Qarang bu  wetinimzde we xitayda yashawatqan tungganlargha.Ular biz Uyghurlargha oxshash xitaylargha üzil késil oxshimaydighan bir millet bolghan bolsa qilidighan xéli ishi bardek qilidu. Ular özide bar bolghan yérim yata alahiydilikni muqeddes Islam dinimiz bilen özige xas bir uslupta ewlatmu-ewlat jiddiy perwish qilip, xitaylargha oxshimaydighanliqini musulmanliq arqiliq ispatlap zamaniwiylashqan milliy kimlik shekilendüriwatidu, medeniyet we iqtisad jehette küchliniwatidu we parlaq kélichikige asas séliwatidu.Ular kýim-kéchekliri, ailiwiy yosunliri, milliy xaraktéridin pexirlinidu. Bizde enenilirimizdin yatlishish, milliyche kéyim-kécheklirimizni bashqa milletlerningkige özgertish, yat milletler bilen öylük-ochaqliq bolushni éghir almasliq qatarliq bir talay illetler küchüyüp kétiwatidu.

Hazirqi xünükleshken Milliy xaraktirimiz we diniy itiqadimiz, atalmish zamaniwiy  exlaqiy ölchemlirimiz millitimizning qatili bolup qélish aldida turiwatidu.Bashqilarning birlishishi, küchlinishi we tereqqiy qilishgha paydiliq bolghan herqandaq nerse bizge riyeksiye qiliwatidu. Halal nersilerni haram nersilerge aylanduriwitipbarimiz.Ejdatlardin renjiymiz emma ularning qilalighan on ishining birini ularchilik bijirelmeywatimiz. Bizde milliy qediriyetlirimizni perwish qilish we qoghdashta tungganchilik milliy iptixar yétilgende, bizni hichkim buzek qilalmaydu, wetenimiz nahayiti tiz azat bolidu.

Xelqimiz qanche ming yildin béri bügünki kündimu zamaniwiyliqini hich yoqatmighan, kötürüp yürüshke eplik, herqandaq kéyim-kéchek bilen maslishidighan, mol we renggareng milliy medeniyitimizde yaquttek julalap turghan türi köp, lahelinishi addiy we körkem doppini etiwarliq ata mirasliri qatarida qoghdap kelmekte.Uyghur doppisi méditsina, pelesepe, sennet, algébra, astirnomiye we tarix qatarliq köp xil ilimlargha munasiwetlik mezmunlar gireleshken bir eser bolup, uningdiki motiflarning hazirgha qeder siri échilghini yoq!

Uyghur doppilliri, her xilliqi, tikish we keshtilesh jehettiki pirinsipchanliqi we oxshashliqi jehettin alahiyde özgichilikke ége bolup, dunya medeniyet ghezinisidiki tengdashsiz mirastur!

Dunya milletlirining ichide Uyghur xelqide bar bolghan doppining peqet bir türi yaki shu doppidiki melum bir motif(Milliy Imag) we yaki bir keshte bar bolghan bolsa özlirini alahiyde medeniyetlik sanap, uni bayraqliri, dewlet giribi, milliy bankillirining simiwoli, pul we imfort-ikisport ishlirining belgüsi…qatarliq nurghun tereplerde etiwarlap ishlitilmekte!

Xelqimiz ming yillardin béri milliy kimlikimizning belgüsi süpitide qoghdap kéliwatqan doppa medeniyiti zamanisigha layiq tereqqiy qildurulmighan bolup, buning seweplirining biri xelqimizning bash kéyimi enenisige yéterlik ehmiyet bermigenlikidin bolmaqta. Hazir arimizda shu qeder güzel doppimizni kiyishtin nomus qilidighan mangqurtlarmu az emes! Uyghur kéyim-kéchekliri tarixning dehshetlik buran-chapqunlirida éghir sinaqlardin ötken bolup, uning insan oghlining yaritilishi yeni jismaniy we rohiy alahiydilikini téximu güzelleshtüridighanliqi heqqidiki heyranliq xelqara jemiyette barghanche kücheymekte!

Doppa dunyadiki bash kéyimlirining ichide Uyghurlargha eng yarishidighan kéyim-kéchekning biri bolup, doppa kiygen erler söletlik, doppa kiygen qizlar sülketlik tesir béridu.Tariximizda medeniyet jehette arqida qélish, iqtisadiy jehette namratlishish, siyasiy jehette qul qilinish sewebidin, xelqimiz rohiy we jismaniy jehettin chuwalchaqliship, tashqiy körünishimiz tarixtikige oxshimayla qalghan bügünki künde, uyghurlarni bir étnik topluq yeni musteqqil millet qilip körsütidighan bayliqlirimizning biri doppa bolsimu, bezilerning bashqa milletlerni dorap kiygen bash kiyimliri ademning köngli élishturidu.Bundaqlar özining jismaniy we rohiy tereplerdiki eyiplirini doppa qatarliq milliy kéyim-kécheklirimiz bilen bizey démeydu, manglur xitaylardek yürse yüriduki,pakistanliq we afghanlarning kültektek bash kéyimini, éghi yoq ishtanlirini, we ereplerning xalta köyneklirini kiyiship,diwanidek setliship yürse yüriyduki, doppa kiygenlerni kemsitidu, doppigha yéqin kelmeydu, kéyishni teshebbus qilghanlardin yirginidu.

