Lohman Aleyhisellam(as) bolsa Hazreti(Hz)Davud (as) devride yashighan bir ulugh we ilim ademidur. Bir riwayetke asaslanghanda Hz.Davud (as)din ilim we Hékmet ügengen we Hz.Davud(as)ning weziri bolghan iken.
Muqedes Kitawimiz bolghan Kur`an Kérimdiki 31-süresi bolsa Lohman Hékimning nami bilen „Lohman süresi“ dep atalghan.
Lohman süresining 12-ayet:
Biz Lohmangha heqiqeten Hékmet ata qilduq.(uninggha éyttuqqi )“Allahgha shükri qilghin, kimki shükri qilidiken, öz üchün qilghan bolidu.Kimki kufriliq qilidiken, shukbisizki, Allah(bendilerdin) bihajettur, mediyege layiqtur.“
13-ayet: Öz wahtida Lohman(Hékim) oghlugha nesihet qilip:“ Ich! Oghlum, Allahgha shérik kelturmigin, shérik kelturush heqiqeten zor gunahtur“ didi.
18-ayet: (Ich! Oghlum) Késhilerdin mensitmeslik bilen yüz örumigin, zéminda ghadiyip mangmighin. Allah heqiqeten hakawur, özini chong tutquchilarni dost tutmaydu.
19-ayet: „Otturhal mangghin, awazingni pesletkin, awazlarning eng zérikerliki heqiqeten ésheklerning awazidur“.
Yuqarqi ayetlerde Lohman(as) ning bir ilim-hékmet igisi ikenligi we oghlugha qilghan nesihetler zikre qilinidu we lékin peyghember ikenligi toghrisida bir iniq melemat yoqtur.
Bezi riwayetlerde yene Lohman(as) ning didisining ismining Baure ikenligi we Hz.Eyyup(as)ning singlisining oghli ikenligi riwayet qilinidu.
Lohman Aleyhisselem(as) maschinchi(kéyim tikkuchi) we yaghachchi idi. Xelqning kéyidighan kéyimlirini téketti we Xelqning aile ishlirida ishlitidighan jabduqlarni yaghachtin yasayti. Paka , chérayi qara , kalpukliri qilin kelgen kishi bolup, Chongqur tepekkur qilidighan, az sözleydighan, keskin adem idi. U beni Israilning Ramele sheride yashighan.
Kéyin Lohman(as) Qaziliq qilghan bolup bu waqitlarda Lohman(as) gha sining mendin arzu qilidighining Peyghemberlikmu? Padishaliqmu? Yaki Hékmetmu? Dep sorighanda u Hekmetni tallighan. Shuning bilen Allah hémet ata qilghan. u ilim – hékmetke ige, xelqning hörmitige sezawer bir ulugh adem bolup qalghan.
Kur´an kerimde :“ Biz Lohmangha heqiqeten Hékmet ata qilduq” deydu.
Hékmet digen toghra bilim, ilim, dindiki chongqur köz-qarash we nahayiti uyghun pikir dimekliktur. Lohman hékim aldigha kelgenlerge waaz nesihet qilghan, hékmetlik sözlerni sözligen. Lohman Aleyhisselem yer yüzidiki ösumluklerdin her keselge dewa bolidighan doruluq izdigen, we Allahning yardimi bilen bu doruluq ösumluklerni tépip, késellerni dawalighan. Lohman Hékimning tiriship izdinishi we Allahning yardimi bilen shu dewrilerdiki késsellerni dawaliyalaydighan eng dangliq Téwipqa aylanghan.
Lohman Hékimdin bu dunyada nime ügending ? digen soalgha mumdaq jawap bergen iken.
1.Namaz qiliwatqanda qelbimge ige chiqishni ügendim.
2.Méhmandarchiliqta közumge ige chiqishni ügendim.
- Tamaq waxtida qolumgha ige chiqishni ügendim.
4.Jemiyette tilimgha ige chiqishni ügendim.
- Qilghan yaxshiliqlirimini untushni ügendim.
