Yiterlik derijide wetenperwerlik we milletperwerlik Iddiysige sayip bolmighan kishiler yiltizi sugha chiliship tursimu qurup qalidighan derextek awal özini we kéyin milletni halak qilidu! 

  Korash Atahan

1)Biz Uygurlar qanche ming yilliq dölet qurush tarixigha ige, Ariyan tipidiki qedimiy bir millet. Türkler, Ezerbeyjanlar, Özbekler, Türkmenler, Kashkaylar, Tatarlar, Qazaqlar, Qirghizlar we tilimizning yene bashqa diyalekit hem shiwiliride sözlishidighan goruppilar Uygur nesillik xelqler bolupla qalmay, bügünki German, Ungar (Wengir), Bulghar, Pin, Ukrayin, Irland, Iran xelqliriningmu tomirida Uygurning qéni örkeshlep turidu.Biz ige chaqisiz, kélip chiqishi éniq bolmighan, tarixi üzük hem qisqa shundaqla qérindashliri bolmighan bir yétim millet emes.

2) Biz Uygurlar dunyada eng deslepte yéziq qollanghan, metbee, qeghez, reh, tömür, miltiq dorisi, kariz, chaq qatarliqlarni keship qilghan, 3 ming yildin artuq sheherlishish medeniyitige ige, özimizge has diniy étiqat, senet, pelesepe enenisige ige bir qedimi millet. Biz özimizning yoqarqidek bir qatar ebzelliklirimiz bilen insaniyet tarixida qedimqi eng yüksek medeniyet dep qaralghan, qedimqi Misir medeniyiti, babilun medeniyiti, Hindi medeniyiti, Merkizi Asiya medeniyiti, Xitay medeniyiti, Gérik medeniyiti, Maya medeniyiti qatarliqlargha asas salduq.
3) Biz Uygurlar parlaq we yüksek medeniyitimiz bilen 40 ming yil awal mu döliti, 17 ming yil awal Asiya-Yawropa Uygur Imparatorluqi, 10 ming yil awal Asiya-Yawropa Uygur kompedratsioni, 7 ming yil awal Qarahan Iparatorluqi, 5 ming yil awal 10 Uygur 9 oghuz komfediratsioni, 2 ming 500 we 2 ming yillar awal büyük Asiya Hun Imparatorluqi, Büyük Yawropa Hun Iparatorluqi, 1 ming 500 yil awal, Aqhun Imparatorluqi, Köktürk Iparatorluqi, 1 ming 200 yillar awal Uygur Imparatorluqi, ming yillar awal (Uygur Qarahanlar döliti, Quchu Uygur döliti, Kengsay Uygur döliti qatarliq 3 küchlük döletni özichige alghan) EDIQUT UYGUR EMPARATORLUQI qatarliq küchlük Iparatorluqlarni we Chaghatay Uygur döliti, Seidiye Uygur döliti, Qeshqeriye qatarliq döletlerni, we yéqinqi yillarda Sherqiy Türkistan Islam jumhuriyiti, Sherqiy Türkistan Jumhuriyti we bügünki Amerika qurulghan Uygur hökümiti qatarliq hökümet we teshkilatlarni qurghan, tarixning éghir sinaqlirigha berdashliq bereleydighan we bérip kéliwatqan bir millet.
4) Bilinip turiwatidu, soruqchuliqimiz, azapliq künlirimiz, xaniweyranchiliqimiz uzaqqa soziliwermeydu. Yoqalmighanliqimiz bir möjize, dunyada düshmini bizningkidek küchlük, bizdek béshigha éghir kün kelgen yene bir millet yoq, Allahning bir mexsidi bar, qan yashlirimiz bilen pakliniwatimiz, chéniqiwatimiz, özimizge, özlükimizge kéliwatimiz.Biz yoqalmasliqimiz kérek, qénimizdiki esil ersiy üstünlük haman bir küni wolqandek partilaydu. Xeq hoquqlirimiz qolimizgha qaytidu. Qanlar éqiwermeydu, qumdek soruliwermeymiz, horluniwermeymiz, pakliniwatimiz, Merkiziy Asiyada biz qurmaqni istigen bir dölet bar, u bolsimu Uyguristan.
5) Bir dölet medeniyet, din, kapital qatarliqlarni perwish qilidighan, özini özi idare qilalaydighan etnik goruppilargha nesip bolidu. özini özi idare qilalmaydighan chuwalchaq xelqler san jehettin qanche üstün bolsimu, jughrapiywi jehettin qanche paydiliq sharaitqa ige bolsimu, qanche köp paydiliq pursetlerge ige bolghan bolsimu bashqilarning horlishigha uchraydu.

6) Biz Uygurlardiki chéchilangghuluq, shehsiyetchilik kolliktiwizimliq angdiki töwenlik bashqa milletlerdiki chéchilangghuluq, shehsiyetchilikke, kolliktip angning töwen bolishi qatarliqlargha oxshimaydu. bizdiki peqet hoquqidin barghanche ayrilip qéliwatqan bir küchlük milletning bésip ötidighan köngülni ghesh qilidighan bir tereqqiyat basquchidur. Bizning xaraktérimizda yoq nersining bar, bar nersining yoq bolup qalghini yoq. Imparatorluq dewridimu shundaq edi. Bizdiki bixliniwatqan siyasi anggha wekillik qilsa bashqa bezi milletlerdikisi sapasi töwenlikke wekillik qilidu. Bir paeche meshhur may boyaq esiridiki renglerni, arqigha yandurup arlashturiwetse bir döwe kéreksiz nersige, bir dangliq semponiydiki tawushlarni eslige qayturup halighanche arlashturiwetse ademni bizar qilidighan yéqimsiz awazgha aylinidu. Bizdiki közimizge set körüniwatqan bir qisim kolliktip tebiyet hudi reng we tawushliri qalaymiqanlashturiwétilgen resim we muzikigha ohshaydu, u her birsimizning ortaq küch chiqirip tüzitishimizni kütiwatidu. Biz uni etnik groppimizning, milliy topimizning küchiyishi we dölet qurushimizning ham matériyali dep qaraymiz. Dölet bu xil chéchilangghuluq we bu xil shehsiyetchilik sewebidin dunyagha kelgen. Bizde uning emeliyettin ötken nezeriyiwi asasiy bar, gep uni qandaq teshkilleshte, gep uningdin qandaq paydilinishta, gep uni qandaq organizatsionleshte. Bu yene shehsiyet bilen etnik birlikning munasiwetige, etnik birlik bilen xelqara munasiwetlerge bérip chetilidighan nazuk mesile. Xelqimizde gunah yoq, otqa bashliduq kirdi, sugha bashliduq kirdi, yene néme qilsa bolatti?! Jawapkarliq bar bolsa eng deslepte özimizde, yeni siyasiy, diniy, iqtisadiy we medeniyet jehettin milletke ige chiqish salahetige ige dep qarlghan yol bashlighuchilarda.
7) Biz Uygurlarning kolliktip we shehsiy engida, ademde tebeiy bar bolidighan bir türlik menpietpereslik bar. Bu xil menpietpereslik hakimiyettin ayrilip qalghanliqimiz üchün, wedölet qurushni emelge ashuralmaywatqanliqimiz sewebidin, kolliktip angdiki menpetdarliq istikining qanmasliqini keltürüp chiqirip, he dese burnining uchini köridighan, tar dairidiki shehsiyetchilikning yamrap kétishige, ikki yüzlimichilikning bash kötürishige sewep boldi. Bu xil shehsiyetchilik we ikki yüzlimichilik keltürüp chiqarghan chéchilangghuluq, pursetpereslik, chiqishalmasliq, milletning wujudidiki tebeiy enirgiyning bir qismi bolup, paydilinalisaq hayati küch beghishlaydu, paydilinalmisaq eng kühlik düshminimizge aylinidu. bu huddi ressammning aldidiki perqliq rengleni keltürüp chiqiralaydighan boyaq we kompazetor aldidikibir-birige oxshimaydighan ala taghil awazlargha ohshap kétidu. Bu huddi bir parche meshhur resim sizilishtin awalqi boyaqlarni bir-birige arlashturiwetse poqqa, bir meshhur semponiydiki awazlarni bir-birige arlashturiwetse ishekning hangirishigha ohshap qalghandek ish. Güzel pir parche resim sizish, meshhur pir parche muzuka yézish elbette talant we erade telep qilidu. Tapa tene qiliship, qolning uchida qilghan bilen ish pütmeydu. Dunyada asan ish yoq, bu reng we awazlarni, Insaniyetning 21 – esiridiki iqtisad we ediologiye chüshenchillirige bizning eqliy we jismaniy küch quwetimiz yar bergen eng yoquri mümkinchilikte organizatsionlashtürishqa yüzlinelisek, xelqimiz échirqap kütiwatqan bir milliy dölet tughulidu. Bundaq qilish üchün eng aldi bilen milliy kimlikimizning mewjut bolushi we bolmasliqigha tesir körsitiwatqan aktip we passip amellarni mukemmel dérijide mölcherlishimiz, tehlil we tetqiq qilishimiz, eqliy xulase chiqirish we chüshenchilerni xelq arisigha yetküzishke kapaletlik qilishimiz, ibadet qiliwatqandek estayidil, balimizgha tamaq teyyarlawatqandek mesuliyetchan bolishimiz lazim. oylanmay pikir qilishtin, aldiraqsanliq we tenteklktin, rohiy ghalbiyetchilik we chüshkünlüktin saqlinishimiz lazim. Din, medeniyet, iqtisad we senet qarashlirining muazinnitige alahede ehmiyet bermigende aqqqan qanlar görge, kelgen sular chölge kétidu. Sen Xitaymu emes, Ottura Sherqliqmu emes, Yawropaliqmu emes, Türkmu emes bir nerse ekenlikingni awal mölcherle. Eng muwapiq bir egeshküchining arqisidin mang, iqtidarliq ademlerni etrapinggha topla, özengde bar bolghan üstünliklerdin paydilinishqa waqit, eqil we emgek serip qil. Bashqilardin artuqche umid kütme, emma türlik munasiwetlerni ehtiyajgha qarp tengshep tur. Dostni köpeytelmisengmu, düshmendin birsi azaysun. alayide muhim bir ish, Uygur xelqining ichide düshmen yoq, düshmelik bar, xelqni terbiylesh oyghutush kérek. Uygur bilen Uygurning, undin qalsa Uygur qénini toshup yashawatqan wetinimizdiki, Qazaq, Mungghul, Qirghiz qatarliqlar bilen Uygurning türlik munasiwetlirini, Uygur bilen Xitayning munasiwetliri asasida bir terep qilishtin her waqit saqlanmaq lazim. Shuni dawamliq estin chiqarmasliq lazim, ejdatlirimiz qedimdin yashap kéliwatqan merkizi asiyada Uygurning qéni arlashmighan bir etnik topluq yoq. Bu periqliq til we shéwilerde sözlishidighan millet we etnik groppilarning Uygur qéni üstin bolghan qisimliri bügünki kündimu Sherqiy Türkistanda biz bilen birge yashawatidu.Ularning yiraqtiki Mungghul, Qazaq, Qirghiz, Tunggan, Shiwe qatarliq qérindashliridin perqi bar. Misal, hazirqi Sherqiy Türkistan Qazaqlirining mutleq köp qismini, bolupmu Qirghizlirini Qazaqistan we Qirghizistan xelqliridin ayrip qarap, ular ming yil awalqi Uygurlarning Ediz qebilisidin idi, dep qarawatqan küchlik tarixchilar we anterpologlar bar. bu elbette merkizi Asiya milletler ekilogiysige toghra kélidighan bir qarash. Buningdin qarighanda bügünki Sherqiy Türkistanda yashawatqan Xitaydin bashqa etnik groppilarning hemmisi bizning yéqin yaki yiraq qérindashlirimizdur, biz ular arqiliq, ular bügün mensup bolup yashawatqan etnik groppa we milletler bilen baghlinip turimiz., buning bizge intayin chong paydisi bar. Uningdin bashqa xelqara mesililermu bar téxi elbette.
8) Biz Uygurlar bir birimiz bilen pétishalmaydighan bolup qalghandek körüniwatimiz, bashqilarmu shundaq tonushqa kéliwatidu, bu xata. bizdiki bu pétishalmaslik dewlet qurush ehtiyaji we téxirsiz teliwidin kélip chiqiwatidu. Dölet bar bolghan bolsa ular siyasiy reqipliri bilen pétishalmighan, riqabet ichide milliy menpieti üchün hayatini atighan bolatti. Bu xil ebzellik teshkilatlandurulmighachqa, dölet bolmighachqa özimizni téximu ajizlashturiwetidighan, özimizni özimizning yeghida qorup-tügitiweteleydighan heterlik nersige aylinip qéliwatidu. Téximu éniq éytqanda Uygurgha oxshash ichi küchlük, xaraktéri üstün millet hakemiyitidin ayrilip qalsa özini özi halak qiliwetidu.
Qérindishim köngülni ghesh qilidighan riyalliqimizdin umidsizlenmeng, siz bir nesebiy üstün xelqning perzenti, küchlük teshkilatchilarni saqlap turmay ishni özingizdin bashlang, Uygur bolsila, munapiq bolmisila shertsiz söyüng, sewrichan bolung, téxir qiling, chidang. eqilliq xelq kütkinidek teshkilatchigha érishelmisimu özini özi muapizet qilip kétidu. Chünki ular charwa emes. Bezi milletler bar dahini tughidu, bezi dahilar bar mlletni tughidu. Biz zadi qaysisigha mensup, bu heqte oylinip béqing, yéqin ademingiz bilen söhbetliship béqing.9) Qérindash turup, qérindaslar ara zidiyetlerni, dost düshmen otturisidiki munasiwet dérijisige kötürgenlerni, hörmet qilghanlarning, arqisidin egeshkenlerning we qanat astigha alghanlarning qelbide, hayinliq, satqinliq bash kötüridu.10) Bir milletning gorupilar boyiche qoghdaydighan, rayonlar boyiche qoghdaydighan bir nersisi bolidu. Uning némilikini biliwélish kérek. Bilmigenler ailisidikiler we yat milletning horlishigha uchraydu. Aile, mehelle, yurtni merkez qilip shekkillengen saghlam bir munasiwet, dölet qurulushning téxirsizlikige hameldar bolidu.
11) Milliy xaraktérimizdiki birlikni qoghdap qélishning bir qimmetlik engüshtéribar, u bolsimu özingiz her küni ayrilalmaydighan, milliy menpietimizge wekillik qilidighan bir eddiyge yaki melum bir shehiske we yaki dewrimizde bar bolghan nopuzluq bir teshkilatqa shertsiz boy sunush.
12) Qérindashlargha ehtiyajgha qarap sahib chiqmasliq, sizni tar menidiki shehsiyetchilik patqiqigha, uni hayinliqqa, munapiqliqqa mehkum qilidu.
13) Qilghan yahshi ishliringiz heqqide köp sözlimeng, bashqilardin anglang.
14) Eqillik bolsingiz her dayim bashqilarni eyiplela yürmey, özingizni milliy menpiet qélipimizgha sélip turung. Shundaq qilghanda sizge yene bir ish chiqidu, u bolsimu özingizni eyiplesh.
15) Hey Uygurum, Eger siz we siz yaqturidighan ademler éytqandek, silerningla toghra bolghan bolsa, siler xata digenler yoqulup ketken, siler meqsetke yetken, siler hemme nersining üstige chiqqan bolattinglar. Siler bir chemberning etrapida yüzlinip turiwatisiler, hemmidin toghrisi uning merkizide. meghrurluq, aldiraqsanliq we tenteklik qilmanglar. Özenglar we düshmininglarning nemilikini bilemsiler!? hetta bir dingha ishenmisenglarmu, bir tilda sözlishelmisenglermu, bir dölette yashimisanglarmu… eqlinglar bolsa birlishettinglar. Qandaq milletler shundaq qilalaydu oylap béqinglar. Biz Uygurlar bir türlik kolliktip meslik ichide yashawatqan bir millet. Meslik yeshilmeywatidu, némide narkoz qiliwetilduq bilmeymiz. meslikimiz yeshilse idi, birge bolsa nomustin kolliktip öliwalghan, birge bolsa ejdatlirimizning shan shöhritini yene tiklep, yüz yilliq nomusimizni yuyghan bolattuq.
16) Qulluqtiki bir Milletning balisi turup, tapqinini keypi- sapagha, eyish-ishretke, ailisining chong yep chong ichishige, bashqilargha özini körsütishke, orunsiz meghrurlinishqa, he dese özining mengiwatqan yolini toghra dep walaqshishqa adetlinip qalmay hem undaqlarning arqsidin lalma ittek kétiwermey, öz milliti üchün, haytidin, turmushning rahitidin, mal-dunyasidin, shehsiy arzu hewesliridin waz kechkenlerge hem ularning ailisidikilerge, pütün eqli iqtidarini milletning nijatliqi üchün serip qilip, özi, ailisi, dostliri éghir künge qalghan bolsimu, derdini ichide bilip, ün tünsiz yashawatqanlargha Allahning raziliqi üchün salam béring. Ularni tepip hemdemde bolung, haligha yéting, qollirigha söyüng, yardem tileng! Ishning qiyinidin qechip asinigha yügürmeng, asininimu qilmay yekke yigane yaki top-top bolup, yawayi haywanlardek qarangghu kamargha bekiniwalmang. Siz qandaq adem bolung, qilishqa tegishlik bir ishingiz bar. Döliti bar milletlermu jim yatmaywatidu. sizge bu behestilik, hangwaqtiliq, deltilik, haterjemlik, horunluq, xoshyaqmasliq, özini chaghlimasliq nerdin kéliwatidu.
17) Uygurlardin waysawerme, hemmimiz özimiz bilimiz, xayin bolmisaqla künimiz nahayiti teste ötiwatidu. sen birsimizge yahshilik qilding, uni bilimiz. Sining bizge yahshiliq qilishinggha sewep bolghan nersini sanga ALLAH bergen. Eger biz sendin yahshiliq körüp, sanga qayturalmisaqmu bashqa bir qérindishimizgha qayturalmisaq u chaghda néme qilishni Allah belgülisun, emma qayturush iqtidarigha yételmisek Allahning bir buyruqi bar.

Özeng qanchilik némiting, he dese teshkilatlarni tillaysen, nopuz egillirimizning yüzini tökisen, ularni kishilerning közige set körünidighan qiliwetken séning eqilsizliqing. Sendek ademler bolghachqa küchlük teshkilat, küchlük yolbashchi yoq. teshkilat qurmaq, yetekchilik qilmaq asan emes. Sen eqilliq bolsang nachar teshkilatlar shallinip serhili, ajiz teshkilatchilar shallinip, serkisi chiqatti. Shu Uygur bolmighan bolsa bügün sen bolamting? Birsidin yaki bir teshkilattin waysighanda Uygur…Uygur digen sözni tola tilgha alma, sen bilen alaqe qilghan adem yaki teshkilat Uygur emes, Uygur anangni bir nerse qilghanmu!? Kökte künnur, yerde Uygur; Quyash tughumdur, dilimda ghurur! dep yasha. Özengning chawisini chitqa yeyip, özini Uygur demeydighan tuz korlargha, milliy düshmenlirimizge oyan qoyup berme. Ichimizdiki hamaqetler sen deltining sözlirige ishinip qalmisun.
18) Behestilik qilmang, oynap sözlisingizmu oylap sözleng. Ejdatlirimiz söz atqan oq, dep bikar éytmighan. Söz arqiliq millitingizge hayatliq, düshminingizge mamatliq bereleysiz.
19) Behestilik qilmang, özingizni dada balisini bashqurghandek bashqurup turung, kichik bala her poqni yeydu, adem kallisini ishletmise, u bir kichik bala.Kökte künnur, yerde Uygur; Quyash tughdur, qelbimde ghurur. dep yashang.
20) Hayatta her kim xatadin saqlinalmaydu, emma tekrarlimang.
21) Özingizni biling, siz Alman yaki Engiliz emes. Bu dölette dölet qurup bolghan ademdek haterjemlikke chümüp ketmeng. Bu yerning igisi bar.itlardek chishleshmeng, bizge börining mijezi udum qalghan millet, böre bir birini asanliqche chishlimeydu, owgha teng chiqidu, herkim tegishlikini alidu. bir-birimizni qangha boyighangha nomusimiz aqlansa idi, u bashqa gep. Emma… emma…Bizning bu yerde yashawatqinimiz xelqimizge paydiliq bolsa bolatti, emma paydisidin ziyini, rahitidin azabi köp boliwatidu, oyghanmisaq Yawropalqlar bizni desmiy sélip, Xitaylar bilen soda qilidu.
22) Bezillirimizning turmush, tirikchilik, adet qarashlirini körse ademning ichi élishidu,Yawropada turup Xitayche amilning tesiridin qutulalmasliq, qutulghan teqdirdimu öziningkini untup, özi turghan muhitni diwanining haltisigha ohshutiwélish shamili chiqiwatidu. Biz Uygurlar hayatliq qarishi, tirikchilik enenisi, ehlaqi qarash, tuqandarchiliq munasiweti, jemiyet chüshenchisi tereplerdin hazirghiche Dunya milletlirige örnek boliwatqan xelq. Men wetende bir edebiyat heweskarining, L. Mutellipning Xitaylar Amérikiliq bir yazghuchining kitabidin terjime qilghan bir parche shérinikötüriwelip, shériyitimizning tereqqiy qilmighanliqidin way séliwatqanliqini körgen idim. Diqqet qilayli, bezi xelqlerdek göshni putizning barmaqlirigha qisturup turup toghraydighan, poq yigen haywanlarning göshi tatliq dep qaraydighan, burnimizdiki qaqichimizni elip ishtiha bilen qasaydighan, paydiliq dep qungigha qisturiwelip sesitilghan mewilerni istimal qilidighan bolup qalmayli.Eger bizning bir qisim bashqilar özleshtürüp bolalmighan mukemmel adetlirimiz (Ana tilda sözlishish, yemek- ichmek, örpiadet, kéyinish, yürüsh turush…wb.) közingizge set körünip qalghan bolsa rohiy késeller mutehesisige wahtida körünüp béqing.
23) Hayat bir teyatir, her bir millet teyatérining uslubi oxshashmaydu,siz Uygur, Uygur teyatéridila qimmitingizni tapalaysiz,rol alghan perdingizde qehringiz we zehringiz bilen rol éling, shundaq qilsingiz xelqingizning alqish sadaliri ichidin düshmenliringizning echinishliq ingirighan awazini angliyalaysiz.
24) Shehsiyetchilikimizni milliy menpietwazliq, qérindashliqni milletchilik dérijisige kötürelmeywatimiz, kötüreligen bolsaq, birinchidin, Etnik birlikimiz perwishke érishetti, milliyetchilik küchiyetti, ikkinchidin ,özimizgha xas shekildiki Kapital jughlanmisigha érishettuq, sanaet millitge aylinattuq, üchünchidin,özligimizdin teshkilatlinalaytuq we teshkilatlanghan yat Milletler bilen bir shirede olturup, heq hoquqlirimizni ulargha tonutup,özimiz qoghdiyalaydighan politik milletke aylinalaytuq.
25) Milliy menpiet nuqtisidin birlishelmeslikimiz bizni barghanche yaman künge qoyiwatidu, birlishishimizni düshmen halimighanliqi üchünla, bilip bilmey uning depigha usul oynawatimiz, u bizdin hemme nersini eli bolay dewatidu, emma bizge bergini, siz bir usulchi millet digen söz.Xitaylar bu sözni bikargha éytmighan. Ajizlap kétiwatimiz her küni bir nersidin ayrilip qéliwatimiz, bizdi nechche hesseme deniyetsis milletlermu bu jehette bizdin ilghar bolghanliqi üchün xelqimizni közge ilmas boldi. Bunjdaq kétiwersek bizni bir türlük umid bilen béqip chong qilghan ata-animizmu, milletning ghurui hesaplanghan xotun- qizlirimizmu, öz neslimizdin bolghan perzentlirimizmu bizni közge ilmaydighan bolidu. Beziler buning gunayini sergerdan teshkilatlardin körüwatidu. Siz, ailingiz, dostliringiz shu teshkilatlargha qanchilik dérijide yéqin turalidingiz? biz Uygurlarda söz tola, belkim bir bahaningiz bar. Ular xata qilghan bolsa teshkilatlinip siz toghra qiling, qilalmisingiz toghra qilidighanlarni yétishtürip chiqsaq bolidu emesmu.adem toplashmighan teshkilat tashlinip qalghan mazargha oxshaydu, uninggha her küni dua qilip, shehsiy mülikingizdek perwish qilishingiz belkim besh yil, belkim on yil, belkim yigirme yil zirikmey térikmey bu herikitingizni dawamlashturung, bir qétim hayajan bilen qilghan nechche dollar yardimingiz, ikki qétim teshkilatni pete qilghiningiz, töt besh qétim hosh yaqmighandek qilghan namayishingiz kupaye qilmaydu. Bilemsiz Xitay milliti cheksiz ketken zeminimizni bésiwélish, bayliqlirimizni bölüshiwélish, xelqimizni bügünkidek nechche goruppigha parchiliwétish, bügünkidek bay, medeniyetlik, küchlük milletke aylinish üchün 5 ming yildin béri milyon milyonlap qirilip ketti, milyon milyonlap ziyan tartti, éghir künlerge qaldi, emma shu nerse éniqki héch zérikmidi. Bizning Xitaylardin üginidighan jiq nersilirimiz bar we Xitaylardin üstün turidighan jiq ebzellikimiz bar.buningdin kéyinki dunya bundaq qara neyet bilen tolghan Milletlerning herikitige chek qoyidu, emma biz barghanche özimizni özimiz idare qilalmas halgha chüshüp qalsaq, Xitaylardin héch periqlenmes Etnik goruppilarning birige aylinip qalsaq, barghanche biz üchün paydiliq boliwatqan pursetlerdin, chet ellik hemayichillirimizdin, Etnik qérindashlirimizdin sezgürlik bilen paydilinalmisaq, neslimiz quruydu, menggülik nomusqa qalimiz.

