Awtori: Iz
Bir Milletning ruhé qulluqqa tolmighiche, bir milletning umudi we iradisi sunmighiche u milletni boy sundurush mumkin emestur. Esirlerdin biri bar bolup kelgen milli bir ruh, küchluk bir milli iradige héchqandaq bir qudretlik küch teng kilelmeydu.
(Ata Türk)
Hazirqi Uyghur millitining ommumi exwali, Xitayning mustemlikisige uchrighan herqaysi tarixi dewrilerdiki eng éghir téragidiyelik dewér bolup hésaplinidu.
Xitay mustemlikichilirining bolsa öz tarixidiki Siyasi , Iqtisadi , Herbi jehettin eng tereqqi qilghan, milletchilik idiyesi eng küchlengen dewri bolup hisaplinidu. Emma biz dilimizni, düshminimizning quddiritini zikri qilishqa adetlendurudhtin köre, Öz millitimizning ruhini, eqlini, pütün wujudini düshmenge qarshi küreshke ishlitishni sherep dep bilimiz.
Undaqta mundaq quddiretlik düshmenge qandaq qarshi turimiz?
Milletning béshigha bundaq téragidiye nime üchün kilidu?
Mining, ailemning, doslurumning, Ana wetinimining béshigha yene qandaq bala-qazalar kéler?
Buning bir chiqish yoli barmu?
Nime üchün ularning gépini anglashqa mejbur bolimiz?
Nime üchün öz-özimizni bashqurmaymiz?
Nime üchün öz Öymizde erkin hés qilmaymiz?
Nime üchün bashqilar bizge hökumranliq qilidu?
Nime üchün özomizning mempeetini qoghdimaymiz?
Nime üchün özimizni qeddirini özimiz qilmaymiz?
Nime üchün özimizni uzluksiz yétildurmeymiz?
Nime üchün bashqilarni dorashqa mejbur bolimiz?
Nime üchün Milletning serxillirining qeddirini qilmaymiz?
Mana mushu yuqarqi soallarni öz-özige qoyalighan we bu soallarning jawabini tépish üchün küresh qilishqa térishiwatqan kishilirimiz bolsa peqet we peqetla Uyghur Milletchiliridur.
Undaqta Milletchilik digen nime?
Bu soalgha jawap birishtin awal Milletning nime ikenligini bilishimizge toghra kilidu.
Millet digen miningche:
Kolliktip bir namgha ige bolghan.
Ortaq bir qandashliq munasiwetge ige bolghan.
Ortaq bir Tarixqa we ortaq bir Tutumgha ige bolghan.
Ortqa Örpe-adet we oxshash bir Medeniyetge ige bolghan.
Ortaq bir Jughrapiyede yashaydighan.
Nuwusining asasi bir qismi ortaq bir Dingha itiqat qilidighan.
Ortaq bir Til –yéziqqa ige bolghan bir Toplam Millet dep atilidu.
Muqesdes Kitawimiz Kur´anda, Alemlerning Perwerdigari ulugh Allaha mundaq xitap qilidu:
„Ey Insanlar! Silerni biz heqiqeten(Adem bilen Hawadin ibaret) bir Er, bir Ayaldin yarattuq, öz ara tonushunglar üchün silerni nurghun Millet we Uruq qilduq. …..“
Mana bu Ayette Ulugh Allah biz Insanlarni öz ara tonushushi üchün her xil Milletl qilip, bu Kainatqa apiride qilghanlighini qeyt qilidu. Shuning üchün bir Milletni teshkil qilidighan amillar oxshash emestur. Héch bir Millet, héch bir Ölke, héch bir Xelq, héch bir Tarix we héch bir Döwlet bashqa birsi bilen oxshash emes. Her bir Milletning öz aldigha mexsus Medeniyeti we Milliy xarektiri bardur.
Bügünki zamaniwi dunyada oxshash bolmighan Atom zerichilirige ige bolghan Tömurni , Altungha aylandurghini bomighandek, milliy Pissixologni, milliy Xarektirni, milliy Özlukni, milliy Qimmet qarishi bir-biridin periqliq bolghan Engélislerni Gérmangha, Gérmanlarni Italiyan´gha özgertkini bolmaydu, shu munasiwet bilen Uyghurlarnimu Xitaygha aylandurush mumkin emes. Emdi biz yuqarqi alahidiligimizni saqlap qilish üchün Uyghur milletchilik idologiyesini teshebus qilishimiz lazim. Chünki biz uzaq bir tarixi dewridin biri mustemlike astida shawatqan bir Millet bolghanlighimiz üchün bizning milliy pisxikimizda nurghun ajisliqlar bix urup chiqqan yeni:
Biz uzaq bir tarixi jeryanda Xitayning Mustemlikisi astida yashighanlighimiz üchün Uyghur Millitining bu tomlumi ichide bezi insanlirimiz öz turmush helechiligi ichide bashqilargha biqinish pisxikisi yitilip chiqidu. Öz-özidin dawamliq uzaqlishidu, bashqilarni dawamliq özige ulge qilidu. Biqinda halette turup özini erkin hés qilish Milletning pisxikisigha chüshken bedde quruttur. Bashqilargha yol qoyup, belgilep bergen qilip ichide öz bolushqa adetlengen kishilerni özlukige qayturush ölukni tirildurgendek bir mumkin bolmighan bir ishtur. Biqindiliq ichide özige bolghan ishenchisizlik bilen bashqilargha heyranliq hisyati bilen qaraydu, bu tuyghu waqitning ötushi bilen biqindiliq ulgisige aylinidu. Bundaq biqindiliq ulgisidiki kishiler bara-bara yurush-turushta hetta Rohi haletliridimu we ichki hisyattimu özgurush hasil qilip, Xitay millitige oxshash bir Milliy pisxik oturgha chiqidu.
