Alim hayat heqiqitini tunughan kishi idi.alimning hayat waqittiki bizge melum pa’aliyetliridin alimning
Merhom ehmed ziya’iy bilen bille qutadghubilikni neshirge ishlewatqan waqittiki« xushamet-maxtash »heqqidiki söhbitidin we alim ömrining axirlirida yazghan «hidayetname» namliq shi’irliridin biz shuni his qilalaymizki alim kishilik hayat heqiqetliri östide oylan’ghan,izden’gen chin insan idi.
Alim öz xelqining ghimini yigen kishi idi. Ademning öz shexsiyitidin halqip,bashqilar üchün oylan’ghan waqti uning büyüklükke yol alghan waqti bulup hisaplinidu.1991-yili kiselchan bulup qalghan alim xanimini ilip, dawalan’ghili xoten’ge kilidu.xotendiki rozi sayit bashliq mötiwer edibler weziyaliylar alimni kütiwalidu.süyümlük sha’ir rozi sayitning öyidiki xoten ilimdarliri bilen bolghan söhbette alim mundaq ikki meselni sözleydu.
Bir ana müshük bar’iken, u bir nechche yil mushu sangda yashap, chashqanlarni yoqutuptu.özimu yaxshi yashaptu we yillarmabeynide nurghun aslanlaptu, aslanlirimu chong bolup karghakelgüdek boluptu. Lékin,shu chaghqiche aslanlirigha özining chashqan tutush hünirini ögetmigeniken.bir küni ana müshük barliq aslanlirini yighip:«men bir ömürmushu sangda yashap, igimizning etiwarlishigha we himmitige ériship keldim.emdi qérip, halimdin kettim, shungasilerge chashqan tutushtiki hünerlirimni ögitip qoyup, aram élishni oylishiwatimen, qandaq, bolamdu?» deptu. «aslanlar: way bolidu, bizgehünerliringizni ögitip qoyung, yaxshi öginimiz…» dep warqirishiptu. Shuning bilen ana müshük bir nechche kün aslanlargha hünirini ögitiptu we: «barliq hünirimni silerge ögitip boldum, emdi men aram alay,sangning amanliqi silerge qaldi…»dep qoyup, xorekni döng tartip uyqughakétiptu. Bir chaghda aslanliri terep-tereptin ana müshükni türtüp oyghutup: «ana-ana qarang, sangdiki barliq chashqanlarni tutup, döwliwettuq. Körüp béqing…» dep chuqan sélishiptu. Qarisa heqiqeten chashqanlarni qoymay tutup döwliwetkeniken. Ana müshük bu ehwani körüp: péshanisigebirni uruptu-de: «igimiz bizni mushu chashqanlarni tutup yoqutidu, sangning amanliqini qoghdaydu» dep baqmisa, bizni béqip némeqilidu? Emdi bizning buyerdiki künlirimiz axirlishptu, sangdin qoghlandi qilinimiz, hey… Dep ulugh-kichik tiniptu.
Burunqi zamanda bir’el bar iken, ularning döliti nahayiti téz pursette her qaysi jehetlerdin qudret tépip, güllinip kétiptu.puqralarning ehwalimu kündin-kün’ge yaxshi bolup kétiptu. Ular bayashat,xatirjem we inaq yashaydiken. Padishahning bu ishlarghahéch eqli yetmeydiken hemdawamliq mushu ishning sewebini bilishni oylaydiken.bu’ishning ong qol we sol qol wezirliri bilen munasiwiti barliqini perez qilsimu,emma éniq jawab tapalmaydiken.ong qol wezir oruq, égiz we qatangghur adem bolup, döletning siyaset we memuri ishlirini bashquridiken; Sol qol wezir diqmaq,sémiz, pakar weküchtünggür adem bolup, asasen döletning mudapi’e we puqralarning amanliq ishlirini bashquridiken.padishah öz perizining toghra-xataliqini bilip béqish üchün, chare oylap tépiptu bir küni uzaq bir yerge shikargha atliniptu webu ikki wezirini hemrah qilip éliwaptu. Ikki kün yol yürgendin kéyin,nahayiti qoyuq bir chatqalliqqa kirip qaptu.sirni yéshishning pursiti kelgenlikini pemiligen padishah : «men hajet qilimen. Bashqilar mangghach tursun, siz men bilen qéling!» dep aldi bilen oruq wezirni élip qaptu we awu sémiz wezir sizni uni dédi, buni dédi, andaq qilidi, mundaq qildi dep manga chéqishturdi…dégendek sözler bilen uning yaman gépini qilip datlaptu. Emma oruq wezir deptuki:«yaq, shah aliyliri, u bundaq geplerni hergiz qilmaydu, séli xata anglap qalghan oxshaydila, uning baturliqi,shir süpet merdaniliqi, jeng ishlirighapuxtiliqi, jengdiki mahariti, tedbirkarliqi we ademiylik babidiki pezilitining üstünlikidin uni yer sharining kötürüp turghanliqigha heyranmen…» dep gepning quyriqini chortla késip tashlaptu…
Yene’alghaqarap yürüptu, yürgendimu mol yürüptu.bir kün ötkende yuqiriqi usul bilen sémiz wezirni élip qaptu-de, uningghimu oruq wezirge dégenlirini tekrarlaptu. Sémizwezirmu xuddi oruq wezir bilen déyishiwalghandekla, oruq wezirning sözini eynen tekrarlaptu…padishah: «boldi, ornunggha qayt!» deptu-de,birdem oyliniwalghandin kéyin seperdashlirining hemmisini ordigha qaytishqabuyruptu hemde döletning shunchilaqudret tépishi we puqralarning bayashat bolup kétiwatqanliqining sir-esrarliriningmushu ikki wezirning pezilitidin iken, dep höküm chiqiriptu… Shundin kéyin herqandaq ishta bu ikki wezirning meslihetini alidighan, ulargha toluq ishinidighan bolup, etiwarlap ishlitiptu we dölet ulini téximu mustehkemleshke chaqiriptu…
Bu yuqiridiki mesellerdin biz alimning hayatliqta ejirsiz méhnetning yoqliqini ,insanning chuqum tirishishi kéreklikini ,yuritlardiki öz’ara-inaqliqni ,bir-birini hörmetleshni………………………….. Tewsiye qilghanliqini köriwalalaymiz.
Ejdadlirining tarixini bilmigen ewlatlar ghororsizbulidu. Zaman hadisiliri özgirishchan bolsimu ,pelekning chaqi gah ong,gah tetürchürgilisimu ,hayatliq heqiqiti özgermestur.zaman hadisatliri insan üchün peqet bir sinaqtur.
Ötkür ependining yuqarqi xisletliri adem bulushning xili yuqiri pellisi bulup hisaplinidu.yuqirida dep ötkinimizge oxshash büyük hikmetler addi shexis,addi ademlerning pa’aliyitide ekis itidu.ötkür rohi biz yashlar üchün bir tögimes naxsha. Tögimes öginish buliqi.