Buning üchün ishni yéngidin bashlashqa toghra kéliwatidu. Biz deslepte Millitimizning qandaq bir ademlerdin teshkillengenlikini tonushimiz kérek, bu digenlik Uygurgha din jehettin, siyasiy jehettin, medeniyet jehettin, ekinomiy jehettin xelqara yüksek ölchemni qoymay milliylik, milliyetchilik, Uygurluq jehettiki ulargha eng mas kélidighan bir ölchemni qoy digenliktur. Hazir xelqimizde birqanche türlik goruppa bar. Buni Islam dinigha ishinish jehettiki, chetel medeniyitige tutqan pozitsiye jehettiki, Xitayning bizge qaratqan parchilash siyasitige qayturiwatqan inkas jehettiki, heqiqiy milletperwerliktin, wetenperwerliktin ayrilghan sahta dinchilik, sahta milletchilik, shehsiyetchilik, menmendaliq keltürüp chiqiriwatidu. Din tereptin bizge nechche yüz yilliq islam döletlirigimu yarashmaywatqan pundamitalistliq eddiye mas kelmeydu. Milliy uyushushchanliqimizgha mas dérijide soghaqqan, sewrichan bolmaq lazim. Biz xélila tüzük musulman, bezi nersiler zoluq bilen emes waqitning ötüshi bilen kamaligha yétidu. Xitay siyasitige qaritilghan inkas jehette humsiliq bilen teslimchilik yoligha mangmasti, jan baqar kochigha kiriwalmastin bir éghizda yaq!; bir éghizda bolidu deyish kérek. Eng zör mümkinchilik bilen, meyli weten ichi yaki weten siritida bolsun ziyan tartqan teqdirdimu yaq!dep éytishqa tegishlik yerde bolidu! Demeslik kérek.
26) Birlisheyli!biz Qazaqistanda, Qirghizistanda, Özbikistanda, Türkmenistanda, Afghanistanda, Türkiyede yashawatqan hemshirilirimizni (Uygurlarni) ular özlirige u yerni menggülik weten dep qarighan bolsa Uygur demigendek, wetinimizdiki Qazaq, Qirghiz, Özbek, Tatar xelqinimu ular wetinimizni mengülik ana dep qarisa, özimizning jan jiger qérindishimiz mundaqche éytqanda Uygur dep qaraymiz. Chünki hemmimizning yiraq ejdadi qedimki Uygurlardur, hemmimiz qedimqi Uygurlarning ewladi. Buning ichide elbette Mungghullarmu bar.
27) Gorohwazliq, yurtwazliq, meslekwazliq, tar dérijidiki etnikwazliq qilmayli. Biz tarixta hemme dertni teng körduq, hemme hushalliqtin teng behrimen bolduq, kelgüsidimu shundaq bolidu, Türkiyede yashawatqan Uygur nesillik xelqlerning hemmisining pasportigha Türk dep yézilghandek, Qazaistanda yashawatqan Uygur nesillik xelqlerning hemmisining pasportigh Qazaq dep yézilghandek wetinimizde yashawatqan mengü yashash ehtimali bolghan, bizge düshmen közide baqmaydighan xelqlerning hemmisige Uygur kimliki bilen muamile qilishimiz lazim. Herqandaq chaghda ular bilen mümkin bolghan dérijide söhbetlishishimiz,birnimu qaldurup qoymasliqimiz lazim. Dostlirimizdin bolupmu qérindashlirimizdin ayrilip qélishqa yene bolmaydu. Bu jehette kéyinki ikki qétimliq jumhuriyet qurush tariximizni tenqidiy örnek qilish kérek.
Eng deslepte özini Uygur kimlikide tonughanlar bilen ish bashlang, yükning éghirini kötürüng. Chong ishni qoyup özingizni terbiyeleng,andin nöwet Ailingizge, andin uruq tuqqanliringizgha, andin dostliringizgha, andin goruppingizdikilerge, andin siyasi teshkilatlirimizgha tesir körsiting. Shu derjige yetkende nesildash xelqler we dost milletlerning ishliri özlikidin helbolidu. Özingizning ichidiki ishlargha puhta bolmisingiz nesildash xelq we dost milletlerni bizar qilip, tajawuzchilar terepke yolgha sélip qoyidighan ish chiqidu.
Ishlar biz kütkendek bolmisa her türlik munasiwetlirimizde Ittipaqsizliq kélip chiqidu. Ittipaqsizliq hudiy kirge, Virusqa, mikropqa ohshaydu. Taziliq ishlimey, késelni dawalatmay yüriwergen bir tilemchige ohshap qalimiz. Meynetchilik basqanche, késellik éghirlashqanche qoltuqimizdiki pitmu yoghinap kétidu. Siz bille yashighan tengri teghining shimali we jenubidiki tagh xelqi, sizning hayatliq menbiyingizni bériwatqan bir yurtluqliringiz, siz bilen yahshi yaman künlerde birge boliwatqan, yüriki siqilip turiwatan Uruq tuqqan- qérindashliringiz, ikki téripingizde yaki aldi arqingizda sizge olturushup bériwatqan u qara közler,haman bir kün, bir az awal yaki bir az kéyin, sizge héch kishi qilip berelmeydighan bir ishni qilishni saqlap olturghanlardur. Ular sizning hedingiz, ular sizning singlingiz, ular sizning akingiz, Ular sizning eningiz. Buradérim buninggha ishining, ulargha Ailingizdikilerge qarighan közde bir qétim qarap béqing azaptin yighlashni yaki hushalliqtin külüshni bilelmey qalidighan bir türlik qimmetlik tuyghugha chümilisiz. Uningdin kéyinki heriketliringizge yaratqan egimiz riyasetchilik qilidu.unutmang ular bolmighan bolsa siz bolmaytingiz.ular bolmighan bolsa siz yighlighan yigha yighigha, siz külgen külke külkige oxshimayti.
28) Bilimlik bolsingiz, sizdin xelqingiz qachmisun.ulargha ular qilalmaydighan ishni mejburlimang. Biz bu qulluqqa bir kün ichide qalmighan, siz hem ularni bir kün ichide bu hayatliq qalmighan chöldin elip chiqip ketelmeysiz. Weten- millet yolida ün tünsiz ishlewatqanlarning, weten millet üchün qurban bolghan qehrimanlarning uruq tuqqanlirining ,dost buraderlirining, Xitay hökümiti xaniweyran qiliwetken yurt we Aililerning,Din Alimlirining, pen alimlirining,meshhur ziyalilarning, senetkarlarning,Namratlarning, baylarning,miskinlerning, Ajizlarning, qiyin künge qalghanlarning, söz- chöchekke qalghanlarning, küchlük emma yol tapalmighan, milliy ghururi imandek parlap turghanlarning, yoldin azghan emma chiqish yoli izlewatqanlarning,milletke ziyan séliwatqan emma terbiyelise tüzitidighanlarning, satqunlarning, munapiqlarning, kallisini ishlitip ish qilmay milletni heqlirini sétip yashashqa adetlengenlerning we bu ishqa bashchilap kirip ketkenlerning, tajawuzchilarning, bizge düshmenlik bilen qarawatqan bezibir nesildash xelqlerning, oyan körüwatqan dunyadiki bir qisim milletlerning yénigha béring, emeliyet oqughchiliqqa ündise ügining, oqutquchiliqqa ündise ders béring, yardemge ündise yardem béring, qatilliqqa ündise adem öltürüng, teshkilatchiliqqa ündise teshkilleng, emma shuni unutmang hesret- nadamet, oy- pikir, arzu- arman, tejiribe sawaq, meqset ghayiliringizni bu xelq anglimay qalmisun. Unutmang siz bir addiy kishi bolsingizmu mümkinchilik yar bergen dairide bu heriketni ishlep, tapqan eqlingiz bilen “kökte künnur, yerde Uygur. quyash tughumdur dilimda ghurur” dep yashang.
29) Haman bashqilarning yahshiliq qilishinila kütemsiz, undaq bolsa tügimes azapqa qalisiz.
30) Arimizda Xitay teshwiqati bash kötürüp qaldi,ular hedep héchqandaq nuhsansiz supisupiyang qiyapitige kiriwélip, kuruk tohidek rokuldap sizge, etrapingizdikilerge Xitayni, Qilghan ishlirini, qan yash bedilige ulardin alghan erzimes hoquqlirimizni, ularning bizge qilghan heyrihaliqi supitide perdazlap erademizni ajizlashturiwatidu. Qilghan ishlirimizni birni qaldurmay Xitay hökümitige türlik usullar bilen melum qilip, özining hem bizning putimizgha palta uriwatidu. Xitayning tebiyitidin elip éytqanda, ulargha kélidighan bésim téximu küchiyip,tughulghinigha ming pushman bolup, haman bir küni éghir wijdan azawigha qalidu, emma ular biz üchün bek xeterlik, shunga ularni biz terepke tartishqa orunung, unmisa nesihet qiling, könmise ujuqturiweting. Ularning sözlewatqini söz emes sizge etiliwatqan oq, oq atsa oq éting, ghururingiz bilen yashang, ghururighizni qoghdang, ghurur ichide Millet bar. Kökte künnur yerde Uygur, Quyash tughumdur qelbingde ghurur!
31) Uygur anilliri wijdansiz balilarni tughmaydu. Biz qarshi turiwatqan düshmen adettiki düshmen emes, u bizge qarshi heriket qilsimu, qilmisimubizge ziyan. Hushimizni tapmisaq biz weten millet dawasimiz üchün qurghan teshkilatlirimizgha yetekchilik qilish üchün ochuq ashkare adem belgülep ewetip bérishi, hemme ishimizgha ösmür balilarning ikkiterepke bölünip soqash qilip oynighandek bir tiyaterni oynishi mumkin. Belkim bezi teshkilatlirimiz ularning qolida. Ular bizni koldurlutup, qiliwatqan ishlirimiz arqiliq bizni tetqiq qilip,bizni uzaq muddetkiche mushu oyungha meghul qilip qoyup, könglini echishi mumkin. Ularda yüzminglighan, bizning mesilimizni tetqiq qilip yoquri dérijilik ünwan eliwatqanlar, küchlük profesorlar, dokturlar bar. Xelqimiz ming balada yetüshtürgen köp sanliq Uygur ziyalilar, Uygur dokturliri hotunigha osma qoyush bilen aldirash. Qiliwatqan ishlirimizni ilgiri yawropa tonumayti, Xitay bir türküm müjümel ademlerni Terorist elan qilghandin kéyin, Dunya rastmu yalghan dep, bir qarap béqip, Xitayning bu helemikirisige ghezeplengen bolsa yene bir tereptin bizning eqli yétilmigen meyip ademlerdek qilip yürgen bir qisim heriketlirimizdin nahayiti ümitsizlendi. Biz weten millet dawasi qiliwatimiz dep, Xitay üchün heqsis ishlewatqandek bir ishlarnimu qiliwatqan bolishimizmu, usul we yoldin ezip yürgen bolishimizmu mumkin. Dawasimizda yigha köp, derghezep az,yigha bilen ish pütmeydu. Chinggizhan wetinimizni bésiwalghanda yighlap turup nahsha éytip bergen Uygur anilirigha mukapat bergen eken,zorawanlarning pishik tebeyiti benormallashqan bolidu. U biznu oyungha sélip qoyup, könglini echip qalmisun. Bir Xitaygha qarshi turimen dep yene bir Xitaygha bilip, bilmey ishlep qélishtin saqlinisimiz kérek. Ishlirimizni qolimizning uchida emes, shehsiy menpietimiz üchün dua qiliwatqandek, ailimiz üchün pul tepiwatqandek, payda ziyanni yisapliship turup, estayidilraq qilayli. Bizde politik milletler (köp partiylik döletler) endizisidiki bir türlik qurulma bolishi mumkin,uni dölt qurush tariximiz belgüligen, Uygurlar tarixtiki politik milletlik salayitidin asta asta etnik millet halitige chüshüp qalghan xelq, bolsimu bügünki dewir etnik milletliridin köp tereplime ebzelliklerge ige. Bizdiki chéchilangghuluq hazirghiche etnik halette yashap kéliwatqan dunya siyasiy sehnide héch bash kötürüp baqmighan yaki taliyi bilen bir pursetke ériship qalghan, biz bilen bir nesillik bir qisim etnik goruppilargha oxshimaydu. Ular teshkillinishke qanche orunsimu herikiti asta bolidu, emma biz xelqimizning meniwiy we ijtimayi hususiyitini toghra mölcherligen halda heriket qilalisaq, mundaqche qilip éytqanda özimizde bar emma özimiz bayqiyalmaywatqan bir türlik teshkillinins yulimizni,tonup yetelisek kicik jehettin pikirni erkinleshtürüp, chong jehettin merkezleshtürüshke mayir bolsaq, xelqimizde hakemiyet chüshenchisi yétiletti, ijtimaiyet we meniweyitimizdiki paydisiz körüniwatqan hadesilermilliy topimizning siyasiy jehetttin küchiyip, iqtisadiy jehettin güllinishiningh asasiy bolup qalatti. Xelqimiz pikir xelqi,pikir qilishqa mayir emma mayir yetekchi yoq. Obdan oylansaq bir qisim eqilsiz ademlerning“ Uygur digen shu, birlishelmeydu, bu xelq yoqalmay qalmaydu“ deishige sewep boliwatqan nersiler Uygur digenni shu qiliwatqan, uning yoqalmay kélishige sewep boliwatqan engüshterlerdur. Xelqimiz naeqillerning, hainlarning, mustemlikichilerning bashlighan yolida ketken bolsa belkim bunche éghir künge qalmayti, emma yoqulup kettetti. Démekchi bolghinimiz bügünkidek mustemlike dewride özimizgimu, düshmengimu set körüniwatqan bir türlik alahediliklirimiz, küchlük teshkilatchilarni anillirimiz tughup, xelqimiz qatargha qoshquche bolghan ariliqta bizni muapizet qilip turidighan emmohim küchimizdur. Xelqimizni chüshinishimiz, ularni hörmetlishimiz kérek, tajawuzchilar bilen birliship tillawermey, uning bilen arimizni ongshayli. Ularning köp xil pikirining her waqit toghra bolup kétishi natayin, emma melumbir weziyetke nisbeten uning ehmiyitige sel qarashqa bolmaydu. Emma gep teshkilleshte, gep bu küchlük milletni bashquralaydighan bir hökümetning dunyaghakélishide. Shundaq bolghanda Xitay dölitide turupmu, chet ellerdimu, emeldarliq mensiwidimu, qet’i qarshi meydandimu, ular bilen bir meydanda turup qélishqa mejbur bolghan chaghlardimu, adettiki puxra salayitidimu mezlum xelqimiz üchün xizmet qilalaymiz. Emma ahirqi yesapta bizning hemmimizning meqsidining hazirqi téritoriyimizde bir Uygur döliti qurush ikenlikini Untup qalmasliq, közlewatqinimizning Xitayning demokirateyge köchi, yüksek Uygur aptonomeysi,yaki peqetla diniy erkinlik emes üzil késil milliy musteqilliq ikenlikini unutmasliqimiz kérek. Herqanche küchlük düshmenningmu bir ajizliqi bar. Shuningdek Xitayningmu bir ajizliqi bar. Uning gewdisi yoghan we palaket, xelqarada düshmen küchliri köp, dostliri ajiz, xelqara teshkilatlardiki roli ajizlashturuldi, Xitay néme diese dunya ishinidighan waqit ketti. Biz birazla chéchen bolsaq, pütün gherip dunyasi bizni qollaydu. Biz döliti bar yüzge yéqin millettin köp,30 milyonluq xelqimiz bar. Uygur ana tilining oxshimighan dialikit we shiwilliride sözlishidighan 260 milyondin artuq dunyaning altidin bir qismida yashawatqan qérindashlirimiz bar. Islam dunyasi bizni tonumaydu, ulargha tonutsaq biz terepte turush mumkinchiliki bolghanlar Xitayning hazirqi nopusigha teng kélishi mumkin. Emma bu ishqa hayatini, mal dunyasini, ailisini, pütün eqliy iqtidarini serip qiliwatqan ademlirimiz namratliqtin, yalghuzluqtin, tehnika yétishmesliktin, bilim Ademliri yétishmesliktin, pidakar oghlanlar yétishmesliktin, waqitning yar bermeslikidin, teyyar bezi shert sharaetlardin paydilinip bolalmighanliqidin jéni chiqip ketküdek azapliniwatidu.Mutleq köp sanliq ademlirimiz ordidin chiqip tilemchilik qiliwatqan shazadilerdek pul tepish üchün diwanilar arisigha yerlishiwaldi. Dunyada kem tepilidighan bayliq ghezinisi Uygur wetini bolsa Xitaylarni kücheytiwatidu, ular bolsa Xitaygha hedep pul ewetipturiwatidu, emma tuqqanliri beyiyalmaywatidu. Weten bir küni tuyuqsiz azat bolup qalsa qaysi yüzimiz bilen, eger azat qilalmisaq qaysi yüzimiz bilen u yerge kirermiz. Özimizge kileyli, pishanimizni tutup oylunup baqayli. Birsi körsila yesap emes tuydurmay bu heriketni qollashning yolliri kürming, shu ishqa béshichilap kirgenlerni destekleyli. Yenimizdiki bichare puqra qérindeshimiz bilen amal bar ep öteyli, bir birimizge insanliq üchün bolsimu ige chiqayli. Yaq! deydighan ishqa hemmimiz teng yaq! deyli, hop! deydighan ishqa hemmimiz teng hop! deyli.
32) Biz eqilliq xelq! Eqlimizni toluq ishqa salghan küni düshmenlirimiz heq hoquqlirimizni tonushqa bashlaydu.
33) Xitayni kemsitettuq néme boldi, Mungghulni kemsitettuq néme boldi, Qazaqni kemsitettuq néme boldi, Qirghizni kemsitettuq néme boldi; Animizning qongi boldi. Kemsitkenge toye! Emdi kemsitidighan nerse yoq özengni özeng kemsitishke bashliding téxi. Oyghanmisang yana körisen téxi. Étirap qilidighan waqit keldi yarimas milletler bashqilarni kemsitidu. Isit séni kötürüp yürgen Uygur. Göher qachigha paqa solap qoyulghandek.
34) Xelqimizni qedimki Uygurlarning kéyinki ewlatliri dep üzüp éytay dese téxi, ular emes deyli dese téxi. Ewlatliri demeyli desek ular yaratqan medeniyetke peqet biz warisliq qilip qalghan yaki helimu toluq ghayip bolmighan, del özi shu desek u jenggiwarliq zeipleshken. Qérindishim buninggha belkim biz éritiwetken helimu bashqilar téripidin asanla érip kétiwatqan bézi milletlerning qéni qénimizgha arliship qalghan bolishi mumkin. Emma her biringizning qénida Uygur qénining Üstin orunda turiwatqanliqini unutmang, yawa qan UxLA! diese uxlimang, uni süydükingiz bilen siyiweting! KÖKTE KÜNNUR YERDE UYGUR; QUYASH TUGHUMDUR DILIMDA GHURUR!
35) Biz Uygurlar büyük Bowimiz OGUZHANning yoli we unininggha yol bashlighan ilayi kök börining mijezi udum qalghan millet. Böriler rohiy késelge giriptar bolmighan bolsila bir – birining göshini yemeydu, bir-birini talimaydu, talashmayli, chishleshmeyli, küchning, chishning lazimi bar. Talishiwatqanlargha ergeshmeyli.
36) Parchiliniptuq közge ilmighanmu putqa chomaq boldi, lalma itlarning börini qoghlap yürgenlikini kördüm. Chiraylirimiz saman behtlirimiz ghazan bolmaqta. Bügünki qimmetlik nersimiz erte yoq. Beziler bundaq bolushni cheteldiki teshkilatlirimiz we uninggha uyushqan ademlerdin körüwatidu. Ular weten millet dawasi qilmighan bolsa bu qeder echinishliq bolmaydikenmish. Bizningche undaq emes. Bu ish chet eldiki dawasimizning küchlük bolmighanliqidin kélip chiqiwatidu. Köngüldikidek bolghan bolsa bunche bolup ketmeytti, u epqachti gepler eng deslepte milletni qoyning göshidek sétip yep, ussisa xelqimizning qénini su ornida ichiwatqan, milletke sahtipezlik qilip xelqperwer körünüp, astirittin wetenni munqerz qiliwatqan haram tamaqlarning xelqimizge sharap dep ichürgen Xitay süydüki. Chet ellerde zeyip bolsimu weten millet dawasimiz tonulghandin kéyin Xitaylar börilerning arisigha yoshurunup yashashqa adetlengen itlardin yétishtürgen bir qisim Uygur emeldarlarigha, yaki payda menpiet koyida qiz qérindashlirini Xitaygha solap bériwatqan munapiqlargha bolghan bésimni kücheytiwetti yaki, ular tashqi körünish jehettin bizge oxshighachqa ishenchisiz bolup qaldi, we yaki burunqidek menpietlinelmeydighan osal halgha chüshüp qaldi. Dawa qanche küchlük bolsa Xitayning bizge shunche cheqilalmaydighanliqini, qanche ajiz bolsa közligen meqsidige asan yétidighanliqini unutmasliq lazim. Hemmimiz millet toghruluq sözleymiz emma küchimizni, iqtidarimizni, iqtisadimizni birleshtürelmeywatimiz. Bilinip turuptuboynimiz körünmes yipta baghlaqliq, jim yatsaq u yip téximu chonguyup kétidu. Gepimizni bir qiliwalsaqu yip iqtidaridin qalidu. Tajawuzchining qoynida jim yatqanliq yirtquchning yeyishini kütüp turghanliq, ahirghiche élishish uning wehshilikige chek qoyghanliq bolidu, buning üchün birlik lazim, birlik bolmighachqa eng kichik ishlirimiznimu qilalmaywatimiz. Birlik bolsun digenlik bir öyde yétip qop ertidin kechkiche bille yür digenlik emes.dunyaning ikki chetide bolsangmu oy hiyaling, pikiring, herkiting, meqsiding bir bolsun, bir-biringge ige chiq, yar yülekte bol digenliktur. Birlikni shuar qilip kötüriwelip, tajawuzchilarning depigha usul oynap, xelqni ayighi chiqmas kochilarda egeshturup yür digenlikmu emes, belki eng yoquri dérijide weten millet üchün jéning pida qil, kichik jehettin qeyerde bolma milliy kimliking bilen yasha, qérindashliringgha ber we ulardin al digenliktur. Chongqurlashturup eyitqanda deslepte saghlam ailige, andin saghlamdostlar topigha, andin saghlam ijtimayi goruppigha, ahirida hemme étirap qilidighan birliksepke yeni merkezge uyushup, ejdatlardin mirasqalghan muqeddes zeminimizni, maddiy we meniwiy bayliqlirinizni pilanliq, progirammiliq shekilde, yar bergen eng yoquri mümkinchilikte qoghdap qélish démektur.
37) Arimizda düshmen yoq!emma qorqunchaqliq bilen dilighuldi boliwatqanlar, ikkilengenler, jim yétiwalghanlar, jan beqish koyigha kiriwalghanlar, hamaqetlik bilen özini hem bashqilarni aldawatqanlar, sel chaghlap yaki bilip bilmey Xitaygha melumat bériwatqanlar, Xitayning enchuentarmaqliri bilen kichik menpietlirini soda qilip, qérindashlirigha ziyan séliwatqanlar bar. Dost bilen düshmen zadi nerde periqlinidu, bu heqte chüshenchimiz éniq emes. Ularni terbiylep kétish, özimizge düshmen qiliwalmasliq tereptarida bolayli, sewre qilip, éghir bésiqliq bilen chüshendüreyli, ular düshmen terepke ketse téximu yamanbolidu. Eger hemmige könmise ularning yashighinidin yashimighini téximu ebzel. Ularning arqisidin egeshmeyli, azghanlarni söyeyli, qedrimizni bildüreyli, bilip turup bilmeske séliwerse, xatani tekrarlawerse uning ritsipini bashqiche yazidighan kün kélidu.
38) Bir jin bar arimizgha kiriwaldi, uning chirayi özgürüp turidu. Kiyimlirimu bek köp, bir qarimaqqa sizdin héch periqlenmeydu, bezide siz yatqanda özingizdek oyghanghanda uningdek oyghunisiz, u siz bolishingizmu, dostingiz yaki ömürlik hemriyingiz bolishimu mumkin. U hemmini buziwatidu, u ichingizge kiriwalghanda késili tutqqan sarangdekla bolup qalisiz, emma etrapingizdikiler dawamlik sizni küzitiwatidu, bu yerde peqet Xitayningla köz – qulaqliri yoq, Uygurlar siz oylighandek hamaqet emes, siz birni oylap bolghiche mingni oylap bolidu. U éghir bésiq, mehriban, keng qursaq. Emma ish epleshmigende uning penjisige kirip qélip tatliq jéningizni qiynimang. Bizge paydiliq ish qilmisingizmu ziyan salmang. Sizning jajingizni bermek bek asan özingizni tuyiwéling.
39) Etrapingizgha qarap béqing. Döliti bar milletler bir közde köridu, bir qulaqta anglaydu, bir kallida tepekkur qilidu, bir putta, bir yolda mangidu, oxshash höküm qilidu. Ular dölet qurghandin kéyin emes dölet qurushtin ilgiri bu ishni bashlighan.
40) Ilgiri biz dunyani jümlidin Yawropani bilmeytuq, emdi körduq. U politik milletler öz ailiside bir baptin yézip chiqqan ghayet zor bir kitap. Oqush kérek. Belkim az tola oqudingiz, biraw chüshendingmu dep sorisa chüshendim dep jawap bériwatisiz, anglighanlardin beziler heyran boldi, chüshengen bolsingiz bundaq yashimaytingiz, uni qaytaqayta oqung, paydisini körüng, ya balidek oqup balidek yashang ya chonglardek oqup chonglardek yashang. Emma rohiy késellerdek oqumang. Shundaq bir kitap yézip béqishni pilanlang, emma ejdatliringiz zamanisida yazghan u türdiki kitaplarni esingizdin chiqarmang. Ah! Uygur bolush néme digen sherep, hemme ademge qilidighan ish bar!
41) Ana tilimiz Uygur tilida sözliship rahetlininglar, bu tilda sözleshmek néme digen behit, bu tilda sözleshkenler néme digen bexitlik he!? Siz bilen u tilda sözlishiwatqan herqandaq birsining tomirida sizning qéningiz, sizning tomuringizda uning qéni éqip turidu. Téz éqiwatqan bu qanning awazigha qulaq séling, qanghiche rahetlining.
42) Biz hemmimiz chonglirimizdin ayrilip qalduq. Yéningizda olturghan birge bolsa sizning akingiz, birge bolsa sizning eningiz yaki bolmisa sizning hedingiz yaki singlingiz. Teqdiringiz ulargha baghlanghan, ularni shertsiz söyüng, ulargha hayatingizni beghishlang. diqqet qiling ularning ichide sizni eng toghrigha yetekleydighan birsi bar, uninggha egishing, u yaki egeshküchisini tapidu yaki hemmini egeshtüridu.
43) Bezillirimiz éghir késel bu késellik Aydis we rak virusidek tepekkur systemimizni kardin chiqiriwatidu, késelning éghirliship kétishining aldini alayli, yéngi késellerni qutulduriwalayli, konillirini kömüwéteyli.
44) Körüp turiwatimiz bezi ishlirimiz tüzilishke emes buzulushqa qarap kétiwatidu. Tüzeshke özrimiz buzushqa sewebimiz köp. Tüzeshni kütüp turghan ishlar intayin köp, nahayiti éniqki buningdin béshingiz qetiwatidu, qarisingiz buziwatqanlar az emma buziliwatqanlar köp, tüziwatqanlar köp emma tüziliwatqanlar az. Emma buningdin ümitsizlenmeng, her ish tüzilishtin awal buzilidu. Millet yol izdewatidu, bilsingiz bu bir tepilmas purset, béshingizni qaturmay ishni özingizdin bashlang, Ailingizdin bashlang. Iqtidaringiz, küchingiz we shert sharaetliringiz yol qoyghan dairide sewrichanliq bilen heriket qiling. Siz qilammighanni xoshningiz, umu qilalmighanni xoshnisi qilidu, emma haman bir küni mehellingiz gül chichekke pürkinidu.Bir hikaye sözlisek artuq ketmes. Hezreti Eysani Islam düshmenliri dargha asqanda, uni söyidighan birsi “hezritim qara! U yerde anang bilen singling turidu“ didi. Hezreti Eysa qarimidi emma „Allahni söygenlerning hemmisi mining anam we singlim“ dep xitap qildi. Ésingizde bolsun Uygurni söygenlerning hemmisi sizning ANINGIZ, sizning SINGLINIZ! Emeliy herkiti bilen milletni söygenlik Allahni söygenlik! Bu pikirimiz heqqide chongqur oylunung.
45) Biz Uygurlarda oxshimighan pikirlerning bolishi tebeiy ehwal. Emma oxshimighan pikirdikilerning eng yoquri mumkünchilikte merkezleshmey kéliwatqini balayi apet boliwatidu. Buning üchün Uyghir jemeyitining qandaq hüjeyrilerdin tüzülgenlikini eng deslep tonuwélish andin herket qilish kérek. Bundin ilgiri hemme yerde birdin teshkilat quruldi, bu normal ehwal, bu qétim Amerikida HÜKÜMET quruldi. Qurulghan bu hökümetni hükümet qilalmisaq xelqarada setchilikke qalimiz. Buni perwish qilishimiz, kücheytishimiz, qoghdishimiz lazim. Undaq qilalmisaq “ özini özi idare qilalmaydighan millet“ digen sésiq namgha qalimiz, ichkiy ishlirimiz ziyangha uchraydu, tashqiy qollughuchilirimizning hemayisidin ayrilip qalimiz, düshmenge hem tawaq bolghan bolimiz.46) Buninggha ishining, biz Uygurlar asasiy küchlük bir millet, undaq bolmighan bolsaq u qeder küchluk düshmen bizni we etrapimizdiki tomurida Uygur qéni éqiwatqan xelqlerni, Mongghul we manjularni éritiwetkendek yoq qiliwitetti. Etnik alahedilikimiz, sotsial we kulteral hususiyetlirimizde hakemiyet üstige chiqalaydighan mumkinchilikler toshup turuptu. Eger biz bir dölet qursaq, u dölet nahayiti tiz qudiret tapidu. Bu Dölet türlik dindikiler, Türlik tildikiler, türlik pikir éqimidkiler bille yashiyalaydighan Uygur Idiqut Imparatorluqigha ohshap kétidighan bir dölet bolidu, insaniyetning Merkizi Asiyadiki bir jennitige aylinidu. Medeniyet güllinidu, iqtisad tereqqiy qilidu, hakimiyet güllinidu.
47) Biz Uygurlar, xelqimiz Uygur dep atalghan 17 ming yildin buyanqi eng numusluq bir dewirni yashawatimiz. Nahayiti uzaq zamanlarda Uygur digen bu nam insanlar ichidiki bir etnik gruppining, küchlük bir milletning nami idi. Uning hakemiyet we medeniyet jehetlerdin bir küchiyip bir pesiyishi tariximizda teragedilik we komediylik betlerni yézip qaldurdi. Bu nam bezide Uygur etnik goruppisining semowoli bolghan bolsa, bezide siyasiy jehettin u hükmaralliq qilghan Yawropa Asiya quruqluqidiki siyasiy birliklerning semowoli bolup keldi. Uygurlar bügün Ariyan emes, emma ariyanlar Uygurlardin kélip chiqti, Uygurlar bügün Türk emes emma barliq Uygur tilining oxshimighan dialektlirida sözlishidighan yüzge yéqin trük topluqliri Uygurlardin bölünüp chiqip, chong kichik Etnik gorupilarni shekillendurdi. Hazirqi tarix tetqiqatida Uygurlarni Türklerning bir ezasi süpitide bayan qilidighan metod bu pendiki nurghun nersilerni mujimelleshtüriwetti. Tarix barliq Türklerni Uygur kimliki asasida sherhiyleydighan metodnini qubul qilmughiche bezi nersiler aydinglashmaydu.

Yoqarqilarni bayan qilishtiki meqsidimiz, bügünki zaman Uygurlirining zadi nemining mesuli ekenlikini melum jehettin sherhiyleshni meqset qilidu. Bügünki Uygurlar dunyadiki barliq küchlük milletlerge oxshash, etnik kélip chiqishni emes siyasiy birlikni merkez qilghan, Uygur qénini toshup yürgen, aq érq üstünlikni alghan, türlik erqiy alametlirige ige kishiler topini kélip chiqish asasiy qilghan etnik goruppidur. Shu seweptin bügünki künde mutleq üstün qedimiy Uygur qénini toshup yürgen bezi gorupilar tarixning ötüshi bilen bashqa millet, yaki Türklerning oxshimighan grupilirigha mensup bolup qalghan ehwallar bar. Bügünki Uygurlar Bir milliy döletning emes, öz tarixida qurulghan we özi beqinip yashighan Imparatorluqtin yeni köp xil qebile we kichik etnik gruppilardin teshkillinip, Uygur wetini, Uygur medeniyiti we Uygur kimlikini qoghdash üchün qan kéchip küresh qilghan siyasiy bir topluqtin kélip chiqqan bir millet. Bu menidin bügünki kündiki qedimki Uygur tilining oxshimighan dialektlirida sözlishidighan barliq Türk gorupilirining qénida qedimki Uygur qéni éqipla qalmastin, bizning tomurimizdimu oxshimighan dérijide ularning qéni éqip turidu. Bu millet siyasiy jehette bash kötürse idi, hazirqi Türkiye we Ezerbeyjan xelqining 90%ti, Türkmen we Özbek xelqining 100%ti we bashqa Türk topluqlirining oxshimighan dérijidiki bölekliri özlirini Uygur kimliki asasida tonighan bolatti. Eng addiy misal Özbekistan. U yerde Özbek kimlikide yashawatqan 12 milyondin artuq Uygur we 10 milyondin artuq Uygur qennini toshup yürgenler yashawatidu. Bu jehetlerdin biz Uygurlar Iparatorluq chökkendin kéyin qeyerde qalghan bolsaq shu yerdiki xelqlerni éritip yaki uning ichide qismen érip eslimizdin periqliq, yaki bir az perqliq gorupilarning kélip chiqishigha sewep bolghan millet. Buning bügün bizge keltüriwatqan paydisimu bar, paydisidin ziyini köp boldi, her terepke chéchilip ketmey melum bir dairide yashighan bolsaq qan qérindashlirimizdin, zeminlirimizdin, dölitimizdin ayrilip qalmighan bolattuq.

Késip éytish kérekki „Türk“ digen söz bügünki Uygurlarning ejdatliri eng deslepte qollanghan söz bolup, uchong topluqtiki Türlük digen menani beretti. Türlükler qedimqi Uygurlarning erqiy alahediliki, medeniyiti, til aditi, étiqadi, milliy haraktéri, örpi adeti we siyasiy mewqesidin qismen yiraqlashqan yaki bir az chegirisini ajratqan, bashqilarni qoshuweliwatqan yaki ariliqta turiwatqan siyasiy topluqlardiki Uygurlarni yaki Uygur qebililerni körsütetti. Bu menidin Uygur Türk emes, Türkler Uygurlardin kélip chiqqan digen xulase kélip chiqidu. Buni bilmey mutleq köp sanliq ademler Uygurlarnimu Türk dep ataydu, bu xata.
48) Biz Uygurlar tarixtiki eng numusluq dewirni yashawatimiz. Seweplirining biri riyalliqimizgha mas kelmigen shekildiki meghrurliqimizdur. Biz nechche yüz yillap özimizni, étirapimizdiki medeniyet sapasi töwen milletlerge, bizdin arqida qalghan trük topluqlirigha sélishturup rohiy ghalbiyetchilik kesilige giriptar bolduq. Küchlük milliy xarektérimizni perwishsiz qaldurduq, milletlerning siyasiy ekilogiyside yüz bériwatqan özgürüshlerge biperwa qariduq, ajiz milletlerning bash kötürishige purse berduq, küchiyiwatqanlardin sawaq almiduq. Düshmenlirimizning bizni her qétim meghlup qilihtiki chare tedbirliri bilen tonush bolup kettuq, emma uni özimizni qoghdap qélishning qurali qilalmiduq. Hurunluq, hurapatliq, hemmini Allahdin kütüsh, sewep qilmasliq we bügün qilishqa tegishlikini etige qaldurup qoyush, etisimu qilmasliq, bir yilni hetta on yilni eshundaq ötküzüsh milliy seltenitimizning bizni tashlap kétishige sewep boldi. Seltenet bizni tashlap kétipti, rohiymiz, bedenimiz doqmushtiki tilemchidek paskinichiliq ichide qaldi.

Ejdatlirimizdin qalghan eqil paraset chiriqining téxi öchkini yoq, bir biringizge tapa- tene qilip yüriwermeng kélingchiqish yoli izleyli. Guna ejdatlardimu, dindimu, wetendimu emes, bizde. Siyasiy jehette qoldin bergenning ornni toldurmaq undaq asan emes. Buzulghan nerse nechche yüz yild buzuldi, biz heqiqiten özimiz oylighandek eqilliq bolsaq uni tüzeshning yolini tapalaymiz.Qarang bu ishni: Bir Uygur Ailisi bar eken. Teqwadar, besh namaz hayat kechüridiken. Bir aile kishiliri bir küni hoylisida oltursa etirapida bir hesen shirik balisi peyda bolup qaptu. Bu ailining sarangqetish bir oghli barken, ubala yügirep bérip hesenshérikni öltürmekchi boptu. Ata-anisi oghluni eyiplep, unimu huda yaratqan, öltürüp néme qilisen deptu. Hesenshérik etisi ikki boptu. Xelqi balaning ukisi, u küni qorqup ketkechke, Ata-Anisining mahtishigha ige bolush üchün her küni ulargha nan ugulap bériptu. Sarangqétish bala buninggha qarap külidiken. Uzaq ötmey hesenshérikler ikkidin yigirmige, yigirmidin ikki yüzge köpüyiptu. Ata-ana chüchüp qaptu, ular eqlini tépip bolghiche janiwarlarning sani mingdin éshiptu. Qazinaqqa qarisimu shu, supirigha qarisimu shu, yotqangha qarisimu shu. Hemme yerde shu. Öyge zeher chachqan iken némisi néme boldi kichik oghli zeherlinip ölüp kétiptu. Zeher hesenshériklerning ewlat qaldurush iqtidarini ashuriwettimuéniq emes, zeher chéchilghan kündin bashlapularning sani hessilep köpeygini turuptu. Ichidighan su, yeydighan yemek, kattiki un qatarliqlarning hemmisige hesenshérik poqi arliship ketkechke ular ailini tashlap qachmaqchi boptu. Xelqi sarang qetish oghol Ata-Anisining gepige kirmey, bir yerge mükiwaptu. Ular amalsiz oghlini tashlap bashqa sheherge kétiptu. Ular ketkendin kéyin ailide üch waq tamaq etilmeydighan boptu. Yemeklik üchün kétidighan lazimetlerning hemmini, hesenshérikler uzaq ötmey yep tügütip boptu.

Qanche kün ötkendin kéyin xelqi dada chong oghlini izlep öyge keptu. Hoylida méngip yürgen we achliqtin qirilip ketken hesenshérikning köplikidin ademi qoqunch basidiken. U hoylida mengip yürgen bir tört putluq janiwarni körüptu, ichige qorqunch chüshüptu. Yiraqta turup oghlini chaqriptu, xelqi janiwar dada meni qutulduriwal! dep nahayiti echinishliq warqiraptu. Dada etrapigha milyonlarche hesenshérik yamishiwelip, yeyishke bashlighan ajizliship, qarshiliq körsitelmeydighan halgha chüshüp qalghan oghlini qutulduriwalalmaptu.

Bir mezgildin kéyin qish keptu. Etirap hesenshérik öliki bilen toshup kétiptu. Hayat qalghan birsimu qalmaptu.
Bir qanche yildin kéyin chölliship ketken bu mehlidin ötüp kétiwatqan birsi, yol boyigha tiklengen bir qebre teshigha oyulghan tekistni oquptu, tekistte: bu yerge ikki oghlumni yep ketken milyon hesenshérik depne qilinghan, ular yagh yoqundisi we yundida ozuqlinidu, issiq yerde köpiyidu, pakizliqtin qorqidu, dep yézilghan iken.

Démekchi bolghinimiz hüshmenning qandaq ozuqlinip, némide köpüyip, némidin qorqudighanliqini biliwéling.Ular iradisi ajizlirimizni yep ozuqlinidu, qan térimizni shümürüp köpiyidu, birlikimizdin qoqidu. Yenichu…..

49) Arimizda eqilsizliqidin ishni buziwatqanlar, bilip, bilmey tajawuzchilarning ketminini chépip, chapinida terlewatqanlar, lalma ittek biznimu ularnimu aylinip yürüp, ehlettin söngek térip yep jan béqiwatqanlar yoq emes. Qarisang ular sendin küchlük körünidu. Hemme ishliri ongdek, eqilliqtek, taleyliktek körünidu. Ürümchidiki bir ziyali olturishida mosipit bir adem, kishiler xata halda milletning rohi tüwrüki dep qariwalghan, hökümet bilen alaqisi yéqin, tola külidighan bir ziyaligha qarap: buninggha bu külke nedin kéliwatqandu, digen idi. Eetrapimizdiki taleyliklerge undaq deydighan adem yoq. Bu itlar bizning ajizliqimizni biliwalghandek qilidu. Ular her dayim yüriki pok-pok yürsimu séning qiyinchiliqqa berdashliq berelmey ingirawatqanliqingni, parchiliniwatqanliqingni, qorquwatqanliqingni bilgen haman ghaljirlishidu. Birleshkenlikingni, derghezepke tolghanliqingni körgen haman birge bolsa aldinggha kélip topida éghinap, shölgeylirini éqitip, könglüngni utmaq bolidu, yaki bolmisa quyruqini chétigha qisturupasta tikiwetidu. Shundaq qilip heterdin ötüp ketmek séni behutlashturmaq üchün heriket qilidu. Sezgür bolmiqing lazim, ular milliy ghurur we imandin qorqidu.

50) Ish buzidighanlarning bir alahediliki Afriqidiki yirtquch haywan shakalgha ohshaydu. Ular arimizdiki milliy eradisi ajizlarni hujum qilish nishanisi qilghan, ulargha menpiet berseng kardin chiqisen, bermiseng ölisen.