6.Manga qilghan eskiliklernimu untushni ügendim.
- Allahning qudret we kérem igisi ikenligini ügendim.
8.Ölumning heqiqet heq ikenligini ügendim.
Lokman Hékimdin soraptu.
Bu güzel exlaqni kimdin ügending?
Jawap: Exlaqsizlardin ügendim.
Insanning bedinide eng paydiliq we eng ziyanliq organ qaysi?
Jawap: Lohman Hékim tilini chiqirip turup, “mana mushu” dep jawap biriptu.
Bir künni Lohman Hékimdin mundaq soal soruluptu.
Qoyning eng pakiz ikki ezazi qaysu ?
Jawap: Yurek bilen Til.
Qoyning eng paskina ikki ezasi qaysu?
Jawap: Yurek bilen Til.
Nime üchün mundaq bolidu?
Jawap: Niyetimizni toghra qilip, Yürigimiz bilen Tilimiz yaxshi ish, yaxshi sözlerge adetlendursek, bedinimizdiki eng pakiz ezayimiz bolghan bolidu. Eger eski ish, eski sözlerge adetlendurse eng paskina ezayimiz bolghan bolidu.
Bir küni Lohman Hékimdin soraptu. Insanlarning eng bichariliri kimler?
Loxman Hékim shundaq deptu: “Insanlarning eng bichariliri, özi ishligen gunahlarni eske alghanda pushayman qilmighanliridur”
Uzun ömur körushning siri nime?
Loxman Hékim shundaq deptu: “Besh sherti bar. Az tamaq, az söz, az tama, az öchmenlik, köp sebir, ”
Loxman Hékimnimng bir oghli bar bolup, bir küni oghlini yénigha chaqirip mundaq nesihet qiptu:
1.Ey perzent ulugh we qudretlik yaratquchini tonighin.
2.Kimge pen nesihet qilsang awal uninggha özeng emel qil.
3.Sözni öz qedringge layiq qil.
4.Ademlerning qedrini bil.
5.Hemmining heqqi-hoquqini chüshen.
6.Siringi mexpi tut.
7.Dostungni qiyin künde sina.
8.Dostingdin payda-ziyanda imtihan al.
9.Exmeq we nadan ademlerdin qach.
10.Dane we zirek kishilerni dos tut.
11.Yaxshi ishqa mehkem kirish.
12.Ayal kishige heddidin ziyade ishenme.
13.Sap dil we dane kishiler bilen meslihet qil.
14.Sözni ispati bilen sözle.
15.Yashliqni ghenimet bil.
- Yashliqta ikki dunya ishlirini qiliwal.
17.Dos-yarenliringni eziz bil.
18.Dos düshmenge yuzungni ochuq tut.
19.Ata-anangni ghenimet bil.
20.Ustazni atidin eziz bil.
21.Xejni kirimge qarap qil.
22.Hemme ishta ortahal yol tut
23.Alijanapliqni özengge shuar qil.
24.Méhmanning xizmitini qayda boyiche qil.
25.Birawning öyige kirginingde köz we tilinggha dihqet qil.
26.Kiyim-kichek we bediningni pakiz tut.
27.Jamaet bilen bille bol.
28.Perzentingge ilim we edep üget.
29.Ilaj bolsa perzentingge chewendazliq we mergenlikni üget.
30.Ötuk we Kesh kiyishni ong putungdin. Silishni sol putungdin bashla.
31.Biraw bilen ish qilsang shu ademge layiq ish qil.
32.Kéchide sözliseng asta we Mulayim sözle, kündizi sözliseng etrapqa biqip sözle.
33.Az yéyish we az sözleshni adet qil.
34.Özengge yaqmighan nersini, özginingge zorlima.
35.Her ishni awal oylap, chare –tedbiri bilen qil.
36.Uqmay turup, ustazliq qilma.
37.Xotun we baligha sir éytma!
38.Bashqilarning yaxshiliq qilishini tama qilma.
39.Peskeshtin wapa kutme.
40.Herqandaq ishni kem-kütsiz dime.
