[1] dunya bolsa üzlüksiz özgiridighan bir kallek hayat ot .
(1) bu dunya barche mewjudatqa nisbeten opmu-oxshash , uni héchqandaq ilah yaratmighan , héchqandaq ademmu yaratmighan . U ötmüshte , hazirda , shundaqla ebediy-ebed kelgüside menggü bir kallek ot , u belgilik ölchemde köyidu , belgilik ölchemde öchidu .
(2) ot mundaq aylinidu : aldi bilen déngizgha aylinidu , déngizning yérimi tupraqqa aylinidu , qalghan yérimi qiziq shamalgha aylinidu . Tupraq déngizgha aylinidu , yene kélip oxshash qa’ide boyiche , ilgiri déngiz tupraqqa aylan’ghan ölchem boyiche aylinidu .
(3) ot tupraqning ölüshidin tughulidu , hawa otning ölüshidin tughulidu , su hawaning ölüshidin tughulidu , tupraq suning ölüshidin tughulidu . Ot ölse hawa tughulidu , hawa ölse su tughulidu . Tupraq ölüp suni tughidu , su ölüp hawani tughidu , hawa ölüp otni tughidu . Eksiche bolghandimu oxshash .
(4) barche mewjudat otqa aylinidu , ot barche mewjudatqa aylinidu ; Xuddi altunni malgha , malni yene altun’gha almashturghandekla .
(5) ilah bolsa kündüz hem kéche , qish hem yaz , urush hem tinchliq , pütünlük we kemtüklük . U otqa oxshash toxtimay özgirip turidu , xuddi ot bilen dora-dermeklerni arilashtursaq , özi chiqargha puraqlargha asasen oxshimighan namlargha érishidu .
(6) ölmigenler ölidu , ölgenler ölmeydu . Kéyinkisi ölse aldidiksi tughulidu , aldidikisi ölse kéyinkisi tughulidu .
(7) ténimizdiki hayat we mamat , uxlash we oyghinish , yashliq we qiriliq qatarliqlar bashtin – ayagh birdek bolidu . Aldinqisi kéyinkisige aylinidu , kéyinkisi aldinqisigha aylinidu .
(8) soghuq issiqliqqa aylinidu , issiqliq soghuqluqqa aylinidu . Höl quruqqa aylinidu , quruq hölge aylinidu .
[2] hemme nerse qa’ide boyiche bolidu .
(1) gerche bu qa’ide elmisaqtin tartip bar bolsimu , biraq kishiler uni anglimasta , shundaqla emdila anglighanda uni chüshenmeydu . Barche mewjudat melum qa’idige boysunidu . Halbuki kishiler manga bezi söz-heriketni mahiyiti boyiche bir-birlep tehlil qilghandin kéyin ularning ashu qa’ide bilen bolghan munasiwitini sözlep bergende , tejribisizliki mana men dep turidu . Uningdin bashqa , bezi kishiler xuddi özining chüshini eske alalmighan’gha oxshash , özining oyghaq waqtida némilerni qilghanliqini bilmeydu .
(2) shuning üchün héliqi ortaq qa’idige boysunush kérek . Biraq , gerche qa’ide köpchilikke ortaq bolsimu , nurghun kishiler özi bilgenche yashawiridu , xuddi bir özining ayrim chüshenchisi bardek .
(3) ular uni anglighan teqdirdimu chüshenmeydu , xuddi gastek . Konilarning « bar bilen yoqning perqi yoq » dégni neq shularni körsetse kérek .
(4) ular bir deqiqimu qéyip kétishke bolmaydighan qa’ide we hemmini idare qilghuchi pasiban bilen qet’iy chiqishalmaydu , ular özliri künde uchritip turidighan nersilerni tonumaydu .
(5) ashu « bir » qa’ide , ashu birdinbir paraset ziwés dégen bu namni qobul qilishni hem xalaydu , hem xalimaydu .
(6) qanun démek ashu birdinbir iradige boysunush démektur .
(7) eger silerning anglighininglar méning sözlirim emes , belki men sözligen qa’ide bolsa , undaqta « barche mewjudat bolsa bir » dégenning özining paraset ikenlikini itrap qilinglar .