Iradimu bedenge ohshaydu, uning türlik sporlirini ishlep turmaq lazim. Ular arimizdiki rohyi kirlengen ademlerning qaniti astida chongiyidu, semiriydu, küchiyidu, küchiyidu, ghaljirlishidu. Bu paskina tilemchining qoynidiki pitning yoghan bolghinigha oxshashla bir ish. Ejdatlardin qalghan sheriet, paraset, meripet, heiqet süyide chayqinip turung. Buzek qilinmaysiz, yoqalmaysiz, küchlinisiz, késel bolmaysiz, ghelbe qazinisiz, tillara dastan olisiz, dostliringizni küldürüp, düshmenliringizni ghalghal titiritisiz. Özingizge ishining, chéchen bolung, Uygur aniliri nomussiz, wijdansiz, munapiq perzentlerni tughmaydu. Etrapingizda undaqlarni körsingiz ular Uygurlargha teslim bolghan, millitige asiyliq qilghanlarning ewladidur.
51) Milletni jümlidin hemme ademni tillighan adem eng munapiq adem eng heterlik adem.
52) Bashqilarning xelqimizni „özini özi idare qilalmaydighan millet“ dep qélishini huda saqlisun. Özingizni tonung, siz mensup bolghan her ikkidin yoquri adem bar meydanda birsi sizning yetekchingiz. Uning eqlige eqil qoshung, sözini anglang, texir qiling, milletning dérixi nahayiti téz méwe bermeydu, méwe berse yep tügitelmeysiz. Yol bashlihuchini er ayal, chong kichik dep ayrimang. U zaten özidin özi belgülik bolidu. U az rahetlinidu, köp rahetlenduridu, japada aldida turidu, rahette arqida turidu. Özini özi idare qilalaydu digenlik, kichiki chongini hörmetleydu, chongi kichikini izzetleydu, ittipaqlishalaydu, teshkillineleydu, milliy menpietini jan tikip qoghdiyalaydu, yardem qilsaq asanla bir dölet quralaydu, küchiyeleydu, digenlik.
53) Konilar yemeydighan hesel, yeydighan poq, yeydighan haram yemeydighan halal bar dep toghra éytqan. Biz hemmimiz bir Uygur yaki Uygurning qénini toshughuchi. Haman bir birimiz bilen halmung bolimiz. Yahshi yaman ishlar heqqide söhbetlishimiz. Söhbetlirimiz birlik, ittipaqliqqa ziyan salidighan shekilde bolmisun. Yahshidin örnek alayli yamandin ibretalayli. Ot quyruqluq qilmayli, bir birimizge doqmush talashqan diwanilerdek muamile qilmayli, az tola taliyimiz bilen körenglimeyli, kichikkine zerbe bilen yoq bolup ketmeyli. Xata sözni tüzitip anglayli, zeherhendilik qilmayli. Hemmimiz adem balisi ewliya emes. Türlik nuhsanlirimiz bar tüziteyli, epu qilayli. Nopuz igillirimizni qoghdap qalayli arqidin gep tapmayli. Ikki ademning munasiwetini buzush üchün emes tüzesh üchün heriket qilayli. Bashqilarning azabigha sewepchi bolmang, Eger shundaq qilsingiz menggülik azapqa qalisiz, yétim qalghanlar öz xelqingiz emes eksiche düshmenliringiz bolsun.
54) Türkiyelik qérindashlirimiz kargha kelmes ademlerni yarimas, sherepsiz deydu. Biz yarimas haletke chüshüp qalghanliqimiz üchün birlikimiz, dölitimiz yoq. Birlikni qaytidin shekillendürmek üchün eng yoquri mümkinchilikte shehsiyetchiliktin qutulushimiz lazim, shehsiyetni millet üchün deslepte bedel tölimigenlerning shehsiy menpietdarliqi qanmaydu. Döliti bolmighan milletler herqanche shehsiyetke bérilsimu toplighan maddiy we meniwiy bayliqi döliti bar milletlerning tilemchisichilekmu bolmaydu. Shehsiy menpietini kapaletke ige qilish üchün küchlük milletler türlük ichkiy we tashqiy urushlarni qilghan, heddi hesapsiz bayliqlarni, qehriman perzentlirini desmiy salghan. Heqiqiy shehsiyetchi bolsingiz chong menpietni oylang, burningizning uchini körmeng. Taz bolsingiz gedengiche digen gep bar. Dölitingiz yoq toplighan mal dunyamuzda saray salgha bilen oxshash. Bugün tapsingiz ertisi yoq. Döliti barlarning ming yilliq ejdadidin qalghan mal duyasi bar, bizde ikki ewlat bay ötken adem yoq, jénini tikip tijaret qiliwatqanlar bar bu néme üchün? tar shehsiyetke bérilgenlerning rohida qulluq, satinliq, ikki yüzlimichilik bash kötiridu. Shehsiy menpietini milliy menpiet bilen baghlap chüshengenlerning chirayi parlap turidu. Aldinqilar néme digen behitsiz, kéyinkiler néme digen behitlik.
55) Sizning Atingiz-aningiz, akingiz, hedingiz bolghiidekMilletningmu ata-anisi, aka, hedisi bar. Ularni izdeng tapalisingiz peshige esiling. Medet béring hem yardm tileng. Soghaqqan bolung, höküm qilishqa aldirimang, hasiyatingizning qomandani, eqlingizning eskiri bolung.
56) Bir qismimiz yaridar yaki köpinchimiz késel. Eger undaq bolmisa halimiz bu qeder yaman bolmayti. Uning bir dorisi bar uni izdep yiraqqa barmaysiz, sétiwalimen dep milyon pul hejlimeysiz. U sizde bar, özingizge eynekte tikilip qarap turup, xelqim bu koyda, men néme oyda? dep sorap béqing. Siz wijdanliq Uygur perzentimu, munapiqmu, ösümlik ademmmu yaki kélip chiqishi éniq bolmighan haramliqmu? Eynektiki u kishi haman bir küni sizge sözleydu. Sözligiche téxir qiling, sözligen kishi siz her küni men dep yürgen kishi emes. Yaki shu bolishimu mumkin. U sözlewatqanda yüzliringiz qizarsa, numustin ölgüdek bolsingiz, saqiyip kétisiz. Humsiliq bilen hijaysingiz yaki tériksingiz öliwéling, barghanche rahetlensingiz, yüzliringiz nurlinip ketse Allahgha shükür namizi oqung. Unutmang bu heriketni diqqitingizni yighip turup ishleng, éghir bésiq, estayidil, sewrichan bolung.
57) Beziler biz tügiduq, Xitay unche küchlük tursa deydu. Xitaylar millet süpitide bizdin qanche hesse sapa jehette töwen turidighan, emiliy küch sélishturmisi jehette bizdin nechche yüz hesse küchlük bolghanbir millet. Emma bizning közlewatqinimiz Xitay ziminini bésiwélish yaki bu milletni yoqutush bolmastin, ular munqerz qilghan wetinimizni azat qilish. Bu ikki milletning munasiweti tereptin éytqanda, Uygur döliti qurush yaki qurghuzmasliq jehette, bizde köp tereplimilik ebzellik uningda köp tereplimilik ajizliq bar. Bu ishta Xitay bizdin ajiz. Xitayning gewdisi yoghan hem palaket, biz chéchen we pidakar. U oghri, biz öy igisi, uning yüriki pok-pok biz haterjem. Bu yoghan gewdilik haywanni bash qatursaq yiqitmaq asan, u bir yiqilsa qopalmaydu. Siz bilisiz Xitay dölitini saqlap qélish üchün, qanchilik bedel tölewatidu. Bu dölet üchün nechche milyon adem her küni yighingha qatnashturilidu, her yili bir kichik ammiwi heriket qozghitilidu, her üch yilda bir qétim bir türlik inqilap élip bérilidu, her on yilda bir qétim qanun yéngilinidu, her yigirme yilda bir qétim derslikler özgertilidu, nechche onmingdane gezit jornal, radio, televezor heriket qilidu. Shundaq turuqluq haman chong kichik mesililerdin qutulalmaydu. Siz wetenning azatliqi üchün qaysi ishlarni qilip bélingiz chim bolup ketti, yüz digen reqem yézilghan bir waraq yirtiq pulingiz yaki hosh yaqmighandek bir qétimliq namayishqa qatnashqiningiz, we yaki yuyuqsiz qalghan ölüktek özingizge özingiz kapildap yürgenlikingiz wetenni azat qiliwitermu? Lékin éghizgha alghuchiliki yoq shu ishliringizmu Xitaygha aram bermeywatidu. Eger siz bu ishlarni shehsiy menpietingizni pilanlighandek pilanlap, hotun baliliringizgha köyengende köyünüp ishlisingiz, özingizni, milletni, Allahni aldimisingiz Xitay wetinimizdin amalsiz waz kéchishke mejbur bolidu. Bu ishta Xitay küchlük emes, siz iradisizlik qiliwatisiz.58) Öz xelqingizni hotun baliliringizni söygendek söyelemsiz? Millet üchün jan pida qiliwatqanlargha, yarimasliqimiz sewebidin éghir künge qéliwatqanlargha mehpiy yaki ochuq ashkare, birliship yaki topliship ige chiqing. Imkaniyitingiz turup xelqingizge éghirchiliq salmang, éghir künge qalsingiz ulardin yardem telep qiling. Xelq qobul qilalmaydighan dérijidiki ishqa hem zorlimang, her kimning alahedilikige asasen bir nerse telep qiling, qilalmighanni mejburlimang. Kolliktip qizghinliqni qözghitishqa ehmiyet béring. Milliy qérindashliringiz bilen her waqit bir türliksaghlam muamilide bolung. Qilghan yahshiliqingizni minnet qilmang, élishingiz bardek renjiywrmeng, tegi pes ademlerdek bir qacha ashni, azghine pulni sürüshte qilip ketmeng. Özingizge béqip sözleng, bashqilarni chüshinishke mahir bolung. Söz toshumang, arini buzmang,yahshiliq qilmisingizmu qilmang, ziyankeshlik qilmang.
59) Adem bir kitapqa ohshaydu, uni özi waraqlaydu, bashqilar oquydu. Bu kitapni milletchilik mezmunliri bilen bezep turung. Bashqilar baha yazsun.
60) Xelqimiz milliy menpietimizning aldida altundin yasalghan türlik mulazimilerge ohshaydu. Hemmisining nöwiti kelgende paydisibar, bashqilargha özingizge baqqan közliringizde qarang. Ulargha ishining, halmung bolung, terbiye qiling, milliy adetlirimizning qélipigha özingizni sélip turung we bashqilarni bu ishqa dewet qiling.
61) Öz topidin ayrilip cheellerde yashawatqan Uygurlarda bir türlük pissihik késellik bayqiliwatidu. Bu bedende wetamin yétishmigendekla bir ish. Ayrilip qalghan nersiler yéqin alaqe arqiliq, bir meqsette heriket qilish arqiliq, reyalliqni étirap qilish arqiliq toluqlinidu, özingiz üchün, baliliringiz üchün, xelqingiz üchün rohyi we jismaniy salametlikingizni asrang.
62) Weten millet ishi yekke yegane birqanche adem bilen pütmeydu. Esingizde bolsun, uninggha izdep sorap, qurbingizning yétishiche yéqin turung.
63) Xelqimiz ichide diniy ilim jehette Misirda we Pakistanda, Pennni ilimde Amerika we Yawropada oqup yétishken yüzlerche dokturimiz bar. Ular … derdimizni anglatsa… dep aghzini tatliq etiwatidu. Haraqkeshlik Misirdin, satqunluq Yawropadin, sahtapezlik Amerikidin kelse qandaqmu qilarmiz. Xelqimizning qandaq bir hüjeyridin tüzülgenlikini bilmey, bir az eqilliq atalghanlirimiz bir chümsek u tereptin bir chümsek bu tereptin chiqishlirimiz bar téxi. Elhayet, tebiet, senet, tehnika we pelesepe bilimlirige xelqimizning ehtiyaji bar, uni Uygur hezim qilalaydighan, milliy menpietimizge xizmet qilalaydighan shekilde pishiqlap ishleng. Hem bu bilimlerni élishqa aldirang.
64) Bashqilargha qarap mesxire qilmang,külkige qalisiz,bügün bashqilarning behitsizlikidin rahetlinidighan bolup qalghan bolsingiz erte düshmenliringizning toyi bolidu. Bashqilarni yighlatmang, sizni yighlitidighan birsi chiqip qalmisun.
65) Bezi atalmish milletchilerning xelqning qoralliq inqilap qilmighanliqini bahane qilip, bezillirining melum teshkilat rehberlirining iqtidarsizliqini bahane qilip, bezillirining Xitayning teshkilatlarning ichide adimi barken digenni bahane qilip,bezillirining teshkilattiki bir adem bilen alaqisining yahshi emeslikini bahane qilip, bezillirining qilghan ishlirimizning ünümlik bolmaywatqanliqini bahane qilip, weten millet dawasidin özini qachuriwatqanliqini, yanabezillirining dawaning béshigha chiqiwelip, birini pakarken, birininakarken, irini oruqken, birini semizken digendek bahaniler bilen toplanghan ademlerni chéchiwatqanliqini, bezillirining teshkilat ezalirigha kötirelmeydighan dérijide wezipe yüklep bu ishtin aptomatik yiraqlashturush üchün heriket qiliwatqanliqini, bezillirining gheywethorluq qilip, milletning ichkiy ömlükini buzushqa yol bashlap bériwatqanliqini, bezillirining Xitayning tomurining soqushigha qarap bir wehshiy sodigha teyyarliq qiliwatqanliqini, bezillirining aqmas paranglarni qilip, dunyagha Uygur weten millet dawasini burmilap anglitiwatqanliqini, bezillirining milletchi qiyapitige kiriwelip, bashqa bir gorohtiki Xitaylar üchün xizmet qiliwatqanliqini xelqimiz bilip turiwatidu. Ular weten millet dawasimizni arqigha sörep, xelqimizni koldurlutup yürgechke hemme balagha biguna xelqimiz qéliwatidu.

Illetler yoqalmay turup millet ronaq tapalmaydu, bügün bir charilerni qilip özimizni qoghdap qalghan bolsaq, bundaq kétiwerse erte yaki ögün kélidighan bexitsilzlik millitimizni halak qilidu.

31/12/2004 Frankfurt/Gérmaniye

Korash Atahan

Biz 2002 – yil maydiki dokilatimizda Xitay tajawuzçilirining wetinimiz Şerqiy Türkistanda yolğa qoyiwatqan dölet térorizimining jinayi pakitlirini, Xitay hökümitining xelqimizni térorizim qalpiqi astida basturuşni dawam qiliwatqanliqini, türlük siyasiy eyipler bilen tutqun qilip, érqiy qirğin yürgiziwatqanliqini, pikir qiliş erkinlikimizni tosup, milliy mediniyitimizge éğir ziyan séliwatqanliqini, xelq’aradiki biz bilen heç bir alaqisi bolmiğan Islamiy radikal küçlerning tugdurğan mesililirini, neçhçe ming yildin béri dawamlişip kéliwatqan, peqet bügünki künde Islam bayriqi astida saqlinip kéliwatqan mediniyet enenimiz bilen bağlap çüşendürüp, xelqimizning rohiy dunyasida ezeldin yiltiz tartqan musteqilliq iddiysige qattiq zerbe bérip, idilogiye sahesidiki tazilaş herkitini zor küç bilen yürgiziwatqanliqini, insaniyet tarixida siyasiydin xaliy halda mewjut bolup kéliwatqan diniy étiqad erkinlikige qattiq çek qoyup, diniy zatlarni tajawuzçi kommunistlarning menpetige uyğun petiwalarni çiqirişqa mejburlawatqanliqini we milliy mediniyitimizge zeherxendilik bilen hujum başliğanliqini otturga qoyğan iduq.

Bu yilliq dokilatimizda Xitay tajawuzçilliri teripidin üsti oçuq türmige aylandurup qoyulğan, 1 milyon 8 yüz 50 ming kwaderat kélometirdin aşidiğan bu zéminda, 10 ming yillap yaşap kéliwatqan, nopusi 20 milyondin aşidiğan, Xitaylarğa diniy étiqad, érqiy alahidilik, mediniyet en’enisi mediniyet tarixi we yaşaş usuli qatarliq jehetlerde hergizmu oxşimaydiğan, tarixta ejdatliri Arisaçk, Tohar, Iftalit, Turan, Hon, Türük, Soğdiy, Oğuz / Uygur degen namlar bilen atilip kéliwatqan bir xelqning özlirining insaniy heq hoquqliridin, Xitay tajawuzçiliri teripidin dunyaning herqandaq bir yéridin örnigini tapqili bolmaydiğan, insan qélipidin çiqqan bir şekilde asta-asta mehrum qalduriliwatqanliqini, musteqil yaşaşqa we özining teqdirini özi belgüleske til- yéziq, etnik alahidilik, tarix, teritoriye, mediniyet, diniy étiqad, örpi-adet we yaşaşaş alahidilikliri jehetlerdin şertliri toşidiğan bir qedimiy milletning siyasi réqipliri teripidin „neslini qurutiwétis tehditi“ ge uçrawatqanliqini neşriyatçiliq, axbaratçiliq, uçur alaqe, ma’arip, din, asasiy qatlam siyasiti we til-yéziq qatarliq témilarda bayan qilip ötimiz.

1 ) Xitay Hökümitining Neşriyat – Metbuatçiliq Sahesidiki Zorawanliqi:

Biz aldinqi qétimliq dokilatimizda Xitay hökümitinig 2002-yili kirgendin buyan Şerqiy Türkistanda idilogiye saheside keng kölemde yoqitis siyasitini yolğa qoyiwatqanliqini, pütün Şerqiy Türkistan miqyasida wehşilik bilen kitap köydüriske başliğanliqini, we bu herketning melum jehettin Xitay merkiziy hökümiti 2002-yili çiqarğan ötken yili 9-ayning 1-künidin tartip Şerqiy Türkistandiki Universititlarda Uygur tilida ders ötüşni emeldin qalduruş buyruqi bilen çétisliq ikenlikini bayan qilğan iduq.2002-yili 31-mart küni Xitay hökümiti Ürümçide yoquri qatlam kommunist emeldarliriğa Idilogiye saheside milliy bölgünçilikke qarşi turuş boyiçe qayta terbiye éliş seperwerlik yiğini éçip, musteqilliq heriketlirimiz we xelqimizning naraziliq heriketlirige qandaq zerbe bérişning çara tedbir, pilan we programmilirini qayta otturğa qoydi. Yiğinda jallat Wang Lequan söz qilip, bu qétimqi heriketning asasiy nişani her derijilik gézit journallar, metbuat we neşiryat tarmaqliri hem radio teleweziye systimisi bolidiğanliqini, bu heriketni jaylar we asasiy qatlamlarğiçe kéngéytip bu sahede milliy bolgünçi küçlerni uzaqqiçe baş kötürelmeydiğan qiliwitiş, mesile bar dep qaralğan orun we şexislerni qattiq bir terep qiliş, ming orun yaki ming şexis xata jazalansimu birni tordin çüşürüp qoymasliq heqqide muhim yolyoruq bergen idi..

Xitay hökümiti 2002-yil aprelning béşida neşeriyat we gézit-journallarni we metbuat boyumlirining tarqitiliş yollirini qattiq tertipke séliş heqqide jiddiy uxturuş çiqarğan idi.Uxturuşta milliy musteilliq küçlirining kitap-materiyal we gézit-journallarni qolğa çüşüriwélip, döletning siyasiy mexpiyetliki we bixeterlikige éğir tesir yetküziwatqanliqi, buning aldini éliş üçün neşir boyumliridiki gumanliq dep qaralğan eserlerni tekşürüş we tarqiliş yollirini qattiq nazaret qiliş lazimliqi, bu mesililerge çétişliqi bolğan orun we şexislerni qattiq bir terep qiliş kérekliki, mesile bar dep qaralğan gézit journallarni toxtitiş kérekliki tekitlengen idi.

2002-yili marttin başlap Xitay hökümitining axbarat- neşiryat sahesini tutqa qilip, Şerqiy Türkistan musteqilliq herketlirige bériwatqan zerbisi téximu ewjige çiqti. Xitay hökümiti 2002-yil kirgendin buyan „idilogiye sahesidiki milliy bölgünçilikke qarşi küreşni qanat yaydurus boyiçe qayta terbiye éliş herkiti“ digen atalmiş siyasiy herketni başlap, Uygurlarning tili, dini, tarixi, mediniyiti we edebiyat- sen’itige téximu küçlik zeherxendilik qilp, „Qédimki hüner- sen’et risalisi“, „Uygurlar“, „Honlarning qisqiçe tarixi“, „Qedimki Uygur edebiyati“, „Çala tegken oq“, „ Uygur Seidiye xanliqining qisqiçe tarixi“, „Leyiğan bulaq“, „Déhqan bolmaq tes“, „Oyğanğan zémin“, „Soğa“, „Qum başqan şeher“, „Yiraq qirlardin ana yerge salam“…. qatarliq kitap, ün-sinalğu kasetliri we musteqilliq terepdarliri hésaplanğan bir türküm jamaet erbapliri yazğan hem ular heqqidiki materiyallar, we foto süretler bésilğan Gézit –jurnallarni çekles buyriqi çiqirip, xelqning qarşiliqiğa qarimay zorawanliq bilen yiğip, türkümlep köydüriske baslidi. Bu herket 2002- yilning basliridin tartip Ürümçi, Gulja, Altay, Çöçek, Böretala, Turpan , Qumul, Korla, Aqsu, Artuş, Qeşqer we Hoten rayonlirida yolğa qoyulğan bolup, milyondin artuq din, tarix, pelesepe, örpe-adet, edebiyat-senet we ayrim hüner-tehnikiga ayit kitap, jurnal, gézit we başqa ün- sin boyumlirining mejburi yiğiwélininp köydürülisi, yüz mingliğan biguna xelqning „Islam téroristi“, „milliy bölgünçi“ degendek namlar bilen eyiplinip türlük usullarda jazalinisi, waqit, iqtisat we pisihik jehettiki xelqqe keltüridiğan ornini toldurğili bolmaydiğan éğir ziyini bilen hilimu üzliksiz türde élip bérilmaqta.

Bu weqeler Şerqiy Türkista information merkizi teripidin qolğa çüsürülgen töwendiki bir qisim Xitay metbuatlirida élan qilinğan höjetlik materiyallarda Xitay hökümitining idilogiye saheside élip barğan birinçi basquçluq qirgginçiliq herkiti mundaq xewer qilindi.“www.tianshannet.com“ning 2002-yil 3-ayning 24- künki xewiride éytilisiçe Xitay hökümiti idilogiye saheside qattiq zerbe bériş jeryanida milliy musteqilliq herkiti bilen şuğullanğan 7 çong weqeni bir terep qilğan, 377 ademni éğir jazaliğan, 9115 ademni tutqun qilğan. „ http://www.tianshannet.com „ning 2002-yill 5-ayning 31- künki yene bir xewiridin qarğanda Xitay hökümiti „qattiq zerbe bériş herkiti“ başlanğandin kéyin Şerqiy Türkistanda 20 din artuq milliy musteqilliq gorohini pas qilğan, 100 din artuq milliy mujahitimizni tutqun qilğan, 6000 pay oq, 140 dane quralni qolğa çüsürgen, 10 yer asti qarşiliq körsütis orni we 500 din artuq jamaet sorununi piçetlengen, islamdiniga ayit 3 kitap yiğiwélinip köydürüp taşlanğan. Yene bu xewerde éytilisiçe“ qattiq zerbe bériş herkiti“ başlanğandin boyan 30 mingdin artuq türlük milliy toqunuşqa a’it türlük işlar qanuniy jehettin birterep qilinğan, 1000 din artuq goroh yoqutilğan, 40 mingdin artuq adem jazalanğan. Biz biliş imkaniyitige ige bolğan, Xitay hökü-miti élan qilğan bu xewerning rialliqni ipadilep bériş derijisining qançilikliki heqqide éniq tepsili pakitqa ige emesmiz, emma islamga a’it 3 kitapning çeklengenliki heqqidiki xewiri ularning mediniyet saheside yürgüziwatqan dölet térorizimini xelqara jamaetçiliktin qattiq sir saqlawatqanliqini körüwalalaymiz. Dimek Xitaylarning idilogiye saheside élip barğan wehşiy herkiti mediniyet saheside 3 kitapni çekles bilenla ahirlasmiğan. Éniq melumatlardin qarğanda jazalanğan orun we şexis, neşirdin toxtutulğan gézit- journal, kitap materiallardin başqa pütün Şerqiy Türkistan miqyasida köydüriwétilgen kitap, gézit-journal, ün-sin boyumliri we adettiki neşir boyumlarning sani 1 milyondin aşidiğanliqi mölçerlenmekte.

Xitay hökümiti nahayiti köp küç çiqirip nöwette neşir qiliniş aldidiki qol yazmilarni we qedimqi eserlerni tekşürüşke başliğan.we qedimqi eserlerdin putaq çiqirip türlük bahane izlep ularni yoq qilişning koyiğa çüşken.

Bu jeryanda 54 hil gézit-journalni neşirdin toxtatqan,“ Bulaq“, „Dunya edebiyati“, „Miras“qatarliq 20 mige yéqin gézit- jornallarning sehipisini qisqarqan, 100 ge yéqin neşriyat- axbarat ademlerni türlük bana sewepler bilen xizmitidin élip taşliğan yaki wezipisidin tohtutup qoyğan.

Xitay hökümiti yigiwélip köydürgen kitaplar ilim-pen, hüner senet, pen-tehnika, din we tarixqa munasiwetlik bolup, bu heriketning astiğa Xitay hökümitining meniwi bayliqlirimizni talan taraj qilip, herqandaq işta Xitayning qoliğa qaraydiğan, özi musteqqil héç iş qilalmaydiğan, başqilar teripidin téngilğan tengsizliklerge ün- tinsiz boysunidiğan, béqindi haletke keltürüştin ibaret siyasiy qara niyiti yoşurunğan.

2 ) Xitay Hökümitining Keng Asasiy Qatlamlardiki Zorawanliqi:

Şerqiy Türkistan information merkizi qolğa çüşürgen axbaratlar, öz muxbirlirimizning wetendin yolliğan xewerliri we Xitay metbuatliridiki insanperwerlikke we kişilik hoquqqa munasiwetlik problimlerge ayit mesililerni töwendikidek bayan qilimiz.

Öz muxbirimiz Uçqunning wetendin yolliğan xewirige qarğanda Xitay hökümiti 2002- yil pewral eyidin başlap, wetinimiz Şerqiy Türkistanning keng asasiy qatlamlirida milliy musteqilliq herketlirimizge idilogiye saheside qattiq zerbe bérişni başliğan. Xitay hökümitining wetinimiz Şerqiy Türkistandiki jamaet xewpsizlik nazariti bilen dölet bixeterlik nazariti birlişip, Atalmiş Xinjang Uygur aptonom rayonluq kütüpxanida milliy musteqilliq herketlirimizni „térorizim“ we „döletni parçilaşqa orunuş“ jinayiti témisida eyipleş mezmun qilinğan paş qiliş körgezmisini açqan. Xitay hökümiti Ürümçi şeheridiki nazaret, idare, soda tijaret tarmaqliri, aliy mektep, ottura téhnikum, ottura başlanguç mektep, sot, teptiş, jamaet xewpsizlik tarmaqliri, quralliq qisimlar we edare jemiyetlerdiki neççe on ming ademni seperwerlikke keltürüp, ularni mejburi rewişte körgezme körüşke hem tesirat sözleske, emiliy herkiti bilen musteqiliq herketlirige qarşi turuşqa orunlaşturğan.

Muxbirimizning igellişiçe bu qétimqi körgezmige Xitay jamaet xewpsizlik tarmaqliri qattiq mexpiy saqlap kelgen 400 parçidin artuq foto süret qoyulğan bolup, bu foto süretlerde milliy qehrimanlirimizning Xitay sahçi dairliri bilen jan tikip élişiwatqan, şuningdek Xitaylarning qoliğa çüşüp qéliştin awal özlirini öltüriwalğan, Xitay quralliq qisimliri teripidin wehşiy qiynaqqa éliniwatqan, étip öltüriliwatqan, tutqun qiliniwatqan, öltürüşke élip méngilğan, siyasiy jehettin eyiplengenlerning insan qélipidin çiqqan şekiller bilen xorliniwatqan, oçuq hem yepiq sot qiliniwatqan, höküm élan qiliniwatqan, balilar we anilarning zar-zar yiğa zare qiliwatqan körünişliri orun alğan.

Öz muxbirimiz Tömür Çoqqining wetendin yolliğan xewiride Xitay hökümiti 28- mart küni Ürünçide til yéziqimizğa qaratqan ziyankeşlik qiliş herkitini dağduğiliq başliğan, hem tarix, din, edebiyat-senet qatarliq sahilerge çétilidiğan neççe ming parçe Uygur til yéziqidiki kitap – materiyal we gézit journallirimizni mejburi yiğiwélip, Dongshen rayonidiki ehlet bir terep qiliş meydanida köydürwetken edi. Şunungdin kéyin Xitay hökümiti bu herketni xuddi ot apitidek Şerqiy Türkistanning bulung puşqaqliriğa qeder tutaşturdi.

“Qeşqer géziti“ ( Xitayçe neşiri) 2002 – yil 7 – ayning 21 – küniki xewirige qariğanda Xitay hökümiti Qeşqer rayonining Yopurga, Qargiliq nahieliride arqa- arqidin Qeşqerning 12 nahiye we bir şeher wekilliri qatnaşturulğan çong yigin éçip, idilogiye sahesidiki atalmiş „Is1am térorisimi“ we „milliy bölgünçilik herketliri“ ge 1- basquçluq zerbe bériş herkitining gelbilik ahirlaşqanliqini , 2 – basquçluq herketning başlanğanliqini élan qildi. Xitay hökümitining 1- basquçluq mediniyet saheside tazilaş wehşi herikiti 2002 – yil marttin başlap pütün Şerqiy Türkistan miqyasida yolğa qoyulğan idi.

“Qeşqer Géziti“ning 2002 – yil 28 – maydidiki xewirige asaslanğanda Xitay hökümiti 14 – maydin 28 – maygiçe bolğan ariliqta Qeşqer şeheridila 42 ming 320 parçidin artuq Uygur til-yéziqidiki kitapni köydüriwetken.

Öz muxpirimiz Yorungqaşning 2002 – yili 6 – ayning10 – küni wetendin yolliğan xewirige qarğanda 6 – ayning 4 – küni Hotenning Çira we Keriye nahiyeliride Xitay hökümet dairliri neq meydan yigini çaqrip, bir türküm kitap materiyallarni mejburi yiğip bir terep qiliş heqqide jiddiy buyruq çiqirip 4, 5 kün ötkendin kéyin Xitay saqçilliri bu herketni bahane qilip öymu-öy basturup kirip ahturus élip barğan hem qarşiliq körsetti degen bahane bilen türkümlep adem tutqun qilğan.

2002 – yili mayda Qeşqer seheride keng kölemde kitap köydürülgendin kéyin, Xitay hökümiti téximu wehşiylisip, yerlik xelqlerning musteqilliq rohi we diniy étiqad erkinlikige qarşi zora-wanliq herkitini pütün Qeşqer welayiti miqyasida élip bérişqa başlidi.Şerqiy Türkistan informatsion merkizining wetendin alğan melumatliriga qarğanda „ Qeşqer géziti“ning 4 – iyuldiki xewiride Xitay hökümitining idilogiye saheside élip bériwatqan, yerlik xelqlerning kişilik höquqi we insaniy tuyğulirini ayaq-asti qilidiğan bu heriket Qeşqer wilayitining Yopurga, Mekit, Yéngihésar nahieliride élip bérilişqa başliğan.Yopurga nahiyelik kommunistlarning partiye mektipi 5 qarar kurs éçip, Xitay hökümitining yerlikke qaratqan basturuş herkitining yerlik ademler arisidiki 60 neper tayançlirini yétüstürüp çiqip, ular arqiliq yéza qişlaqlqrdiki hökümet xadimliri, ziyalilar, oqutquçi, isçi-xizmetçilerni mejburi yiğip, milliy musteqilliq we diniy erkinlikke qarşi témidiki kino filimliri, radio-televiziye programmiliri, gézit-zurnal we kitap materiyallarni ügünişke mejburliğan.

Xitay hökümiti 6 – ayning 18 – küni yéza – bazarliq hökümetning sekritarliri we başqa munasiwetlik tarmaqlarning mes’ulluri qatnaşturulğan çong yigin éçip bu heriketni téximu qattiq, uzaq muddetlik dawamlaşturuş heqqide yolyuruq bérilgen.Şerqiy Türkistan information merkizi muxpirining wetendin yolliğan melumatiğa qariğanda Mekit nahiyeside 2002 – yili 6 – ayning 17 – küni Xitay hökümitining idilogiye sahesidiki zorawanliq herkiti keng kölemlik élip bérilişqa başliğan. Su küni Xitay hökümiti yéza bazar, meydan, idare-orğanlar, teşwiqat bölümliri, milliy işlar idarisi, diniy işlar idarisi, ma’arip idarisi, radio-telewiziye idarisi qatarliq orunlardiki bölüm derijiliktin yoquri kairlar mejburi yiğiwélininp, milliy musteqilliq we diniy erkinlik heriketlirige qarşi tilim-terbiye paaliyitige orunlasturulğan.

2002 – yil 6 – ayning 18 – künidin 24 – künigiçe atalmiş „idilogiye sahesidiki bölgünçilikke qarşi turus körisi“ boyiçe 300 neper tayanç xadimni terbiyelep, ularni öz yéziliriğa qayturup, 9 yéza we bir bazar içi idare orğan, 17 ottura mektep, 83 baslanguç mektep, bir kespiy téhnikum we balilar yeslisi qatarliq orunlarda birla waqitta omumiy yüzlik zerbe bériş herkitini başlap, Xitaylar teripidin köp qismi sawatsiz qaldurulğan neççe 10 ming ademni, her küni özini tekşürüş, xataliqlirini tonus, Xitay emperiysining birliki we kommunstik idiyening mewjut bolup turişiga paydisiz bolğan hadise we işlarni pas qiliş témisidiki 2000 hetlik maqale (21- esirdiki qara yömur) yézisqa teskillidi.Şerqiy Türkistan informatsion merkizi muxpirining wetendin yolliğan xewirige qarğanda Xitay hökümiti Yéngihésar nahiyeside milliy musteqilliq herkitining yamrap kétisidin ensirep, idilogiye saheside kişilerning yürikini ézip, haterjemlikidin mehrum qilidiğan yerlik xelqlerning milliy musteqilliq we diniy erkinlik idiyelirini basturidiğan wehşiy herkitini başliğan. Xitay höümiti 2002-yili 6 – ayning 18 – küni Yéngihisar nahiyeside yéza-bazarlardiki soda-snaet memuriy başquruş ponkitlirining xizmetçilliri we yekke soda-sanaetçilerning kéngéytilgen yiginini çaqrip, paşist Xitay hökümiti emeldarlirining Şerqiy Türkistanning muqimliqi we Xitay hakimiyitinig bixeterliki heqqide sözligen notuqlirini ügünişke mejburlidi. 5000 din artuq ügütiç obiektini rohihetke élip 6 ügüniş nuqtisida xelqimizge yolsizlarçe parakendiçilik tugdurdi. Şu arqiliq Xitay hökümitige paydisiz bolğan meselilerni qedirip tekşürüp, xelqning eng töwen derijidiki turmuş tertiwige éğir buzgunçiliq qildi.

Şerqiy Türkistan informatsion merkizining qolğa çüsürgen „Qeşqer géziti“ning 2002-yili 6 -iyuldiki xewiride yoqarqi herketning Qeşqer welayitining konaseher we Qarğiliq nahieliride ğelbilik élip bériğanliqi xewer qlinğan.

Işençlik melumatlarga qariğanda Xitay hökümiti 6 – ayning 21- küni Konaşeher nahiyeside çong tiptiki seperwerlik yigini éçip, bu nahiede Idilogiye sahesidiki musteqlliq iddiysining yamrap kétisige qarşi turuş körisi boyiçe qayta terbiye paaliyitini omumiyüzlük élip barğan. Yerlik xelqlerning milliy örpi-adt, diniy étiqad, til yéziq, ma’arip erkinlikige qattiq çek qoyğan.

6-ayning 24 – künidin 7 – ayning 1 – künigiçe herqays tarmaqlardin kelgen 600 din artuq kişini teskillep tajawuzçilarning yerlik xelqlerge qaratqan wehşiy siyasetlirini ijra qilişqa seperwer qilğan.

