Memtimin ABC

Méning birinchi bolup uchrashqinim gérman peylasopi shopénxa’ur . Elwette , men uning kitabini oqughan deslepki chaghlarda téxi uning peylasop ikenlikini bilmeyttim . Eyni chaghda , men toluq otturini püttürüp aliy mektepke emdila kirgen waqitlirim idi , könglüm tolimu perishan idi , chünki gerche men pütkül toluq ottura mektep basquchida jinimni tikip ögen’gen bolsammu , biraq arzuyumdiki aliy mektepke ötelmigen idim . Könglüm tolimu parakende idi . Del ashundaq chaghlarda , mektepning kütüpxanisini arilap yürginimde qolumgha shopénxa’urning kitabi chiqip qaldi . Bu ademning ismini toluq otturidiki chighimdila bilettim , shuning bilen bir oqup baqay dégen oygha keldim .
Wadderix ! közlirim alichekmen bolup kitabning ichige kiripla kettim , etrapimni untudum , özümni untudum , derslirimni untudum , dostlirimni untudum …! u ktabta zadi néme deptu sini bunchiwala qiliwetküdek dep soraysiz .
Hazir shuni deymen .
Shopénxa’urning özining asasliq esiri <<Mawjudiyet we Irade Subyektidiki Dunya >> dégen kitabta , pütün dunya peqet sirtqi körünüsh we iradidinla tüzülgen , uningdin bashqa héchnime yoq dégen hökümge kelgenidi . Buni chüshinishmu bek tes emes . Biz közimizni échip yoruq dunyagha sepsalghinimizda , közimizge renggareng dunya körünidu , quliqimizgha her xil awazlar anglinidu . Biz bir tal qizil almini körsek , undaqta biz “ he … , bu almining özining qizil renggi barken –de “ dégen hökümni chiqirimiz . Biraq , oxshash bir qizil alma qarchighugha qizil körünmesliki mumkin , emeliyette biz shey’ilerni peqet bizge körün’gini boyichila bileleymiz , shey’ilerning özini bolsa esla bilelmeymiz ; Oxshash bir awazning bizning quliqimizgha anglan’ghini bilen uning sheperengning quliqigha anglan’ghinimu oxshimaydu , biz peqet özimizge anglan’ghini boyichila bileleymiz , biraq shu awazning özining zadi némilikini biz menggü bilelmeymiz , wehakazalar . Biz her qanche qilipmu özimizning sezgü ezalirimizning sirtigha halqip kitelmeymiz , biz shey’ilerning özining qandaq ikenlikini bilelmeymiz , bileleydighinimiz bolsa peqetla siritqi körünüshla xalas . Shunga , bizge nisbeten , sirtqi körünüsh dunyani teshkil qilghuchi muhim amillarning biri .
Yuqirida éytilghanlarni chüshen’gen bolsingiz intayin yaxshi , eger men chüshinishlik yazalmay murekkepleshtüriwetkenlikim seweblik chüshinelmey qalghan bolsingiz , uningmu héchqisi yoq , méni chöchütken idiye téxi aldimizda .
Men yuqirida sirtqi körünüshni qisqiche dep öttüm , emdi gep iradige keldi . Shopénxa’urning qarishiche , pütkül ka’inat sirtqi körünüsh  bolghandin bashqa yene mushu sirtqi körünüshni ipade qilidighan iradidin tüzülgen , bu bir xil yashash iradisi , özini ipade qilish iradisi bolup , janliqlar , bolupmu insanlarning mewjutluq shekilidin ibaret idi . Bu démekchi , insan mewjutla bolidiken , uningda qutrap jim bolmaydighan irade bolidu , meyli bu irade némige qaritilghan bolmisun , iradisiz insanni tesewur qilghilimu bolmaydu . Bu yerdiki irade öz jinini saqlap qilish , bir némilerge intilish , bir némilerni arzu qilish , teshna bolush , toxtimastin bir némilerge yamishish qatarliq menilerni ipadilishi mumkin .
