Awtori: Iz

Heqiqi Düshmendin qutulush  üchün,

paydilinishqa bolidighan düshmenlerdinmu paydilan!

(Xatire Deptirimdin)

Urush bolsa xelq araliq Gruplar , Döwletler yaki bir Döwlet ichidiki chong gruplar arisidki teshkillik asasta, Qoral küchi bilen élip birilghan zorawanliq bir hil küreshtur.

Urush asasliqi Dinni, Milli, Siyasi we Iqtisadi mempeetlerge irishish üchün ilip birilidu.

Yiqinqi zamanlardiki urushlarning asasi seweplirining biri bolsa chong döwletlerning dunyadiki xojodarliq hoquqini téximu kücheytish üchün öz iqtisadining jan tömiri bolghan xam Eshya we Énérgiye talishish urushliridur.

Mesilen:  Chichenistan, Groziye, Iraq, Süriye we Okrayinghiche bolghan bu urushlarda Amerika, Rossiye, Xitay, Yawropa  zadi nimini talishidu. Emeliyette bularning talishidighini del ènérgiyege bolghan  igidarchiliq hoquqidur. Bu atalmish Énérgie bolsa asaslighi Néft, Gaz, Kömur we Uran qatarliqlardur.

Amerika iqdisadining yadrosi bolsa Néft ustige qurulghan bolup, yeni  Néft sodisini Amerika Dolliri arqiliq hésap uzush tuzulmisi, Néft turbusi, Néft transiporti Déngiz tonili, Néft pishiqlap ishlesh Sanaiti, Néft ishleshtiki pütün ishlepchiqirish halqilirini öz qolida tutush qatarliqlar bolsa  Amerikining  ghayet zor mempeetige aylanghan.

1764-yilliri James Watt (1736 – 1819) ijat qilghan Kömurni yéqilghu qilghan Par Mashinisi arqiliq Engiliye tézdin sanaetliship, Dunyada kömurning wastisi bilen öz nopusini tiklidi disek, bugunki künde Amerkaning nopusi Néft ustige qurulghan disek xatalashmaymiz.

Par Mashinisining ijad qilinishi bilen Kömur maddisi Engiliyening bash köturishide asasliq rol oynidi yeni Poyuzning suritini Par Motiri arqiliq tizletti hem at küchini ashurdi. Déngizda Kémiler yelken bilen emes belki Par Motor bilen nahayiti éghir yuklerni élip mangalaydighan boldi. Buning bilen mustemlikichiler Dunyaning heyqaysi yerlirige birip, tajawuschiliq urush arqiliq öz mustemlikke qilghan ellerdiki bayliqlarni igenlidi. Buning wastisi bilen Engiliye dunyadiki eng qudretlik döwletke aylanghan.

1893-yili Rudolf Diesel (1858 – 1913), Diesel Motorni ijat qilghandin kiyin téximu hayati küchke ige bolghan Ayropilan, Tanka, Yéngi tiptiki Poyuz, Paraxut, Abtomubillar meydangha kélip, Néft bilen tebiy Gaz bolsa Sanaetning jan tomuri bolup qaldi.

Sanaetning téz surette tereqqi qilishi bilen Insanlarning turmushi, xizmet sur´eti we rétimi tézleshti, ishlepchiqirish küchlirining tereqiyati yuquri köturuldi.

Amerikida Néft we Gaz bayliqlirini ichilishi bilen Amerika tézdin bash köturup, Engiliyening ornini ilishqa bashlidi.  Amerika Dunyadiki Néftning bahasini békitidighan hoquqnimu igenlidi. 1950-yilliri Amerika ishlepchiqarghan Néft dunya Néftining Üchten ikki (2 / 3) qismini igenlidi. 1970-yillirigha kelgende Amerika ottura sherqte pütünley Engiliyening ornini igenlep, Ottura shertiki May kilapanni kontrol qildi. Dimekki bir döwletning iqtisadi tereqqiyatida Néft asasliq amil bolup qalghan. Shuning üchün Néft  Dunyadiki urushlarning asasliq seweplirining biri bolup hésaplinidu.