Xitay hökümiti qehriman Qargiliq xelqining musteqqilliq idiyésige zerbe bériş, bu rayondiki Xitay hökümitining tesirini saqlap qéliş, musteqilliq herketlirige qattiq zerbe bériş mexsidide bir tereptin awam puqralrni aldisa, yene bir tereptin yurtning çonglir we pikiri oyğaq ademlerni tutqun qilişta nam çiqarğan idi.

Qargiliq nahiyeside milliy musteqlliq herketlirige idilogiye saheside zerbe bériş herkiti 2002 – yili 6 – ayning 18 – küni baslandi.tajawuzçi Xitay dahiriliri partikm daimiy heyyetler kengéytilgen yigini éçip, Qargiliqning emeliy ehwaliga birlestürilgen haldiki yerlik xelqlerning musteqilliq eddiyelirige zerbe bérişning lahilirini muzakire qilidi, hemde nahiyelik partikom sekritarining mes’ulliqida 22 kişilik rehberlik goruppisi qurup, gorupa tarmiqida jasusluq we basturuş funktsiyunlirini öteydiğan teşwiqat, uçur, xewer, terbiyeles, küzitis, alaqilişis, mexpiy tutqun qiliş xizmetlirige mes’ul kiçik guruppilarni qurup, 900 kişini yéza kentlerning bulung pusqaqliriga qeder orunlasturup, jemiyettte éğir wehime peyda qilip, ademlerning kündilik hayatinng normal tertwige éğir tesir körsetken.

Xitay hökümiti Qargiliq xelqining milliy musteqilliq jasaritini sundurus, ewlatlirimizning idiyésini zeherlep, milliy kimlikini untuldurus, su arqiliq özlirining tajawuzçiliq qorginini mustehkemles meqsidide wetinimizning tarixi, millitimizning eradisi, diniy étiqadimiz burmilap çüsendürülgen „atizim terbiyesi“, „millet we dinga ahit 100 sual jawap“, qatarliq kitap we bu témilarga dair başqa teşwiqat materiyallirini 6610 nuşa tarqitip,özlirining tajawuzçiliq mahayitini xelq aldida aşkarilidi.

Xitay hökümiti yene 2002-yili 6-ayning 26-, we 27- künliri Qargiliq nahiyeside keng dairide Xitay hökümitining milliy musteqilliq herketlirimizni qanliq basturğanliqi heqqidiki resimlik körgezmini oyusturup, xelqimizge musteqilliq dawasi qilğanarning aqiwitining qandaq bolidiğanliqi heqide teşwiqat élip bérip, pütün jemiyet miqyasida Xitayga téximu qarşi keypiyat sekillendürdi.bu herikette 4000 din artuq kişi nişanliq terbiyeleş obiekti qilindi.

3 ) Xitay Hökümitining Ma’arip Sahesidiki Zorawanliqi:

Kommunist Xitay tajawuzçiliri wetinimizni işgal qiliwalğan 50 yildin buyan hörlükni, demokrateyini, azatliqni söyidiğan Şerqiy Türkistan xelqining üzliksiz qarşiliq körsitiş herketlirige uçrap, bir künmu kallisi ténçimidi. Xelqarada demokiratiyélişiş we insanperwerlikni himaye qiliş qedimining tizlişişi, kommunizimdin ibaret kengeymiçilik we mustemlikiçilik lagerning zawalliqa yüzlinişi, mustemlike xelqlerning arqa-arqidin hörlikke erişişi we qehriman Şerqiy Türkistan xelqining zorawanliqqa qarşi élip bériwatqan baturane küreşliri Xitay hökümitini mustemlike rayonlardiki idilogiye meselilirini başqidin oylinişqa mejburlidi. Xitay hökümiti wetinimiz Şerqiy Türkistanni mengü mustemlikişide saqlap qéliş üçün bir tereptin Xitay köçmenlirini wetinimizge yerleştürüşni jénining bériçe yolğa qoysa yene bir tereptin tilimiz, dinimiz, medeni-yitimiz, maaripimiz we örp adetlirimizni yoqutuşqa dölet térorizimini qollanmaqta.

Şerqiy Türkistan informatoin merkizimiz teripidin çiqirilidiğan uçqun gézitining 72 – sanidiki wetendin alğan xewirige qariğan çağda 2002 – yili 3 – ayning 18 – küni Xitay ma’arip ministirlikining til-yéziq xizmitige mesul xadimi Chang zhangshi Ürümçige kélip ma’arip tarmaqlirining mesulliriğa çong yiğin éçip, Şerqiy Türkistanda Uygurlarğa qaritilğan Xitayçe oqutuşni téximu küçéytiş heqqide yolyoruq bergen. U sözide Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanda 90 – yillardin bahlap merkizi şeherlerde yolğa qoyğan Uygur balilarning eng eqilliqlirini tallap mehsus Xitay tilida ders ötülidiğan tejirbe siniplirini eçiş we 2000- yildin başlap namrat rayonlarğa yardem bériş niqawi astida yolğa qoyğan Uygur balilarni Xitay rayonliridiki toluq ottura mektepliride oqutuş işliring döletning istirategiylik pilani ikenliki we uning deslepki netijilliri, dawamliq yolğa qoyuşning ehmiyiti heqqide köp tohtalğan.

Igilişimizçe Ürümçi rayonidila Xitay, Uygur baliliri arlaş oquydiğan başlanğuç we ottura mektep 150 din aşidiğanliqi bu mekteplerde 70 mingdin köprek Şerqiy Türkistan yerlik ahalisining perzentliri oquwatqanliqi melum boldi.

Xitayning hökümitinig birinçidin, Uygur mekteplerde Xitay tilini oqutuşni küçéytiwetkenliki, ikkinçidin Uygur mektepliride mehsus Xitayçe oqutilidiğan tejirbe siniplirini éçiwatqanliqi, Uygur balilirini Xitay rayonliriğa toluq ottura mekteplerde oqutuş bahanisida yötkewatqanliqi, aliy mekteplerde omumiy yüzlik Xitay tilida ders ötüşni yolğa qoyğanliqi yerlik xelqlerning qattiq qarşiliqiğa uçriğan bolsimu, ular Xitay höküm-itining Xitay tilini bilmise mektepte oqutmasliq, Xitay tilini bilmise aliy mekteplerge qobul qilmasliq, Xitay tilini bilmise xizmetke texsim qilmasliq, Xitay tilini bilmise aç yalingaç qalduruş siyasiting mejburlişi bilen özlirining milliy kimlikini untulduridiğan, milliy enenisi we diniy étiqadidin wazkeçtüridiğan, ana tilini untulduridiğan, örpi aditi we mediniyet enenisidin yatlaşturidiğan, Xitayğimu, Uygurğimu ohşimaydiğan, hojayini qil degenni bijanidil orunlap özining öle tirilişi bilen ançe hésaplişip olturmaydiğan ösümlik ademlerni terbiyelep çiqiridiğan buhil tajawuzçiliq maarip endizisini qobul qilip, millitimizning kelgüsi iz basarlirini nabut qilişqa mejbur bolmaqta. Emiliyette xelqimiz içide balilirini Xitay mekteplirige bériş, Xitayçe oqutuş, Xitay rayonlirida terbiyeleş bir az ewij alğan bolsimu bu xil essebiylikning özining ölüm üçiritini talişiştin başqa nerse emes ekenlikini hemmisi horliq içide obdan bilidu. Addiy xelqlerning we bir qisim wijdansis, burnining uçinila köridiğa menpietperes eblehlerning Xitayğa yan tayaq bolup, milletning béşiğa kéliwatqan çong tiragidiyni bilse bilmeske, körse körmeske sélip, suning eişi, layning yetişiğa qarap iş tutiwatqanliqining Uygur xelqining mewjutliqiğa qançilik derijide éğir ziyan séliwatqanliqini tesewur qilip béqiş kérek.

Information merkizimizning igellişiçe Xitay hökümiti 2002 – yili 5 – ayning 14 – küni Xinjang Universitida çong yiğin éçip, şu yil 9-ayning 1-künidin başlap Şerqiy Türkistandiki barliq aliy mekteplerde Uygur tilida ders ötüşni emeldin qaldurup, uning orniğa Xitay tilida ders ötüşni yolğa qoyuşni resmiy jakarliğan.

Şerqiy Türkistan information merkizi muxbirining wetendin yolliğan xewiride melum boliğiçe Xitay merkizi hökümiti çiqarğan mezkur buyruqta Uygur tilida ders ötüşning qet’i meni qilinidiğanliqi, derislerning pütünley Xitay tilida ötülidiğanliqi, oqutuşqa mesul tarmaqlarning herqandaq bahane sewep bilen bu qararğa tosqunluq qilişiğa we ijira qilişni keçiktürişige ruhset qilinmaydiğanliqi alahide eskertilgen.

Xinjang universititi Şerqiy Türkistandiki eng çong, eng dangliq aliy bilim yurti.aldinqi yerm esorde xelqimiz içidin yetişip çiqqan alimlar, mutehesisler, ziyalilar, tehnik xadimlar, yazğuçi şairlar we jamaet erbaplirining köp qismi muşu bilim yurtida öz ana tilida ders anglap yetişip çiqqan. Emdilikte Xitay hökümiti „milliy maaripning süpitini yoquri kötürüş“tin ibaret tajawuzçilarning kona destikini kötürüp çiqip, Uygur tilini ilim- pen we ma’arip sahesidin siqip çiqarmaqta.

Xitay tajawuzçiliri jiddiy özgüriş boliwatqan xelq’ara weziyette Uygur xelqige qaratqan assilimatsiye qiliwétiş siyasitini iqtisadiy, ijtimaiy, siyasiy we memuriy jehetlerde yolğa qoyup zorluq küç we mejburlaş çarilirini qollunup xelqimizni maddiy we meniwiy jehetlerdin haniweyran qilmaqta, xelqni qorqutup jemiyette téroristik bir keypiyat şekillendürmekte. Bir Uygur puqraning herqandaq bir sorunda hatirjem men „Uygur“ deyelmeydiğan, özining millitining namini éytiştinmu eyminidiğan haletke çüşüp qalğanliqining özi Xitay hökümitining milli mesilini qançilik derijide jiddiyleştüriwetkenlikini, Xitaylarning paşistik tuzülmisining xelqimizning yürikini qançilik deriijide eziwetkenlikini, Xitaylarning Uygur Xelqini, Uygur tilini yoqitiwetiş mexsidide qançilik yolsizliq qiliwatqanliqini körsütip béridu.

Egilişimizçe Ürümçide Xitay tilida neşir qilinidiğan bir içkiy mejmuening 2000-yil may eyidiki sanida Gao famililik bir Xitayning uzun bir parçe maqalisi élan qilinğan. Mezkur maqalida oçuq aşkare halda : „Uygurlarning merkizi hökümetke boy sunğiniğa 200 yildin aşti, Xinjangda kompartiye hakimiyiti ornitilğanliqiğimu 50 yil boldi, şundaq turup Uygurlar yene nemişqa Zhunggodin bölünip çiqip kétişni telep qilidu?…, bu yerdiki asasiy sewep bizning bügüngiçe Uygurlarning öz til yéziqini işlitişige, öz diniğa étiqad qilişiğa, öz örpi-adetliri bilen yaşişiğa yol qoyiwetkenlikimizde,… ularğa til we mediniyet tereptin tesir qilişqa sel qariğanliqimiz-da…“ dep yazdi.bu Xitayning maqalidiki qaraşliri Xitay hökümitining nöwettiki Uygurlarğa qaratqan mewqesi bolup qaldi. Xitay hökümitining Şerqiy Türkistandiki baş wekili Wang Lequanning Uygur mektepliride 1-siniptin başlap, héç bolmiğanda 3-siniptin başlap Xitay tilida ders ötüşni yolğa qoyuşni qattiq tekitlişi qatarliqlar Xitay hökümitining heqiqitenmu Uygur xelqini assilimatsiye qiliwetiş qedimini tizlitiwatqanliqini ispatlaydu.

Şerqiy Türkistanda aliy mekteplerde omumiy yüzlik Xitay tilida ders ötüş yolğa qoyulsa Uygur ma’arip süpiti ösmestin eksiçe hazirqidin neççe hesse çikinip kétidu. Uygur ma’arip süpitining töwen bolişi hergizmu Uygur yaki Xitay tili bilen bağlininsliq bolmastin Xitay tajawuzçilirining Uygur maaripiğa yürgüzip kelgen bésiş, tereqqiy qildurmasliq, axirida yoqutiwétiş siyasitini qollunip kelgrenlikide.eger aliy mekteplerde Xitay tilida ders ötüş muşundaq yolğa qoyiliwerse baslanğuç ottura mekteplerni ana tilida püttürgen oquğuçlar Xitay tilida ötülgen derislerni yahdhi çüşenmeydu, eng muhimi qan qerindaşliriğa tügimes balayi apetlerni keltüriwatqan bir milletning tilini pisihik jehettin qubul qilip, ilim pen tili süpitide qollinalmaydu. Şundaq qilip, oqutuşti, oquştin zirikiş, mejburi ayriwitiliş, işsiz qéliş qatarliq kirzişlar peyda bolup, Xitay köçmenliri we Xitay hökümitige bolğan naraziliqlar téximu ewjige çiqidu.

Atalmiş Xinjang Uygur aptonup rayonluq qornçaq hökümet Bengungtingi 2002-yilliq 127- nomerliq höjjet çiqirip, ikki qoli Uygur xelqining issiq qéni bilen boyalğan Xitay hökümitining Şerqiy Türkistandiki baş wekili Wang Lequanning yurti Shendungdin ma’arip sahesini nuqta qilip 2 – qétimliq köçmenlerni yötkeş heqqide Şerqiy Türkistandiki oblas, welayet, nahie, şeher, memuri tarmaq, nazaret, bewaste qaraşliq idarilarğa uxturuş qilinğan.höjjette mundaq diyilgen:“… partiye we döletning ğemxorliqi bilen şendung olkişidin aptonum rayonimizğa maarip jehette issiqliq yetküziş xizmitining 1-basquçi ğelbilik tamamlandi, aptonum rayonimizning ma’arip süpitini yoquri kötürüş, ma’aripni başquruşni küçéytiş, asasiy ma’aripni islahat qiliş“ üçün ma’arip nazariti „Shendung ölkisining Xinjangğa qaratqan 2 – qétimliq issiqliq yetküziş herkitining lahiesi“ni tüwendikidek uqturimiz, estayidil ijra qilişinglarni soraymiz diyilgen.

Höjjette Xitayning Shendung ölkişidin 1- qedemde 138 neper oqutquçining ewetilidiğanliqi, ularning 118 nepiri Uygur mekteplirige, 20 nepiri Xitay quralliq qismining asasiy terkiwi yesaplanğan boz yer özleştüriş polikliriğa işqa orunlaşturilidğanliqi uhturulğan. Bu yéngi köçmenlerni Ili, Altay, Çöçek, Aqsu, Hoten, Artuş qatarliq orunlardiki ottura mekteplerge texsim qiliş telep qilinğan. Höjjetning rohiğa qariğanda Shendung ölkişidin wetinimiz Şerqiy Türkistanğa atalmiş „ ma’aripning süpitini östüriş“ nami bilen her yili 50 tin ğolluq oqutquçi, 90 din Xitay tili oqutquçisi namidiki köçmen köçürilidiken. (höjjettiki 138 degen san 180 mingğa, 50, 90 degenliri 50 ming, 90 ming qilip emilileştürilidiğanliqida çek yoq. Buni biz obdan bilimiz.) Xitaylar wetinimizge tajawuz qilip kirgendin buyan milliy ma’arip-mizğa qaratqan zerbisini qedemmu- qedem küçéytip keldi.bolupmu 20 – esir ahiridiki milliy musteqilliq idiyesining wetinimizde keng kölemde oyğinişi Xitay hökümitinig milliy maaripqa qaratqan ziyankeşlikini téximu küçey-tiwetti.esirlep dawam qiliwatqan, heç tügimeydiğan nişanliq halda Uygur maaripiğa qaritilğan siyasi herketler bügünki künde zamaniwi şekillerde yolğa qoyulup, ma’arip sahesidin yerlik milletlerni siqip çiqirip orniğa Xitay köçmenlirini orunlaşturuş yolğa qoyulmaqta. Mesilen 2002 yili élip bérilğan idilogiye sahesidiki qattiq zerbe bériş herkitide herqasi derijilik mekteplerdin neççe 10 ming oqutquçini siyasi eyipler bilen iştin boşitiwetti we türmilerge atti.

Şuni alahide eskertimizki meyli ilgirki Xitay tajawuzçiliri bolsun we yaki kéyinki Xitay tajawuzçiliri bolsun ularning Şerqiy Türkistanni mustemlike qiliwélişining mexsidi bu juğrapiylik zunnida yerlik xelqlerni talan taraj qiliş bedilige bir tereptin Xitay hökümitini bay qiliş bolsa yene bir tereptin mal-dunyağa bolğan şehsiy aç közlikini qanduruş boldi.Wang Lequan bu rayonda tehtke çiqqandin béri şehsiy mal duya üçün undin qalsa hojayinlirining bu rayondiki menpeetlirini kapaletke ege qiliş üçün Jinşurin, Yang Zinshen,Sheng shisey, Wang Enmao qatarliqlardinmu éşip çüçidiğan paşestik basturuş siyasitini yolğa qoyup kelmekte. Bu jeryanda u özing yançuqini tomliwaldi Şerqiy Türkistanning iqtisadiy tüginlirini uruq tuqqanliri we yurtdaşliri hésaplanğan yéngi köçmenlerge bölüp berdi. Yerliktin bir Türküm hökümet menpe’etinimu, özining menpetinimu kapaletke ige qilidiğan hem özining iqtisadi menpeetini qoğdiyalaydiğan yoqurğa hoşamet qilip xelqning yilikide su içidiğan yerlik we köçmen emeldarlarni nazaretlerdin yéza kentlergiçe işqa qoydi, şu arqiliq déhqanlarning yükini kötürüp qopqusiz derijide köpetiwetti. Yerlik xelqni asta-asta xizmet orunliridin yiraqlaşturdi, köçmenlerni işqa örunlaşturuşni, ularning menpeetini qoğdaşni birinçi orunğa qoydi.eng addiysi 100 Uygur aliy, ottura téhnikum mekteplirini püttürse ularning 2, 3 mu köngüldikidek yerge texsim qilinalmiğandin qalğan 97 neper adem işqa orunlişalmaydiğan 100 Xitay oquş püttürse ularning 100% işqa orunlişişiğa kapaletlik qilğandin başqa Xitay rayonliridin türkümlep adem yötkep işqa orunlaşturidiğan éğir ijtimaiy tengsizlikni şekillendurdi. Nnamrat déhqanlar 1-hökümetni (alwang – yasaq, yerlik hökümet we döletke tölinidiğan baj, ma’arip, sehiyye tarmaqliri üçün tölinidiğan mebleğni körsitidu), 2 – Wang Lequanni (nazaret, welayet we oblas derijilik orunlarning qonçaq emeldarlirining özidin bir derije töwenlerge bésim işlitip yiqqan, Wang Lequan we uning yéqinliriğa qerellik bérip turilidiğan arqa işik hesabidiki para we mal-dunyani körsitidu); 3 – yerlik emeldarni iqtisadiy we siyasiy jehettin razi qiliş(balilirini xizmetke orunlaşturuş, inwan éliş, yahşi orunlarda xizmet qiliş, birer orunning başliqliqini qolğa keltürüş, yahşi öy texsimlitidş, siyasiy jehettin jazalinip qélişning aldini éliş, parahorliqini yoşuruşqa yantayaq izdeş, terilğu yerning yahşisini texsim qilduruş qatarliq sewepler bilen awam puqralardin yiğilip özidin bir derije yoquri emeldarlarğa para bériş arqiliq ornini saqlap qéliş yaki ösuşni telep qiliş üçün yiğiwelinidiğan we serip qilinidiğan pul hem mal-dunyanikörsitidu) tin başqa 4 – heryili 30 kündin 90 küngiçe heqsiz emgekke (Xitay hökümiti 1949- yildi burun Şerqiy Türkistan omumiy ahalisining 5% tigimu yetmeydiğan Xitay köçmenlirining nopusini hazir 47 % ge çiqirip yildin yilğa yéngi-yéngi köçmenlerni yötkep kélip, munbet yerlerni, su menbelirini asas qilğan rayonlarda yéngi köçmenler olturaq rayonini kengéytip, Uygur déhqanlirining iqtisadiy jan tomurini kesip taşlap, ilgiri ademler mümkin bolmaydu dep qaralğan rayonlardin su keltürüş üçün siyasi wezipe qatarida hemme ademni seperwer qilidiğan işek we harwa,qol we ketmen, gürjek we tağar arqiliq élip bérilidiğan éğir jismaniy emgek haşar medikani körsitidu. Siyasiy seliq süpitide yolğa qoyulğan bu emgekni Qeşqer, Hoten, Aqsu rayonliridiki UygurDéhqanliri üstidin ijra qilinidiğan emgek bilen özgrertiş, emgek bilen es huşini bilmeydiğan qiliwetiş, emgek bilen yoqutiwetiş jazasi dep atisa eng toğra bolidu.bu hil emgek yeni kollektip jaza heqqide dunyaning bilidiğanliri we bizning xelqara jamaetçilikke yetküzgenlirimiz bek az, bu heqtiki materiyallarni toplaş we tekşürüş işlirining Şerqiy Türkistandiki insan heqliri mesililirining muhim bir terkiwi qismi ikenlikini xelqaradiki küçlük teşkilat we döletlerge bildürişimiz lazim.) sélindi. Bu töt çöng zulum jemiyetning herqaysi tereplirige bolupmu maarip sahesige tesir kösütip, Xitay hökümitige qarşiliq körsitiş herkitinig ewij élip kétişining yene bir sewebi bolup qaldi. Xitay tajawuzçi hökümiti işsizliq, namratxhiliq derdidin xelq nepes alalmaydiğan halette tursimu işqa orunlaşturuş we iqtisadni tereqqiy qilduruşning eng adettiki imkaniyetlirinimu Xitaylar we Xitay köçmenliri üçün paydilandi. Eng addiysi yerlik işsizlar neççe milyondin eşip ketken, heçqandaq sotsial kapaliti bolmiğan ehwal astidimu şeher yolliriğa yatquzidiğan taşlarnimu Şendungdin, taşni yerge yatquzğuçilarnimu şendungdin( taş kemçil yerdin taş mesulatlirini işleşke eng bap kelidiğan, aliy mekteplerni püttürgendin kéyin iş tapalmiğan zapas emgek küçlirining miqdari Xitay rayonliriğa qariğanda 10 hessidin éşip ketken) Şerqiy Türkistanğa keltürmekte.

Biz Xitay hökümitining Uygur xelqige qaratqan yaşaş iqtidarini ajizlaşturup, neslini qurutiwitiş yaki assilimatsiye qilip wetinimizni menggülik mustemlikişige aylanduriwéliş üçün élip bériwatqan ma’arip siyasitige qattiq étiraz bildüriş bilen birge BDT pen-ma’arip kommétitining, Yawropa ittipaqi pen ma’arip kommétitining we xelqaradiki insanperwerlikni yaqilaydiğan dölet we orğanlarning Xitay hökümitining wetinimizde yürgiziwatqan ma’arip siyasitini we u keltürüp çiqiriwatqan teragidiylerni astirittin tekşürep béqişini qayta qayta semimiylik bilen telep qilimiz!!!

Xelqaradiki küçlük dölet we teşkilatlarning Xitay hökümitining bolupmu bugünkidek bir xelqara weziyette wetinimizde neme üçün bundaq bir heriket bilen şuğullanmaqçi bolup qalğanliqini tekşürep béqişini,we bizning insaniy heq hoquqlirimizning haşar medikarçiliqiğa) sélindi. Bu üç çöng zulum jemiyetning herqaysi tereplirige tesir kösütip qarşiliq qilişta özining közige qadilip turğan mix dep qarap kelgen Qeşqer pedagogika inistitutida yene bir meydan Xitaylarning tajawuzçiliq mediniyet arqa körinisige ige térorluq herkiti yüz bérişke başliğan. Xitay hökümiti uzaq yillardin béri bu mektepni, milliy musteqiliq herketliri idiyisini tazilaşning muhim bazisi qatarida körup, wetinimizning jenubidiki bu muqeddes bilim yurtida qanliq we teragidiylik izlarni qaldurğan. Millitimizning munnewer ogul qizlirining bu mektep tarixida issiq qéni blen yézip qaldurğan éçinisliq tarixining quriğini yoq.

Bu xewrning mezmuniga qarğanda yene Xitay tajawuzçi hökümiti Qeşqer pidagogika institutida idilogiye sahesidiki milliy musteqilliq herketlirimizge qarisi turus körisi boyiçe qayta terbiye pa’aliyitide terbiyelesni muhim xizmetlerning kün tertiwige kirgüzgen. Barliq isçi- xizmetçilerni, dem élişqa çiqqan pesqedemlerni, hetta éğir kesel oqutquçilarni we oquguçilarni mejburi mesile tapsurus, pas qiliş, melumat yollaş we hökümetke sadiq bolus qatarliqlarga mejburliğan. Xitay hökümiti yene isçi-xizmetçi we oquguçilarni dersni tohtutup, siyasi ügünis qilişqa, Xitay hökümitining Şerqiy Türkistan musteqqilliq herketlirini qanliq basturğanliq heqqidiki filmlerni, resim körgezmilirini, kitap materiyallarni, körüşke we her küni 2000 hettin kem bolmiğan tesirat maqalilirini yézis arqiliq mesile bar dep qaralğan orun, kitap we sehislerni pas qilişqa, musteqilliq idiyeisige hem diniy mezmunga ege neşir boyumlirini tapsurusqa mejburliğan. Mehsus tekşüreş guruppisi qurup; isçi-xizmetçilerning we oquguçilarning kündilik xatire, konsipik depter, şehsiy materiyal we mektep kütüphanisidiki 60 ming parçidin artuq kitap hem ün- sin boyumlirini zorawanliq bilen tekşürüp, mesile bardep qaralğan şexis we neşir boyumlirini éğir bir terep qildi.téxi yéqindila Esqer Hüseyin, Yarmuhemmet Tayir qatarliq bir türküm profesorlarni „ geriptiki düsmen küçlerning radiosini angliğan, Amerika awazi, Erkin asiya radiosining xewerlirini oquguçilarga yetküzgen“dep xizmettin heydigen. Xitayda bunçilik bir siyasiy seweptin xizmettin heydilis u ademge ölüm jazasi bergendin çongraq teragidiye hésaplinidu. Ölüm jazasi bérilse bir adem ölüpla qutilidu, emme bundaq jaza bérilse pütün bir aile yaki pütün bir jemet weyran bolidu. Xitay hökümiti jazalanguçigila emes hetta uning uruq ewlatliriga mengü ziyankeslik qilidu.

Xitay hökümiti Şerqiy Türkistan xelqining zimini, bayliqini egileş we talan taraj qiliştin sirt 50- yillardin başlap basquçlarğa bölüp, xelqimizning milliy ma’aripi, örpi- aditi, mediniyiti, diniy étiqadi qatarliqlarni omumiy yüzlük yoqutuş üçün Xitayning eneniwi helemikirliri we wehşiy usullirini işqa sélip, xelqimizge üzlüksiz ziyankeşlik qilip keldi.

2002 – yili kirgendin buyan Xitay tajawuzçi hökümiti Şerqiy Türkistandiki aliy mektep, ottura tehnikum, ottura we başlanguç mekteplerde, yumşaq we qattiq wastilerni qollunup, téximu wehşilisip, oqugçilarga öyliridiki kitap, ün algu lentisi, VCD kaseti, gézit we jurnal qatarliqlarni özi olturusluq jaydiki sahçihanilarga tizimga aldurus we tapsurup bériş togruluq omumiy yüzlük buyruq çiqarğan.uhturusta yene bu materiyallarni nedin alğanliqini, qançilik saqliğanliqini, hem qaysi yerde bundaq materiyallarning barliqini aile basliqliri mesul bolğan halda sahçilarga pas qilişi kérek, baştartqanlar qanunning jazasidin qéçip qutulalmaydu, deyilip xelqqe tehdit selinğan. Ailiside kitap yoq tapsurmiğanlarning öyige zorawanliq bilen basturup kirip, yoqilang bahane sewepler bilen kişilerni türkümlep tutqun qilğan, türmilerge soliğan.

Information merkizimizning Hotendin igeligen axbaratidin melum boluşiçe 2000 – yildin 2002 – yil 6 – ayğiçe bolğan waqit içide peqet Hoten welayetlik 1 – ottura mektepning özidila, Tursunjan Jalalidin, Memet Imin, Erzat Abla, Muhter Abdumemet, Abdurahman Abdukerim, Ablet nezamidin qatarliq 6 neper oqutquçi siyasiy sewepler bilen tutqun qilinğan we mekteptin heydelgen. Bular 36 yaştin 44 yaşqiçe bolğan tayançi oqutquçilar bolup, hemmisila öz kespige pişşiq, bilimlik, şu yurttiki jamaetçilik we oqutquçi oquğuçilarning hörmitige érişken ziyalilar iken. Igellişimizçe xizmettin heydelgen bu oqutquçilarning héç biri siyasiy teşkilatlarğa eza bolğan yaki héç bir siyasi paaliyetlerge qatnaşqan emes iken. Ularning beziliri namaz oquğini üçün, beziliri Xitay tajawuzçilirining milliy zulimining çékidin aşqan jinayi qilmişliri üstidin şikayet qilğanliqi üçün, beziliri oquğuçilarğa milliy enene terbiyisi élip barğanliqi üçün „ qanunsiz diniy pa’aliyetler bilen şuğullandi“, „milletçilik idiyési küçlük“, „milliy bölgünçilik idiyesi bar“… degendek eyipler bilen mekteptin heydilip, mejbururi rewişte oqutuş munbiridin ayriwetildi.

Uningdin başqa „Qeşqer géziti“ (Hitayçe neşri) ning 2002 – yil 7-ay 6 – künki, 7 – ayning 12 – künki 7 – ay 21- künki, 9 – ayning 18 – künki „Qeşqer géziti“ (Xitayçe neşiri) 2002 – yil 7 – ay hepte axirliq neşrining omumiy 10340 – , yilliq 19 – sanidiki we „Hoten géziti“ (Xitayçe neşiri)ning 2002 – yil 1 – ayning 7 – we 8 – künki, 2 – ayning 21 – künki, 9 – ayning 18 – künki sanliridin Xitayning bu wehşiy herkiti heqqidiki bir qisim pakitlarni tapqili bolidu.

(bügünki dunyaning héç bir yeride örnigini tapqili bolmaydiğan tanka ayripilan zembirek, başqurilidiğan bomba qatarliqlarni işletmey turup, bir milletning yoqulisini keltürüp çiqiriwatqan bu paşistik rejimning Şerqiy Türkistanning Ili, Altay, Çöçek, Ürumçi, Aqsu, Korla, Artuş we Turpanlardimu yürgüziliwatqanliqini éniq pakitlar bilen dunyağa bildüreligen bolsaq iduq kimning térorçi, kimning ziyankeslikke uçriguçi ikenliki aşkare bolatti. )

Qeşqer pedagogika inistitutida idiliogiye sahesidiki Şerqiy Türkistan xelqining milliy musteqilliq herketlirige qarşi pa’aliyet pasistik yol bilen zorawanliq usulida élip bérilip, fakultetlardin sehislerge qeder emiliylestürüldi.

Mesılen: Qeşqer sifan xueyuanni til edebiyat fakoltining muawin proppisori Abdukadir Turdi “derste sağlam bolmiğan mezmunlarni sözlidi” digen nam bilen yéqinda xizmettin heydeldi, uning xizmettin heydilişi yéqinqi yillardin buyan Qeşqer sifanxueyuan til edebiyat fakoltiétidin heydelgen tortinji adem bolup hésaplinidu. Ilgiri bu fakoltétining meşhur oqutquçilliridin Tohtaji Imin, meşhur Qutadğubilikşunas Yarmuhemmet Tahirlarmu ohşaşla yoqilang bednamlar bilen xizmettin heydelgen idi.

Igilinisiçe Xitay hökümitining idilogiye saheside milliy musteqilliq herkiti idiyésige qarşi élip bérilğan bu pa’aliyiti pütün Şerqiy Türkistan miqyasida élip bérilğan bolup, bu heriket ahalisining 98% ti déhqançiliq bilen şuğullinidiğan Şerqiy Türkistan xelqining taza aldiraş yazliq orum mezgilige we mekteplerning yilliq imtahan mezgilige toğra kelgen. Bundaq mezgilde 10 milyondin artuq ademni mejburi işlepçiqiristin we tilim- terbiyedin ayrişning Şerqiy Türkistandek bir namrat rayonda qançilik iqtisadiy we ijtimaiy ziyanni keltürüp çiqiridiğanliqini Xitay hökümet dairliri alla burun mölçerlep bolğan bolişi mümkin.Démek Xitay hökümiti élip barğan idilogiye saheside milliy musteqqilliq herkitige qarşi bu pa’aliyetke xelqimiz awaz qoşuşni istimisimu, yürki mujulğan halette boysuniştin we Xitaylar qil degenni qilmasliqtin başqa amal bolmiğan.

Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanning hemmila yéride omumiy yüzlik élip bérilğan idilogiye saheside milliy bölgünçilikke qarşi turuş herkitide ma’arip sahesinng oquş-oqutuş işliriğa éğir buzğunçiliq qildi, normal oqutuşning orniğa siyasi herketni dessitip oqutuş pilaning orunlanmasliqi, balilarning bilim sewiyesining çékinip kétişi, oqutquçi- oquğuçilarning normal dem alalmasliqi qatarliq bir yürüş éğir mesililerni keltürüp çiqardi.oqutquçilar, ata-anilar we balilar bu tügimeydiğan siyasiy we pishikiliq bésimlardin qattiq bizar boldi.Merkizimizning Qeşqerde turuşluq muxbirining yolliğan xewirige qariğanda Qeşqer şeherlik 4 – ottura mektep toluq ottura 1 – yilliqning oquğuçisi Ablikim Yaqup 2002 – yil 4 – ayning 14 – küni otturğa çiqip Xitayning maarip saheside yürgiziwatqan bimene herketlirige bolğan keng jamaetçilikning naraziliqi we yürek sadasini het arqiliq mektep muderiğa yollap Xitay dahirlirini qattiq sarasimge séliwetken. Hette idilogiye saheside élip bériliwatqan bu wehşiy hem bimene herket tüpeylidin normalni oqutuş işlirining éğir buzğunçiliqqa uçrawatqanliqi, biguna ademlerning jazalinip, yaramliq oqutquçilarning iştin heydiliwatqanliqi, bu wehşiy heriket tohtutulmisa oqutquçi oquğuçilar birleşken çong tiptiki naraziliq bildürüş paaliyitini élip baridiğanliqi eskertilgen het mektep moderining qoliğa tekkendin kéyin Qeşqerdiki jamaet hewipsizlik, qoralliq we dölet bixeterlik orunliri uwisidin çuwulup çiqip Qeşer şeheride omumiy yüzlik tutqun basliğan. Ablikim qatarliq oquğuçilar qolğa élinğan Perhat qatarliq oqutquçilar xizmettin heydelgen.