“ biz tagh baghridin töwen’ge qarap yügirewatqan ademge oxshaymiz , yügürmisek öre turalmaymiz , toxtap qalsaq yiqilimiz ; Yaki birawning barméqi üstide tiklep tengpunglashturulghan kaltekke oxshaymiz ; Yaki aldigha qarap mangidighan herikettin toxtighan haman quyashqa chüshüp kitidighan planétagha oxshaymiz . Tinim tapmasliq bolsa mewjutluqning bir belgisi “ dep yazidu shopénxa’ur. Démek bu xil arzu-ümidning menggü ayghi chiqishi mumkiin emes idi , chünki bizdiki irade bizning mewjutluqimizning bir xil shekili bolup , bu xil iradining eng axirida öz meqsitige yétip toxtap qilishi mumkin emes idi . Siz hazir buning bizni nege apiridighanliqini oylap baqsingiz bolidu . Kishilik hayatimizda , biz bir arzuning keynidin yene bir arzuni qoghliship yashaymiz ,özimizche arzuyimiz ishqa ashqanda özimizni alemche xushalliqlargha chömüp kétidighandek oylap qalimiz . Emeliyette bolsa , bu bir xata tuyghu bolup , shu arzu ishqa ashqan haman yene bir arzu egishipla bille kilidu , chünki u bizning mewjutluqimizning birdinbir shekili , bu yerde xushalliqqa esla orun yoq , biz peqetla özimizni xushal boldum dep oylap qalimiz xalas . Uning üstige , biz özimizning qutrap jim bolmaydighan , kishige her waqit aram bermeydighan iradimiz sewebidin özimizde bar bolghan her xil arzu-ümid , intilishler, teshnaliqlarning téxi qanmighanliqi seweblik , her waqit bir xil kemtüklük , yoqluqni hés qilimiz , bu bizni azabqa muptila qilidu , özimiz ashu arzu-heweslerning qurbani bolup kettuq ; Biraq , eger bizning birer arzu-hewsimiz qan’ghan teqdirdimu , biz yenila ich pushush , zérikish , bizarliq , yérginch qatarliqlardin qutulalmaymiz , buninggha chidap bolalmay , özimizge yene yéngi néshanlarni bikitimiz , shundaq qilip azablip jeryan yene bashlinidu , bizdemushundaq yashash iradisila bolidiken ,undaqta biz mushundaq dewriylik tekrarlinishtin qéchip qutulalmaymiz , yeni “ azab-yérginch-azab – yérginch ….“ , bu dewriylik tekrarlinishta xushalliq , bext – sa’adet dégenler yoq , bu nersiler peqet bizdiki yashash iradisining özini ipade qilish we saqlap qilish üchün bizde shekillendürgen xata tuyghudinla ibaret . Insaniyet dunyasida xushalliq dégen yoq nerse , arzu-ümid bolsa tégi yoq qarangghu hang , asasliq jinayetkar bizdiki irade .
“ insaniyet dunyasigha mundaqla bir qarisaqla , insanlarning bext- sa’aditining esheddiy düshmenlirini bayqiyalaymiz : azab-oqubet we ich pushush .birsidin qutulsaq , yene birsige tutulimiz , bizning hayatimiz ashu ikkisining ariliqida tewrinidu . “ dep yazidu shopénxa’ur . U yene mundaq yazidu :
“ prinsip jehettin élip éytqanda , her qandaq bir arzu-ümid bir xil éhtiyajni , bir xil kemlikni öz ichige alidu , yeni bir xil azabtin dérek biridu . Shunglashqa bu insanlarni azab – oqubetning qurbanigha aylanduriwitidu , shundaqla irade arqiliq insanlargha her xil arzu-heweslerni yükleydu , shundaq qilip insanlar qaytidin ichi pushushtin ibaret bu qorqunchluq hanggha chüshüp kétidu . Insanlarning mahiyiti we mewjutluqi insanlargha chidighusiz ighir bésimlarni ilip kélidu . Shunglashqa , hayatliq xuddi sa’etning mayatnikigha oxshashla irghanglaydu , ongdin solgha qarap irghanglaydu , azab-oqubettin ich pushuqqa qarap irghanglaydu . Birla gep , azap-oqubet we ich pushuq hayatliqning ikki chong amili . “
Shopénxa’urning qarishiche , insanlarning hayatida xushalliqqa , bext sa’adetke orun yoq idi , bar déylgendimu , u peqet jem’iyet dashqallirining , pahishelerning , pesendilerning xushalliqi idi , hayatni tepekkur bilen yashaydighan kishige nisbeten , hayat be’eyni bir yük idi .“ hayatliq asasliqi özining mewjutluqini kapalendürüshni özining wezipsi süpitide ayan qilidu , bu wezipe orundalghan haman , hayatliq bir yükke aylinidu . Shundaq qilip , u özi arzu qilip érishken zérikishliktin qutulush yolidiki ikkinchi wezipisini bashlaydu . Bu xil zérikishlik xuddi qarchighugha oxshash hayatliqning béshida uchup chörgilep yüridu , mohtajliqtin qutulghan her qandaq bir hayatni körgen haman uning üstige oqtek shungghuydu .“ dep yazidu shopénxa’ur .