(8) rohta ezeldin qa’ide bar . U ösüp yétilidu .
(9) bir adem ashu menggü öchmes nersidin qandaqmu qéchip qutulalisun ?
(10) yerde ömileydighan barche mewjudat bolsa ilah teripidin qamchilinip otlaqqa heydep birilghan .
[3] hemmisi özgiridu , barche yéngilinidu .
(1) biz oxshash bir deryadin ikki qétim kéchip ötelmeymiz .
(2) oxshash bir deryagha kéchip kirgen kishi toxtimastin yéngi su éqimigha yoluqidu . Rohmu nem hawadin horlinip chiqqan .
(3) biz oxshash bir deryadin kéchimiz hem kechmeymiz . Biz mewjut hem mewjut emes .
(4) quyash her küni yéngi , hem menggü toxtmastn yénglinip turidu .
[4] zit nersiler bir-birini shert qilidu .
(1) qarimu-qarshi nersiler birikidu . Oxshimas ahangdin eng güzel garmoniye shekillinidu , barche mewjudat küresh arqiliq peyda bolghan .
(2) birikme jisim pütün hem pütün emes , maslishidu hem maslashmaydu . Barche mewjudattin bir hasil bolidu , birdin barche mewjudat hasil bolidu .
(3) almishish arqiliq aram élish kérek , oxshash bir ghojamni kütiwerse adem hérip kétidu .
(4) kisellik saghlamliqni bextke aylanduridu , rezillik yaxshiliqni bextke aylanduridu , achliq toqluqni bextke aylanduridu , harghinliq aramxudaliqni bextke aylanduridu .
(5) jazanixorluq bolmighinida , kishiler heqqaniyetni bilmigen bolatti .
(6) chemberning bashlinish nuqtisi del uning axirlishish nuqtisi .
(7) körünmes garmoniye körünidighan garmoniyedin yaxshi .
(8) hayatning roli ölüm .
(9) xéso’id bolsa nurghun kishilerning ustazi , ular uni choqum köp nersilerni bilidu dep chinpütidu .
(10) ular zit nersilerning bir-birini shert qilidighanliqini bilishmeydu : qarimu qarshi tereplerning birdekliki xuddi oq bilen yaning munasiwitige oxshaydu .
(11) yaxshiliq bilen yamanliq bir gep . Téwiplar her xil amallarni ishlitip , bimarning bedinini késip , köydürüp ularni qiynaydu , biraq yenila bimardin heq alidu . Ular bu pulni naheq aldi , chünki ularning roli kiselning roligha oxshaydu , ularning qilghan ishi kiselni téximu éghirlashturiwetti .
(12) tügmen téshining egri siziqi bilen tüz siziqi oxshash bir siziq .
(13) üstige chiqidighan yol bilen töwen’ge chüshidighan yol oxshash bir yol .
[5] her ishning ikki teripi bolidu .
(1) déngiz süyi eng pakiz hem eng meynet : biliq uni ichse ozuqlinidu , adem uni ichse zeherlinidu .
(2) ishek ot-chöpke amraq , altun’gha emes .
(3) tongguz paskina patqaqta könglini achidu .
(4) tongguz patqaqta yuyunidu , qushqach chang tozanda yuyunidu .
(5) eng chirayliq maymunni ademge silishturghanda yenila set .
(6) eng parasetlik ademni ilahqa silishturghanda , meyli paraset , güzellik we yaki bashqa tereplerde bolsun , u peqetla bir maymun .
(7) ilahning neziride insan tolimu gödek , xuddi chonglarning neziride balilar gödek bolghan’gha oxshash .
[6] paraset heqiqetni tonushta .
(1) tepekkur qilish eng chong artuqchiliq , paraset bolsa heqni sözlesh , tebi’et boyiche ish körüsh we tebi’etning gépini anglashta .
(2) tepekku her bir ademge ortaq .
(3) her bir adem özini tonuyalaydu , danishmen bolalaydu .