Yene bezi yashlirimizda bolsa özidiki meniwi boshluqlarni wastiliq dolturush üchün Milletchiliktin pütünley mustessina hetta Muqedes Dinimiz Islamning eng isil modidél yollirini tuqqan ejdatlirimizni yolidin kéchip, Ummetchilik idologiyesige tutulup, her xil dinni menzeplerni qobul qilip Özige, ailisige, Milletning mempetige ziyan sélip, Xitayning Uyghurlarni dunya Térorizimgha baghlashtek rezil oyunlirigha bilip-bilmey maslishiwatidu.
Bizning yolimiz, herkitimiz Ummetchilik bolmastin belki Uyghuristanning musteqqillighini qolgha kelturush yolidiki Milletchilik yolidur.
Uygur xelqining Milletchiligi bolsa bölunush bolmastin belki milliy birliktur, pütün Uyghur xelqini bir ruh, bir ten qilip, millitmizni ebidi saqlash, qoghdash yolidur. Dinni qoghdash bolsa Allahning ilikidiki ishtur. Allah bu muqedes dinimiz Islamni ta qiyametkiche qoghdashqa özi wede qilghan. Bu Allahning quddiriti dairisidiki ishtur. Bizning quddritimiz aranla öz Millitmizni qoghdashqa yitidu xalas.
Süre Reide 11-ayet: „…..Herqandaq bir Qewim özining exwalini örgertmigiche, Allah ularning exwalini özgertmeydu…..“
Biz özmizni özgertish üchün Millitimizning Siyasi, Iqtisadi, Herbi we Ilim-pen sahesidiki ornimizni kücheytishimiz lazim. Bu uluq nishangha yétish üchün uzaq bir tarixi jeryan kirek. Mana mushu tarixi basquchta biz özimizdiki milliy ang, milliy ruhni janlandurushqa toghra kilidu . Uyghur millitining tirilishi, küchlinishi we terqqi qilishish jeryanida duch kelgen qiyinchiliqlarni yéngishtiki eng unumlik waste Uyghur milletchiligidur.
Uyghur milletchiligi digen nime?
Uyghur millitining Erkinligi, Heq-qoquqini, Tarixi, Itiqadini, Medeniyeti we Öz ara itipaqi qatarliqlarni qoghdashni hemmidin ewzel körush Uyghur milletchiligi dep atilidu.
Qüyashning astida bexitlik yashashqa bolidighan bir yerni her insan arzu qilidu. Bu arzu bilen insanlar öz kimligini, öz qeddirini, millitini we igilik hoquqi qatarliqlarni qoghdash chushenchisige ige bolidu. Mana mashu seweptin her yerde milletchilik bolidu. Musteqqil bolmighanlar musteqqilliq üchün, barawer bolmighanlar barawerlik üchün küresh qilidu.
Herqandaq bir Millettiki milletchiler özini eng qedimi Millet, eng uzun tarixqa ige Millet dep qaraydu. Mesilen:
Yehudilar özini eng uzun tarixqa ige xelq hemde Yehudilar bolsa “Peqet we peqetla Qul bolmaydu” dep qaraydu.
Türkler bolsa “Yuqarda kök Asman, astida Yer gumran bolmighiche, Wetinim we Padishahimni héchkim örelmeydu” dep qaraydu.
Xitaylar bolsa oxshashlar özlirini eng uzun tarixqa ige Millet, biz hemdin ulugh dep “Atalmish Zhongguoluqlarning ruhini” terghip qilidu. Mana bularning hemmiside Milletchilik ruhi, özni hemmidin ewzel körgen ruh ipadilengen. Shunga herqandaq bir Milletning mewjutlighi milletchiliktin ayrilalmaydu. Uyghurlarmu hem shundaq.
Milletchilikning töwendikidek alahidilikliri bolidu.
1.Milletchilik bir Milletni birleshtiridighan bir Küch.
2.Milletchilik mexsetni emelge ashurghuchi Küch. Öz Millitining ézilishige qarshi turup, rawajlinishi üchün küresh qilidu.
- Milletchili siyasi jehettin bölgünchiliktek körinsimu emeliyette bir Milletni bir Döwlet halitige kelturidighan Küchtur.
4.Milletchili tajawuschilarning bashqilarni mustemlike qilishtiki Küch.
