup hergizmu qeddini kötürelmeydu(K.Atahan)
*****
23.11.14 Gérmaniye yézildi.
23.11.15 Gérmaniye yene tüzütüldi.
Tengritagh Akademiyesi 