Öz muxbirimizning 2002 – yili 8 – ayning 18 – küni wetendin yolliğan xewirige qariğanda 8 – ayning 16 – küni Xitay hökümiti yeslide bala baqquçiliq qilidiğan ikki neper ayal köçmenni Qeşqer şeherlik 1 – ottura mektepning oqutuşqa mesul işhanisiğa mesul qilip yötkep kelgen. Milyonliğan Uygur ali mektep oquğuçilliri işsiz qaldurulğan bu rayonğa éqip çiqiwatqan yalğan deplom kötüriwélip alahide is orunliriğa orinlişiwatqan mediniyet sewiyesi töwen Xitaylarning keltürüp çiqiriwatqan tiragidiyliri az emes. Bezi aqqunlar Xitay hökümitining köçmenlerge qaratqan alahide siyasitidin paydilinip ademning hayati bilen oynişidiğan dohturhanilarğa orunluşip, heç bir kesiptin xewiri yoq halette dora bérip kişilerni zeherligen, operatsiye qilip ana – balilarni qoşup öltürgen ehwallar Xitayning metbuatliridimu arqa arqidin élan qilinğan edi. Bu weqeler eyni çağda” Xinjang géziti”, ” Korla géziti”, “qeşqer géziti”, “Hoten géziti” qatarliqlarda élan qilinğan edi. Şundaq turuqluq yene sewiyesi töwen, kespiy bilimlerdin xewersiz ikki Xitay ayalni bu mektepning oqutuş işliriğa mesul qilişi qatartliq bir qatar işlar, Xitaylarning bu yerde élip bériwatan herketlirining peqet bu yerni mengülik mustemlike qiliwetiş siyasiy qara neyiti üçünla xizmet qilidiğanliqini ispatloaydu. Xitayning bu mekteptiki kiçik bir herikiti qandaqtur bu mektepning oquş – oqutuş işlirini tereqqiy qilduruş emes eksiçe Uygur oqutquçi – oquğuçilirining kündilik iş heriketliridin Xitay hökümitige waxti waxtida melumat élip turuş we buningdin kéyin bu mektepke siqip kirgüzilidiğan Xitay oqutquçilirining yolini éçişqa asas yaritiş üçün élip bériwatqan jasusluq herkitidur..Öz muxbirimiz arislanning 2002 – yil 6 – ayning 10 – küni Qeşqerdin yolliğan xewirige qariğanda 2002 – yil 6 – ayning 10 – küni Xitay hökümitining saqçi qisimliri Qeşqer şeheridiki 24 başlanğuç mektepke quralliq basturup kirip téxi 7, 8 yaşqimu kirmigen güdek balilarning derslik kitaplirini qopalliq bilen tekşürgen we bir qisim oqutquçi hem oquğuçilarni qiyin qistaqqa élip wehşilik bilen soraq qilğan.nuqtiliq heriket ijira qilğan orunlar Döletbağ yézisi, we çasa koça başqarmisi bolğan.

Muxbirimizning igellişiçe, şu künlerde Xitay hökümitining „idilogeye saheside milliy bölgünçilikke qarşi turuş we qattiq zerbe bériş“ herkiti Qeşqer welayitide oqutquçi oquğuçilar arisida qattiq naraziliq keypiyatini tuğdurğan eken.şuning bilen derslik kitaplarda qol bilen yézilğan Xitay hökümitining tajawuzçiliq jinayetlirige qarişi şuarlar tarqalğan eken. Xitay sahçiliri bu heriketni bahane qilip, nurğun oqutquçi we oquğuçilarni we weqege çétişliqi bar dep qaralğan ata-anilarni tutup ketken we wehşiylik bilen soraq qilğan.

Bu peqet biz qolğa çüşürüş imkaniyiti bolğan xewer we uçurlardur .uningdin başqa jaylarda buningdinmu éğir weqeler yüz bergen bolişi mümkin. Xitay hökümiti Serqiy Türkistanning herqasi jaylirida, zorawanliq bilen köydüriwetken Uygur til yéziqidiki kitap – jornallar bir milondin artuq, qedimiy we zamaniwi kitaplar içide Uygur til yéziqidiki derslik materiyallarmu bar.. Buningdin Xitay hökümitining 20 milyondin asidiğan xelqimizni kiçik balini basqurğandek zorawanliq bilen edare qiliwatqanliqini, bu xelqning mustemlikiçiler aldida xalisa çuwup taşlinidiğan xalisa quraşturup paydilinidiğan ösümlik ademge aylandurup qoyuliwatqanliqining yene bir ispati.

Öz muxbirimiz Uçqunning 2002 – yili 8 – ayning 17 – küni Ürümçidin yolliğan xewirige qariğanda Kanadaning maarip işliri boyiçe xelqara tereqqiyat bölümi yéqinda Kanada hökümitinig testiqi bilen Şerqiy Türkistanning (Xinjang Uygur aptonum rayoni) asasiy ma’arip quruluş işliri üçün 11milyon 80 ming Kanada dolliri yardem puli ajratqan.Birleşken döletler teşkilati, munasiwetlik xelq’ara orğanlar we Amerika, Kanada; Yaponiye qatarliq demokrattik döletlerning Şerqiy Türkistanning ma’aripiğa pul yardem qiliştiki asasiy mexsidi, wetinimizdiki Uygur qatarliq namrat yerlik milletlerning çet yéze qişlaqlarda oquşsiz qalğan yaki ma’aripta qiyinçiliqqa uçriğan perzentlirining öz ana tilida oquşiğa imkaniyet yaritip bériş üçün idi. Emma Xitay hökümiti bu pullarni aldi bilen bingtüen we yerliktiki Xitay mekteplirining asasiy qurulişiğa işlitip kéliwatidu. Eger uni yerlik maaripqa işletti degende tamamen özlirining tajawuzçiliq mexsidining toluq emelge eşişiğa kapaletlik qilidiğan bir yürüş uruluşlarğa işlitiwatidu.bérilgen bu pullar helila köp bolsimu Şeriy Türkistannning jenubiy rayonliridiki Uygur déhqanlarning milyonliğan perzentlirining oquş şaraetida héç bir közge körünerlik özgüriş bolmidi. Biz xelqara jamaetçilikke bérilgen yardemlerning del jayiğa bérişiğa nazaretçilik qiliş heqqide qançe qétim dokilat berduq, munasiwetlik xelqara orğanlarning bu işqa heqiqiy köngül bölüp bérilgen yardemlerning xelqara küzetküçilerning yardimide del jayiğa bérişiğa kapaletlik qilip bérişini töwençilik bilen ötünimiz “Ili géziti“ (Xitayçe) muxbiri Zing zhenhuyning xewirige qariğanda Xitay hökümiti wetinimizning yéqinqi zaman tarixida Xitay tajawuzçiliriğa qahşatquç zerbe bérip kelgen Ili Uygurlirini assilimatsiye qiliş herkitini tarixtiki herqandaq dewirdikige qariğanda tizleştüriwetken. Xitay hökümiti wetinimizning şimalidiki asasliq ikki şeher Ğuja we Küytüngni Xitaylarning kengeymiçilik, tajawuzçiliq idiyesi mezmun qilinğan „dersliklerni islaha qiliş we Xitay tilida ders ötüşni yolğa qoyuş“ tiki tejirbe rayoni qilip bekitken. Xitay hökümiti birinçi qedemde bu rayonğa 30 mutehesis ibertip, bu herketni yolğa qoyuşning tayançlirini tiz yetiştürüş kursi açqan. Bu kursqa 1-, 2-, yilliqning oqutquçilliri bir sinip, 7 – din 9 – yiliqqiçe bolğan siniplarning oqutquçiliri bir sinip qilip qatnaşturilğan.

Egileşke qariğanda bu heriket ikki basquçqa bölüp élip bérilğan. 1- basquçta Ili oblastning Ğulja şeheri we Küytüng şeheri ölke derijilik derslikni islaha qiliş we Xitayçe oqutuşni yolğa qoyuş tejirbe rayoni qilip bekitilgen. Bu heriketning asasliq obiekti 7000 ming başlanğuç we toluqsis ottura mektep oquğuçisi hem uningdin başqa 400 neper oqutquçi bolup, Xitay hökümitining omumiy yüzlik derslikni yéngilaş we Xitayçe oqutuşni yolğa qoyuş pilani 2002-yili 9-ayning 1-künidin başlap ularning üstidin tejirbe qilinisgqa başliğan.bu herketning 2-basquçi bu yil 9 -ayning 1 – künidin başlap bu rayonda yolğa qoyulğan bolup, uning asasliq obiekti Ili oblastidiki 30000 neper ottura başlanğuç mektep oquğuçiliri we 2500 neper ottura başlanğuç mektep oqutquçiliri iken.

Xitaylar yéqinqi birqançe yillardin béri Xitay yéngi köçmenliring kelküni astiğa ğeriq bolup kétiş aldida turğan Sanji, Manas, Qutubiy, Shiho, Qumul, Turpan, Piçan raonlirida Uygur mekteplerni Xitay mekteplirige qoşiwetişni tizleştürmekte. 2002-yil kirgendin kéyin Qumul şeheridiki Uygurlarning 1 – başlanğuç we 1-ottura mekteplirini Xitayla-rning 2-başlanğuç we 5 – ottura mekteplirige 2003 – yil 9 – ayğiçe bolğan ariliqta qoşuwetişni tamamen ahirlaşturuşni otturğa qoyğan. Bu ehwal ilgiri Ürümçi we biz yoqarda namini tilğa alğan rayunlarda yüz bérip Xelqimizning qattiq naraziliqining qozğilişi we bir qisim qanliq weqelerning kélip çiqişiğa sewep bolğan idi.
millitimizning béşiğa kéliwatqan bu çong tiragidiye, bu çong qara kün üçün xelqimiz Xitay hökümitige rehmet éytişi kérekmu yaki tilimiz, parlaq mediniyitimiz, dinimiz we kişlik qedri qimmitimiz, milliy mewjutliqimiz üçün Xitay tajawuzçiliriğa özimiz talliğan şekilde qarşiliq bildürişimiz kérekmu?! 21 – esirde yüz bériwatqan bu paşistik érqiy qiğinçiliqqa xelqara jamaetçilikning qarşi turişini we tajawuzçilar teripidin ajizlaşturiwetilgen qedimiy bir millet heqqide heqqaniy meydanda turup, Xitay hökümitige bésim işlitişni, şu arqiliq milliy til yéziqimiz asas qilinğan milliy ma’aripimizni saqlap qélişqa küç çiqirişini tewsiye qilimiz.

4 ) Xitay Hökümitining Axbarat -Teşwiqat Sahesidiki Zorawanliqi:

Xitay hökümiti Şerqiy Türkistandiki radio teliweziye we gézit journallarni Xitaylarning tajawuzçiliq siyasitini aqlaydiğan, xelqning rayiga, milletning eradisige hilap bolğan, Xitay dölet térorisimini medihiyleydiğan, musteqilliq heriketlirimiz we xelqning hökümetke naraziliq bildurup yekke yaki kolliktip şekilde élip barğan heriketlirini „térorizim“ nami bilen eyipleşni mehset qilğan maqale eserlerni oyuşturişqa rigbetlendurup, uningdiki yaslma pakitlar we köz-qaraslarni xelqimizni jazalaşning, xelqimizni basturuşning bahnasi süpitide paydilandi.

Xitay hökümiti mehsus küç teşkillep wetinimiz Şerqiy Türkistanning tarixi burmilanğan, Xitaylarning tajawuzçiliq tarixi we eşeddiy qirğinçiliq herketliri medihiylinidiğan,yerlik xelqlerni siyasiy we ijtimaiy jehetlerdin kemsitidiğan, milletler munasiwitige yaman tesir körsitidiğan, yerlik xelqlerning tebeiy köpiyisige qattiq çek qoyidiğan, xelqimizni qul bolusqa mejburlaydiğan, türlük tengsizlikler xelqqe mejburen tengilidiğan, milliy musteqilliq démokratiy, milliy mediniyet we diniy étiqad erkinliki sewebidin xelqimiz élip barğan türlük herketler meşire qilinidiğan neççe milyon parçe kitap, ün-sin kasetliri we teşwiqat materiyallirini neşir qilip, namrat helliqqe siyasiy alwang teriqiside mejburlaş asasida sétip keng kölemde élip bérilğan idilogiye sahesidiki herketning hirajiti qildi, uning bedilige xelqimizge işlepçiqirişning taza aldiraş mezgilide ornini tolduriwalgili bolmaydiğan éğir iqtisadiy ziyan we meniwiy bésim élip keldi.

“Qeşqer géziti“we „Xinjang telewiziye géziti“ning 2002-yil sintebirdiki sanliriga bésilğan, weten- milletni sétip, hoquq, payda-menpiet we galçiliq ünwani élişni közlep yézilğan,su tiptiki maqalilarga misal bolalaydiğan, milliy kimlikini yoqutup bir tereptin Xitay hökümitini aldap, birtereptin milletni setiwatqan weten xelq aldida, tarix aldida lenetke qalidiğan milliy munapiqlar teripidin yézilğan ikki maqalining qisqartilmisini diqqitinglarga sunimiz.
“…Uzundin buyan içki-tasqi milliy bölgünçi küçler Zhunggoni parçilap, musteqil Şerqiy Türkistan dölitini qurus üçün térorluq, zorawanliq qiliştin başqa Xinjangning tarixini burmilap, milliy bölgünçilikni trgip qilip, tar milliy hesiyat we radikal diniy angni qutritip, biz bilen yaslarni sundaqla étiqadçi ammini talasti…“

Iqtisadiy jehettin haniweyran bolup, qursiqiga adettiki üç wah tamaq yeyiskimu çiqinalmaywatqan, çong yastikiliridin tartip balilargiçe éğir ozuqluq yétismeslik késilige oxsimiğan derijide giriptar boliwatqan, bugünki dunya tehnikisidin héç xewersiz qaldurulğan, ajiz, zeip xaniweyrançiliq içidiki bu millet qandaqmu Xitaydek bir küçluk reqibige zorawanliq, térorluq qilalisun!? zorawanliq, térorluq qiliş üçün suningga layiq iqtisat we sunungga layiq téhnika kérek bolidu. Uygurlarni zorawanliq, térorluq qildi deyis bösükte yatqan bir buwaqni, ailisidiki isles iqtidariga ige ademlerge süt parşuki aldurğanliqi üçün,“… bu buwaq banka bulidi…“ digendek külkilik is bolmasmu? Xelq’aradiki Xitayning sahta teşwiqatlirida qaymuqqan, Uygurlarning töwen derijidiki qarşiliq herketlirini we bu heqtiki izdinişlirini islamiy radikal küçler qatarida qarawatqan dölet yaki teskilatlarğa Xitay hökümitige bildürmestin xupiyane tekşürüp tetqiq qilip béqişini tewsiye qilimiz.
Tarixni kimning burmilawatqanliqiga kelsek buni dunya jamaiti obdan bilidu. Xelqimizning neççe ming yilliq tarixi, ejdatlirimiz Gerık, Engiliz, Yehudi, German, Rus, Erep, Paris hem Xitay tarixçilliri teripidin xaterlep qaldurulğan bolsa, yene bir tereptin wetinimizdin tépiliwatqan arhilogiylik pakitlar we bizning tuğma itnink alahidilikimiz qatarliq tereplerdin dunya jamaetçilikige ayan bolup turuptu. Biz yéqinqi bir qançe yillardin béri bir qisim çet’ellik qelem igilirining Şerqiy Türkistanning jugrapiysi we yerlik millet hésaplinidiğan Uygur xelqining tarixini bayan qiliş mesélişide ( sayahet qollanmilirida ) Xitaylarning Uygur tarixi heqqide emeliyetni, tarixni, realliqni, pakitni, ilmiylikni qayrip qoyup, özliriining kengeymiçilik we tajawuzçiliq idiysi asasida quraşturup çiqqan külkilik materiyallirini asas qiliwatqanliqini körüwatimiz. Bir qisim tarixi atalğular, orun jay namliri, milliy etnik terkiwimiz hésaplinidiğan tarixiy insan türkümlirining namliri, adem isimliri, ejdatlirimiz qurğan döletlerning namliri qatarliqlar Xitay tarixçilirining xelqimizni kemsitken halda bayan qilğan teleppuzda çüşendürülmekte. Biz bunimu insaniy heq hoquqlirimizning depsende qilinişi qatarida körüwatimiz. Munasiwetlik teşkilat we orğanlarning mehsus mutehesislerni teklip qilip, heqqi ehwalni tekşürep béqisini, qollanma harakterliq bir kitap neşir qilip, heqqiy pakitni dunya jamaetçilikige bildürüp, bu xil xataliqning dayim yüz bérişining aldini élişini, Uygurlarning zémizni, mediniyiti, tarixi we etnik terkiwi qatarliq mesililerni bayan qilğanda Uğur tilini yaki xelqara ölçemni qollinişini,bizning nöwettiki siyasiy, memuriy alahidiliklirimizge hörmet qilişini tewisiye qilimiz.
Bu maqalida yene: „…kommunstik hökümetning diniy belgulimiliri, milletler ittipaqliqi siyasetliri, pilanliq tugut belgülimiliri teswiq qilinğan suar taxtilirini buziwetti. eksiyetçil suar we teswiq waraqlirini tarqatti we çaplidi. Yer asti diniy herketlerni çekligen bolsimu ezalirini toxtatmay köplep qubul qildi. Mekteplerde diniy terbiye élip bérip balilarga musteqilliq idiysini singdürdi. Milliy musteqilliqqe qarşi turğanlarni milletning xaini dep haqaretlidi, qest qildi, zerbe berdi. Ular yene he dep çigira siritidiki milliy musteqqilliq küçliri bilen til birüktürüp, radio we internet tori arqiliq eksiyetçil teşwiqat élip bérip, idilogiye sahesige singip kirişni tizleti…“ diyilgen.

Maqalida yene „ …bu realliq milliy bölgünçilikke qarşi turus kürişining ezeldin bir istüteksiz urus, muhim jeng meydani ikenlikini çüsendürüp berdi…“ diyilgen.Xitay hökümiti 30 – yillardin béri özlirining tajawuzçiliq betbeşirisining aşkarilinip kétisi we yerlik xelqlerning dunya weziyitidin xewerdar bolup qélişidin saqliniş üçün axbarat we teswiqat islirini paşistik sekilde yürgüzüp keldi. Çet’elning radio teliwiziye programillirining wetinimizge tarqilişiga jénining bériçe qarşiliq körsütip keldi. Ötkenki 60 – 70 yil içide çet’el radiosi sewebidin uzaq yil türmige solanğanlar, étip öltürülgenler, sarang qiliwitilgenler, mengülik türme azabini tartiwatqanlar belkim neççe yüz mingğa yétidu. „Xinjang radio teleweziye“ gézitining xewiride éytilisiçe Xitay hökümiti döletlik radio teleweziye idarisining muawin basliqi Jang haitao basçiliqidiki döletlik „Xizang – Xinjang qurulusi“ni tekşürüp ötküziwéliş guruppisi 4 – augusttin 8 -augustqiçe Uygur aptonum rayon we bingtüenning „Xizang-Xinjang qurulusi“ni tekşürüp ötküziwalğan. Bu qurulus Uygur, Tibet musteqilliq herketlirining ewij élip ketisige we Amerika basçiliqidiki küçlük demokratttik ellerning démokrattik idiyelirining bu rayon xelqlirige singip kirisige buzgunçiliq qiliş mexsidide yolğa qoyuldi.

“Xinjang radio telweziye géziti“ning 2002-yil sintebirdiki bir saniga bésilğan xewerde mundaq diyilgen: „…21- esirge qedem qoyğandin buyan, çégra siritidiki düsmen küçler pursettin paydilinip, axbarat wastilirige singip kirip, Xinjangning jemiyet muqimliqi we iqtisadiy qurulusiga éğir tesir körsetti. 2000-yildin başlap partiye merkizi kommetiti, gowuyen keskinlik bilen Xizang, Xinjangning radio isliri qurulusiga dair „Xizang- Xinjang qurulusi“ni yolğa qoyğan idi. Hazir-giçe dölet Xinjangning radio anglitis, tarqitis, qaplas we düsmen radioliriga kaşila peyda qiliş xizmitige 300 milyon yüendin artuq mebleg saldi, buning bilen hawadiki düsmen radio signalining küçlük bizning ajiz boluştek halet tüptin özgertilip,“ Erkin asiya“, „Amerika awazi“, „BBC“, „Azatliq“ qatarliq radiolarning rayonimizga tarqitilisi ünümlik tosaldi…“
Biz nurgun milletler erkin, démokiratik, musteqqil öz döletliride yaşawatqan, dunyadiki paşistik rejimlar, küçlük démukratik döletlerdiki insanlarning iradisi bilen arqa-arqidin gulap çüsiwatqan bir paydiliq şaraitni tulimu teste kütiwalğan, musteqqil yaşaş iqtidariga, qedinmiy mediniyet we şanliq tarixqa ige bir milletmiz. Biz dunyadiki çékidin asqan islam radikal küçlerge ténçliqperwer, demokratik angüa ige dunya jamaetçiliki bilen ortaq meydanda turup, qarşi turidiğanliqimizni bildurüş bilen birge, hergizmu islam dini étiqadi asasida sekillengen neççe on esirlik mediniyitimiz we milliy kimlikimizni inkar qilmaydiğanliqimizni, Uygur Islam étiqadi, Uygur Islam mediniyit we Uygur musteqilliq herkitining qandaqtur Xitaylar tekitlewatqandek diniy radikal küçler bilen héç bir munysiwiti yoqliqini, 20 milyonga yéqin Islamga étiqad qilidiğan bir xelq içidin çiqqan birqançe yaki bir qançe on radikal küçlerning herkitige arlişip qalğan ademning pütün Şerqiy Türkistan xelqining idiysige wekillik qilalmaydiğanliqini, ularningmu hem milletning azatliqi we özining Xitay hökümiti keltürüp çiqarğan ölüm girdawidin aman isen qéliş sewebidin bu herketke arlişip qalğanliqi, nöwiti kelse ularning wetini, milliti şundaqla dunya ténçliqi üçün Amerika qoşunliri bilen bir meydanda turup rezil küçlerge qarşi uruş qilalaydiğanliqi, nöwette Xitaylarning térorizimni sewep körsitip xelqimizge érqiy qirğinçiliq yürgüziwatqanliqi we bir qisim radikal idiylerning wetinimizde peyda bolisigimu Xitaylarning millitimizge qaratqan çékidin aşqan érqiy yoqutus siyasiti sewep bolğanliqi qatarliqlarni dunya jamaetçilikige oçuq bildürmiz.

5 ) Xitay Hökümitining Xelqara Uçur We Internit Sahesidiki Zörawanliqi:

2003-yili kirgendin buyan Xitay kommunstik hökümiti Şerqiy Türkistan xelqining sünniy hemradin tarqitilidiğan xelqara teleweziye programmilirini körüş, radio anglitişlirini anglaş we internettin paydilinis erkinlikige çek qoyusni téximu küçéytiwetti. Bolupmu Xitay mediniyet ministirliki 2003-yili 3-ayning 4-küni „mediniyet saheside Internitni başquruş waqitliq çarisi“ni élan qilip,7-ayning 1-küni yolğa qoyğandin başlap,( tiyanshan net.com 6-ayning 16- künki mediniyet menisteri Shün jiajingning testiqlisi bilen élan qilingtan omumiy uhturisiga qaralsun) Şerqiy Türkistanda Uygurlar basurup kéliwatqan heli köp Internit çayhaniliri taqiwetilgendin başqa saqlinip qalğanliriga éğir iqtisadiy jerimane qoyuldi.bu herkette nurgun Uygur yasliri“térorist“, „islam radikali“ dep eyiplinip Türkümlep jazalandi, tutqun qilindi weInternit çayhaniliriga kirisi çeklendi.Xitay hökümiti mediniyet menisterliki tarqatqan bu uhturusning tig uçi Şerqiy Türkistandiki Islam étiqadiğimu qaritilğan bolup, bu hil qattiq siyaset xelqimizning normal internit mesgulatiga éğir zerbe élip kélipla qalmay xelqning diniy étiqad erkinlikige éğir dehli terüz keltürgen idi.

Buningdin ilgirimu wetinimizde Xitaylarning busahide yürgüzüp kéliwatqan pasistik siyasiti heqqide dokilat bergen iduq. Muxpirimizning wetendin yolliğan xewirige qarğanda Xitay hökümiti bu xizmetni Hoten rayonida namrat xelqqe tehdit séliş we ularni iqtisadiy jehettin jazalas usulida yolğa oyğan eken. Hoten seherlik xelq hökümitining 1999-yilliq 88-nommerliq höjjitide mundaq élan qilinğan:“çetel düsmen küçlerning radio progerammilirini angliguçilar, köpéytip tarqatquçilar, qubul qilguçilar, diniy teşwiqat materiyallirini tarqatquçilar 10 ming yüen xelq puli jerimane qoyus bilen jazalinidu.radio, internit, telfon qatarliq wastilerni qollunup çetelning diniy teskilatliri bilen alaqilasquçilar we ular bilen dininy paaliyet élip barğanlardin 3000 din 5000 yüenge qeder jerimane elinidu we siyasiy jehettin qattiqbir terep qilinidu.öyige adem çaqrip quran oqutquçilardin 3000-5000 yüenge qeder jerimane elinidu we qattiq jazalinidu.dölet kadirliri, oqutquçilar we oquguçilarning dinga isinins we diniy paaliyetlerge qatnisis erkinliki yoq, oquguçilarning namaz oqusi, roza tutusi, diniy paaliyetlirige qatnisisi qatarliqlarga yol qoyğan mektep rehberliri, oqutquçilar birdek wezipisidin élip taslinidu“diyilgen. Bu hil usul çariler arqiliq bir tereptin xelqqe siyasiy betnam çaplap, yene bir tereptin ularni kötürelmeydiğan derijide iqtisadiy jehettin jazalas Seriy Türkistanning hemmila yeride yolğa qoyulğan bolup, pütün dunyadiki insanlarning adettiki normal paaliyetlirining birige aylanğan çompeyuter mesgulati Uygur xelqi üçün qorqunuçluq., dehsetlik we heterlik bir sahige aylinip qaldi.

Yaponiyning „Asahi( Tang qoyashi) „ géziti 16- yanwardiki xewiride Amerika kişilik hoquq deligatsiysining 2003-yil 15- yanwardiki „Xitaydiki kişilik hoquq“namliq doklatida xinjang Uygur aptonum rayonining Ürümçi seheride 45 aysliq Tang heydungning internit tortida maqale élan qilip,döletni parçilasqa qutratquçiliq qilğan degen eyip bilen qolğa elinğanliqi élan qilinğan idi.Tang hai dung 2002- yili 7-ayning 9-küni Ürümçide qolğa élinğan idi.Xitay hökümiti özining Şerqiy Türkistanda yolğa qoyiwatqan érqiy yoqutus seyasitining emiliy ehwallirining dunya jamaetçilikige askarilinip kétip, xelqarada oynawatqan rengwazliqliriga tesir körsütisti ensirep,wetinimizde Internit saheside pasistik dölet térorizimini yolğa qoymaqta.

Xitay hökümitining istastikişiga qarğanda wetinimizde ana tilimizda yasalğan tor betliri 250 din artuq bolup, Xitaylar Uygurlarning bu tor betiri arqiliq xelqimizning kişilik hoquqining depsende qilinisi,éğir milliy zulum we qanliq basturuşqa ayit jinayi pakitlarning dunya jamaetçiliki we xelqara teskilatlarga askarilinip reswa bolup ketistin qorqup, tor beti yasiğan Uygurlarga bolğan nazaret we bésimni küçéytip,Uygurlar açqan internit sehipillirini her hil bahaniler bilen arqa- aridin taqiwetti we kompeyuterlarga süzgüç progeramma( nazaret qiliş sistémisi) qaçilitip, erkin isletkili bolmaydiğan, çetellerning tor betlirini açqili bolmaydiğan haletke keltürdi.

Hazir Şerqiy Türkistanda nurgun yaslar çetelning tor betlirini körgenliki üçün, internitta çet elge het yazğanliqi üçün qolğa elinip türmilerde qattiq qiyin qistaqta pasturulmaqta.qolğa elinğanlar içide dölet xadimliri,oqutquçilar, tibbiy xadimlar, oquguçilar, tejaretçiler we qoramiga yetmigen yas ösmürlermu bar.

Xitay hökümiti Uygurlar lahieligen tor betliri we çayhanilarni basqurguçilarga tehdit sélip, internit wastisi bilen eqim mesililirige, milliy mesililerge, siyasiy mesililerge ahit herqandaq mezmundiki xewerlerni körüsning qanunga hilap ikenlikini, körüske yol qoyğanlar we körgenlerning „térorizim“ we „milliy bölgünçi“ nami bilen jazalinidiğanliqini uhturğan.

Bolupmu Serqiy Türkistandiki qaysi bir wilayette milliy musteqilliq heriketliri, xelqning zulumga qarisi heriketliri we Xitay hökümitining qanliq basturuşiga ait işlar yüz bergen çagda kompyuterlarni taqas, herqandaq sewep bilen isletmeslik, herqandaq alaqe bilen şuğullanmasliq qatarliq belgülimilerni çiqarğan. Xitayning internitke nazaret qiliş tarmaqliri dölet beheterlik idarisi, jamaet hewipsizlik idarisi, teléğirap idarisi, qoralliq saqçi qisimliri Xitay armiysi qomandanliq sitabi qatarliqlar bolup, ular köp hil wastilerni qollunup xelqning internittin, telepondin paydilinis ehwalini firansiye qatarliq bir qisim döletlerdin kirgüzgen ilgar tekşüris aparatliri bilen her küni 24 saet qattiq nazaret qilidu.Ötken yildin Xitay hökümiti yahoo, hotmail qatarliq heqsiz het sanduqlirining mexpiy nomurini éniqlas, sehislerning het sanduqiga qanusiz kirip, sehsiy mexpiyetliklirini ogurluqçe körüs su arqiliq rezil mehsetlirige yétip keldi. Ularning yolğa qoygini peqet Xitay teşwiqatlirini körüske yol qoyus, torda muhabbetlisis wa kommunstik partiyeni medihileydiğan tor betlirini eçisqa rigbetlendürüs qatarliqlar boldi xalas.

Öz muxbirimiz Arslanning wetendin yolliğan 25-iyoldiki xewirige qarğanda kommunst Xitay dairliri Serqiy Türkistanda yürgüzgen idilogiye sahesidiki dölet térorizimi yürgüzis jeryanida internet toridiki atalmiş“ziyandas qurut“ni tazilaş herkitini yolğa qoyğan.Xitay hökümitining orunlasturisi boyiçe dölet beheterlik idarisi we jamaet hewipsizlik idarisi qatarliq 8 tarmaq birlisip, Şerqiy Türkistandiki internithanilarni, yérim ay taqap tertipke salğan. Herqaysi welayetlerde eçilğan seperwerlik yiginlirida internet mesilisi alahide tekitlengen. Xitaylar internit arqiliq xelqimizni basturuşni mehset qilip, pas qiliş téliponi, heqsis ehwal melum qiliş tor het sanduqliri, mexpiy küzitis kamerasi qatarliqlarni islitip hökümetke paydisiz dep qaralğan işlarni pas qilsa iqtisadi jehettin köp mukapatqa ige bolidiğanliqini oçuq uhturğan.
Hemmimizge melum bolginidek küresçan ili xelqi Xitay tajawuzçilarga qahsatquç zerbe bérişte sereplik enenige we sanliq tejirbige ege.bu orunda wetinimizning yéqinqi zaman tarixida ikki Uygur hakimiyiti qurulğan. Xitaylar sunga bu rayonga qaratqan basturuş herkitini internet sahesidimu qattiq küçéytken. Merkizimizning wetendin alğan melumatiga qarğanda Ili rayonida Uygur yaşlirining internetke kirip weten içi we siritidiki özige paydiliq uçurlardin paydilinisi qattiq çeklimige uçrawétiptu. 2002 – yil 6 – ayda beijingdiki bir torxaniga ot kétiş yüz bergendin kéyin bolupmu idilogeye sahesidiki qattiq zerbe bériş başlanğandin kéyin wetinimizde Uygurlarning torxanilarga kirişi asasiy jehettin çeklengen yaki qattiq nazaret astiğa élinğan.
Bu yil kirgendin buyan Xitaylar Uygurlarning torxaniga kirişini nazaret qilişni küçéytipla qalmay her bir torxaniga birdin Xitay mexpiy saqçisini orunlasturup, kirgenlerni nazaret qilişni yolğa qoyup jemiyette ensizlik, qorqunç şekillendürgen.

Démek, Xitay tajawuzçilirining sewebidin Uygur xelqi özlirining nurgun ziminliridin ayrilip qalğandin başqa bügünki künde mutleq köp qismi yasawatqan zimindiki bayliqliriga ige bolalmidi, Xitay köçmenliri yerlik ahalilarni siqip çiqirip munbet yerlirimizni, otlaq we su menbelirimizni, nepit we gaz sundaqla kan bayliqlirimizni igiliwaldi.tajawuzçilar beyidi, bayliqning heqiqi egilliri namratlasti.u yetmigendek mediniyet bayliqimiz, tilimiz, dinimiz, ma’aripimiz, miliy alahidilikimiz éğir tehditke uçrap, ata-bowillirimizdin qalğan mediniy miraslirimiz ziyankeslikke uçrimaqta, kilassik we zamaniwi kitaplirimiz köydürülmekte, milliy en’ene terbiysi élip barğanlar, yoqarqi bayliqlirimizni qogdap qélişqa orunğanlar türkümlep tutqunqilinip pasitik usullar bilen jazalanmaqta öltürülmekte.

6 ) Xitay Hökümitining Diniy Sahiediki Zorawanliqi:

2Biz aldinqi qétimliq dokilatimizda Xitay tajawuzçilirining çong xelqara weziyettiki islam radikal küçlirige qarşi élip bériliwatqan xelqara herktni suyistimal qilip,BDT, xelqaraliq küçlük teşkilatlar we Amerika başçiliqidiki ğerip démokrattik döletlirining qayta – qayta eskertişlirige qulaq salmay Şerqiy Türkistan xelqige qaratqan érqiy jehettiki, diniy jehettiki we mediniyet jehettiki qirğinçiliqini téximu ewjige kötüriwatqanliqini bir yürüş ispatlar bilen bayan qilğan iduq.