(Mesilen: Xitay öz Millechiligidin paydilip bizni Mustemlike qilghan)
5.Milletchilik Iqtisatni tereqqi qildurushtiki herketlendurguchi küch.
( Mesilen: Xitay hazir mashu Milletchiliktin paydilip öz iqtisadini rawajlandurwatidu)
Omumen éytqanda Milletchilik nahayiti chong daire ichide öz kimligini Dunya sehniside tonutup, öz awazini pütün Dunyagha anglitidu.
Milletchilik Insanlarning ruhlarigha xétap qilip, bu quddiretlik we murekkep dunyada hemde cheksiz tarix ichide, Insanlargha öz kimligi bilen musteqqil yashash ruhini kapaletlenduridu. Shuning üchün tarixqa qaraydighan bolsaq mustemlikichiler tupraqni mustemlike qilghan bilen u tupraqtiki insanlarnining milliy rrhlarini mutemlike qilishta zorlanghan shuning bilen ularning mustemlikichiligi heqiqiy turde emelge ashmighan.
Xitay hazir bizning ruhimizni mustemlike qilish üchün pütün küchini ishqa siliwatidu. Uyghuristanni heqiqi menide mustemlike qilish üchün Uyghur millitining milliy ruhini tel-tükus mustemlike qilishqa toghra kilidu. Shunga Xitay Uyghur millitining tarixtin biri ishinip kelgen idoligiyesini özgertish, öz medeniyetidin yéraqlashturush, til-yiziqini emeldin qaldurush hetta yémek-ichmek, kiyim-kichek, Saqal-buruttin tartip pütün milliy özlukke musasietlik amillarni yuyushqa tirishiwatidu. Shunga biz pütün küchimiz bilen Milletchilik ruhimizni küchlendurishimiz lazim.
Téchliq we adalet ichidiki bir Dunya peqet öz igilik hoqoqigha özi hoja bolmighan milletlerning heq-hoquqlirigha tel-tukus réaye qilghandila mewjutluqqa kilidu. Shunga dunyada urush oti öchmewatidu.
Bugunki dunyada mezlum milletlerning nimige ehmiyet biridighanlighi héchqandaq muhim emes. Muhimi dunyani kontirol astigha alghan küchlerning we döwletlerning nimige köngul bölidighanlighida. Shundaqla bizning ularning nime ishigha yaraydighanlighimizda. Ular peqet mezlumlarni özining küchluk döwlet bolush yolida waste qilip tallap, mexsetke yetkende tashlashdu xalas, buningha hem Uyghur millitining téragédiyege tolghan qanliq tarixi guwah!
Mezlum xelqlerning kim bolgghanliqi, uning nimige éhtiyajliq ikenligi, niméni qobul qilip, nimini ret qilishini köp waqitlarda Dunyadiki muhim küchler belgileydu. Dimekki küchluk döwletlerning birining kim ikenligige qarar birishtin burun, u özining kim bolghanlighigha qarar birelmeydu. Shunga Uyghgurlar bir ishni qilip, eng axirida sap meghlup bolghan, chünki hökumni küchlukler bergen. Uning üchün dawamliq küchluk bolushimiz lazim.
Küchluk bolush üchün bir pütün ortaq Milletchik idoligiyege ige bolushimiz lazim. Düshmenning boy sundurghuchi idologiyesining mahiyitini tonup yitishimiz lazim. Qoral bash egduridu, emma qul qilalmaydu.
Uyghur Milliti gerche hazir eng éghir zulumgha uchrawatqan millet bolsimu, emma hazir shuningdin umutlinishimiz lazimki Uyghur milliti hazir yiqinqi zaman tarixida eng ilim-penge yurush qilghan dewridur. Ilim-penge yurush qilishni yenimu téz rawajalandurushimiz lazim. Ilim-penning nihmitini putun Uyghur toplimigha qanat yaydurushimiz lazim buning bilen Uyghur millitini Dunyadiki küchluklerge tesir qilduralaydighan haletke ekilishimiz lazim.
Uyghurlar qandaq bir bashqurush tuzumning astida yashayli Milletning musteqqiliqi, Milli ruhning tughulushi, milletning Ilim-pen bilen rawajlinishi, milletning éngining ortaq haletke kilishi qatarliqlar Milletchilik höjehirisidin ayrilalmaydu.
Milletchilining yoqulushi bolsa yene bir menidin milli Döwletning qurulushini emelge ishishidin tosidu. Milletchilikke qarshi turush bolsa Musteqqil bir milli Döwletning barliqqa kilishige qarshi dimektur.
Uyghur milletchiligi uyghur millitining mewjutluqini saqlash üchün we milli bir musteqqil Döwlet qurush üchün otturgha chiqqan bolup, Uyghur millitining milli ruhining tereqiyatigha bergen jawabidur.
Uyghur milletchiligi qisqiche qilip éytqanda Uyghur millitining qutulush, térilish yolidur. Biz muxtaj bolghan qudret Uyghur millitining tomurida éqiwatqan issiq Qanda mewjuttur.
Iz
03.04. 2015 Germany
Tengritagh Akademiyesi 