Sépil We Sépil Mentiqisi

Kitab oqush tesiratimdin tamche: en’ene we étiqad heqqide oylighanlirim
-“ Ademdin haya ketse, ornigha bala kélur“Uyghur ata sözliridin

Abdurahman Ablikim

Burunning burunisida biz yawayilarche , herxil xéyimxeter ichide , özimizning kimlikinimu bilmey nadanliqta yashawatqan chéghimizda bir ulugh adem hayatliq makanimiz we tinch- amanliqimiz üchün bizge’eng mustehkem sépil sélip bergeniken . Sépilning üch teripi intayin xeterlik deryalar bilen qorshalghan bolup, bu heywetlik sépil deryalardiki zeherlik dutning bizni zeherlep qoyushidin,kelkün kelgende bolsa deryalar téship bizni gherq qiliwétishidin saqlash üchün soqulghaniken ulugh adem bizni menggü sépilni qoghdashqa, sépildin chiqmasliqqa dewet qiptu. Shundaq qilghandila’elde tinch- eminlik we beriket bolidighanliqini éytiptu. Ulugh ademning déyishiche,bu sépil intayinmustehkem we bixeter bolup, biz izdeydighan nersilerning hemmisi sépilning ichide bar iken. Uzati mubarek yene bu sépilning düshmini sépilni yalap aqidighan eshu xeterlik deryalardur, deptuwe yene sépilning derya yalap-chéqip aqidighan yerlirini qandaq puxtilash charilirini ügitip qoyupbiz bilen xoshlishiptu.
Shundin bashlap biz bu sépil ichide bixeter- xatirjem, inaq, bexitlik yashaptuq.ulugh ademningnesihiti boyiche sépilni mezmutlashni üzüldürmey dawam qiptuq. Bizdiki bu bexitlik hayat talay yillar dawamlishiptu. Kéyinche, bara- bara sépil sirtida yene bashqa sheherlermu qurulushqa bashlaptu.zaman özgiriptu. Sépildiki bezi ademler sépil sirtidiki sheher kishilirining bashqiche bir xil erkin turmush kechüridighanliqini,ular sépilni qorshap turghan deryalarda er-ayal démey üzüp oyun- tamasha, ishqiwazliq qilishidighanliqini körüptu. Ulugh kishi: bu deryalarning süyi bekmu xeterlik, ularda éqiwatqini su emes eyish- ishrettin aqqan qan- yiringdur, dep nesihet qilghaniken.
Uzun yillar dawamlashqan tinch- eminlik bu nadanlarni bixudlashturghachqa ular kelgüsixiyimxeterni untuptu; Gheplet perdisi közlerni tosuwélip deryadiki qan- yiringni süzük suqilip körsitiptu. Shuning bilen ular birlep- ikkilep sépildin chüshüp deryada chümülüptu. Ularderya süyide özlirini tolimu erkin- hozurluq sézishiptu. Yillar- qernelerning ötüshige egiship bu nadanlarning sanimu köpiyiptu.ejdatlar nesihitini untushqa bashlaptu.sépildin chüshken ademlerning köpiyishige egiship ular chüshken jay shora boptu. Bu nadanlar shorini étishning ornigha talaghachiqishimizgha emdi asan boldi, dep xush boptu. Axiri bir küni sépilning bir teripi örülüp chüshüptu. Derya süyi sheherge bésip kiriptu. Kishiler emdi deryalarning öz ishikliri aldida aqqinidin shadliniptu. Gerche beziler derya süyide éqip kétip tursimu héchkim ibret almaptu.waqitning ötüshige egiship derya ulargha qorqunchluq tuyulmaydighan boptu.deryadin chiqqan zeherlik dut ularning eqlini késiptu. Shundaq qilip tola kishining deryagha bolghan köz qarishi özgirip sépilning ehmiyitini untuptu; Sépilni puxtilash ishi tashlinip qaptu. Gerche bezi eqli oyghaq,imani kamil kishiler sépilning ehmiyitini estin chiqarmighan,sépilni mustehkemleshni dawam qilip kelgen bolsimu hemme adem bille qilmighachqa héch ishni bashqa élip chiqalmighanni az dep öz qérindashlirining mesxirisige uchraptu. Yene talay yillar ötüp sépilning ikkinchi, üchinchi bölikimu
Örülüp chüshüptu. Eqil- hoshi jayida kishiler qayghurghan bolsimu amalsiz qaptu. Shundaq qilip kishiler sépilning yoqap kétiwatqanliqini tuymayla qaptu. Sépilning yoqap bérishigha egiship ademlerdin insab, diyanet, sherm- haya, yurttin beriket kötürülüp, niza-adawet, jenggi-jédel,oghri-yalghan, zinayi- haram, benggilik bash kötürüp, yoqumluq késel, aghriq- silaq awup kétiptu.rohi saghlam,tendurust ademler az qaptu. Deryadin kötirilgen zeherlik dut ademlerni séhir-lep, dillirini kor qilip, ongni tetür, rustni qingghir körüdighan qilip qoyuptu. Lékin talay kishiler bu apetlerning sirini bilelmeptu. Bilgenlerning gépige etraptikiler ishenmeptu.
Kéyin sépilning bir bürjikila qaptu. Shu bürjekke qarap nurghun kishiler yenila özini sépildiki’ademler deydiken. Lékin bu kishilerning sépil sirtidiki ademlerdin qilche perqi yoq iken.biz hemmimiz özimizni sépil ichidiki ademler deymiz. Lékin qéni bu sépilimiz? Peqet örülüpchüshey dep qalghan sépil parchisi bilenla özimizni sépil ademliri diyelemduq?
Hazir aldimizda ikki yol turuptu. Biri, esli tebi’itimizdin yatlashqan, saxtiliq, eqide- étiqadsizliq, riyakarliqtin bulghan’ghan wujudimizni paklap özimizni heqiqiy tonush; Yene biri,gumrahliq yoligha méngip axiri bir küni deryagha gherq bolush. Yaki bolmisa ikki putimiz görge sanggilighanda andin deryaning mahiyitige yétip, sépilimizge séghinish.
Derya bizge qarap étilmaqta. Nadan kishiler deryada éqiwatqini hayatliq süyi dep qarimaqta. Sé-pilning axirqi bürjiki örülüp tügimekte… az sandiki bir qisim kishiler sépil soqushbilen aware. Lékin ular derya dolquni aldida halsiz we ajiz…
2000 – yil sintebr, sdnéy