2-Dunya urushi waxtida Adolf Hitler (1889.4.20 – 1945.4.30) ning “Chaqmaq Urushi” qilishining asasliq seweplirining biri shuki Gérmaniyening uzun muddetlik urush qilish üchün Énérgiye membesi yoq idi. 1938-yilliri Gérmayniyening 60% Néftini Yawropaning sirtidiki Memliketlerdin temin itéletti.

1945-yili 11-ayning 20-künidin ta 1949-yili 4-ayning  14-künigiche dawam qilghan, Gérmaniyening Nürnberg sheride élip birilghan,  2-dunya urushidiki Urush jinayetchilirini sotlighan sotta, Gérmaniyening herbi hazirliq we Urush qomandanlirining Sovet ittipaqigha wujum qilish qararini chiqirishning asasi sewebi Néft ikenligini ashkarlanghan. Hitlerning sitiragidiyelik nishani bolsa sabiq Sovet ittipaqining Baku we Kawkaz Néftlikige érishish bolghan.

Yaponiyemu oxshash, yiraq sherq urushida, sherqi Hindi taqim aralliri we  sherqi jenubi Asiyagha wujum qilishidiki mexsidi Néft bolghan. Téch okyan urushidin ilgiri Yaponiyening özini Néft bilen qamdash nisbiti aran 10% bolghan, 80% ni Amerkidin import qilghan, 10% ni Hindoniziyedin import qilghan. Yaponiye izchil halda Amerika we Engiliye bilen düshmenliship qilishtin saqlanghan. Kéyin Hitlerning Yawropa urushi meydanidiki ghelbisi Yaponiyeni esebiyleshturgen. Yaponiye andin jenupqa yurush qilip, sherqi jenubi asiyadiki Néft menbelirini igenlep, uzun muddetlik urush qilish iqtidarini hazirlashqa teyarliq qilghan.

Yiqinqi waqitlardiki Chichen urushi we Groziye urushliri yene bir tereptin  Russiye bilen Amerkining Néft turba liniyesini talishish urushliri bolup hésaplinidu.  Sovet ittipaqi parchilanghanda, ichki Déngizda ikki Néft yetkuzush turba liniyesi bolup, buning biri Ezerbeyjanning Baku  bilen Russiyening qara Déngiz porti bolghan  Noworissik liniyesi.

Yene biri Baku bilen Groziyening Supsa liniyesi idi. Bu liniyelerning Néft yötkesh iqtidari yuquri bolup, bu liniye Chichenistandinmu  ötidu. Bu liniyeni öz waqitta gherip döwletliri mebghleq chiqirip rémot qildurghan idi. Kiyin Russiye bu liniyening bashqurush hoquqini qoldin bérip qoymasliq üchün Grozin we  Chichenistanda qanliq urush qozghighan idi.

Nöwette qaraydighan bolsaq Amerika ottura sheriqtiki Néftke bolghan hökumranlighin saqlap qilish üchün, herbi herkitini kücheytmekte, ISIS (Iraq sham islam döwliti) ni bana qilip, qaytidin Iraqqa kirishke bashlidi.  Amerika Déngiz okyanlardiki Néft turba liniyesi üchün zor meghleq salidu. Peqet Néft ishlep chiqirish we Turba liniyesini kontorol qilalisila andin Yawropa we Asiyadiki Néft bahasini bikitishni kontorol qilalaydu.

Yawropa ellirigimu Néft yetküzilidighan birqanche turba liniyesi bar bolup, biri Baku – Supsa liniyesi, bu arqiliq ichki Déngiz Néftini Yawropagha yetkuzidu. Yene bir eng köp  Néft yetküzpsh liniyesi bolsa Russiye – Okrayina liniyesi. Nöwette bu liniyeni Amerika arliship, parlech haletke chüshürüp qoydi.  Buning bilen Russiyening iqtisadi zor zerbige uchridi.

Yene bir muhim liniye Iraq-Türkiye-Gritsiye liniyesi. Bu liniyeni ISS ning zoriyishigha egiship, uzulup qilish xepige duch kelmekte. Yene bir liniye Iraq – Suriye liniyesi bolup Suriye urushi sewebidin asasen kardin chiqti. Yawropagha Néft Déngiz transiporti arqiliqmu toshilidu . Seudi Erebistanning qizil Déngizidiki portidin Suweyish qanili arqiliq Yawropagha toshulidu. Uningdin bashqa Afriqa elliridinmu Néft toshulidu. Liwiye we Aljiriye, Nigirye döwletliridinmu kilidu.