Nöwette Uyghur kiyimlirige Uyghurlarning qiziqishining töwen bolishi, Uyghur yémeklirige Uyghurlarning xéridar bolmasliqi milyonlighan qiz-yigitlirimizning ishsiz qélip, yat ellerde sersan-sergerdan bolup yürishinila keltürüp chiqarmay, milliy rohtin yatlishish hadisinimu keltürüp chiqarmaqta! Milliy rohiy ajiz xeliqlerde milliy iptixarliq tuyghusi ölüp, hemme tereptin yat milletlerge qulchiliq qilidighan ang yétilidu.Bu xil ang milletning iqtisadiy, siysiy, sotsiyal we kultural enenisini buzup, étnik topluqlarning kolliktip yoqulishini keltürüp chiqiridu.Shu seweptin tehdit astidiki milletler, tarixiy enenilliri arqiliq milliy kimlikini muhapizet qilip, öz xelqining milliy iptixarini oyghutup turidu.

Men tordin Tungganlarning bir qétimliq diniy bayramda, milliy kéyim-kécheklirini qandaq istimal qilghanliqini körüp, biz Uyghurlarning bu jehette bek ajizlap ketkenlikimizni, yaki milliy medeniyitimizdin barghanche uzaqliship, bashqa köp-xil medeniyetlerning buzghunchiliqigha uchrawatanliqimizni hés qilip, intayin ghezeplendim!

Sen Uyghur bolsang bashqa ishlarni qilishtin awal, eng deslepte tungganlarning bu jehettiki alahiydiliki heqqide yaxshi oylan.Ularning kiyim-kéchekliri özige xas xususiyetke ige bolsimu, bu jehette Uyghur kéyim-kécheklirining qoligha su quyup bérelmeydu! Shunche mol medeniyetni özige yughurup, güzellikte tengdashsiz ülge yaratqan, Uyghur kéyim-kécheklirini tereqqiy qildurush, markilashturush, bashlamchiliq bilen sétiwelip ishlitishni her bir uyghur wijdaniy buruchum, dep qarisa, shu arqiliq milliy iptixarliq tuyghumizni küchlendürüp, milletning kélichigini kapaletke ige qilishning daghdam yolini achqili we iqtisadiy jehettin arqida qéliwatqan, namratliq destidin ingirawatqan xelqimizge ünümlik yar-yülek bolghili bolidu!

Biz milliy kéyim kécheklirimizge, folklorimiz we her türlük örpi-adetlirimizge heqiqiy ige chiqalisaq, hich bolmisa xitay ölkilliride éghir milliy xorluqqa uchrawatqan hede-singillirimizni ar-nomus we qulluq zenjiridin azat qilalaymiz! Bu heqiqiten büyük bir milliy inqilap bolidu!

Töwendiki resimde tungganlar özlirining bash kéyimi bilen sürlük, heywetlik, küchlük, jasaretlik körüngen.Uyghurlar namaz oqughan camening aldida tartilghan resimlerge qarisa, u yerde xuddi xitay dölitidiki 56 millet bardek körinidu.Bu échinishliq hadisini özimiz keltürüp chiqarduq!Tungganlarning bir yerim milyart düshmen ichide qandaq tik turghanliqining özimu biz uyghurlar üchün qattiq oylunishqa tégishlik bir möjize bolup, uning seweplirining biri, ulardiki buninggha oxshaydighan milliy xususiyetlerdur!Qarang bu tungganlargha, bundaq bir milletni körgen düshmen qorqunch ichide qalidu!

Tungganlar xitayning destidin aldirap, bir milliy dewlet quralmasliqi mumkin, bu tungganlarning biz Uyghurlargha oxshimaydighan yéri, lékin ular diniy itiqatta tallighan yolining toghriliqi, emeliyetchanliqi, milliy iptixarliq tuyghusining küchlükliki, ejdatliri shekillendürgen milliy enenillirige bolghan tewrenmes sadaqiti qatarliqlar seweblerdin étnik, kultural, iqtisadiy we siyasiy heq hoquqlirini baturluq bilen qoghdap kéliwatidu!

Hey eziz millitim, doppa we shuninggha oxshighan milliy kéyim-kécheklirimiz, biz üchün peqet bir bash kéyimi emes!Uninggha tariximiz, medeniyitimiz, diniy itiqadimiz, milliy örpi-adetlirimiz, siysiy ghayimiz qatarliq nurghun heqiqetler yoshurunghan!

Uyghur kéyim-kéchekliri jümlidin Doppa uyghurlarning milletchilik éngining möjizige tolghan xezinisi!Uyghurlar doppa kiyse bir milletke oxshighini bilen, doppa kiymise Xitaydin bashlap, Afriqidiki negirlarghiche, Indiyanlardin bashlap, erep yérim arilidiki wehshiy qewimlergiche, Rustin bashlap, Tibet we Mungghullarghiche oxshap qalidu.Bizni biz qilip turghini tilimiz, qénimiz, kulturimiz, dinimiz we ata miras wetinimiz! Doppa qatarliq milliyche kéyim-kécheklirimizning chirayimizni, hesiyatimizni, tuyghumizni, herkitimizni, pikirimizni, hayatiy küchimizni, ghayimizni qeyitsiz, sheritsiz dunyagha jakarlap turghan engüshter ikenligini Unutmayli! (K.Atahan)

11.08.14 Gérmaniye