——————————————————————————————————————————————

Türkiye awazi radiyosi xewiri: asiya boks chémpiyoni, uyghurlarning pexirlik oghlani Abdurahman Ablikimning wapati dunyaning her qaysi jaliridiki uyghurlani chongqur qayghugha chömdürüpla qalmastin, belki öz nöwitide yene abdurahman ablikim heqqide qaytidin oylunush, uning milliti we wetinige bolghan chin söygüsini ülge qilish, ish – izliri we töhpilirini eslesh dolqini qozghaldi.
Bu ariliqta uyghurlarning pexirlik chémpiyoni merhum abdurahman ablikimning yalghuz düshmen’ge mush étishtila emes, qelem ishlitishtimu yétiship qalghan uyghur oghlani ikenliki otturigha chiqti. Uning 2000 – yili sidnéyde yazghan «sépil we sépil mentiqisi» namliq maqalisi ijtima’y taratqularda keng tarqaldi we yuqiri baha, inkaslargha érishti.
Yoqurda  uyghurlarning pexirlik oghlani abdurahman ablikimning qelimidin «sépil we sépil mentiqisi» namliq maqalisini TRT Uyghur seyipisidn élip diqqitinglargha sunimiz

——————-Tengritagh Akadémiyesi

25.01.2015  Gérmaniye