Yawropa itipaqi özining menpeeti üchün Néft sodisini Yawro arqiliq hésawet qilish tuzulmisini yolgha qoyush üchün birqanche yildin biri Russiye,  Ezerbeyjan, Groziye, Okrayin qatarliq döwletlerdiki Néft liniyelirige küchep meghleq salmaqta. Bu Amerkining dunyadiki Néft sodisini Dollar arqiliq yurguzush sodisigha tehdit keltürdi.

Russiye bolsa Amerkining kontorolliqindin ayrilghan bir Néft, Gaz ékiport döwliti.  shunga Russiye Amerkining asasliq reqibi. Russiye Amerkining Néft bahasini békitish tuzulmisini qollimaydu. Shunga Russiye Xitay bilen Néft sodisida hemkarliship, Özara sodida Dollar qollanmay belki Xitay puli Yuen bilen Russiyening Rublisini qollinishqa qarap yüzlenmekte.

Xitay  Iran bilen bolghan Néft sodisini Xitay puli Yuen bilen élip birish toghrisida yéqinda muzakirleshti. Énérgie bixeterlik nuxtisidin qarighanda, Yawropa, Russiye we Xitay Amerkining énérgieye baha békitish monopolluq séstimisini buzulushini halaydu.

Eger Amerika dawaliq Néft bahasini békitishni kontorol qiliwalsa Yawropa, Xitay, Yaponiye, Hindistan qatarliq énérgieyege éhtiyaji bar chong döwletler üzlüksiz halda Amerkining békitken bahasi boyinche, Dollarni waste qilip sétiwalidu. Bundaq ehwalda u döwletlerning ixtisadining tereqiyati uzluksiz Amerkigha biqinghan  halette bolidu. Uning üchün énérgieye import qilidighan Xitay hemde énegieye éxport qilidighan Russiye we Iran Amerkining hojayinliq chembirigidin qutulush üchün herket qilidu.  Emma bu weziyet Amerkini qattiq biaram qilidu, Russiye bilen Iranning Dollar bolmighan baha  békitish Döwlitige aylinishigha qet´i qarshi turidu, bu énérgie baziridiki riqabet sitragiyesi bolup hésaplinidu, Urush bolsa yétekchilik hoquqigha ige bolushtiki wastedin ibarettur. Amerika bolsa „Dunyadiki Néftni kim kontorol qilsa, shu Dunyagha hoja bolidu“ dep qaraydu.

Amerika Prezindenti Kennedy:“Tengrining bizni qoghdishini we yardemchi bolushini tileyli, emma, shuni unutmaslighimiz lazimki Tengrining Yer yuzidiki qilidighan ishlirini biz ustimizge wezipe qilip  alduq“ digen idi. Prezindent George W.Bush.“ Köktiki Tengridin ilham élip, Dunyani Tertipke sélish üchün tirishiwatimen“ dep, Iraqqa tajawus qilip, kirgen. Nöwettiki Okrayin mesilisi gerche waqitliq toxtighandek qilsimu, emma yenila urush tumanliri qaytidin peyda boliwatidu.

Xitay bolsa dunyadiki eng chong énérgiyege éhtiyajliq döwlet bolup hésapnilidu. Xitay eng éhtiyajliq bolghini Néft, Gaz, Kömur, Uran qatarliqlar.

Néft:  Xitay iqtisadining téz tereqiy qilishigha egiship 1993-yildin bashlap, Néft import qilidighan döwletke aylanghan. Hazir Xitay özige éhtiyajliq Néftning 60% ni import qilidu. Xitay hazir künige 6,3 million Barrel Néftni import qiliwatidu. Eger Xitayning iqtisadi tereqiyati mashu surette maghidighan bolsa 2030-yilgha barghanda Xitayning Néftke bolghan éhtiyaji hazirqidin bir hesse yuquri bolidighanlighi mölcherlenmekte.

