Meripetperwer Uyghur Qizliri 
Yopurgha nahiyelik 3 – ottura mektepning in’gliz tili oqutquchisi rozimuhemmet turdi artuchning teshebbusi, xelqimiz ichidiki köpligen kitabxumarlarning bu teshebbusqa aktip awaz qoshushi bilen bu yil xelqimiz üchün kitab yili qilip békitildi. Kitab yilining tesiride diyarimizning jay–jaylirida kitab oqushni asasiy mezmun qilghan türlük shekildiki pa’aliyetler arqa – arqidin ötküzülüp, jem’iyitimizning kitabxumarlar jem’iyiti bolushigha mu’eyyen asas sélindi. Toy–tökünlerde, pa’aliyet we murasimlarda kitab sowgha qilish, yétim–yésir oqughuchilargha kitab i’ane qilish, kitab heqqide türlük enjümenlerni ötküzüsh qatarliqlarning arqa–arqidin qanat yéyishi, kitabxana we kutubxanilarda kitab oquydighanlar sanining awalqi herqandaq bir yildikidin köp bolushi, kishilerning adettiki söhbetliride kitab heqqide paranglishishi, kitabxumarlarning ilgirikige qarighanda alahide hörmetke érishishi qatarliqlarning hemmisini kitab oqush yilidiki xushallinarliq kartinilar déyishke bolidu.

Bu xushallinarliq kartinilargha yandashqan halda biz bu yildiki yene bir ehmiyetlik künni, yeni 16–qétimliq «dunya kitab oqush küni»ni kütüwalmaqtimiz, xelqimizge nisbeten bu qétimliq kitab oqush küni alahide ehmiyetke igidur. Chünki, bu kün xelqimizning kitab oqush yiligha toghra kelgen kündur.

Matériyallarda yézilishiche, dunya kitab oqush künini 23–apérilgha békitishning alahide menisi bar bolup, ispaniyening katayloniye dégen yéridiki xelq arisida her yili 23–aprél bir parche kitab sétiwalghan kishige bir tal etirgül sowgha qilish en’enige aylan’ghan iken. Riwayet qilinishiche, katayloniyede jorji isimlik yigit bir melikini wehshiy yirtquchning changgilidin qutuldurup qaptu. Melike yigitke rehmitini ipadilep, küch we bilimning simwoli süpitide kitab sowgha qiliptu. Yigitmu melikige bir tal etirgül sowgha qiliptu. Bu del 23–aprél iken. Shuningdin kéyin her yili mushu künde, bu yerdiki ayallar erlerge kitab, erler ayallargha etirgül sowgha qilip bu künni xatirileydighan boluptu. Uning üstige bu kün yene ispaniyening meshhur yazghuchisi sirwantés wapat bolghan kün. Ispaniyediki dangliq yazghuchilar bu küni jem bolup, sirwantésning «donkixot» namliq romanini ikki minuttin ünlük oqushidiken. Del mushu küni yene en’gliyede meshhur diramatorg shékispir xatirilinidiken. Shékispir 1564 –yil 23 –aprél tughulup, 1616–yil 23–aprél wapat bolghan. B d t ma’arip, pen–medeniyet mehkimisining bu künni «dunyawi kitab oqush küni» qilip tallishi dunyadiki meshhur yazghuchilargha hörmet bildürüsh, ularning öchmes töhpilirini kishilerge bildürüsh, yashlar we balilargha kitab oqushtin kélidighan xushalliqni hés qildurushni meqset qilghan.