41.Qilmighan ishni hésapqa qatma.
- Bugünki ishni etige qoyma.
43.Özengdin chonggha chaq-chaq qilma.
44.Özengdin chonggha artuq sözlime.
45.Kishilerge yaman körunmeslikke tirish.
46.Hajetmen kishilerni na umut qayturma.
47.Ötken jidellerni eslime.
48.Bashqilarning yaxshilighini, öz yaxshilighing bilen arlashturma.
49.Bayliqingning miqdarini dos-düshminingge bildurme.
50.Qirindashni qirindashtin ayrima.
51.Yaxshi ademning gheywitini qilma.
52.Peqet özengnila oylima.
53.Köpchilik qozghalsa senmu ulargha egesh.
54.Barmaqliringni éghiz we burnunggha tekkuzme.
55.Ademlerning aldida chish kolima.
56.Esniseng éghizingni qolung bilen tos.
57.Tükuruk we burnungni yuquri awazda tashlima.
58.Ademlerge qarap kirilme.
59.Barmiqingni burnunggha tiqma.
60.Birawni biraw aldida xijil qilma.
61.Jiddi sözni chaqchaqqa aylandurma.
62.Qash közung bilen imlap-chimilap chiqimchiliq qilma.
63.èytqan sözungni tekrarlima.
64.Birawni menisiz küldurushtin saqlan.
65.Özungni we yéqinliringni bashqilar aldida maxtima.
66.Özungni ayallardek perdezlime.
67.Balilar nime dise shuni qilip biriwerme.
68.Tilingni aya.
69.Sözlewatqanda qolungni silkime.
70.Hemme ademni hörmetleshni unutma.
71.Ölgen ademdin yamanlap tilgha alma.
72.éghwager adem bilen hemsökmette bolma.
73.Ilajing bariche biraw bilen urushma we xusumet saqlima.
74.Birawning küch-qudritini sinap yurme.
75.Chonglarning sawaqlirini yaxshiliq bilen yadingda tut, gumanxor bolma.
76.Öz niningni bashqilarning dastixinida yéme.
77.Ishta aldiraqsanliqqa yol qoyma.
78.Mal-dunya tapimen dep özengni qiynima.
79.Biraw özini bilmise sen özengni bil.
80.Gheziping kelgende sözni tallap sözle.
81.Étiking bilen burnungni surtme.
82.Quyash chiqqiche uxlap yatma.
83.Bashqilarning aldida nerse-kérek yéme.
84.Chonglarning aldida mangma.
85.Bashqilar sözligende sözige qoshuq salma.
86.Béshingni sanggiltip mangma.
87.Kochida ong-solgha qarawermey, aldinggha qarap mang.
88.Méhman bar chaghda bir kishige achchiqlanma.
89.Mihmanni ishqa buyrima.
90.Sarang we mes kishilerge söz qilma.
91.Ishi yoq bikar, bipak ademler bilen kochining aghzida olturma.
92.Herqandaq payda ziyan aldida özengning abroyini saqla.
93.Lapxor we mughemberlik qilma.
94.Herqandaq kishini özengge dewager qilip qoyma.
95.Urush-jidel, pitne-pasat bar yerdin özengni yiraq qil.
96.Pulsiz, pichaqsiz bixud yurme.
97.Özengni xarlimasliqqa intil.
98.Addiy saddi, kemter bolghaysen.
99.Kishi milidin tama qilma, aldingha ekelse qayturma, mal jughlimay xuda yolida serip qilghaysen.
100.Allahtin qorqush, Xelqqe insap qilish, chonglargha xizmet qilish, kéchiklerge shepqet qilish, kembeghellerge saxawet qilish, dos-yarenlerge nesihet qilish, Jahil nadanlargha sukut qilish, ölimalrgha hörmet qilish bilen ömrungni ötkuz.
Maqalini Teyarlighuchi: Hebibulla Ablimit.
02.07.2015 Germany (München)
(Eskertish: bu 100 nesihet Un didardin ilindi)
Tengritagh Akademiyesi 