Xitayning 2013-yildiki herqaysi döwletlerdin Import qilghan Néftning % exwali töwendikiche:

Seudi Erebistandin:         20%

Angoladin:                      12%

Iran:                                 11%

Russiye:                           8%

Oman:                              7%

Iraq:                              5%

Kuvait:                              5%

Sudan:                               5%

Venezuela :                       5%

Qazaqistan :                    4%

Birleshme Erep Emirat :   3%

Braziliye :                         3%

Kongo :                             2%

Bashqa Döwletlerdin :      10%

Gaz: Xitay Gazni asasen ottura asiyediki döwlerler bilen Russiyedin import qilidu. Wetimiz Uyghuristanning tupraqlirdin ötken Gaz turbuliri (Pipelines) arqiliq kelturudu.  Xitay yene wetinimiz Uyghuristaning tupraqliridin chiqidighan tebiy Gazdinmu ach közluk bilen  paydiliniwatidu.

Kömur:  Kömur Xitayning asasliq énérgiye membesining biri bolup, Xitayning qollinidighan énégiyening 70% Kömurdin kilidu. Xitay dunyadiki eng chong Kömur ishlep chiqirdighan döwlet bolup hésaplinidu. Xitay iqtisadining téz tereqqi qilishi bilen énérgiyege bolghan éhtiyaji hessilep ishishqa bashlidi, buning bilen Xitay shiddet bilen özidiki Kömurkan bayliqlirini achti, bolupmu ana Wetinimiz Uyghuristan Xitayning asasliq Kömur ishlepchiqiridighan bazisi bolup hésaplinidu. Kömur kanlirining pilansiz ichilishi sewebidin güzel Taghlar, güzel Yaylaqqa weyran qilindi. Ékoligioyelik muhitta éghir tengpungsizliq körulmekkte. Hetta Xitay öz ichkir ölkiliridiki muhitning bulghinishidin saqlinish üchün, Uyghuristanda qizilghan Kömurlerni ishkiri ölkilerge toshimay eksiche özige kireklik énérgiyege yeni Tokqa aylandurup toshumaqta. Bu munasiwet bilen  ghayet zor éléktér ishlepchiqiridighan élektér Zawutlirini qurup, ishlepchiqarghan sap Tokni yutkimekte, pütün qalduq xelde-xeshekni bolupmu Kömur yiqulghusidin chiqqan  Kohlendioxid bilen  wetimiz Uyghuristanning kök Asminini éghir bulghimaqta.

Xitayning énérgiyege bolghan éhtiyajining éshishi bilen 2010-yildin bashlap,  Xitay Kömurnimu import qilidighan eng chong Döwlet bolup qaldi.

Uran: Xitay hazir dunyadiki eng chong Atom énérgiye programmisini pilanlighan döwlet bolup hésaplinidu. Uning üchün Xitay  ghayet zor miqtardiki Urangha éhtiyaji bar. Xitay yilliq 1000 Tonna Uranni özidin teminleydu, bu Uranning Zor köpi yanila wetimiz Uyghuristandin chiqidu. Emma Xitayning hazirqi yilliq Urangha bolghan éhtiyaji 8000 Tonna bolup, bu Uranni Xitay dunyadiki Uranla chiqidighan pütün dunya elliridin import qilidu. Mesilen: Australien, Kanada, Qazaqistan, Usbegistan, Nambiye,  Jenubiy Afriqa we Sénigal qatarliq döwletlerdin kirguzidu. Xitayning éhtiyaji tupeylidin dunyadiki Uraniyumning bahasi nahayiti yuquri köturlup ketken.

Xitay bolsa yuqirda chushendurup ötken asasliq Énérgiye membelirige bolghan éhtiyajini qandurush üchün mehsus Énérgiye diplomatiyesini yurguzmekte. Énérgiye éxport qilidighan döwletler bilen hersahede hemkarlashmaqta. Mesilen: Qoral-yaraq sodisi, tereqiyat jehettin yardem, ösumsiz qerze puli, herxil eslihelerni nahayiti töwen bahada sétish hetta heqsiz teminlesh qatarliqlar.

Hazir Xitay özining diplomatiyeside nahayiti téz sur´et bilen Afriqa ellirige we Latain Amerika ellirige yurush qilmaqta.

Xitayning Néft shirketliri 200 din oshuq projektilirini 50 döwletke qatnashturghan bolup, bu turlerge sélinghan meghleq 80 milliart Amerka dolliridin ashidu. Xitay bu meghleqlerni yenimu ashurmaqta.