2002-yilning ahiri we 2002-yilning başlirida BDT, xelqara keçürüm teşkilati, Yawropa ittipaqi we Amerika başliq küçlük demokrattik Döletler arqa-arqidin Xitay hökümitini Kişlik hoquq we demokratiye meseliliri heqqide eyiplep,Uygur we tebet xelqining Isaniy heq hoquqlirini kapaletke ege qiliş üçün zor tirişçanliq körsetken bolsimu Xitay hökümiti hedep pakitni burmilap, Xelqara jamaetçilikni yalğan, sahta we oydurup çiqirilğan weqe hadise, iş-heriket we san sipirlar bilen aldaşqa orunup kéliwatidu.Xitay şinhua Agentliqining 2003 – yil 5 – ayning 22 – künki Wenadin bergen Xewiride, Xitay hökümitining kişlik hoquq kommetiti we diniy mesililer tetqiqat merkizi brlikte diniy sahiediki Atalmiş zatlarni Amerika xelqara diniy erkinlik kommétitining yilliq dokilatiğa qarşi bayanat bérişke uyuşturğan. Xewerning mezmunidin, Amerika hökümitining, Xitayning diniy sahide élip bériwatqan zorawanliqliri qattiq tenqit qilinğan yilliq dokilatiğa qilinğan hujumning qançilik yasalmiliq we qançiliq sahtiliq bilen toşqanliqini, Xitayning emili ehwalini azraqla çüşengen herqandaq bir adem asanla hes qilalaydu. Xewerde Xitay Islam jemiyitining muaweni Şemşidinnig we Chen guangyenning Islam dinining Xitaydiki emiliy ehwali heqqide éytqan sahta bayanliri neqil keltürülgen.

Amerikining yilliq dokilati élan qilinğandin kéyin Xitay hökümiti nayiti çaqqanliq bilen heriketke ötüp, Xitaydiki Islam, Budda, Katolik we dao étiqadliri heqqide dunyağa keyni-keynidin melumat bérişke mejbur boldi hem keng din jamaitini muhakime yiğinlirni oyuşturup Amerika hökümitining qaraşlirğa ridiyee bérişke kişilerni mejburlidi. Xitay téritoriysidiki qan yaş we teragidiyee bilen tolğan diniy sahie Kişlik hoquqqa hörmet qilinidiğan, demokurateye jari qildurlidiğan, dunyada heç bir ülgisi tépilmaydiğan birdin- bir jay qilip perdezlep körsitildi.

Xelqara weziyetning kündin- künge mürekkeplişişi Uygur we Xitay otturisidiki munasi-wetlerning we kişlik hoquq meselilirinng Xitaylar teripidin xelqara jamaetçilikke burmilinip çüşendürilişi we xelqara teşkilalarning bu mesile heqqidiki çüşençi-llirining qismen derijide mujimellişişi qatarliq bir qatar sewepler Şerqiy Türkistaning kişlik hoquq mesililirini téximu keskinleştüriwetti. „Uçqun géziti“ning 75-sandiki xewirige qariğsanda Xitay merkizi hökümiti Şerqiy Türkistanning muqumliqiğa kapaletlik qilip, dini y sahiediki xizmetlerge yetekçilik qiliş üçün 800 neper mehsus terbiyélangen jasusni Aptonum rayonluq qonçaq hökümettin mexpiy halda Şerqiy Türkistanğa ewertken.

2002 – yil 19 – awğusttiki Fransiye agentliqining xewirige qariğanda BDT kişlik hoquq teşkilatining reisi Robenson hanim Xitay hökümitining Xelqara Islam térorisimiğa qarşi turuş herkitini bahane qilip, Şerqiy Türkistandiki musulman xelqlerge jümlidin Uygurlarğa qaritilğan basturuş herkitining küçiyip ketkenliki heqqide Xitay hökümitini tenqit qilğan we qattiq agahlandurğan.
WWW.TIANSHANNET.COM ning 2002 – yil 5 – ayning 31- küniki xewiride deyilişiçe Xitay hökümiti Şerqiy Türkistanda milliy musteqilçiler, islam radikal küçler we térorçilarğa qarşi köreşte zor netije qazanğanliqi bayan qilinğan. Xewerde diyilişiçe Uygurlarğa qaritilğan qattiq basturuş herikiti başlanğandin buyan Xitay sahçi dairliri milliy bolgünçi we téroristlarning 20 di artuq gorohini paş qilip, milliy musteqilçi teşkilatlarning 100 din artuq ğoluq ezasini qolğa çüşürgenliki, 6000 dane oq 140 dane qural, 10 dane partilatquç qurulmisi qatarliqlarni qolğa çüşürgenliki 500 din artuq meşiq meydanini bitçit qilğanliqi we 3 dane eksil inqilawi hem qanunsiz diniy mezmundiki kitapni yiğiwalğanliqi bayan qilinğan.Şu xewerde yene bu jeryanda 30 ming delu paş qilinğanliqi, 1000 din artuq jinayet gorohining tarmar qilinğanliqi, 40 mingdin artuq jinayetçining qolğa çüşürülgenliki bayan qilinğan. Alahide diqqet qilişqa erziydiğini Xitayning aşkarilaşqa mejbur boliwatqan bu xewerliri tamamen Xitay hökmitining nowettiki Xelqara munasiwetliriğe nahayiti ustiliq bilen layiqlaşturulğan./ emeliyet neççe 10 hesse téximu éçinişliq bolup Xitayning yügüziwatqan atalmiş Térorizmğa qarşi herkitining aldida heçqandaq térorçi yoq,bu heriket peqet biguna awam puqralarğa we zulumğa çidimay qarşiliq körsitiwatqan étiqadçi ammiğa qaritilğan.
Uzaq ötmestin Xitay taşqi işlar ministerlikining bayanatçisi Kong Quan muxbirlarni kütiwéliş yiğini ötküzip, „Şerqiy Türkistan Islam herkiti“teşkilatini yene bir qétim térorluq teşkilat dep jakarlap, Xitay saqçi daerlirining Şerqiy Türkistan Islam teşkilatining 44 gorohiğa qattiq zerbe bergenlikini élan qildi. (bu tamamen töhmet bolup, Undaq bir teşkilatning barliqi uhlap çüşigimu kirip baqmiğan addiy awam puqralar qesten şu teşkilatning adimi qilinip qolğa elinip, eyiplengendin başqa, Xitaylar bu teşkilatning namida yalğan jinayetlerni oydurup çiqirip, özliri üçün paydisiz we xewiplik tuyulğan nahiti zor bir türküm ademni tutqun qilip, türmige soliğan, öltürgen, éğir iqtisadiy ziyanğa uçratqan, Ailisini haniweyran qilğan, yurt-yurtta ensizlik peyda ilip, kişilerning eng töwen derijidikiHaterjemlikinimu buzğan we yolsizliq bilen, zorawanliq usullirini qollunup,biguna ademlerni horliğan.) demekçi bolğinimiz xelqara jamaetçilikning Uygur xelqining kişlik hoquq mesililiri heqqidiki her qétimliq muhim paaliyetliri bu rayondiki kişlik hoquq mesililirining yahşilinişiğa sewep bolmastin eksiçe Xitaylarning yerlik xelqni ntéximu çekidin aşqan usullarda jazalişiğa we paşistik qirğin yürgizişige sewep bolmaqta. Xelqara teşkilatlarning bu mesile heqqide trekşüreş élip bérişini we saqlanğsan mesililer heqqide Xitay hökümitige tigişlik bésim işlitişini tewsiye qilimiz.emiliyette meyli ŞerqiyTürkistan Islam herkii teşkilati bolsun meyli yene şerqi Türkistanğa ayit başqa teşkilatlar bolsun ularğa ayit bezi melumatlar Xitaylar teripidn özlirige paydiliq bir şekilde köptüriwetilgen bolup,téxi hazirğiçe çeteldiki birerUygur teşkilatining weten içide qandaqtur Xitay éytqandek undaq küçlük ijtimayi we siyasiy asasiy yoq.eger undaq bolğan bolsa Uygur inqilawi başqiçe bir qiyapet bilen meydanğa çiqqan bolatti. Xitay hökümiti peqet weqe we weqege ayit san sepirlarni köptürüp xelqarağa élan qilip, xelqara jamaetçiliknng qaymuqan pursitidin paydilinip téximu köp biguna puqralarğa érqiy qirğin qilişni yolğa qoyğan.

Xinjang axbarat torining 2002 – yil 23 – maydiki sanida Xitay sahçi tarmaqlirining Uygur musteqilliq herikitige qattiq zerbe bériş körişini ğelbilik élip bériwatqanliqi heqqide xewer besildi. Bu xewerde deyilişixhe Xitay dahirliri yéngi yil kirgendin buyan tengri téğining şimali we jenubida mliy musteqilliq herkiti teşkilatlirining ikki dane herbiy meşiq meydanini, we ularning diniy paaliyet sorunidin beşni paş qilğanliqi, 15 neper herbiy meşiqqe qatnaşquçini we bir türküm Xitay hökümiti qanunsiz dep tonuwatqan diniy pa’aliyetke qatnaşquçilarni qolğa alğan.

Yene şu xewerde éytilişiçe Xitay hökümiti saqçi tarmaqlirining bu yil kirgendin buyan Uygur xelqining çüşigimu kirip baqmiğan“Dölet atliğan Hizbuttehrir“diniy teşkilatining nahayiti köp ezasini tutqun qilğanliqi, bu teşkilatning paaliyetlirining intayin küçiyip ketkenliki, qisqiğine waqit içide ezalirining pütün Şerqiy Türkistanğa tarqalğanliqi, bu ehwalğa qarita herqasi sahçi tarmaqlirining saqçi nazaritining qumandanliqi astida tekşürüş, konturul qiliş, qolğa éliş, jazalaş salmiqini aşurup ularning köp qismini qolğa alğanliqi éytilğan. Bu xewerde tebliğçiler we hizbutehrir-çilerning zadi neme ikenliki,we ularning ezalirining neme jinayet bilen qolğa elinğanliqi heqqide heç nerse deyilmigen.Öz mubérimizning bu heqte yolliğan xewirige qariğanda Islam dinida quranni tebliğ qiliş aşkare élip bérilidiğan normal bir ibadet türi bolup, u bügünki künde Xitay tajawuzçiliri teripidin „qanunsiz diniy paaliyet“ dep qarilip tebliğke qatnaşquçilar „eksiyetçi, qanunsiz diniy paaliyet bilen şuğulandi“ degen eyip bilen qolğa elinmaqta iken.

“Hizbuttehrir“ we „Wahabiy“ dégini Uygurlar üçün qurulğan bir qiltaq yaki bir siyasiy qara niyetning mesuli bolup, Uygurlar arisida héçqaçan bundaq bir çüşüniksiz teşkilat bolğan emes. Xitay hökümiti yéngi yil kirgendin buyan xelq arisida wehime peyda qilip, diniy zatlirimizğa téximu köp ziyankeşlik qiliş üçün ğerbiy asiya we Özbekistan-da peyda bolğan bu diniy teşkilatni Uygurlar arisida peyda boldi degen töhmetni oydurup çiqip,bir Hoten rayonidila aşu teşkilatning ezasi degen nam bilen 700 neper qérindişimizni qolğa alğan.Bu xil namda tutqun qiliş Xitay hökümitige Uygurlarni basturuşning yéngi bahanisi bolup bergen.

Öz muxbirimizning 2002 – yili mayda yolliğan yene bir xewirige qariğan Xtay hökümiti Hoten rayonida 1999-yil çiqarğsan 88 – nomerliq höjjitini qattiq ijira qilmaqta iken. Bu höjjetning tiğ uçi étiqadçi ammiğa qaritilğan bolup, höjjette toplişip Qur’an oquğuçilardin 300 – 5000 yuengiçe jerimane élinidiğanliqi, dölet kadirliri, oqutquçilar we oquğuçilarning dinğa işininş we her hil diniy paaliyetlerge qatnişiş erkinlikining yoqliqi, hilapliq qilğuçilarning hem oquğuçiliri namaz oquğan, rozi tutqan, dinni teşwiq qilğan oqutuçilarningmu oxşaşla qattiq jazalinidiğanliqi otturğa qoyulğan.

Anglaşlarğa qariğanda „qattiq zerbe bériş“ başlanğandin buyan Şerqiy Türkistandiki herqaysi aliy, ottura derijilik mektepler we ottura başlanğuç mekteplerdin yoqari bahane sewepler tüpeylidin heydelgen we éğir jazalanğan oqutquçi- oquğuçilarning we ata-anilarning sani 15000 ğa yetidiken.

2001-yili aprelda pütün Şerqiy Türkistan miqyasida tiğuçi Uygur musteqilliq herkitige qaritilğan qattiq zerbe bériş başlanğandin kéyin qolğa elinğan, muddetsiz we muddetlik késilgen, etilip ketken neççe on ming qerindişimizning 70 % ti millitimizning Xitay zulimiğa çidimay yekke yaki teşkilik halda qarşiliq körsetken étiqadçi oğal qizliri bolup, ular qandaqtu Xitay éytiwatqandek birer çet’eldiki teşkilatning adimi emes yaki Xitayning küzige siğmiğan biguna awam puqralardur.

Öz muxbirimizning Ürümçidin yolliğan xewirige qariğanda Xitay hökümiti 2000 – yildin buyan Ürümçi şeheridiki mesçitlerge héyit, bayram künliri kommunist Xitay hökümitining bayriqini esişni telep qilğan.muşu kemgiçe dunyada tarixida heçqandaq bir paşestik hökümetmu özlirining bayriqini awam puqralar ibadet bilen şuğullinidiğan muqeddes orunlarğa ésişni telep qilğan emes. Diniy tuyğularni ezeldin ret qilip kelgen kommunistlarning bayriqining mesçitlerning munarliriğa esilişi herqandaq bir ademni ğezepleendürmey qalmaydu. Mesçid munarliridiki 5 yultuzluq qizil bayraqni körgen ademler bir tereptin meşire qilişip külse yene bir tereptin hesret nadamet bilen éğir sükütke patqan. Şerqiy Türkistan Information merkizining wetendin alğan xewirige qariğanda 2002 – yil aprildin awgustqiçe, Xitay hökümiti édilogiye sahiside yolğa qoyğan 2 – qétimliq milliy musteqilçilerge qattiq zerbe bériş herkitide, assiy tiğ uçi Uygur Xelqining diniy étiqadiğa, şundaqla étiqadçi ammiğa qaritilğan zorawanliq herkitini başlap, xelqimizning turmuş aditi we mehelliwi mediniyet terkiwige aylinip ketken bir qisim diniy tüs alğan hadisilerni bahane sewep qilip,hökümet orunlirida xizmet qiliwatan zor bir Türkümdiki Uygur ziyaliliriğa éğir ziyankeşlik qilğan. Bir qeşqer rayonidila 5000din artuq ademni tutqun qilğan 150 tin artuq siyasiy mehbusqa ölüm jazasi ejira qilğan.Xelqara keçürüm teşkilatining 2002 – yil 21- martta élan qilğan Xitaydiki kişlik hoquq we demokrateye mesililirige ayit doklatka Xitay daherliri Uygur Xelqini Türkümlep tutqun qiliş, éğir jazalaş we qirğinçiliq arqiliq jawap qayturup,aççiqini biguna étiqadçi ammidin çiqirip, Uygur xelqidin zorawanlarçe öç alğan.

Wetendiki muxbirimizning 2002 – yili Qeşqer gézitining xewiridin igellişiçe Qeşqer kona şeher nahiyesi Muz yézisining oqutquçisi Abdurahman qatarliq birqançe oqutquçi dinğa étiqad qilğan, oquğuçilarğa yaman tesir körsetken ; dininy paliyetke qatnaşqan, degen nam bilen qolğa elinğan we bir qisimliri xizmitidin heydelgen, bir qisimliri iqtisadiy jehettin jerimane qoyulup qattiq jazalanğan. (Uçqun 74- san)

Şerqiy Türkistan information merkizining wetendin alğan işençlik melumatiğa qariğanda 2002 – yil 5 – ayning 12- küni Hoten welayitige qaraşliq Qoştağ yézisining bazar kentidik Başlanğuç mektepte Hökümet daerliri bilen étiqadçi amma arisida diniy étiqad mesiliside qanliq weqe yüz bergen. Şu küni 22 yaşliq Niğmet Abdureşit (mezkur mektepning sabiq oqutquçisi, Xitay hökümiti teripidin qanunsiz halda din teşwiq qilğan degen eyip bilen mekteptin heydelgen) bazar kentidiki merkiziy başlanğuç mektepke basturup kirip, mekteptiki oqutquçi-oquğiçilarning normal diniy paaliyetlirige çek qoyğan, hem addiy puqralarning üstidin Xitay dairlirige melumat yollap, xelqning menpetige ziyankeşlik qilip kéliwatqan 3 neper kommunistni qiliç bilen çépip taşliğan. Bu munasiwet bilen Xitay hökümiti qattiq wehşilişip, Hoten welayiti miqyasida keng kölemlik basturuş herkitini yolğa qoyğan. Herket başlinip bir heptige yetmigen waqit içide 1500 din artuq ademni tutqun qilğan we 10 ademge bölgünçilik we qanunsiz diniy paaliyet bilen şuğullandi digen eyip bilen ölüm jazasi bérip derhal ijira qilğan.

2002-yil 23 – maydiki „Qirğiz uçur agentliqi“ning xewirige qariğanda Qirğiz hökümiti Xitay hökümitining teliwige asasen Memet Sadiq we Memet Yasin qatarliq ikki neper Uygurini xelqara islam térorizimi namida neyiplep qolğa alğan we Xelqning naraziliqiğa qarimay Xitay hökümitige ötküzüp bergen.

Öz muxbirimiz Abdulla Pamerning 2002 – yil 24 – Aperel wetendin yolliğan xewirige qariğanda Xitay hökümiti Hoten rayonida qattiq wehşilişip kişilerning kollektip élip bérilidiğan Qurban heyiti, ruzi heyiti, miyit namizi, qiz – yigitlerning nika murasimi,hetme quran qiliş, meşrep qatarliq pa’aliyetlirige boy sunuş mümkin bolmaydiğan éğir çek qoyğan.bundaq paliyetke qatnaşqanlar Islam térorizimi bilen şuğullanğanlar qatarida qattiq bir terep qilinğan.

2002 – yil 3 – ayning 19 – küni H oten welayitining Islam Awat yézisidiki 50 yaşliq bir Uygur ayalning miyit namizi munasiwiti bilen, bu namazğa qatnaşqan 300din artuq ademge Başlanğuç mektepning yenida miyit namizi oqidi degen eyip bilen ohşimiğan derijide jaza bergen.Namazğa yetekçilik qilğan Jelil mehsumğa 2500 yüen, Eziz mehsumğa 2000 yüen,un-din başqa 23 diniy zatqa 200 yüendin jerimane qoyğan.Undin başqa yézidiki barliq ademler seperwer qilinip, 4 – ayning 18 – künidin 28 – künigiçe siyasiy yiğin éçip,kişilerni mejburi mesile tapşuruşqa qistiğan, yiğin ahirida bu işqa çétişliqi bar dep qaralğan Uygur kadirlirini xizmitidin élip taşliğan.

7 ) Xitayning Milliy medeniyet we asare-etiqilerge salghan Xaniweyranchiliqi

Şerqiy Türkistan information merkizining wetendin yolliğan yene bir hewirtige qariğanda Xitay tajawuzçi hökümiti zor küç we mebleğ ajritip, Uygur xelqining milliy kimlikini, we ularning diniy tuyğulirini ajizlaşturuşqa qaritip, Uygur xelqi Islam diniğa étiqad qilğan dewirlerde barliqqa kelgen mediniyet yadikarliqlirini weyran qilip, Islamdin ilgirki budda mediniyitige ayit asare etiqilerni ottura tüzlenglik uslubidiki Xitay mediniyitini asas qilğan metotta eslige kelturuşke başliğan.Xinjang axbarat torining 2003 – yil 6 – ayni ng 19-, 21-, 24 – we 25-künliridiki xewerliride Şerqiy Türkistanning Böretala, Qutubiy, Sanji, Manas, Kuçar, Altay, Balğuntay, Jeminey, Hoten rayonlirida bu quruluşning zor mebleğ selinip başlanğanliqi xewer qilinğan.Xitay hökümitining bundaq qiliştiki meqsidi bir tereptin „qedimqiy mediniyitinglarni qoğdap qalduq” dep Uygur xelqige yahşiçaq boluş, we dunya jamaetçilikini aldaş bolup, yene bir tereptin Budda mediniyitige ayit arhiologiylik nuhtilarni Xitay mediniyiti asasida özgertip yasap çiqip, wetinimizning tağ deryalirini, ottura tüzlengliktiki Xitay mediniyet uslubi hadisisi bilen birdeklikke ege qilip, dunya jamaetçilikige zorlap tengiwatqan, “Şerqiy Türkistan qedimdin tartip bizning zeminimiz” degen atalmiş sepsetini bazarğa sélişqa zemin hazirlaştin ibaret. Asare etiqilerni qoğdap qéliş elbette intayin yahşi bir iş , emma Xitay hökümitining bu atalmiş yahşi işining arqisiğa, Ziminimizni yutiwéliş we xelqimizni Assilimatsiye qiliwitiştin ibaret qara niyet yoşurunğan.

Xinjang axbarat torining 2003 – yil 6-ayning 21 – küni Ürümçi waxti saet 17:48 de tarqatqan xewiride éytilğandek, wetinimiz Şerqiy Türkistan mediniyet yadikarliqlirining köpliki, saqliniş derijisining mukemmelliki, tarixining uzaq we qedimiyliki, mezmunining molliqi jehettin dunyağa meşur bolup,nuqtiliq bekitilgen mediniy yadikarliq nuqtiliri 4000din aşidu.buning içide 41dölet derijilik,303 Aptonum rayon derijilik, 1500 din artuq welayet we nahie derijilik mediniyet yadikarliqlirini qoğdaş nuhtisi bar. Herqasi muziylarda saqliniwatqan qimmetlik asare etiqilerning sani 230 ming xildin qaşidu.saqliniwatqan bu mediniyet yadikarliqlirining qedimiyliri 15,000 – 20,000 yildin élgirki Uygur xelqining eqil parasitining jewhiri bolsa kéyinkiliri 1000 yil awalqi ejdatlirimizning insaniyet mediniyet hezinisige qosgqan qimmetlik töhpilirining mesulidur. Mundaqçe qilip éytqanda wetinimiz Şerqiy Türkistanni merkizi asiyadiki ğayet zor mediniyet yadikarliqliri muziyi deyişke bolidu.

Insaniyetning Şerqi Türkistandiki bu ğayet zor mediniyet ğezinisini körgen herqandaq bir adem, meyli muapizet qiliş terkiwige kirgüzilgen mediniyet yadikarliqliri bolsun, meyli téxiçe kigüzilmigenliri bolsun, bu qimmetlik mediniy miraslarning muhapizetsiz, qoğdaş tedbirisiz, ige çaqisiz halette buzğunçiliqqa uçrawatqan weyrane halitini körüdu.Qeşqer şeheri wetinimiz Şerqiy Türkistandiki tarixi 3000 yildin aşidiğan, qedimki Hon Imperatorliqi, Uygur Qara hanlar döliti, Uygur Qeşqeriye döliti we Uygur Şerqiy Türkistan Islam jumhuriyiti qatarliq hökümetlerning payitehti bolğan Hem xelqimizning milliy mediniyiti bügüngiçe nisbeten yahşi saqlinip kéliwatqan bir şeher idi.Bu şeher qedimki Uygurlarning şeher mediniyti, benakarliq seniti, qolhünerwençiliki neqqaşçiliqi, toqumiçiliq téhnikisi, diniy, toy – tökün, ölüm- yétim murasimliri şundaqla başqa asiya milletlirige oxşimaydiğan étnik hususiyetlerge toyunğan bir qatar yaşaş adetliri, qatarliqlarning iliminitlirini tapqili bolidiğan, xelqaradiki milyonliğan sayahetçilerning, Uygurşunaslarning, arhiologarning, ekispeditsiyçiler-ning,milletşunaslarning, dinşunaslarning we merkizi asiya juğrapiysige qiziqquçi seyyahlarning elmiy paaliyetler bilen şuğulinidiğan köngüldikidek bir jayi idi.Xitay tajawuzçilliri Şerqiy Türkistandiki Ğulja, Böretala, Çoçek, Qumul, Turpan, Korala, Qaraşeher, Kuçar, Aqsu, Artuş, Yarkent, Yéngihesar we Hoten şeherliridiki yoqarqidek mediniy yadikarliq qimmitige ige alahidiliklerni Xitay yéngi köçmenlirige orun hazirlaş şundaqla topluşup olturaqlaşqan Uygurlarni tarqaqlaşturuş üçün qedemmu-qedem yoq qildi we yoq qilip kelmekte.

Yéqinqi bir qançe yildin béri Xitay tajawuzçilirining Uygurlarning kéyinki 1000 yilliq mediniyet miraslirini weyran qiliş herikiti téximu ewjige çiqti.Information merkizimizning wetendin alğan melumatiğa qariğanda bu hil buzğunçiliqa nöwette Qeşqer şeheride yüz bériwatqan hadesiler éniq misal bolalaydu.

Xitay tajawuzçiliri ottura asiyadiki yéngidin musteqqil bolğa qérindaşlirimizning Şerqiy Türkistanning siyasiy muqimliqiğa körsitiş ehtimali bolğan siyasiy tesirining küçiyip kétişining aldini éliş we bu rayonning sodisini bir qolluq konturul qiliş, néfit we ham eşyalirimizni téximu keng kölemde talan taraj qiliş, téximu köp Xitay köçmenlirini wetinimizge yerleştürüş mexsidide elgiri Korla şeherigiçe élip kélingen poyiz yolini, 1999 – yili 2 – ayning 6 – küni qedimi şeher Qeşqergiçe tutaşturğan idi.

Information merkizimizning 2003 – yil 12 – yanwar wetendin alğan melumatiğa qariğanda Xitay tajawuzçiliri ademler yaşaş emkaniyiti bolmiğan derijide çölleşken we özi üçün istéğirateylik qimmiti yoq jaylardiki birqisim mediniyet yadikarliq orunlirini qoğdiğandek tesir bérip, awat şeherlerdiki mediniyet yadikarliqlirimizni adem çidiğili blmaydiğan şekilde weyran qilişqa başliğan. 1990 – yillardin kéyin Qeşqer xelqarağa sayahet we soda şeheri qilip eçiwetilgendin buyan her bir tüp giya, her bir tal çammisi millitimizning qimmetlik asare etiqe bayliqiğa aylinip qalğan Qeşqer şeheridiki mediniyet yadikarliqlar zeherhendilik bilen weyran qilinmaqtaeken.

Xitay tajawuzçiliri kengeymiçilik mexsidige téximu yetiş üçün yerlik ahalilerning qedimiy şekildiki olturaq rayonlirini urup-çéqip, tüzlep, xelqni mejburi qedim jayliridin yiraq mehelilerge tarqaqlaşturup,qarşiliq bildürgenlerni Islam téroresti,Milliy bolgünçi degen betnamlar bilen türmilerge solap, ölüm jazasi bilen qirğin qilip,özlirining tajawuzçi armiysi,Bing tüen namidiki zapas qoşunliri, saqçi etiretliri, quralliq ssahçiliri, dölet bixeterlik saqçi idarisi qatarliq tajawuzçi apparatlar we yéngi köçmenlerni orunlaşturdi.Bugünki künde Qeşqer şeheri Şerqiy Türkistandiki her bir jehettin hewip – heterge toşqan orunlarning bérige aylinip qaldi.

1960 – yilliri sabiq Sowet ittipaqi bilen Xitay hökümiti otturisida Şerqiy Türkistan we Xitayning Şerqiy şimalidiki zemi talaş tartişi tüpeylidin düşmnlişiş weziyiti şekillengeçke, 1990-yilğiçe bolğan ariliqta, tajawuzçi hökümet Uygurlar bir qeder ziç toplişip olturaqlaşqan Qeşqer qatarliq jaylarğa peqetla mebleğ salmiğan edi.çünki şu kemgiçe Xitayning Şerqiy Türkistanni pütünley mustemlikişige eliwélişqa nesbiten ançe eşençisi yoq edi.şu yillardin kéyin neççe on yil qeşqer şeherige kirişke pétinalmiğan Xitayning Şerqiy Türkistandiki zapas qoralliq qoşuni yesaplinidiğan 3-dewiziye qeşqer şeherige kirip, Qizildöwe yolidiki munbet tupraqqa baş şitabini qurdi. Şuningden kéyin Xitay tajawuzçiliri qeyerde Uygurlar köp olturaqlaşqan bolsa, qeyerde tarixi asare etiqiler köp jaylaşqan bolsa şu yerni merkez qilğan halda Uygur Xelqini basturuşning aldinqi sépi yesaplinidiğan Xinjang herbiy rayonining Qeşqer şöbisi, herbiy rayonğa qaraşliq tajawuzçi armiye qisimliri, qoralliq sahçi qisimliri, zorawanliqtin mudapie körüş etiriti, amanliq saqlaş çong etiriti, welayetlik we şeherlik jamaet hewipsizlik idarisi, dölet beheterlik idarisi we çong kiçik jaza lagerlirining quruluşlirini nahayiti köp mebleğ ajritip qurup we yéngilap çiqti.

Yéqinda Xitay hökümiti Qeşqer şeheri Güzer köwrüki yenidiki neççe ming yilliq tarixqa ege awat Uyğer mehelilirini çéqip, tüzlep Xitay dölitidin çiqqan Wenjuluq bir tejaretçige erzan bahada sétip bérişni qarar qilğan. Uningdin başqa şeherdiki taş baziri degen yerdin başlap qizildöwe yoli degen yergiçe bolğan ariliqtiki arheliogiylik nuxtilarni we awat Uygur mehelilirinimu aqunlarning quruluş qilip, tejaret qilişi üçün sétip béridiken.Uningdin başqa buningdin ikki yil awal Xitay tajawuzçiliri Qeşqer şeheri tümen deryasi boyidiki Uygur qara xanlar dölitining şahzadisi nami bilen atalğan, hazirğiçe neççe yüzming Uygur depin qilinğan Seyit Arslanhan mazarliqi dep nam alğan han jemeti qebristanliqini, qesten yol yasaşqa bane qilip buzup taşlap, tajawuzçi armiyning aile tawbatlirining turalğu rayonnini qurup çiqqan idi. Tümen kölininh namini Xitayçe Donghu dep özgertip, bu jayğa Qeşqerning mediniyet ekilogiysige tüptin mas kelmeydiğan buthana we rawaqlarni yasap, kona yéngi köçmen Xitaylarning bu şeherge jaylişişi üçün pisihologiylok asas tiklidi.

Hemmidin éçinişliq bolğini 2000 yil ilgirki Uygur – Hon tengriqutliqining ordisi qilinğan eskihésar harabiliqining orniğa Xitay binakarliq şirkitining quruluş mareiyalliri zawutini quruş boldi. Bu yer bundaq özgertiwetilgendin kéyin yerlik xelqler we bu yerning deslepki alahidilikkini bilidiğan çetellik sayahetçilerning qattiq naraziliqini keltürüp çiqarğan edi. Şuning bilen Xitaylar hapila şapila köz buyamçiliq qilip, bu qedimiy mediniyet harabiliqining yeniğa neççe milyon pul hejlep, „Benchau şeheri“ deydiğan bir sayahet nuhtisini oydurup çiqip, jéninng bériçe teşwiq qildi we bu yalğan, tarixi asasi yoq, oydurma şeherning aldiğa „wetenperwerlik terbiysi bazisi“ degen Xitayçe hetni taş abide qilip tiklep çiqti. Balirini pütün küçi bilen weyran qilip, yoqlirini oydurup çiqiştek dunya arheliogeye tarixidiki bu jinayet sürüşte qilinişi, emiliy ehwal jamaetçilik bilen yüz körüştürülişi kérek. Basqiçe qilip éytqanda Qeşqer şeherining qedimiy alahidilikini saqlap qélişqa xelqara teşkilat we keng jamaetçilikning teng küç çiqirip bérişini murajet qilimiz. Uningdin başqa Xitay hökümiti bir qisim mediniyet yadikarliqliri orunlirining weyran qiliwetilişige süküt qilip bilmeslikke salmaqata. Yéqinda egiligen xewirimizge qariğanda Şerqiy Türkistandiki muhim arhelogeylik nuqta hésaplanğan, Artuş şeherige jaylaşqan Uygur qara hanlar dölitining haqani, merkizi asiyada Islam dinini tunji qétim dölet dini qilip bekitken Sultan sutuq buğrahan nami bilen atalğan, 1000 yilliq tarixqa ige „Sultan Sutuq Buğrahan jamesi“ remunt qiliş bahanisi bilen çéqip taşlinp, eslidiki qiyapitige ohşimaydiğan şekilde yasap çiqilğan.

Uningdin başqa Ürümçi şeheridiki Uygur xelqining munewer perzentliri Sawut Demullam, Xuja Niyaz, Hajim, Qurban Qoday, Melike Ziyawuden we Tohti Qurbanlarning qewristanliqliri Xitay köçmenliri teripidin éğir buzğunçiliqqa uçriğan.Undin başqa Yerkentiki Uygur Seidiye xanliqining xan jemeti qebristanliqi we yene uningdin başqa bir köligen qoğdap qélişqa tégişlik asare etiqe nuxtiliri éghir buzğunçiliqqa uçrawatidu.Bular bizning nahayiti çeklik daeride igelligen materiyallirimiz, emeliyetning buningdin neççe hesse éçinişliq ikenliki beş qoldek ayan elbette.(Tügidi)

**********************************
Paydilanğan materiyallar:
(1)“Xinjang géziti“ning doklatta misalğa keltürülgen sanliri.
(2)“Qeşqer géziti“ning doklatta misalğa keltürülgen sanliri.
(3)“Hoten géziti“ning doklatta misal keltürülgen sanliri.
(4)“Xinhua axbarat tori“ning doklatta misal keltürülgen sanliri.
(5)“Tiyanşan tori“ning axbaratta misal keltürülgen sanliri.
(6)“Xinjang xelq hökümiti tori“ning doklatta neqil keltürülgen sanliri.
(7)“Ili géziti“ning doklatta neqil keltürülgen sanliri.(8)“Uçqun géziti „ning doklatta neqil keltürülgen sanliri.
(9)“Şerqiy Türkistan Information merkizi muxbérlirining wetendin biwaste yolliğa melumat we xewerliri.
(10) Muhajirettiki qelemkeşlirimizning 2002 we 2003-yillardiki ŞerqiyTürkistan mesililiri heqqide yazğan bir qisim maqala we xewerliri.
(11) Ustaz Ablikim Eltebirning „ŞerqiyTürkistan qollanmisi“degen kitabi qatarliqlar we uningdin başqa ŞerqiyTürkistan Information merkizi xewer bölümi téminligen bir qisim höjjetlik materiyallar.