(4) eger yolluq sözleymen , dése , choqum her bir ademge ortaq bolghan mushu tepekkur bilen özini qorallandurushi kérek , xuddi sheher döliti qanun bilen qorallan’ghan’gha oxshash , yene kilip , téximu muntézim qorallinish kérek . Halbuki , insanlarning barche qanuni ashu birdinbir ilahiy qanun’gha tayinip perwish qilinidu , chünki u özining xalighini boyiche mewjudatni idare qilidu , mewjudatni razi qilidu , mewjudattin üstün turidu .
(5) eger bir kishi sharab ichip mes bolup qalsa , undaqta bir kichik bala uni yétlep mangidu . U deldengishiginiche méngip özining nelerge kélip qalghanliqinimu uqmaydu . Chünki uning rohi höl bolup ketti .
(6) qurghaqliqtin parlighan nur bolsa eng parasetlik , eng ésilzade rohtur .
(7) oyghaq kishilerning bir ortaq dunyasi bar , biraq uxlap qélishqinida , kishiler bu ortaq dunyadin ayrilip , her qaysisi özining dunyasigha méngishti .
(8) söz – herikette uxlap qalghan ademdek bolmayli , chünki biz uxlap qalghandimu özimizni birer ishqa meshghul boluwatimen dep qalimiz .
(9) ata-animizning aldida turghandek ish qiliwersekmu bolmaydu , he désila xosh ghojam dewemigülük .
(10) u bashqilarning köz qarishini oyun qatarida köridu .
(11) körgili , anglighili we ögen’gili bolidighanliki nersilerni men yaqturimen .
(12) eqil-parasetni söyidighan kishiler choqum nurghun nersilerni bilishi kérek .
(13) rohning chek-chégrasini tapalmeysen , her bir kochini méngip chiqsangmu tapalmaysen , uning yiltizi bekla chongqur .
(14) tebi’et yoshurniwilishqa amraq .
(15) altun qazghuchi nurghun topini kolap chiqirip azghine altun tapti .
(16) özi toqughan torning otturisida olturghan ömüchükning torining birer yipini chiwin üzüwitip qalsa , u derhal buni bayqap chaqqanliq bilen u yerge yügürüp baridu , xuddi ömüchük aghriqni sezgendekla . Del mushuninggha oxshash , insanlarning bedinining birer yéri zexmetke uchrisa , uning rohi aldirash-tinesh ichide u yerge yügürüp baridu , xuddi bedinining ziyan-zexmitige chidiyalmghandekla . Chünki roh bilen ten mustehkem baghlan’ghan .
(17) eger barche mewjudat tütün’ge aylinip ketse , burnimiz ularni perqlendüreleydu .
(18) rohimiz u alemde u yer-buyerni purap timsiqlap yüridu .
(19) közimiz quliqimizgha qarighanda bekrek ishenchlik guwahchi .
(20) eger pesende rohlargha ige bolup qalsa , undaqta közimiz bilen quliqimiz bizning eski guwahchimizgha aylinidu .
(21) nurghun kishilerning nutuq sözliginini anglighanmen , bularning héchqaysisi eqil-parasetning bashqa nersilerge oxshimaydighanliqini bilelmeptu .
(22) bilermenlik kishini parasetlik qilmaydu . Bolmisa xéso’id , pétagra , kisénoféné , hékatlar alliqachan parasetlik bolup kitetti .
(23) paraset peqet birla nerside : hemmini idare qilghuchi tepekkurni bilip yétishte .
(24) kishiler körgili bolidighan nersilerni homérgha oxshash bilishni yaxshi ish dep qaraydu , biraq homér bashqa her qandaq grétsiyeliktinmu parasetlik . Pit biqiwatqan balilar uni mesxire qilip jarqirashti : « biz körgen shundaqla tutuwalghan pitlirimizni qoyuwitimiz , körmigen hem tutalmighanlirimizni bolsa özimizde élip yürimiz .»
(25) homérni musabiqidin qoghlap chiqirip , uni bir qorsaq qamchilash kérek . Arkiloknimu shundaq qilayli .
(26) köp chaghlarda biz muqeddes nersilerni chüshenmeymiz , chünki biz ulargha ishenmeymiz .