Shundaq , u bir ümidsiz peylasop idi .
U mundaq dep yazidu :
“ yene bir ish : insanlar némidégen toymas ! uning nepsi her bir qétim toyghanda , yene yéngi nepslerge uruq térighach turidu , shunga kishilerning arzu-ümid , iradisining ayighi chiqmaydu . Némishqa shundaq bolidu ? Uning eng addi we heqiqiy sewebi shuki , irade jahanni chörgilitidu ; Irade we neps hemme nersige qarita bolidu , shunga ayrim nersiler bu nepsni qanduralmaydu , peqet barliq nersiler birleshkendila andin qanduralaydu , halbuki bu « barliq nersiler » cheksiz bolup , uningmu ayighi yoq . Shuning üchün her bir shexsning iradisining érishkinining shunchilik azliqigha qarap , ademning ichi aghrip qalidu . Adette uning érishkini peqet shu shexisning jinini saqlashqa aran yétidu . Del mushu seweptin , insanlarning hayati tolimu échinishliq . “
Eger soqrat “ tepekkurdin ötmigen hayat yashashqimu erzimeydu . “ dégen bolsa , shopénxa’ur “ tepekkurdin ötken hayatni yashashqa téximu erzimeydu “ déyishi mumkin idi . Uningche bolghanda , insanlar hayatla bolidiken , undaqta ulargha yaxshi kün yoq idi . “ ümid-arzu nurghunlighan ademni ular ezra’il bilen qoltuqliship usulgha chüshken’ge qeder exmeq qilghanidi “ dep yazidu shopénxa’ur ! ölüshtin bir qanche kün ilgiri , u mundaq dep yazidu :
“ uh , axiri qutulduq . Hayatimdiki eng qarangghu künler bolsa méning nam-ataq , shan-sherepke nayil bolghan künlirim . Shékispérning gépi bilen éytqanda : ependiler yaxshimu siler , shamni öchürünglar , bulang-talang alliqachan ayaghlashti ; Fébisning at hariwisining aldidiki yéqimliq tang nurining qattiq uyqugha ketken sherqni yorutqanliqigha qaranglar . “
Undaqta , hayatliq mushunchiwala ichinishliq , azap-oqubetlik , chidighusiz bolsa , undaqta biz qandaq qilimiz , qandaq yashaymiz ? Özimizni öltüriwilishimiz kérekmu ? Terkidunyaliq , zahidliq yolini mangimizmu , yaki qulaqni yopurup yashawirimizmu ? Shopénxa’urning idiyside bashtin –axiri budda dinining telimati purap turatti , men uni sezgen idim . Derweqe , u axirigha kelgende qutulush yoli birla , yeni yashash iradisidin , arzu-heweslerdin waz kéchish dep körsetti .
Bu idiyelerning sizge qandaqraq tesir bergenliki manga qarangghu . Biraq , bular eyni waqitta köngli parakende halette turiwatqan manga chongqur tesir qildi , xili bek chong tesir qildi : éhtimal , özümmu ezeldin bir xil ümidsiz , chüshkünlükke tolup ketken , jahandin bizar bolghan , kishilerning bir-birige qilishqan eskilikliridin , siyasetwezlarning achközlük qilip bulang-talang qilishliridin yérginip , “ bu jahanda ümid qalmaptu “ dégen qarargha kep bolghan bir kishi bolsam kérek. Shopénxa’urning idiyisi manga heqiqetenmu chongqur tesir qildi : jahan manga bashqiche tüste körünüshke bashlidi , men bolar bolmas dostlirim bilen bolghan alaqemni chortla üzdüm , quruq gep jiq yerge yéqin yolimidim , kishilik ijtima’iy alaqini asasen terk ettim , pütünley jimghurliship kettim , jahan’gha bolghan bizarliqim we yérginchim ewjige chiqti . Özümning ulughwar ghaye-nishanlirimning neqeder bimene hem bihude ikenlikini tunji qétim hés qildim , “ jahan yaxshi “ dep naxsha éytip yürgenlerni körsem “ tüfi ! aldamchi “ deydighan yerge yettim , muhebbetlishwatqanlarni körsem chétishiwatqan itlar yadimgha keldi , qaqaqlap külgenler bolsa hangirawatqan ishekni manga körsetti . Men hetta , eger méni béqip chong qilghan ata-anamni démisem , binadin sekrepla ölüwalghan bolattim dep oylidim . Kéyin bu oyum téximu chektin ashti , men hetta : öz waqtida men ularni méni tughushqa zorlimighanmen , tughulay depmu turiwalmighan , ular méni tughuptu , béqip chong qiptu , biraq uning men bilen alaqisi yoq dégen yergimu keldim . Shunga ölsem bolghudek dep bir qarargha keldim . Biraq , eger binadin sekrep yaki mashinigha soqulup yaki ésilip ölüwalsam , ölüshning aldida aghriq azabini tardighanliqimni oylap , qorqup qaldim , shuning bilen , aghrimay ölüshning charisini tapquche bu yérginchlik jahanda chidap turmaqtin bashqa chare bolmidi ！
Kéyin shopénxa’urning tesirige chongqur uchrighan nichshé isimlik peylasopning esiri qolumghachiqti . Emeliyette , nichshining <<Zara Astiraning éyitqanliri >> dégen esiri aliqachan abduqadir jalaliddin teripidin uyghurchigha terjime qilinip neshirdin chiqqan idi .