28-Séntebir 2003 Gérmaniye/Frankfurt

******************
Eskertish:Bu Rapor yézilghan yillarda ETIC ning Websaytiside bir qétim élan qilinip xelqara teshkilat we Démokirattik döletlerning Uyghuristan meselisige bolghan chüshünishi we qiziqishini bir qedem ilgirligen halda ilgiri sürgen édi. Waqit xélila ötüp ketti, emma bu Raporning waqti ketmidi.Biz buni téxi oqumighan orunlar we kitapxanlarning paydilinishi üchün Wébsaytimizde yene bir qétim élan qilishni layiq taptuq.
____________Tengritagh Akademiyesi

24.Yanwar 2015  Gérmaniye/Frankfurt

Autori: Sewda
Men bu yerde en’eniwiy islam eqidilirige mehkem baghlinip, shu asasta öz diniy wezipilirini ornigha keltürishke tiriship kiliwatqan klassik musulman eqidisige emel qilidighan xelqimge xitap qilishni meqset qilghan emesmen. Men bu yerde toxtalmaqchi bolghinim, wetinimiz milliy musteqilliq herikitide intayin muhim orun tutidighan islam eqidilirining zamanimizda qandaq chüshinilishi kirekligini bilelmey yürgen we islam diniy chüshenchiliri bilen uchurishish pursiti bolmighan, yaki az- tula islam klassik eqidiliridin xewerdar bolghinidimu, ögen’gen ilim- pen, herxil pen- téxnika bilimliri bilen anglap kiliwatqan islam eqidilirini kilishtürelmey, islam dinidin gumanlinip yaki itiqadini mustehkemliyelmey yürgen ‚bilimlik‘ yash uyghurlirimiz bilen islam dinini erkin mulahize qilip, bu heqtiki pirinsipal mujmellikler üstide talash- tartish qilishnila meqset qildim.

Méning qarishimche, herqandaq bir eqide _ u meyli matériyalizimni asas qilsun yaki idializimni asas qilsun, mutleq türde eng mukemmel birer pikir qilish sistémisi asasida tetqiq qilishqa bolidighan pelsepelik asasqa ige bolishi shert. Eng bolmighanda 18- esirdin bériqi dunya ene shundaq bir pikir qilish quraligha asasen öz eqidilirini belgileshke tiriship kelmekte.

Uchughiraq étqanda, yéqinqi ikki esirlik dunya insanlirining eng zamaniwiy qismi kainatning mutleq sistémiliq qanuniyetler bilen heriket qilip kiliwatqanlighini kunsayin chongqur tonup yetmekte. Bu xil tonush, kainatning yaratquchisini biwaste toniyalishi bilen munasiwetsiz halda muweppeqiyetlik algha ilgirlimekte. Hetta kainatning yaratquchisini biwaste toniyaliduq digüchilerning mutleq köp qismi bu kainatning mutleq sistémiliq bir shekilde heriket qiliwatqanliqini tonushta bekla kéyin qalmaqta diyish mumkin. Bu jehette kainatning biwaste yaratquchisi dep choqunup kiliwatqan herxil yaratquchi heqqidiki eqidilerge ige kishiler toplimi omumiy yüzlük halda kainatning mutleq sistémiliq tebiiy qanuniyetler boyiche heriket qiliwatqanlighini keship qilish paaliyetlirini, qandaqtu özliri choqunup kiliwatqan yaratquchisigha xainliq qilghanliq dep hisaplashta angliq yaki angsiz shekilde ching turup kiliwatqanlighi bir omumiy hal bolup ipadilenmekte. Bolupmu biz musulmanlar dunyasi bu jehette alahide közge chéliqmaqtimiz disek özimizni kemsitken hisaplanmisa kirek dep oylaymen.

Eslide, insaniyetmu kainatning sistémiliq heriket qanuniyetlirige shertsiz boy sunushqa mejbor bolidighan özgiche bir mewjudiyet bolghini üchün, insaniyetning herxil tebiiy pen paaliyetlirila bu mukemmel yaritilip qanuniyetlik heriket qiliwatqan kainat herikitiing bir terkiwi qismi bolupla qalmay, belki ularning barliq ijtimaiy paaliyetlirimu ene shu eng mukemmel qanuniyetler bilen heriket qilidigha kainatning bir terkiwi qismi ikenligi muqerrer. Shunga, insaniyetning barliq tebiiy pen paaliyetlirige oxshashla barliq ijtimaiy paaliyetlirimu mutleq sistémiliq we qanuniyetlik roy bérishini hergiz inkar qilishqa bolmaydighanliqini köriwélishqa bolidu. Yeni, barliq ijtimaiy paaliyetlirimizni tebiettin ayrip tetqiq qilishimiz, goya kainatning yaritilish qanuniyetlirige xilap heriket qilishimizdin direk bermekte. Shundaq iken, gherp el xelqliri chirkawlirining xata telimatlirigha pisent qilmay, xuddi barliq tebiiy pen netijilirige oxshashla, ijtimaiy pen tetqiqatliridmu yéqinqi bir qanche esir mabeynide tüplük bir yüksilishni barliqqa keltürgen bolup, bu jeryanda ular muqerrer bir sistémilishish dewrige qedem basti diyelishimiz mumkin. Derweqe, bu türdiki sistémilishish, mutleq köp jehetlerde kona ijtimaiy pen eqidilirini yaki tetqiqat usullirini ret qilish yaki islahat qilish bilen barliqqa kelmekte.

Halbuki, musulman olimaliri bu noqtini qet’iy qobul qilishmay, özlirining birdin- bir toghra yol dep tonup kéliwatqan kona ijtimaiy eqidisi bilen tetqiqat usloblirida ching turup kelmekte. Ularning bu xil ching turiwélish ipadisi ijtimaiy tetqiqat jehetlerdila roy bérip qalmastin, tebiiy pen tetqiqatliri sahesidimu, hetta insaniyetke munasiwetlik barliq paaliyet saheliride körinerlik ipadilenmekte. Hetta hazirqi zaman tebiiy pen qanuniyetlirini chüshendürüshte bu kona qarashqa ching ésiliwalghan kishiler özlirining qolidiki barliq „qanuniyet“ tizimlikliri ichidin tüzikirek birer „delil“ tapalmay, zamaniwiy keshpiyatlarni bir amallarni qilip inkar qilishqa pütün küchi bilen tiriship kelmekte. Zadila amali qalmighanda, bezi keshpiyatlarni öz diniy eqidiliri bilen yarashturiwélish üchün bolsimu küch chiqarmaqta. Méning küzitishimdin qarighanda, islam pirinsiplirini hazirqi zaman tebiiy yaki ijtimaiy pen keshpiyatliri bilen bir amallarni qilip yarashturushqa bolarmu deydighan mesile mewjut emes. Del buning eksiche, bügünki ilim- pen keshpiyatliri bilen islam eqidiliri pütünley bir- birsini ispatlap kelmekte. Yeni, téximu keskinirek étqanda, qur’an telimatliri ilim- pen keshpiyatlirini toluq righbetlendüridighan telimatlar bilen tolghan dep höküm qilishqa heqliqmiz!

Undaqta, texminen 15 esirge yéqin waqittin buyan qur’an kerimni qolida tutup kéliwatqan musulmanlar dunyasi qandaq qilip shunche keynide sörülüp yüridighan haletke chüshüp qaldi? Men bu yerde mushu jehettiki qisqiche muhakimem arqiliq ilmiy ‚musulmanliq‘ _ buninggha qandaq nam berse bolidighanliqini bilelmidim _ qarishini teswirlep bérishke tirishimen.Derweqe, bu jehettiki teyyar tetqiqat matériyallirining yoqlighi _ eng kamida méning üchün _ tüpeylidin, bir qisim pirinsipal xataliqlarni sadir qilishlardinmu saqlinalishim tes. Shuninggha ishinishke bolidiki, bu jehettiki tetqiqatlirimizning kéngiyishi we chongqurlishishigha egiship, orunsiz sadir qilinidighan xataliqlarmu künsayin aziyip bérishi muqerrer.Bu jehette, allah méni kechürer dep tilekte bolimen.

Bügünki uyghur klassik musulman qarishidiki kishilirimizning mutleq köp qismi ‚mektep yüzi körüpqalghan uyghurlar‘ tebiqisini chin dilidin musulman dep itirap qilghusi kelmeydu. Hetta özlirini islam bilimliri jehette ‚alim, damolla, axunum, imam, mort‘ dep tonuydighanlarning mutleq köp qismi hazirqi zaman ilim- pen sawadini alghan, birer zörüriyet bolmisila meschitlerge yoluqmaydighan namaz oqumaydighan, zakat yaki diniy in’anilar bermeydighan, rozi tutmaydighan, mekkige bérip haji bolup kélishni oylapmu qoymaydighan, hetta chach qoyiwélip, haraq ichip yüridighan erler, yüz- közini boyap chachlirini paxpaytip yalangbashtaq yüridighan ayallarni körse qilche temtirimestinla ularni „kapir“ dep höküm qilishidu.

__ Musulmanliqning besh sherti _ hetta biz uyghurlarning déyishimiz boyiche besh perz _ ni ada qilmighanlar musulman bolalmaydu!

Biz uyghurlar arisida bundaq diniy köz qarashlargha qarshi bolidighanlar anche köp bolmisa kirek? Yeni, bizning xéli köp kishilirimiz yoqurqidek musulmanliqning ‚tüpki shertliri‘ ni ün- tünsiz itirap qilip turughluqmu emel qilishmaydu yaki emel qilmighanliqini bilip turughluqmu ensiriship ketmeydu. Emma siz ularning yéngidin tartip turup „sen musulmanmu?“ Dep sorighiningizda, ularning hemmisila digidek qilche ikkilenmeyla „men musulmanmen“ dep jawap bérishidu! démisimu bu türdiki uyghurlar tongguz göshi yimeydu, yat dindikiler bilen toy qilishmaydu, köp waqitlarda bismilla éytishni, essalamu eleykum dep salam bérishni unutmaydu, oghullirini qet’iy sünnet qilduridu, imamgha nika qildurmay toy qilishmaydu, namizini chüshertküzmey miyitini kömmeydu, dini murasimlardin nezir- chiraq, héytlarni hergizmu qoldin bermeydu. …

Qisqisi bu türdiki uyghurlarning herqandighi molla chaqirip ezan towlap qoydurghan musulmanlargha xas ismini bashqa bir dindiki milletlerning isimlirigha, yeni „wang, jang, alkisandir, jonsun, …“ Digendeklerge özgertiwélishni xiyalighimu keltürmey bir ömür pexrilinip saqlishidu! hetta sap komunist hisaplinidighan seypidin eziz, tömür dawam’et qataridikilermu namizi chüshürilmey kömülishini hergizmu xalimaydu! eger ular kapir, dinsiz bolghinida nime üchün xitaylardek adetlerni toluq qobul qilishmaydu? Yaki bolmisa xristyanliq demdu, buddistliq demdu ish qilip qaysi bir étiqatni talliwélishmaydu? Bular qandaq musulmanlar? Biz bu kishilirimizni biraqla kapir dep qatardin chiqiriwetsek qandaq bolar? Musulmanliqning esli shertliri zadi nime?

Bu türdiki uyghurlirimizning sanini az mölcherleshkimu bolmaydu. Uning üstige bu türdiki kishilirimizning mutleq köp qismi sheherlerde olturaqlashqan bolup, bir qeder bilimlik yaki hazirqi zaman pen- medeniyet bilimliridin xewiri bar kishiler diyishimiz mumkin. Yeni, bu türdiki kishilirimiz millitimizning teghdirige alahide chong tesir körsiteleydighan kishilirimiz hisaplinishi mumkin.

Endi biz bu kishilerning ichige kirip chiqidighan bolsaq, bu türdiki kishilerning xéli köp qismi din toghrisida bekla passip qarashlargha ige kishiler ikenligini körüp alalaymiz. Yeni, bu kishilirimizning xéli köp qismi xelqimiz arisidiki diniy alim, diniy uléma dep tonulidighan kishilirimizning qarashlirini asasen muteessiplik, xurapiliq, bilimsizlik, … Dep bahalishidu. Démisimu bu türdiki kishilirimiz zamaniwiy mekteplerde oqughan bilimliri bilen mollilirimizning digenliri ottursida tüzükirek birer ortaqliqning yoqlighini, hetta nurghun jehetlerde bir- birsige zit kélidighanliqini hés qilishidu. Emma oqughan bilimlirining asasen alghanda tebiet qanuniyetlirige uyghun kéliwatqanliqinimu inkar qilghudek küchkimu ige emes. Undaqta, milyonlighan yillardin buyan özgermey kéliwatqan bu tebiet qanunlirini bir qisim kishilerning dua qilip tilishi bilenla özgertiwétishke, namazda olturup telep qilishi bilen qolgha keltürüshke bolarmu? Diniy zatlirimizning teshwiqatidiki ene shundaq telimatlirigha bu ‚bilim oqughan‘ tebiqidikiler zadila eqlini yetküzelmeydu.

Yoquriqidek mujmellikler bizning az- tula ‚bilim‘ din xewiri bolghan kishilirimizni mollilirimizning digenlirige ishenmeslik, netijide islam dinighimu guman bilen qarishini keltürüp chiqarmaqta. Bundaq bir ehwalda ulardin islam dinining „besh perzi“ ni ada qilishidin ümid kütishke bolarmu? Hetta ular ögen’gen ilim- pen bilimlirining téximu chongqurlap bérishigha egiship, ularning din’gha ehmiyet bermeslik xahishliri téximu küchiyip kétidu. Bundaq birsidin mollilirimizning telep qilidighan ‚perz‘ lirini bija keltürüshni telep qilish téximu teske toxtaydu.Bu türdiki kishilirimiz yene herxil teshwiqat wastiliridin paydilinip dunyani közitish netijisidimu mollilirimizdin anglighan din chüshenchilirige bolghan ishenchisizligi téximu artip ketmekte: „dunyada islam dinigha ishenmeydighan ellerning ilim- pen tereqqiyati shunchilik yüksek pellilerge yetkenki, dunyadiki herqandaq men- men digen islam ellirimu ene shu ‚kapir‘ dep tonulidighan gherp ellirining qolidiki uyunchaqqa aylinip qalmaqta. Shunche mol néfit bayliqini qolida tutup turghan, eng bay musulmanlar dep qariliwatqan erep ellirining héchqaysida birmu pen- téxnika keshpiyatchisi körülmeydu. Körülmeydila emes, kichikkine israil dölitige küchi yetmey, pelestin erepliri xaniweyran halette turmaqta. Ular israilliqlarning özliri bilen oxshash bir chöl ichide turghinigha qarimay yasap chiqalighan ayrupilan- tankilirigha qarshi tash- toxmaqlar bilen qarshi turidighan pajielik halette turmaqta! nimishke musulman elliride hemme nerse tel, hetta özlirimu hergiz éghizidin chüshermeydighan eng toghra heqiqet bolghan qur’an kerim qolida turughluq, birersimu ilim- pende dunyagha tonulghidek hazirqi zaman keshpiyatlirini yaritalmaydu? Dimek, musulmanlar u yerlerdimu bizning mollilirimizgha oxshash ilim- penni étirap qilishmaydikende! undaqta bu islam dinida bir ejellik kemchilik, hetta éghir xataliq bolishi muqerrer!“

Hélimu yaxshi, wetinimizde medeniyetsiz xitaylarning hökmiran bolup qalghini, eger gherpliklerdek tereqqiy qilghan bashqa dindiki kishiler wetinimizni bésiwalghan bolsa, bunche ümidsiz diniy qarashlargha ige bolup turiwatqan bu kishilirimiz allimu qachan islam dinidin chiqip özlirige xristyanliq demdu eytewir bashqa birer dinni talliwalarkenduq! qarighanda, bu yéqinlarda gherp medeniyitini biwaste körüp qalghanlar ichide bundaq qilghanlarnimu yoq diyishke bolmisa kirek?

Bizning dinimizda, héch bolmighanda bizning mollilirimiz terghip qilishiwatqan diniy eqidilerde choqum bir tüpki xata chüshiniwélish bolishi kirek. … Bu xataliq nede?

Wetinimizdiki biz bilidigha mutleq köp sandiki mollilirimiz, islam dinini yigane klassik islam tetqiqat usuli bilenla cheklep tutushni özlirining birdin- bir muddasi qilishta ching turup kelmekte.Yeni, bügünki islam olimaliri klassiklashqan islam dunya qarishi boyiche kainatni tonush, uni tetqiq qilish we uningdin paydilinish paaliyetlirini musulmanchiliqning birdin- bir ilmiy tetqiqat yoli dep qarashta ching turup kelmekte.Netijide, bundin on, hetta on nechche esir awalqi insanlarning kainatni, dunyani we maddini tonush chüshenchiliri asasida barliqqa kelgen klassik islam dunya qarishi boyiche tebietni tonush we ijtimaiy pikir yürgizish usulida ching turush, hetta bu usul boyiche allahni, qur’an kerimni chüshendürüshni özlirige endize (qelip) qiliship, shu asasta keltürüp chiqirilghan itiqat, ibadet, exlaq we ilmiy paaliyetler bilen shoghullinish köz qarashlirini özlirige mizan qilip kelmekte diyish mumkin.Eger kimde- kim bu mizan’gha boy sunmaydiken yaki qarshi chiqidiken, undaq kishiler chin qelbidin kelime shahadet keltürgen bolishidin qet’iy nezer derhal ‚kapir, din düshmini, din’ge qarshi‘ dep élan qilinmaqta. Xuddi shuningdek, klassik islam alimlirining destürliride bolmighan herqandaq bir madda yaki dunya qarash tetqiqatigha qiziqishlarning hemmisini biraqla dinsizliq dep höküm qiliship, tarixtiki iptidaiy ilim- pen telimatlirini en’güshter ornida hazirghiche destür qilip saqlap kelmekte.Bu jehette klassik milliy tibabet telimatlirigha choqunushqa oxshaydighan sahelerde alahide gewdilik ipadilinidighanliqi buning tipik bir misali.

Biz bu yerde tekitleydighinimiz, bügünki islam olimalirining tipik ilmiy qarash dep qobul qiliwalghini _ yeni tibabetchilikte alahide közge chéliqidighan iptidaiy ilmiy telimat qarishi dep qarilidighan «töt élémént telimati yaki alximiye, simyagerchilik telimati» digendek namlarda atilip kiliwatqan telimat, klassik islam dunya qarishining tüpki jewhiri qilip kilin’genliki, bügünki islam dunya qarishiningmu tüpki pirinsipi qilip kéliniwatqanliqi bügünki islam dunya qarishi we tepekkür usuli jehettiki eng ejellik noqta bolishi kirek.Derweqe, islam pelsepesi bolghan tesewwupchiliq pirinsiplirining eng muhim asasliridin bolghan 4 xil tetqiqat sahesining biri bolghan maddiy tetqiqat sahesi del shu «töt élémént telimati» gha tayinidighanliqini shert qilghan.

Bu yerde tilgha éliniwatqan «alximiye telimati _ töt élémént telimati» diginimiz, qedimqi yonan ilim- pen telimatlirini asas qilghan halda otturigha chiqqan bir telimat bolup, pütün jahanni éghir xurapatliqlar qaplap ketken u dewilerde, kainattiki mewjudiyetlerning riyal maddiy asasqa ige belgilik élémént atomliridin qanuniyetlik bir shekilde barliqqa kelgenlikini étirap qilish _ heqiqetenmu qiyas qilinmas bir dewir bölgüch inqilap xaraktéridiki weqe, dewir bolgüch burulush noqtisi dep qobul qilishimizgha bolidu.

Bu yerde mawzu sirtida shunimu heyranliq bilen oylinishimiz mumkinki, bu dewir bolgüch madda qarishining otturigha qoyuliwatqan dewrler, texminen alghanda eysa peyghembirimizning peyghemberlik dewrilirige bekla yéqin kilishi bolup, ejeba, bu telimatning bashlinish ündürmilirimu eysa peyghembirimizning insanlarni heddidin tashqiri xurapatliq patqiqigha pétip kétishidin qutquzush üchün, dunyaning süf- köchler bilen, butlardin tilesh bilen barliqqa kelmey, yigane allahning yaritishidin kelgenlikige ishendürüsh üchün bergen telimlirining birer netijisi bolalmasmu? Eger ras shundaq bolghinida, bundaq bir yéngi madda telimatining bashlinish noqtisini peyghemberlirimizning rolidin ayrip noqul yonan alimlirining eqlidin kelgen telimat depla kisip éytish anche muwapiq bolmisa kirek. …

Biz yenila öz gépimizge kileyli. Bu noqtidin alghanda, eyni waqitlardiki «töt élémént telimati» din ibaret bu dewir bölgüch madda qarishidin, heq allahtin kelgen islam dinige itiqat qilghan musulmanlarning chette qélishini qiyas qilish mumkin emes.Digendek, undin kéyiki tarixiy emeliyetmu bundaq chette qélishning mumkin emesligini artughi bilen ispatlap bermekte: qedirlik muhemmed peyghembirimiz xudaning wehilirini insanlargha yetküzüshke bashlishidin kéyin, musulman alimliri otturgha chiqishqa bashlap, musulman alimliri arisida ene shu dewir bolgüch madda qarishi ündürmiliri asasida xuda yaratqan kainatni tushmu- tushtin bes- bes bilen tetqiq qilish dolqun barliqqa kélidu. Biz shuni hergiz inkar qilalmaymizki, qur’an kerimning birinchi sörisining birinchi ayiti bolghan „jimiy hemdusana elemlerning perwerdigari allahgha xastur“ digen xitawi, yigane allahni medhileshnila meqset qilmaydu. Halbuki, allahning ulughlighi insanlarning medhisige qarashliq emes.Bu ayetning eng muhim menisi, bu kainatni, bu kainattiki barliq maddilarni yigane allaning yalghuz özila yaratqanliqini, buning üchün héchqandaq bir yardemchi mewjut emeslikini, shuningdek bu kainattiki mewjutluqlarni yalghuz allahning qilche qusur tapqili bolmaydighan eng mukemmel shekilde yaratqanliqini, eger insanlar xudaning heqiqiy ulughlighini tonuymen deydiken, mana bu maddiy dunyani tonushqa mejbor ikenlikini, bu maddiy dunyani qanchiki toluq tonup yetkinide, xudaning ulughliqini shunche toluq tonup alalaydighanliqini, we buning netijiside pütün insaniyet alimiy pütkül tarixiy jeryani boyiche bunche ulugh allahtin bashqa medhileshke erzigidek bashqa birer mexluqatning bolalmaydighanliqini, … Tonup yitish yoligha bashlaydighanliqini eng aldi bilen körsitip ötken.Yeni, biz bu söre insanlar üchün alghanda, allahni tonushning eng yéqin we eng asan yolining kainat ichide allah yaratqan maddiy mewjudiyetlerni tetqiq qilishtin bashlinidighanliqini eng mukemmel we eng ixcham jümle bilen bayan qilip bergen;.Shuningdek yene, bu sörining qalghan ayetliride allahning yaratqan maddiy dunyasini tetqiq qilish, uningdin paydilinish yollirining insanlarni qorqutqidek unchilik tes ishlardin emeslikini, bu heqtiki izdinish we tetqiqat jeryanida insanlar allah nimetliridin behrimen bolush yollirinimu asanla qolgha keltüreleydighanliqini, bu heqiqettin yüz örüsh yaki uni burmilash, insanni eng xeterlik tuyuq yolgha bashlap kitidighanliqini tekitlep körsetken dep chüshinishimizge bolmasmu? Öz waqtidiki peyghembirimiz mortliridin bolghan musulmanlar, qolida qilchimu ilmiy tetqiqat asasliri yaki quralliri bolmighan bir sharaitta öz waqtida teyyar bar bolghan eng ilghar kainatni tetqiq qilishning birdin- bir qurali bolghan «töt élémént telimati» ning deslepki bixlirini madda tetqiqatining bashlan’ghuch qurali qilip kainatni keship qilish dolqunini bashliwetken diyish mumkin. Derweqe, madda qaishida on esirdek tuyuq yolgha kirip qalghan insaniyet, ene shu waqittin bashlap uzun’gha barmayla El Razi, El Farabi we Ibin Sina qataridiki alimlargha érishelidi. Bu alimlar pütün wujudi bilen jan pidaliq körsitip ilmiy ‚jihat‘ qilish arqiliq, «töt élémént telimati» din ibaret bu yumran madda tetqiqat telimatini mizan qiliship kainatni keship qilish jehette bu telimat wastsi arqiliq yetkili bolidighan eng yüksek noqtisigha, hette eng axirqi chékige yetküzelidi.Endiki wezipe, buningdinmu mukemmel bir telimat yaritip kainatni tetqiq qilish dewrini yaritishtila qalghan idi.Yeni, «töt élémént telimati» qandaqtu bir yerliride kainatni chüshendürüshke kamliq qiliwatqandek, hetta Ibin sinaning axirqi tetqiqat yillirida bu telimatning éghir xata bir telimat bolush éhtimali barliqini wastiliq pakitlar bilen körsitishidin kéyin, bu telimat boyiche allah yaratqan maddiy dunyani chüshendürüsh ishliri éghir qatmalliq ichide toxtap qélish girdawigha kélip qalghan idi. Epsuski, bu dewirge kelgende «bu telimat asasida mukemmelleshken «simyagerlik» telimati shunchilik kökke kötürilgenki, «töt élémént telimati» digenlik, islam telimatlirining bir parchisi deydighan derijigiche yükseltilgen idi. Shundaq bolghachqa, bu telimattin gumanlinish dimek, islam dinidin gumanlinish dep qarilatti.Ene shu seweptin, bu telimatqa guman bilen qarashning wastiliq pakitlirini otturigha qoyghan ibni sinani kapir, aynighan dep eyiplesh, hetta tehdit sélishlarningmu körülgenliki melum.Eger eyni waqitlardiki muteessip köz qarashlarning chékidin ashqan tosalghuliri bolmisa idi, tuyuq yolgha kirip qalghan töt élémént telimati asasigha tiklen’gen «alximiye _ simyagerlik» telimatining pirinsipal xataliqliri otturigha qoyulup, xiyali perezler asasigha tiklen’gen xiyaliy ‚töt élémént‘ ornigha kainatni teshkil qilghan rial élémént telimatlirining otturigha qoyulishi 10~11- esirlerdila bashlinip, bügünki tillarda dastan qilinip yürgen keshpiyatchilargha oxshash musulman ‚kopérnik‘ lar, musulman ‚galéli‘ lar, musulman ’nyuton‘ lar, musulman ‚dalton‘ lar, musulman ‚maksiwél‘ lar we musulman ‚méindéliyéw‘ … Ler eng kéchikkendimu 12~13- esirlerdila otturigha chiqqan, musulman ‚planik‘ lar, musulman ‚eynishtéyin‘ lar, hetta zamaniwiy musulman ijtimaiy alimlirimu shu esirlerdin bashlapla barliqqa kélip, eng bolmighanda 14- esirlerde ezher uniwérsititi bügünki ‚manchéstir‘, buxara uniwersititi bügünki ‚oksford‘, qeshqer xanliq medrisisi bügünki ‚xarward‘ … Dep tonilip, bügünki qahire, baghdat, istanbul, buxara, semerqent we qeshqer qataridiki musulman sheherlirimu zamanimizning ilim- pen merkezlirige aylan’ghan, pütün dunya bu yerlerge telpünidighan weziyet shekillen’gen bolar idi …Derweqe, islam dinini qobul qilmighan, islamning gunah bolidu deydighan cheklimilirini bilmeydighan gherp alimliri endülüsning musulmanlar qolidin kétishidin bashlap ilim- pen dep kona ispaniyige éqin qilishqa bashlaydu. Ular u yerde el razi, farabi we ibni sina qataridiki «alximiye» alimlirining eserliri bilen uchuriship ularning netijilirini tetqiqi qilish we ibni sinaning «alximiye» din gumanlinishi qataridiki qarashlirini qayta nechche esir tetqiq qilish arqiliq bügünki gherp medeniyitining hulini hazirliwélishqan idi.

Qisqisi, musulmanlar dunyasi ilmiy madda qarishi, zamaniwiy dunya qarishi jehette dunyaning awan’gartliridin bolush pursitini bundin on esirge yéqin waqit burunla qoldin bérip qoyushqa bashlighan diyish mumkin.Shu dewirdin bashlapla kainat we dunya qarash jehetlerde éghir qatmalliqqa, turghunluqqa kirip qalghan musulmanlar dunyasi ta bügün’giche bu turghunluqtin _ toghrisi chékinishtin qutulalmay kelmekte.

Bu yerde shunimu alahide tekitlep körsitishimiz lazimki, allahning qusursiz qanuniyetler bilen yaratqan kainati, uni teshkil qilghan eng mukemmel hul zerriliri bolghan proton, nitron, éléktron, pozitron, foton, … We bu maddiy zerrichilerni tizginlep turghan herxil madda herikiti orbita qanunlirigha oxshash barliq qanuniyetler (teghdirler?) Toghrisidiki qarashlar intayin muhim dunya qarash mesililirining maddiy asasliri bolup, bu türdiki mesililerde tuyuq yolgha kirip qélish, roshenki, kainatning birdin- bir yaratquchisi bolghan xudani tonushtiki éghishni keltürüp chiqiridu we shundaq bolmaqta!

Dunya qarash mesilisi pikir yürgüzüshning eng mukemmel dep qaralghan sistémisigha _ mukemmel pelsepe sistémisigha zich munasiwetlik muhim mesililerning biri bolup, musulman ijtimaiy pen alimliri bu jehette texminen on esirdin béri éghir qatmalliq ichide tolghanmaqta diyeleymiz. Gerche musulman alimliri iptidaiy islam pelsepesini barliqqa keltürüshte xéli burunla tirishchanliq körsetken bolsimu _ melum menidin alghanda bügünki künde birxil turmush qélipi halitige chüshiriwélin’ghan islam tesewwup telimatlirining mahiytini islam pelsepesining tunji sistémilishishining bashlinish noqtisi dep qarash mumkin bolghandimu, bu tesewwup telimatlirimu yuqurida tilgha élin’ghan xiyali ‚töt élémént telimati‘ asasigha tiklen’gen ‚alximiye‘ telimatining iskenjisi astida qélip, ilmiy islam pelsepesi yükseklikige kötürilelmey we islam alimlirining itirap qilidighan dunya qarash we pikir qilish sistémisigha aylinalmay, sopichilarning élkide qélip xurapatliqning menbeliridin birige aylinip qaldi.Eslide, ‚töt élémént telimati‘ ning huli bolghan xiyaliy ‚élémént‘ lar su, hawa, ot we tupraqtin ibaret bolup, bularning hemmisila élémént bolush shertlirini hazirliyamaydighan birikme, arilash madda yaki énérgiye körünüsh shekilliridin ibaret mewjudiyetlerdin idi. ‚Alximiye‘ ning telimati boyiche bu madda yaki énérgiye sheklining bir- birsi bilen belgilik sharaitlarda mueyyen miqtarlarda birliship kainatni teshkil qilghuchi herxil maddilarni shekillendürgenlikige qismenlikte mas kilip qélishi, asasen alghanda pewqul’adde toghra kélip qélishtin bashqa ehwal emes idi. Kainatni shekillendürgen herqandaq bir madda éniq bir énérgiye halitige, éniq heriket qanuniyitige, belgilik heriket orbitalirigha, özgiche xususiyetlerge we muqim bir éghirliq yaki massigha ige idi. Emma bundin birer ming yil awalqi waqitlarda bu türdiki madda xususiyetlirini perq qilish imkaniyetliri téxi yoq idi. Bolupmu u dewirlerde herqandaq bir élémént atomining ichki tüzülüshlirini tonup yetkidek bilimmu yoq idi. Bundaq bir sharaitta éléméntlarni ene shundaq pantaziyilik xiyallar asasida perez qilip turushtinmu bashqa chare yoq idi. Mesilining tügüni bundaq perez qilishqa bolush- bolmasliqida emes, toghra perez qilish- qilalmasliqta idi. Bu digenlik perez qilinip otturigha quyulghan bu türdiki élémént atomlirining barliq xususiyetliri rialliqni birqeder mukemmel ipadilep körsitelishide idi. Halbuki, ‚alximiye telimati‘ boyiche otturigha qoyulghan ‚élémént atomliri‘ rialliqqa bekla az mas kilidighan xususiyetlerni ipadilimekte idi. Toghrisi ‚töt élémént‘ atomliri asasen rialliqtiki maddilarning tüpki xususiyetlirini ipadilep birelmetti yaki chüshendürüp birelmetti. Netijide, alximiklar emeliyetke mas kelmeydighan xiyal ichide birer maddining xususiyitini chüshendürüshke yaki ulardin yéngi birer madda shekillendürüshke bihude urunup ömürini serip qilghan bolsimu, qilche netijige érishelmey on nechche esir waqit ötüp kitidu.

Biz shuni unutmaslighimiz kirekki, xuda kainatni yaratqinida hergizmu undaq xiyaliy perezler asasida maddilarning asasiy zerriilirini yaratqan bolmastin, belki mutleq qanuniyet (teghdir) ler asasigha birla höküm bilen énérgiyisi (küch- qudriti) din asasiy zerrichilerni barliqqa keltürgen. Buni «kainatning tunji partilishi» nezeriyisimu ispatlap turmaqta. Shundaq iken, bizmu herqandaq bir maddini tetqiq qilghinimizda shertsiz türde xudaning tebietke apride qilghan qanuniyet (teghdir) lirige qet’iy boy sun’ghan halda paaliyet qilishqa mejbormiz. Halbuki, u dewirlerde insanlar allahning tebietke apride qilghan qanuniyetlirini tonush basquchigha téxi endila qedem qoyiwatqan bolghachqa, maddilarni heqiqiy tebiet qanuniyetliri asasida tetqiq qilishtin éghiz échish mumkin emes idi. Ene shundaq bir ehwal astida, xudaning tebietke apiride qilghan teghdir _ qanuniyetlirini keship qilish üchün ene shu türdiki mölcherler bilen ish bashlashqa mejbor bolush, ilmiy tetqiqat tarixining muqerrer bir basquchi idi. Halbuki, u dewirlerdiki musulmanlar bundaq izdinish basquchining téxi béshida turupla, „biz allah yaratqan kainatning barliq qanuniyetlirini igellep bolduq, biz bilelmigen qalghan hadisiler bolsa allah teripidin (xalighiniche özgertip turidighan turaqsiz) teghdirlerge baghliq bolup, ularni allahtin bashqisi (insanlar) esla bilelmeydu.“ Dep höküm qiliwitishidu. Netijide, eyni waqitlarda xudaning tebiet dunyasigha apiride qilghan qanuniyet _ teghdirlerni izdinishning yoli kisiwitilip, allahning ulughlini körsitidighan tebiet qanunlirini keship qilish paaliyitige chek qoyiwitishken idi.Bu noqtidin alghanda, tebiet qanuniyetlirini keship qilish paaliyiti qur’an kerim yaki heqiqiy hedis sheriplerde chekliwitilgen bolmastin, belki xudaning qudritini tonushta tuyuq yolgha kirip qalghan musulman olimaliri teripidin tosap qoyulghan diyishke heqliqmiz.