Xitay 1950-yilliridin biri Afriqa elliri bilen yéqin diplomatiye munasiwette bolup kelgen. Bundaq uzaq muddetlik dosluq 2000-yillirgha kelgende Xitaygha zor payda kelturushke bashlighan. Bolupmu Afriqa ,Xitaygha kireklik bolghan xam eshya bazisigha aylinishqa bashlighan.

2011-yildin bashlap, Xitay sirtin import qilidighan Néftning 25% ni Afriqa elliridin kelturdighan bolghan. Néft sodisini Xitay puli arqiliq , teng qimmette towar almashturush usuli arqiliq we u döwletlerning eslehelirige téxnik, emgek küchi yardem birish qatarliq herxil usullar bilen élip bérilmaqta. Shuningdek u döwletlerdiki diktatturlarni iqtisadi jehettin, qoral-yaraq jehettin teminlep, u döwletlerdiki Xam eshya bayliqlirini qolagha kelturmekte.

Dunyadiki sumurguchi chong döwletler Afriqini, özlirige  Tengri teripidin in´ane qilnghan zimindek qaraydu.  Afriqida qimmet bahaliq  Tebi bayliqlardin Néft, Uran,  Altun, Almas, Kawchuk qataliqlar bolghachqa, burunqi we hazirqi mustemlikichiler,  bashqilarning u yerlerge singip kirishige qarshi turidu. Uning üchün  u yerlerde dawamliq ichki urush chiqirip, diktatturlarni yaritip, öz xelqlirini bir-birlirige qirduridu. Herxil qorqunuchluq yuqumluq késellerning peyda bolushimu tesedibiy hadise bolmastin belki sun´iy usulda peyda qilghan késeller bolup, ulargha bir terptin yardem qolini sunup, herxil Tibbiy yardemchi xadimlirini ewettip, késellerni  dawalisa, bir tereptin ularning Gén tereptiki san-sifirlargha ige bolup, bu arqiliq ulargha mas kélidighan yéngi dorilarni ijat qilip, bazargha sélip, özlirining Dora sanaetliri üchünmu bazar hazirlaydu. Bu arqiliq Afriqigha meblegh salghuchilarni qachirushqa urinidu.

Énérgiyening sewebidin dawamliq  Ottura sherq, Balqan, Kafkaz, Ottura asiya, Afriqida urush oti uchmeydu. Shu jümlidin wetinimiz Uyghuristandimu Xitayning tereqqiyatigha yeni iniq qilip éytqanda Xitayning énérgiyege bolghan éhtiyajining ishishigha egiship, ong tanasip halda Uyghuristandiki zulum kündin-künge ashmaqta we bu zulumgha qarshi Uyghur xelqqining küreshlirimu kündin-künge kücheymekte. Uyghur xelqining mewjutluqi, Uyghur millitining  Xitaygha bolghan nepriti, intiqamining cheksiz bolghanliqida.

Hazir dunyagha nezer salidighan bolsaq, dunyaning hemme yéride bir parche urushning oti yanmaqta. Bu Ot  asaslighi Amerika bilen Russiye iqtisadi menpeti tupeylidin yeni énérgiye baziri hoquqi sewebidin yanghan.  Bu Ot yalqunining küchluk hararitinidin, bir-birige bolghan xéris tupeylidin bu döwletlerning  közliri kor bolup, hetta heqiqi düshmen körelmes derijisige yetken. Emme  Russiye kelguside  heqqi otning   Xitay teripidin yandurlidighanlighini tonup, kozi échilidu. Mana bu chagh Uyghuritanda 3- qitimliq Jumhuryetni qurushqa sewepchi bolidighan otning piltisini yenila Russiye yaqidu.

ChünkiOttura sherq bolsa Dunya Énirgieye menbesining nöwettiki merkizi, ichki Déngiz bolsa dunya énirgieyesining kelgusidiki merkizi. Kelgusidiki ichki Déngiz yeni quruqluq yoli arqiliq énirgiye yötkesh yolliri asasen Xitayning qedimqi Yépek yoli sodisini Tömur yol arqiliq turutashturush stératigiyelik pilanlirining biri . Xitay bu yol( Shanghey- Téhran tömur yoli) arqiliq ottora asiye we ottura shertiki Néftliklerge hoja bolmaqchi.  Bu Russiye bilen Amerkining menpeetige ziyan salidu. Mana bu chaghda Xitay ,Amerka bilen Russiyening ortaq düshminige aylinidu. Bu chaghda Uyghuristanliqlar bu weziyettin unumluk paydilinishi lazim.

