Kanadada hijirette yashawatqan uyghur shairi Exmetjan Osmanning «ah, uyghur tupriqi» namliq shéirlar toplimi yaponiyede neshr qilinghandin buyan köpligen yaponlar jümlidin yaponiye edebiyat sahesidiki zhurnalistlar, shairlar bu heqte türlük maqalilarni élan qilmaqta.
10 – May yaponiyediki nopuzluq gézitlerdin biri bolghan «asahi shimbun géziti» ning «kitablar sehipisi» ge zhurnalist asami xanimning «uyghur shéirliri» namliq maqalisi bérilgen bolup, mezkur maqalide zhurnalist asami xanimning shair exmetjan osman bilen élip barghan söhbet xatirisi bérilip, uningda mundaq bayan qilinghan:«uyghurlargha wekillik qilidighan hazirqi zaman uyghur shairi exmetjan osmanning “ ah, uyghur tupriqi“ namliq shéirlar toplimi yapon tiligha terjime qilinip, sayusha neshriyati teripidin neshr qilindi. Exmetjan osman ürümchide tughulghan, uyghur we ereb tillirida shéir yazidu. Biraq uning shéirlirining öz wetinide élan qilinishi cheklengen. Uyghur, tibet rayonlirida xitay hökümitige bolghan qarshiliq heriketliri dawamlashmaqta. Xitay uyghur, tibetlerning qarshiliq heriketlirini xitay dölitining ichki ishi dep bir terep qilip yighishturiwatidu. Uyghur shairi exmetjan osman “ méning shéirlirimni oqughanlar, uyghurlarning xitaylar bilen til we medeniyet jehettin tüptin oxshimaydighanliqini chüshinidu. Bir milletning medeniyitini bir millet basturush arqiliq yoq qiliwétishi esla mümkin emes“ deydu.»
Zhurnalist asami söhbet xatiriside yene, söhbitimizning dawamida shair exmetjan osman özining shéirliri heqqide toxtilip:«méning shéirlirimda héchqandaq siyasiy gherez yoq. Lékin“ tün quyashi“ dégen shéirimdiki: kündüzümde ay – Yultuzlar/tünümde quyash/, weten désem aghzim qanar/qan bu/söz emes!/ belkim bu misralardin keng yapon oqurmenliri insanliq héssiyatidiki uyghur millitining azap – Oqubetlirini hés qilishi mumkin. Méning shéirlirimda uyghurlarning insanperwerliki küylengen. Bu nuqtidin yaponiyelik oqurmenler uyghurlarni téximu köp chüshensun dep oylaymen“ dédi deydu.
Shairi exmetjan osmanning «ah, uyghur tupriqi» namliq shéirlar toplimining yapon tilidiki terjimisini ishleshke qatnashqan ataghliq shair, edebiy terjiman, rohiy késellikler doxturi, tibbiy penler doktori kawai ependi ziyaritimizni qobul qilip, aldi bilen uyghur tilida özining salimini bildürüp mundaq dédi:
– Uyghur qérindashlar yaxshimu sizler,
Men exmetjan osman ependimning shéirlirini muqeddes muellim bilen birlikte yaponchigha terjime qilghan makito kawai bolimen. Men doxtur hem shair shundaqla edebiy terjiman. Yaponiyening tokyodin silerge salam.
Shair makito kawai bizge özining yuqiriqi uyghur tilidiki yürek sözlirini izhar qilip bolghandin kéyin, yapon tilida exmetjan osmaning shéirliri we kitabqa yazghan kirish sözi heqqide özining qarashlirini bayan qilip mundaq dédi:
– Erkin asiya radiyosida sözlesh pursitige ige bolghanliqim üchün silerge rehmet éytimen. Bu qimmetlik pursettin paydilinip pütün dunyadiki söyümlük uyghur qérindashlargha asiyaning eng sherqighe jaylashqan yaponiyedin chin yürektin semimiy salam yollaymen. Men yüriki aghrighan, köngli biaram bolghan,rohiy késellike girptar bolghan bimarlarni dawalashqa özemni atighan bir rohiy késellikler doxturi, shundaqla özemni menggü shair dep hésablaydighan bir yaponiyelik bolimen. Biz yaponlar tinchliqni söyidighan, insaniy qedir – Qimmetni hörmet qilidighan, insaniy heq – Hoquq qoghdilidighan köp xil medeniyetlik bir jemiyet qurushqa telpünimiz. Bu qétim neshr qilinghan «ah, uyghur tupriqi» namliq shéirlar toplimigha shair exmetjan osman yaponiyelik oqurmenlerge kirish söz ornida söz yézip:“ méning yaponche shéirlar toplimimning neshr qilinishi, yaponiye dölitining dunyada tinchliq eng qedirlinidighan, insan hoquqliri qoghdilidighan bir dölet ikenlikini shundaqla insanlarning söz – Pikir erkinlikige we hoquqigha hörmet qilinidighan medeniyetlik we démokratik bir dölet ikenlikining ispati“ dédi.
Yuqiriqi méning éytqan sözlirim bolsa del exmetjan osman ependining kirish sözidiki bu mezmunlargha yürikimdin bergen jawablirimdur. Exmetjan osman ependining shéirliridiki mezmunlar metbuatlardiki uyghurlar toghrisidiki herqandaq köz qarashlardin halqip, uyghur xelqining heqiqiy tiniqlirini bizge bildüreleydu shundaqla muhajirettiki uyghur qérindashlarning weten söygüsini hés qilduralaydu.
Yaponlar bilen uyghurlarning munasiwiti qedimiy uyghur medeniyitining yipek yoli arqiliq yaponiyege kélishidin bashlanghan. Bu qétim méning uyghurche shéirlarni yaponchigha terjime qilishim belkim méning qénimda éqiwatqan ejdadlirimning iznasi bolsa kérek dep oylaymen. Pütün dunyadiki uyghur qérindashlarning méning sözümni anglighinigha rehmet éytimen.(Haji Qutluq Qadiri)
2015-05-13
Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.
Tengritagh Akademiyesi 