Men kitab oqush yilining aldi–keynide uyghur jem’iyitimizde barliqqa kelgen nurghun ehmiyetlik ishlarning shahiti bolup keldim. Misalen, özi éghir késellik azabida ingrawatqan bolsimu, xelqining dilini yorutushqa bir kishilik hessisini qoshushni wijdani burchi sanap kelgen izzet abdurahmanning ürümchi shehirining kishiler köp toplashqan jaylirida kitab üstellirini tesis qilish arqiliq «izzet kocha kutubxanisi» ni berpa qilip, awamni kitab oqushqa yéteklishi; Özi peqet bashlan’ghuch mektepkichila oquyalighan bolsimu, kitab oqushning paydisini chongqur tonup yetken meripetperwer tijaretchi tursun toxti hajimning besh milyon yüen meblegh sélip xotende «insab we izdinish» kitabxanisini qurup, kishilerni kitab oqushqa qiziqturush üchün kitab oqughanlargha heqsiz tamaq tarqitishi; Malaysiyada pelsepe penliri boyiche magistér aspirantliq uniwanigha érishken ablajan ezizning weten’ge qaytip kelgendin kéyin, köpligen kirimi yaxshi sodilarni qilishtin waz kéchip, uyghurlardiki tunji shexsiy kutupxana «bilküch kutubxanisi»ni échip, xelqimizning meniwiyitini béyitidighan medeniyet buliqidin birni awutushi; Amérikida jem’iyetshunasliq penliri boyiche doktorluq unwanigha érishkendin kéyin, diyarimizdiki sorunlarning ilim hawasini qoyuqlashturush üchün «ilim chéyi» ni jem’iyetleshtürgen zulpiqar barat özbash qatarliqlarning ish-izliri bizni chongqur tesirlendüridu.

Yuqiriqi kishilirimiz kitab oqushning bir milletning sapasini yuqiri kötürüshtiki muhim rolini alliburun tonup yetkechke, japa cheksimu, ehmiyetlik ishlarni qilip keldi. Mana mushundaq kishilirimizning bashlamchiliqi bilen hazir diyarimizdiki kutubxana we kitabxanilar burunqidin bek awatlashti, kitab sétiwalidighan we kitab oquydighanlarning sani künséri ashti. Ulugh sha’irimiz elshir newa’iy «bu dunyada yaxshi nam qaldurush sa’adettur» dep nahayiti toghra éytqanidi. Mana bügünki kün’ge kelgende, köpinche kishilirimiz ilim élish arqiliqla heqiqiy sa’adet yoligha érisheleydighanliqini barghanséri tonup yetti.

Men ataqliq terjiman mahinur haji yaqupni ziyaret qilghanda u manga: «men bashlan’ghuch mektepning 1-yilliqidiki tetildin bashlapla roman oqushqa kiriship ketkenidim. Hésablab baqsam, töt yilliq bashlan’ghuch mektep hayatimni tamamlap bolghiche 147 romanni oqup boptimen. Men shu chaghda kitabtin sowét ittipaqining her qaysi jayliridiki xelqlerning turmushi we ottura asiya xelqlirining turmushi bilen tonushup chiqqanidim» dégenidi. Uning bu sözliri manga chongqur tesir qildi. Chünki, bashlan’ghuch mektepning tötinchi yilliqigha chiqqan bir oqughuchining 147 parche romanni oquwétishi ademni rastla heyran qalduratti. Ilgiri toluq ottura mektepning üchünchi yilliqida oquydighan aliye isimlik bir qizni ziyaret qilghanidim. Shu chaghda téxi 18 yashningmu qarisini almighan bir qiz oqughuchining türlük mezmunlardiki 2000 parchidin artuq kitabni sétiwélip, saqlawatqanliqi méni bekmu söyündürgenidi.

Méningche, ademning téni maddiy ozuqluqqa mohtaj bolghinidek, rohimu meniwiy ozuqluqqa mohtaj bolidu, adem kitab oqumighanda rohiy échirqap, meniwiy jehettin halsirash kélip chiqidu. Kitab bizni bikarchiliqtin kélip chiqidighan orunsiz jédel–majira, gheywet–shikayet, xilmu xil jinayettin saqlaydu. U ümidsizni ümidlik, ajizni küchlük, namratni bay, nadanni aqil, horunni tirishchan qilalaydu, qisqisi kitab arqiliq adem özini özi yéngiliyalaydu. Axirida tekitleymenki, xelqimizning kitab oqush qizghinliqi mushu bir yil bilenla axirliship qalmisun, kitab heqqidiki paranglar peqet 23 –apréldila tügep ketmisun, hemmimiz kitab oqush aditi yétildürüsh arqiliq hayat yolimizda öchmes iznalarni qaldurayli! (Autori: Elsöyer)