Gerche uning manga bolghan tesiri shopénxa’urningkidek chongqur bolmisimu , biraq tesiri haman boldi . << Zaraastiraning éyitqanliri>> dégen kitabta mundaq bir körünüsh bar :
Köpchilik jimip ketti , ularning diqqiti bashqa ishqa buralghanidi . Bu chaghda , darwaz özining oyunini bashliwetkenidi . U kichik bir ishiktin chiqip , ikki munar arisida tartilghan arghamchida méngishqa bashlidi . Arghamcha bazar we bazardiki kishilerning üstide tartiqliq idi . U arghamchining otturisigha kelgende , héliqi kichik ishik yene échildi-de , aliyéshil kiyin’gen qiziqchi chiqti , u derhal aldidikisige egiship mangdi .
-mange tokur ,-dédi qiziqchi sürlük warqirap ,-téz bol , hu hurun ebgar , késel körpisi , yolumgha putlashma ! qongunggha tépip chüshüriwetmey yene ! ikki munar arisida sanga néme bar ? Esli sini munargha solap qoysa boptiken , némidep küchlüklerning yolini tosisen !
U shundaq déginiche aldidiki ademge yéqinliship baratti . Ikkisining ariliqida birla qedem qalghanda , köpchilik oylapmu baqmighan bir ish yüz berdi . Qiziqchi alwastidek warqirighiniche aldidiki ademning béshidin atlap ötüp ketti . U adem reqibining karamitini körüp , temtirep qaldi-de , qolidiki tengshek baldiqi chüshüp ketti , arqidin umu peske uchqandek chüshti . Buwaqitta bazardiki pütkül jama’et boran-chapqundiki déngizdek terep-terepke pétrap kétishti , bolupmu héliqi adem chüshken yerdikiler téximu patparaq bolushup ketti .
Emma , zoro astér temkin turatti , héliqi adem del uning yénigha chüshti , chirayi tonughusiz bolup ketkenidi . Her halda téxi tiniqi bar idi . Birdem ötkendin kéyin , u hoshigha kélip , qéshida olturghan zoro astérni kördi .
– yénimda néme qiliwatisen ?-dédi u axiri zuwan sürüp ,- men alwastilarning putumgha kashila qilidighanliqini alliburunla bilettim , hazir u méni dozaxqa sörewatidu , sen uni tosay dewatamse ?
-manga ishen , dostum ,- dédi zoro astér jawab bérip ,-sen dégen nersiler mewjut emes . Emeliyette , alwasti , dozax dégenler yoq nerse . Rohing téningdin burun ölidu , peqet shundaqla bolidu !
Derwaz gumaniy neziri bilen uninggha tikildi :
-eger éytqining toghra bolsa , hayattin mehrum bolushum bilen bashqa nersilerdinmu mehrum bolmaydikenmen . Emeliyette méning qamcha we ozuqlirini qisish usuli bilen terbiylen’gen mexluqlirimdin qilche perqim yoq iken .
-undaq emes,- dédi zoro astér ,- sen xewp-xeterni kesip qilding , bu peskeshlik emes . Sen hazir kesping üchün qurban bériwatisen . Séni öz qolum bilen depne qilimen .
Zoro astér bu geplerni qilghandin kéyin darwaz jimip ketti , emma u qollirini sozup , zoro astérning qollirini izdewetqandek , teshekkur éytmaqchi boldi .
…..
]
Shundaq qilip , darwaz öldi .
Aptori : memtimin