Biz hazirdin bashlap ottura Asiyada yashawatqan Uyghurlarning musteqqilliq kürishimizdiki rolini téximu jari qildurush üchün aktip herketke ötushimiz lazim. Bolupmu Qazaqistandiki Uyghurlarning paaliyetlirini janlandurushimiz lazim. Eger Qazaqistan qatarliq döwletler köp partiye arqiliq bashqurush tuzumige köchse, derhal Qazaqistanda Uyghlarning Parlamitta hoquq tutushi üchün bir Uyghur Partiyesini qurup chiqishi kirek. Bu Partiye  Uyghur xelqining menpeeti üchün ijabi xizmetletni qilishi kirek. Dimekchi bolghunum Russiye kelguside yenila Énérgiye talishish we Xitayning ottura asiya döwletliridki  tesiridin qutulush üchün Amerika bilen emes belki  Xitay bilen dushmenlishidu. Bu bizning neq qayta térilish nuxtimiz bolidu.

Ottura Asiyadiki Uyghurlar bolsun, meyli Amerika, Kanada , Awustaraliye, sherqi jenubu Asiya, Türkiye, Yawropa qatarliq ellerdiki hemme Uyghurlar ne ölumlerdin qutulghan, wetensiz qalghan, tupraqsiz qalghan, Ata-anisiz , qirindashsiz qalghan, ailisini yoqatqan Insanlarmiz. Ana wetenimiz paran-parche bolghan insanlarmiz, arqidan qalghan izlirimiz rohimizni shundaq azaplisimu emma héch qaxshimay algha qarap, öz umutlirimiz izdigen Insanlarmiz.

Biz hemmiz yat memliketlerge kélip, qayta térilish üchün küresh qilduq. Gerche biz mustemlike bolghan bir memliketning pütün dunyagha tériqtek térilip ketken Insanliri bolsaqmu héch waqit umut, arzulirimizdin waz kechmiduq. Hesretlirimizni, séghinishlirimizni échimizge yutup, adalet üchün küresh qilip kelduq.

Eskilikning yoli tuz hem qisqa bolidu, emma könglige ulughwar ghayilerni pükken yaxshi Insanlarning yoli egir-toqay hem uzun bolidu. Biz hijrettiki yashawatqan Uyghurlar  hemmiz könglimizge alem-shumul ghayilerni pükup, bu ulughwar yolgha chiqqan ikenmiz,  Wetende yuz bergen tarixi tiradigiyelerni we kelguside yuz biridighan yaman aqiwetlerni közde tutup, bir-birimizge muhebbetlik qarap, inaq-itipaqliq bilen béshimizgha kelgen bu kulpetlerge taqabil turushimiz lazim.  Urush bilen Énérgiye otturidiki ong tanasipni toghra tonup, kelgusidiki énérgiye basisi bolidighan Ottra asiyening siyasi exwali, iqtisadi exwali we yelqning kündili ijdimaiy turmushidiki ishlarghiche yiqindin alaqidar bolup, peytni kutup, özimizni kuchluk düshmenge taqabil turush üchün hazirlishimiz lazim.

Itipaqlashsaq küchiyimiz, kücheysek héch kim bizni izelmeydigha bu heqiqetni, heqiqi mahiyiti bilen tonip yétishimiz lazim.
Wetenge, Milletke, Dingha sadaqet bolushimiz lazim, sadaqtet Allaning néhmitidur, bu néhmetni bilmigenler Allaning lenitige uchraydu. Shuning üchünmu her küni bu néhmetni oylushimiz refahning bizge kélish yollirining biridur

Yene bir heqiqet shuki,

Dunyada öz igilik hoquqigha ige bolmighan Milletler mewjutla bolup turidiken,

Urushtin saqlinishmu mumkin emes.

Hörmet bilen,

IZ

13.12.2014 Germany-München