Endi bügün qaraydighan bolsaq, eslide insanlar „alximiye“ dewride xudaning kainatqa apiride qilghan qanuniyet we maddilirini küzitishte ‚alximiye‘ digen köz’eynekke iriship, burun addiy köz bilen uchuq körelmeywatqan nersilerni bir qeder roshen körgidek halgha keltürülgen bolsa, galiliy- nyuton keshpiyatliri insanlarni optik mikroskopqa irishtürüp, adettiki lénzilarda körüsh mumkin bolmighan nersilernimu ming hesse chongaytip ochuq köreleydighan haletke yetküzdi. Uningdin kéyinki atom dewri _ nispilik neziriyisi yaki kwant mixanikisi dewri bolsa insanlarni éléktron mikroskopqa irishtürüp, köz bilen körüshke bolmaydighan mikro zerrichilerni nechche milyon hesse chongaytip köreleydighan sharaitqa érishtürdi dep teswirlisek anche xata bolmaydu. Roshenki, közdin nechche on hesse éniq köridighan köz’eynek musulmanlarni nechche hesse téz tereqqiy qildurup dunyada 10 esirdin artuq hükmiran orun’gha irishtürgen bolsa, nyuton dewri en’giliyiliklerni optik mikroskopqa irishtürüp musulmanlardin minglarche qedem algha siljitiwetti. Uning keynidinla barliqqa kelgen nisbilik- kuwant dewri gherp ellirini nechche milyon hesse éniq köreleydighan sipiktro- mikroskopqa irishtürüp, dunyani barmighida oynitidighan halgha keltürdi. Shundaq bolishigha qarimay, biz musulmanlar ta bügün’giche héliqi farabi- ibni sinadin miras qalghan köz’eynek bilen janliqlarning hüjeyrilirini emes hetta éléktronlarnimu choqum köreleydighan bolalaymiz dep tirkeshmektimiz.

Bu xil obrazlashturulghan addi teswir boyiche alghinimizda, biz musulmanlarning dunya qarishimiz ene shu addiy köz’eynek dewride qétip qalghan.

Yoqurqidek qisqiche mulahizilerdin shundaq xulasilashqa boliduki, biz musulmanlar dunyasining kainatni keship qilish paaliyetliride keynide qélishimizning sewebi hergizmu ‚allah pütiwetken teghdir pishanimiz‘ din emes, belki buning del eksiche, allahning bergen nimmetlirini tetqiq qilidighan tetqiqat quralimizni _ toghra pikir qilish, toghra tepekkür qilish usulini xata talliwalghinimizdin, xata ikenliki allimuqachan ispatlan’ghan ‚töt élémént telimati‘ ni rohimizgha singdüriwalghinimizdin bügünki haletke qalmaqtimiz.Buningdin shuni ochuq köriwélishimiz mumkinki, biz bügün bizni tuyuq yolgha bashlap kitishke sewepchi bolghan ‚töt élémént telimati‘ ning hükmiranliqidin toluq qutulup, allahni, qur’an kerimni, peyghembirimizning miraslirini allahning bu kainatqa apiride qilghan teghdir- qanuniyetlirige, hazirghiche keship qilin’ghan nispilik neiriyisi, kwant usuli digendek kainat teghdir qanuniyetliri asasida, we bundin kéyin ta zaman axirghiche keship qilip tügetkili bolmaydighan yéngi- yéngi tebiet qanunlirigha asasen chüshen’ginimizde, biz musulmanlar yenila qaytidin runaq tapalaymiz.

„Elhemdulillahi rebbil alemin“ __ bizge yüksek ilim nezeriyiliri bilen qurallinip kainatni tonush, xudaning qudritini tonushtek ‚jihat‘ yoligha chaqirilghan shereplik wezipini birinchi orundiki wezipe qilip aldimizgha qoymaqta! bu noqtidin alghanda, biz hazirqi islam pelsepesining huli bolghan klassik tesewwup pirinsiplirini tüptin süpürüp tashlap, uning ornigha bu tebietning qanunliri asasida tiklen’gen heqiqiy musulman ‚tesewwup nezeriyisi‘ ni yaritish we shu buyiche pikir qilish aditini yitishtüridighanla bolsaq, tebiet qanunlirining, ilim- pen neziriyilirining qur’an telep qiliwatqan keshpiyatlar ikenlikini, uninggha boy sunushimiz lazimlighini bileleymiz.Bulardin melumki, bizning sawatsiz bichare mollilirimizdin renjishimizning hajiti yoq.Kim bilidu, qur’anning qalghan söre- ayetliridin yene qanchilighan qismini chüshenmey kiliwatimiz yaki xata chüshünüp kiliwatimiz.Bundin kéyin qur’anni ilmiy bir shekilde özimiz oqup ögineyli, qur’an telimatlirini turmushimizgha tedbiq qilayli, bashqilarning xataliqidin qiydap özimizni tuyuq yolgha zorlimay, xudaning ulughlighini ispatlaydighan yéngi- yéngi keshpiyatlarni bizmu keshp qilayli, xudaning bizning ishlirimizni asanlashturup bérish üchün yaratqan maddiy dunyasidin yéngi- yéngi téxnikilarni bizmu ijat qilayli. Ene shundaq bir muhit yaritish üchün jan pida qilsaqmu erziydu.

(Tügidi)
____________________________________________________
*Xelqimiz tarixta körülüp baqmighan kirzisqa patti. Sherqiytürkistanda yashawatqan 7 yashtin 70 yashqiche, addiy déhqandin yoquri derijide terbiye körgen alim we senetkarlarghiche bolghan hemmeylenning zimmisige, qandaq qilip zamaniwiy riqabetke berdashliq bérish, qandaq qilip milliy mewjutluqimizni saqlap qélish we yene qandaq qilip mustemlikichilerning étnik we kultural qirghinchiliqliridin aman-ésen qélish qatarliq jehetlerde… orunlashqa tégishlik éghir wezipiler chüshmekte.

Bolupmu közge körünmigen halette hemmila adem oxshimighan shekilde ishtirak qiliwatqan bu herketning mushu bir dewir ziyalilardin kütiwatqan jawapkarliqi intayin éghir bolsimu, bu teqezzani jéni bilen tuyup, öz burchini jariy qiliwatqan, igilmey-sunmay millitimizning hörlük we azatliqi üchün izdiniwatqan ziyalilirimizning sani  bek az.Ushbu maqala apturi shu türdiki az sandiki ziyalilirimizning  biri bolup, uning eserliri weten-millet dawasining nöwettiki  yölünishini belgüleshte közge körinerlik  rol oynighanliqi üchün  xelq arisida ijabiy inkas qazandi.

Apturning bu maqalisi buningdin 5-10 yillar ilgiri yézilghan bolup, u özining bu estayidil izdinishliri arqiliq, xelqimizning diniy étiqadi, pelesepiwiy chüshenchilliri, Éstétik qarashliri we siyasiy telpünüshliri qatarliqlarni bir qeder estayidil ekis ettürüp bergen. Aptur yene  teqdirimizge bolghan yüksek mesuliyetchanliq tuyghusi bilen qelem tewritip, millitimizni qapsilip qalghan bu halaket patqiqidin qandaq qilip qutuldurup chiqip kétishmiz kérekliki heqqidiki ilmiy tesewwurlirini otturgha qoyghan.

Bu maqala mezmuni mol, merkizi iddiyesi intayin yéngi we ijadiy, tili rawan, pasahetlik we küchlük, pikirliri dadil we logikiliq… bolushtek bir qatar alahidilikliri bilen, bu sahide élip bériliwatqan tetqiqatlirimizning heqiqiten gül tajisi bolalaydu.

Biz bu eserni élan qilish munasiwéti bilen, maqala Apturigha saqliq we salametlik, utuq we nusret tileshtin bashqa, uning bu eserni kingeytip bir kitap haligha keltürüp, mezlum xelqimizge teqdim qilishini ümüt qilimiz we tört köz bilen kütimiz.

_________Tengritagh Akademiyesi

24-yanwar 2015 Gérmaniye

Hörmetlik xanimlar, ependiler:
Biz aldi bilen sizlerge, xeter astida qalghan Sherqiy Türkistan xelqige, qanche yillardin béri semimiy hésyat bilen qiliniwatqan yardemingizlar üchün, xelqimiz namidin chongqur memnuniyet ichide minnetdarliq bildürimiz.Sizlerning xewiringizlar bolghinidek, Sherqiy Türkistan xelqi uzaq yillardin béri özlirining kishlik hoquq we insan heqlirini qoghdap qélish yolida, zor tirishchanliqlarni körsütüp kelgen bolsimu, epsuski ademni ishendürgüsiz derijide héchqandaq ilgirleshke ége bolalmay keldi.

Biz Sherqiy Türkistan xelqi uzaq yillardin béri millet süpitide yoqap kétish xewiplirini, diniy jahaletlik yillarning qan yighlatquchi buran chapqunlirini, xelqara kommenizim herikitining insaniyetke keltürgen balayi apetlirini we Xitay tajawuzchilirining esirlep sozulghan érqiy yoqutush wehshetlirini bashtin kechürüp, dunyada yéngi tertip ornitilghan, kichik milletlerni qul ornida köridighan jahangirlik we pashizimgha chek qoyilidighan, milli rayonlarni merkez qilip, yéngi jumhuriyetler qurulup güllengen, shundaqla mustemlike milletler qurghan yéngi jumhuriyetler arqa-arqidin barliqa keliwatqan bir altun dewrini rohiy we jismani, maddiy we meniwiy jehetlerdin éghir zehmilengen halda kütiwalduq.bu biz üchün tolimu teske toxtidi.Dunyada sughaq urush axirlashqan, sotsiyalizim qorighanliri asta-asta yimirip tashlanghan bu dewirde, kommenistlardin miras qalghan, mezlumlarning qizil qeni bilen boyalghan bir dölet apparati, dunya ténchliqigha tehdit élip kélidighan jahangerlikke qarap tereqqi qiliwatqan, niyiti tehimu yaman Xitay kommenistlirining qoligha chiqip, Sherqiy Türkistan xelqi, Tibet xelqi we Munghulistan xeliqi qatarliqlarni, bolupmu wetinimizdiki Uyghurlarni érqiy jehettin pütünley yoqutewitish üchün sistemiliq we mehsetlik türde tohtawsiz xizmet qildurulmaqta.

Biz uyghurlar, Xitay tajawuzchi hökümitining Sherqiy Türkistandiki kishlik hoquq we insan heqlirini éghir depsende qilghanliqi heqqide, imkaniyet yar bergen derijide xelqara jamaetchilikke waqtida melumat bérip keliwatimiz. BDT, YBD we Tereqqiy qilghan démokuratik döletler özliri igiligen we biz arqiliq erishken melumatlar asasida, wetinimiz Sherqiy Türkistanda saqliniwatqan insan heqliri we kishlik hoquq meseliliri heqqide Xitay dölitini toxtimay agahlandurup keliwatqan bolsimu, Xitay hökimiti buninggha qulaq salmay eksiche, usul charilirini zamanisigha has shekilde yéngilap we mukemmelleshtürüp, tashqiy jehettin xelqara jamaetchilikni aldaydighan neyrengwazliq oyunlirini oynap, ichkiy jehettin Uyghur xelqige yürgüziwatqan milliy zulumni hessilep kücheytip barmaqta.

Xitay döliti yéqinqi birqanche yildin béri, özliridin parchilinip chiqip ketish ehtimalliqi tughuliwatqan Sherqiy Türkistangha bolghan égilik hoquqidin waz kechmeslik üchün, bu rayondiki yerlik xelq hésaplanghan Uyghurlarni qamal qilish, ularning güllinish we tereqqiy qilish yollirini kesip tashlash,milliy rohiyetidin, eneniwiy mediniytidin, diniy kimlikidin, ana tilidin, yashash adetliridin we érqiy alahidilikidin mejburi uzaqlashturush qedimini tizlitip, milliy maaripqa chek qoyup, bilip bilmey qarshiliq körsetkenlerni pashistik usullar bilen jazalash, türmide, jemiyette hetta aililerdimu jismaniy we meniwiy jehettin horlash, charillirini qollunup, aile bilen jemiyetning, jemiyet bilen türmining perqi bolmighan bir türlik hayatni yashashqa mejbur qilmaqta. Tajawuzchilar özlirining küchlük herbiy küchidin paydilinip, ikki esirdin béri Sherqiy Türkistan xelqini millet süpitide yoqutiwetish pilanni qedemu qedem, pilanliq we sestimiliq halda elip bérishta, yéngilliri konillirining usul charillirini ijabiy örnek qilip, tereqqiy qildurup, köchmen yötkesh kelküni peyda qilip, Uyghir qiz-yigitlirini qul ornida xitay dölitige appirip erzan bahada sétip, iqtidarsiz xitaylarni wetinimizde yoquri muash bilen ishleshke righbetlendürüp, Uyghurlarni qan tipi we étnik alayidilik jehettin xitaylashturush we xitaylarning érqiy tipini yéngüshleshtin ibaret éghir érqiy qirghinchiliqni keltürüp chiqirip, naraziliq bildürgenlerni téror qalpiqi bilen shepqetsizlerche jazalap, merkizi asiyadiki bir küchlük, qedimiy mediniyetlik heliqni bügünki kündiki özining eng eqelliy derijidiki mewjutliqinimu qoghdap qalalmaydighan, insaniy heq hoquqliridin pütünley mehrum bolghan téragediylik aqiwetke chüshürüp qoydi.

Xitay kommenistik hökümiti birqanche yildin béri wetinimizde til, mdeniyet, diniy étiqat we maarip saheside BDT we YBD ning xelqara Insqan heqliri omumiy bayanatnamillirigha pütünley hilap bolghan bir yürüsh qanunlarni ijra qilip, qarshi turghanlarni whshiy basturushqa bashlidi.Xelqara Insan heqliri teshkilatlirining munasiwetlik doklatlirigha qarighanda, Xitay tajawuzchillirining bu qisqighine ikki-üch yil ichide Sherqiy Türkistanda 500 din artuq siyasiy paaliyetchige ölüm jazasi bérgenliki, 30,000 din artuq kishini türlik siyasiy betnamlar bilen eyiplep, oxshimighan derijide jazagha tartqanliqi melum boldi.Türmide jazaliniwatqanlarning ichide 90-yillarda wetinimizde yüz bergen „Barin inqilawi“ we „ 5-fewral ghulja Weqesi“ de muddetsiz késilgen inqilapchillirimizdin bashqa Toxti Tuniyaz, Nurmemet Yasin, Abdughéni Memtimin, Küresh Hüseyin, Hüseyinjan Jélil we Dunya Uyghur qurultiyining reyisesi Rabiye Qadir xanimning perzentliri qatarliqlar bar. Alayide tekitlep qoyidighinimiz, Sherqiy Türkistanda yashawatqan birmu Uyghur, Xitay hökümitining millitimizge qarshi yürgüziwatqan pashistik siyasetning sirtida qaldurulmidi we bu rayon ghayet zor üsti ochuq türmige aylandurup qoyuldi.Xelqimiz hetta qorqush sewebidin“Uyghur „dégen etnik naminimu tilgha alalmaydighan derijige bérip yetti.

Xelqimizning béshigha kéliwatqan bu külpetler heddidin ziyade köpiyip kétip, wetendin ayrilishni ölümdinmu better körüdighan Uyghur milliti, charisizliktin yurtlirini tashlap kétishke, xelqara teshkilatlardin, küchlük démokirattik döletlerdin, ethnik we diniy qerindashliridin siyasiy panaliq tileshke mejbur bolmaqta. Sherqiy Türkistan xelqi, Xitay zulumidin aman-esen hör dunyagh qechip chiqip, Yawropa, Amerika, Awstraliye, we Asiyadiki bir qisim döletlerde siyasiy panalinip, nisbeten tench hayat kechüriwatqan hemshirilirimizge oxshash hör we démokirattik bir hayatni yashap erkinraq bir tiniwélishni arzu qilmaqta. Shunimu eskertip qoymaqchimizki siyasi iltijasi qobul qilinghan panalanghuchilar ichide nahayiti az qismi heqiqiy xatirjemlikke érishken bolup, köp sandikiliri Yawropada turupmu Xitay hökümitining her türlük tehditi astida yashimaqta, köp yillardin béri ailisi bilen yüz kürshelmigen, ailisi bilen jem bolsa wetendiki qewmi qérindashlirining hayatining tehditke uchrash ihtimalliqi sewebidin hör yashiyalmasilqtin ébaret échinishliq siyasiy teqdirge duch kelmekte.

Siyasiy iltijasi qobul bolmighanlarning ehwali tehimu échinishliq bolup, dunyaning herqasi rayonlirida bolupmu hoshna bir qisim döletlerde kolléktip ziyankeshlikke uchrash, wehshiylerche oqqa tutulush, qanunsizliq bilen qolgha élinip, sual soriqi yoq toxtutup qoyulush we Xitay dölitige qayturuliwetish xewpige, milliy kemsitishke, milliy kimlikining étirap qilinmasliqidin ébaret wijdaniy xorluqqa, chiqish yoli tapalmay rohiy we pissihik jehettin éghir zerbige uchrighanliqtin, türlik jismaniy we rohiy keselliklerge giriptar bolush aqiwetige duchar bolmaqta. bu hil ahirqi ümütmu yoqqa chiqqan achchiq riyalliq, sersan we sergerdan, qum-tupidek sorulup yashawatqan xelqimizni, bir qisim xata yollargha mengishqa mejburlimaqta, ümitsizlendürmekte we bezillirining özini-özi öltüriwelishigha sewep bolmaqta.

Bolupmu kéyinki iki yildin béri wetinimizde we hör dunyada yüz bergen kolléktip tutqun qilish we türkümlep ölüm jazasi bérish, Uyghur siyasipanah sorighuchilarning mesililirige tutulghan soghaq muamililer, éniqraq qilip éytqanda wetende 30,000 siyasiy paaliyetchining tutqun qilinishi, 500 din artuq ademning biguna ölümge höküm qilinishi, ötken yili 7-aylarda 3 ai’lilik 23 Uyghur siyasiypanah sorighuchining Pakistanda wehshilerche oqqa tutulishi, Amerika Guantanamoda 20 mige yéqin siysiy mehbusning téror gumandari süpitide qamap qoyulishi, bir qisim döletlerdin siyasiypana sorighuchilarning Xitay dölitige qayturiwetilishi, Yawropadiki bezi döletlerde siyasiy pana sorighuchilarning meselisining hel qilinmay qanche yillap arqigha sürülishi wetini turup wetinide wetensiz qéliwatqan, hör dunyada héch haterjemlikke érishelmeywatqan, her tereptin hayatliq yoli tariyip kétiwatqan xelqimizning ünini ichige chüshüriwetti.Biz néme qilarimizni bilmey éghir shuk bolup qalduq.

Hörmetlik Hanimlar, Ependiler! Xelqimiz nechche ming yilliq mediniyet enenisige ige, zirek, ishchan, eqilliq, ijatchan xelq. Ular öz wetinide insan qelipidin chiqqan siyasiy yekleshke we quralliq idare qilishqa uchrawatqan bolsimu, özliri yashawatqan dölet we rayonlarda Xelqara jemiyetning we yerlik hökümetlerning qanun tüzümlirige boy sunup, shu jaylarning mediniyet we iqtisadini tereqqiy qildurushta tigishlik rol oynawatidu.Xelqimizning bashqa milletlerningkige oxshash dunyadiki herqasi küchlük siyasiy teshkilatlarda we küchlük démokirattik döletlerde özlirining dert-hesretlirini waqtida anglitip turidighan muessesliri yoq.Xelqimizni idare qiliwatqan Xitay dölitide, mundaqche qilip éytqanda Xitay milliti ichide insaniy bir hésyatta turup, özliri üchün ikki éghiz lilla sözlep qoyidighan birer adimimu yoq.demek biz bash panahsis, ige chaqisiz qalghan, dunyada hechqandaq bir tipini tapqili bolmaydighan shekildiki milliy zulum astida qalghan bir millet.

Xelqimizning dunyadiki bashqa hör milletlerge ohshash xelqara qanunlar arqiliq özlirini qoghdash, öz teqdirini özi belgülesh, mediniy, siyasi, ijtimaiy, maddiy jehetlerdiki xelqara qanunlardin bolupmu BDT’ning insan heqliri omumiy bayanatnamisidiki, wetinimizde birimu ijira qilinmaywatqan maddilardin behrimen bolush hoquqi bar. Janabingizlarning biz yoqarda tilgha alghan bir qatar meselilerni estayidil oqup chiqip, soghaqqanliq bilen tehlil qilip, elmiy we eqilgha muwapiq hulase chiqirip, uningdin Xitay dölitidiki we xelqaradiki Sherqiy Türkistan meselilirini bir terep qilishtiki matériyal süpitide paydilinishingizlarni, xelqara jamaetchilikke Sherqiy Türkistan xelqige sahip chiqip, Sherqiy Türkistanliqlarning siyasi, iqtisadiy, meniwiy qiyinchiliqlirini ghemhorluq qilghan shekilde alayide bir terep qilishqa dewet qilishingizlarni we Xitay dölitini Sherqiy Türkistan xelqining medeniyiti, tili, diniy étiqadi, maaripi we siyasiy erkinlikige qaritilghan pashistik siyasetlerdin waz kéchishke mejburlishingizlarni töwenchilik bilen iltimas qilimiz. (Yazghuchi:Adeler)
Hörmet bilen :
Dunya Uyghur Qurultiyi

18/12/06

AMÉRIKA PREZIDENTI GEORGE W. BUSH JANAPLIRIGHA

Hörmetlik prezident ependim, yil axirisida élip bérilmaqçi bolghan, Amerika, Xitay hökümetliri aliy derijilikler uçrushishi munasiweti belen bu mektupni sizge yéziwatqanliqimizdin yüksek memnunluq hes qilmaqtimiz. Teshkilatimiz yérim esirdin köprek waqittin buyan Xitay tajawuzçillirigha, jümlidin, kommunist Xitay hakimiyitige qarshi küresh qilip kéliwatqan aldinqi bir ewlat demokrattik inqilabçilirimizning izini bésip, „Uyghuristan Demokiratik Partiyesi“ namida qaytidin qurulup, herket élip bériwatqan yer asti teshkilatidur.

Teshkilatimizning tüp meqsidi Uyghuristan da demokiratiyelishish qedimini tizlitish, zamaniwi ang we diniy étiqat erkinliki idiyisini jamaetçilik arisida kengeytip, Uyghuristan  xelqining tüp arzusi bolghan wetenning üzil-kesil musteqilliqini qolgha keltürüp, xelqimizni erkin, hör dunyadiki bashqa milletlerge ohshsash öz teqdirini özi belgüleydighan hoquqqa ige qilishtin ibarettur.Hörmetlik prezident ependi biz Xitay aliyderijilik emeldarining yil ahirida Amerikini ziyaret qilidighanliqini anglap, siz we hökümitingizge Uyghuristanning, jümlidin Uyghur xelqining bügünki ehwali heqqide azraq melumat bérishni layiq taptuq.

Yéqinqi yillardin béri Xitay hökümiti Uyghur xelqige qaratqan bésimni küçeytip, pilanliq we basquçluq halda xelqimizni özil-kesil assilimatsiye qilip yoqutiwetish siyasitini yürgüzip kelmekte. Uyghur xelqini milliy medeniyet, deniy etiqat we til yeziqtin waz keçip, Xitay medeniyitini qobul qilishqa qistimaqta. Ular uyghur milliy medeniyiti we tarihini burmilash belen birge, milliy maarip we medeniyet sahieside keng-kölemlik tazilash herkiti yürgizip, Uyghir Islam medeniyiti bayriqi astida saqlinip keliwatqan, Islamdin ilgirki we keyinki medeniyitimizge ayit diniy we tarihiy eserlirimizni köydürüp, bashlanghuç – ottura mekteplerdiki derisliklerning mezmunini xitayçilashturup, aliy mekteplerdiki derisliklerni pütünley Xitay tiligha özgertip kéyinki ewlatlirimizni ana tili we milliy enenisidin waz keçishke qistimaqta.

Uningdin bashqa milliy maaripimizni pilanliq türde zamaniwi tehnika bilimliridin qedemmu qedem yiraqlashturup, nopusi bu rayon nopusining 60 % tini teshkil qilidighan Uyghur xelqining, emeliy qollunidighan pen-tehnika sahisige layiq terbiyelinish we hizmet qilish imkaniyitini barghançe taraytip, shu orunda xizmet qiliwatqan pen- tehnika hadimliri arisida Uyghurlarning egilligen nesbitini 1%kimu yetküzmidi.

Xitay hökümiti yéqinda bir qatar siyasiy süyqest, aldamçiliq we yalghan san sepirlar belen tolghan atalmish „Aq Tashliq“ kitab élan qilip, siyasi, ijtimaiy we iqtisadiy jehette çetke qéqishqa uçrawatqan, Sherqiy Türkistan yerlik xelqlirining éçininshliq turmush sharaitlirini xelq’ara jamaetçiliktin sir saqlashqa orundi. Emeliyette bolsa Xitay hökümiti, Xitay köçmenlirini terbiyelininish we ishlepçiqirish jehetlerde alahide imtiyazdin behrimen qilip, Uyghur xelqini tehnika we zamaniwi ishlepçiqirish bilimliridin uzaqlashturup, köçmenler belen yerlikler otturisidiki perqning küçiyip ketishige sewepçi boldi.

Xitay xelqaragha kozur qilip körsitiwatqan yerlik xelqlerning jümlidin Uyghur xelqining ma’arip, medeniyet sennet, soda, yeza igilik we deniy etiqat sahiesidiki bir qisim addiy özgürüshler, Xitay hökümitining bu sahilerde paydiliq siyasetlirini yolgha qoyiwatqanliqidin bolmastin, xelqimizning iptidaiy medeniyet jughlanmisi, wetenimizning tebeiy ewzellikliri we waqitliq pursetler keltürüp çiqarghan hadisiler bolup, bu körünishler xelq’arada bolupmu Xitayda barghançe küçiyip bériwatqan maddiy we ijtimaiy menpe’etler reqabitige dawamliq berdashliq bereleydighan istiqbalgha ige emes. Bu jehettin élip eytqanda Uyghur xelqi éçinishliq bir heter içide yeni yoqulup kétish xewpi astida turiwatidu.

Hörmetlik prezident ependim Uyghur milliti meripetperwer, demokiratiyni we ténçliqni söyidighan, milletler arisidiki dostluq we erkinlikni qedirleydighan xelqtur. Uyghuristan  Xitay tajawuzçiliri teripidin bésiwelinghan yérim esirdin artuq waqittin buyan, xelqimiz tarixta körülüp baqmighan xorluq we haqaretke duçar bolghan bolsimu, özining insaniy heq hoquqlirini ténçliq we dostaniyliq belen qolgha keltürüsh pirinsipida turup, xelq’ara teshkilatlar we küçlük demokrattik döletlerning meditini kütüp, sükut içide yashap kelgen idi.

Xelqara weziyetning he dese biz üçün paydisiz bolishi, Xitay hökümitining pursettin paydilinip, Uyghurlar üstidin yürgiziwatqan dölet terorizimining barghançe éship bérishi, xelqimizning türlük shekillerdiki qarshiliq körsitish we éghir bedel töleshtin ébaret bügünki éçinishliq hadisilerning kélip çiqishigha sewep bolmaqta.Xitay hökümitining bu hadisilerni sewep körsütüp, terorning ziyankeshlikige uçrighan döletler qatarigha kiriwalghanliqi we heqiqi teror qurbani hésaplanghan Sherqitürkistan xelqining jümlidin Uyghur xelqining heqqaniy küreshlirining „teror“ digen ataqqa qalghanliqi bizni epsuslandurmaqta.

Xitay aq tashliq kitabida 166 ademning terorning ziyankeshlikige uçrighanliqini dawrang qilip qoyup 11 – Sintebir weqesidin buyan ashkara we mexpi halda 3000 mingdin artuq Uyghur yashlirini ohshimighan derijide siyasiy jehettin qattiq jazalidi we 50 din artuq Uyghur yashqa ölüm jazasi bérip miltiq belen étip tashlidi.

Biz Uyghur xelqi yeqin tarixta 1000 yildin artuq dölet qurush, elni idare qilish we öz teqdirini özi belgülesh tarixi tejiribisige ige xelq. Bizning neççe ming yillardin béri Shaman, Maniy, Budda, Hiristian, Islam dinlirigha etiqat qilghanliqimiz we ohshimighan dewirlerde hakimiyet üstide turghan dewirlirimizde köp hil din we dunya qarashlarning teng mewjut bolushigha yol qoyghanliqimiz we milletler arisidiki munasiwtlerni keskinleshrüriwetmigenlikimiz shundaqla dunyagha meshhur Çinggizhan ewlatlirini Uyghurlashturiwetkenlikimiz, rohiyitimizde qandaqtur Xitay bügün bazargha séliwatqan deniy radikal idiyilerning ezeldin yoqliqini, diniy qaidilerni ijira qilishta soghaqqan haraktirge ige ikenlikimizni ispatlap turuptu.

Biz uyghur xelqi islam denigha etiqat qilidighan xelq. Uyghur Islam medeniyiti qandaqtur gherbiy asiyadiki erep Islam medeniyitige ohshash hadese bolmastin, uninggha bizning neççe ming yilliq ohshimighan etiqatlirimizning tamghisi urulghan medeniyet elimintliri yiltiz tartqan.xelqimiz hergiz özining milliy kimlikini belgüleydighan, tarihning bu bizge behish etken mirasidin waz keçmeydu we ahirghiçe uni qoghdaydu.

Xelqarada teror tizimlikighe kirgüzilgen Uyghurgha ayit shehis we teshkilatlargha kelsek: birinçidin, Hittaylar xelqimizni ezeldin öz puqrasi qatarida körmidi, horlidi, haqaretke uçratti, insaniy hoquqliridin mehrumqildi, dölet déktatursidin paydilinip siyasiy hoquqlirini depsende qildi. Siyasi, qanuniy we ijtimaiy jehetlerdin kapaletlendürülmigen Uyghur xelqi özlirini hem Xitay puhrasi qatarida sanimidi we rohiy jehettin (diniy jehettin) yol izleshke mejbur boldi. Kishlik hoquq we erkinlik yolida izdendi. Peqet diniy étiqatning Xitaylarning wehshiliship kétiwatqan basturush herkitige tegishlik qayturma zerbe béreleydighanliqini tonup yetti.

Bu pursettin paydilanghan Xitay hökümiti, weziyetni özige paydiliq tereptin toghra mölçerlep, pilanliq terbiyelengen jasuslirini ishqa sélip, bir qisim inqilabçillirimizning weten siriti bolupmu Afghanistangha bérip jaylishshigha asterittin qomandanliq qildi we yol hazirlap berdi. Xelqimiz yene bir qétim Xitay siyasiy helisining qurbanigha aylandi.Ikkinçidin, merkiziy asiyadiki bolupmu Sherqiy Türkistandiki diniy radikal idiyning bihlinishi we tereqqiyatigha Xitay hökümiti 100 yillardin béri köngül bölüp kelgen idi. Xitaylar bu arqiliq bu rayondiki xelqlerning medeniyet oyghunishini boghup, özlirining tajawuzçiliq we siyasi üstünlikini saqlap kelgenedi.

Afghanistandiki Talibanlarni, Xitay hökümitining herbiy qoral yaraq, hewerlishish üskinisi we herbi istiratigiye belen Amerika, Afghanistan urushigha qeder teminlep kelghenliki azraqla emeliyetni tekshürep baqqan ademge asaanla ayan bolidu.Üçünçidin, nahayihiti az sandiki Uyghur puqraliri bu xil siyasiy hili-mikirning qurbanigha aylandi, emma ularning köp qismining oylaydighanliri wetinining musteqilliqi we insaniy heq hoquqlirining kapaletlendürilishi.

Xétimizning bu qismida demekçi bolghinimiz, biz Xitay tajawuzçiliri astida yashawatqan bir millet bolush süpitimiz belen, insaniyet dunyasigha balayi apet élip kelgen herqandaq shekildiki bir terorizm hadesillirige qarshimiz we Amerika bashçiliqidiki xelqara terorizimgha qarshi pikiri éqimi terepdari ekenlikimizni bildürimiz.

Hörmetlik prezident janabliri, Xitay hökümiti BDT’ning „Sherqiytürkistan Islamiy Herkiti“ namliq teshkilati heqqide alghan qararini, özlirining fashistik qilmishlirini yoshurushtiki kozur süpitide paydilinip, Uyghur xelqige qaratqan basturush herkitini ewij aldurmaqta. Uyghur xelqi 10 ming yillardin béri yashap kelgen bu tupraqni xelqimiz üçün ghayet zor üsti oçuq türmige aylandurmaqta, türkümlep yashlirimizni siyasi sewep tüpeylidin ölüm jazasigha höküm qilmaqta. Emma Amerika hökümitining Xitay hökümitini xelqaradiki islam terorizimigha qarshi dolqunni we xelqara teshkilatlarning munasiwetlik qararlirini bahane qilip, Uyghurlarni basturmasliq heqqide agahlandurup kéliwatqanliqi we sizning bu heqte zor küç serip qiliwatqanliqingiz xelqimizni çeksiz söyündiridu, bu munasiwet belen sizge pütün Sherqiy Türkistan xelqi namidin teshekkür eytimiz.

Hörmetlik prezident janapliri, ahirda sizning Xitayning yoquri derijilik emeldari belen ötküz-gen söhbitingizde, Uyghuristan da milliy aptonomiye hoquqini xelq’ara ehdinamilar we bayannamilar, BDT’ning munasiwetlik belgülimilliri we Xitayning asasiy qanuni qatarliqlar asasida yürgüzüsh, Uyghurlarning insaniy hoquqlirini depsende qilishni tohtutush, ularning miliy we diniy mewjutluqni yoqutush meqsididin waz kéchish, Uyghur medeniyiti, tili we ma’aripigha qaritilghan aq terorluq herkitini toxtutush, biguna xeliqqe qaritilghan kollektip tutqun qilish, türkümlep ölüm jazasigha höküm qilishtin we siyasi mehpuslarni insan qelbidin chiqqan shekilde qiynashni tohtutushtin ibaret érqiy yoqutush siyasitini özgertish heqqide Xitay hökümitinini yene bir qetim qattiqraq agahlandurishingizni iltimas qilimiz.

Shuninggha ishinimizki sizning bu qétimqi Xitay rehberliri belen uchrushishingiz Xitaydiki demokiratiyelishish qedimining tézlishishi we insan heqliri meselilirining yaxshilinishi we Uyghur xelqi we ottura asiya xelqlirining bexti we kelgüsi istiqbali üchün ijabiy rol oynighusi.
Hörmet belen:

Uyghuristan Demokirattik Partiyesi Merkizi Kommetiti

2003-yili 12-ayning 8-küni,Ürümchi

Elawe:“Uyghur Demokirattik Partiyesi“ning bu bir parche xetini, yene bir qetim kitapxanlarning diqqitide yengilash meqsidide bashqidin neshir qilduq.___Muherrirdin