(27) suyuq ademler némini anglimisun heyranla qalidu .
(28) insan qelbi bir néme bilmeydu , ilah qelbi bilidu .
(29) kishiler qandaq anglashni bilmeydu , qandaq sözleshnimu bilmeydu .
(30) nurghun kishiler oylanduridighan ishqa yoluqsimu qilche oylanmaydu , bashqilar yol körsetse , uni chüshenmeydu , yene téxi alliqandaq herdem xiyallarda bolidu .
(31) ularning rohi zadi némidu ? Ular kocha-koylardiki ghezelxanlargha ishinidu, awamni qaymuqturup ustaz boluwalidu . Chünki ular köp sandiki kishilerning eskilikini , peqet intayin az sandikiliriningla yaxshi ikenlini bilishmeydu .
(32) éfiséstiki chonglarning birsi qalmay ésilip ölüwalsa , andin ularning sheher dölitini süt imidighan balilargha ötküzüp berse bolidu .ular hérmodolni palandi qilip , arisidiki eng munewwer kishini qoghliwetti , yene téxi : « arimizda bek munewwer ademni biz kérek qilmaymiz , eger shundaq adem bar bolup qalsa , u bashqa yerge kétip bashqilar bilen bille tursun » déyishti .
(33) it özi tonumighan ademni talaydu .
(34) eger bir adem intayin munewwer bolsa , men qarisam u ming ademge tengdashken .
[7] küresh omumyüzlük bolidu .
(1) bilish kérekki , urush hemme yerde bar , heqqaniyet démek küresh qilish démektur . Barche mewjudat küresh qilish arqiliq muqerrer yosunda shekillen’gen .
(2) urush barche mewjudatning atisi hem shahi . U bezi ademlerni ilah qilidu , bezi ademlerni adem qilidu , bezi ademlerni qul qilidu , bezi ademlerni hör qilidu .
(3) xelq sépil üchün küresh qilghan’gha oxshash qanun üchünmu küresh qilishi kérek .
(4) jengde shéhit bolghanlargha insanlar we ilahlar oxshashla éhtiram bildüridu .
[8] insanning bexti heqqaniyet üchün küresh qilishta .
(1) eng munewwer adem peqet bir nersinila kérek qilidu , uningdin bashqisini kérek qilmaydu : menggülük shan-sherepni kérek qiliduki , hergizmu öngüp kétidighan nersilerni kérek qilmaydu . Biraq , bir top kishiler awu yerde xuddi haywan’gha oxshash ghalam-ghulum qiliship chaynimay yütmekte .
(2) eger bext jismaniy xushalliqta bolsa , undaqta kala ot yewatqanda choqum intayin bexitlik .
(3) eng ishenchlik ademning bilimige we ching turghinigha ishensek bolidu ; Heqqaniyet elwette yalghanchilarni we guwahchilarni tapalaydu .
(4) kishining mijezi bolsa uning qoghdighuchi ilahi .
(5) öz rohi bilen küresh qilish tolimu qiyin , chünki her bir arzu-ümidke rohni bedel qilip turup yétimiz .
(6) eger bir kishining hemme arzusi emelge ashsa , bu uninggha ziyanliq .
Memtimin terjimisi
Izahat :
[1] mezkur üzündiler soda kitab basmixanisi 1981-yil 6-ayda neshir qilghan « gherb pelsepisi esli eserliridin tallanma oqushluq » ( xenzuche neshiri ) dégen kitabtin élip terjime qilindi .
[2] héraklit miladiyedin burunqi 530-yili grétsiye ayonadiki éfsésta tughulghan , miladidin burunqi 470-yili wapat bolghan bolup , soqrattin ilgiriki meshhur grék peylasopi . Uning hayatqa tutqan meghrurane we aliyjanap pozitsiyisi , idiyisi we telimatlri büyük peylasoplardin eplaton , gégél , markis , nichshé qatarliqlargha chongqur tesir körsetken . Biz ustaz abduqadir jalaliddinning eserliridimu héraklitning ismi we uning hékmetlik sözlirini uchritalaymiz .

Memtimin ABC teyyarlighan