Torelme kilon qilish texnikisi

Dr. Memet Emin

Torelme ghol hujeyre tetqiqati jeryanidiki bosush xarektirlik bir ilgirlesh torelmini kilon qilish texnikisi bolup, uning muhapiqiyet qazinishi, torelme ghol hujeyre tetqiqatining tiz ilgirlishige nahayta chong asas saldi.

Janliqlar jinsi munasiwet qilghandin kiyin erkek janliqning uruqi bilen chishi janliqning tuximi birikip uruqlanghan tuxum (fertilized egg) hasil qilidu. Uruqlanghan tuxum bir hujeyre bolup, bolunup kopiyish arqiliq torelme hujeyrisi (blastocyst) tereqqi qilidu, andin bala yatqu timidin orun ilip tereqqi qilip torelmi (embryo) ge aylinidu. Andin torelme tereqqi qilip yingi bir janliq bolup yitilidu we ying bir hayatliq dunyagha kilidu.

1978-yili 7-ayning 25-kuni beden siritida yeni tejirbe neychisi ichide sunni uruqlandurush arqiliq dunyagha kelgen tunji balining tughulushi kiyinki torelmini kilon qilish we torelme ghol hujeyrisini yitildurup chiqishning asasi hisaplinidu.

Torelmini kilon qilish diginimiz yuqarda dep otken sunni uruqlandurushning dawami bolup, ularning tupki oxshimaydighan yiri, eneniwi sunni uruqlandurushta erkek haywanning uruqi bilen chishi haywanning tuxumini sunni uruqlandurush arqiliq, torelme yitildurup chiqqan bolsa, torelmini kilon qilishta bedendin ilinghan xalighan bir hujeyre bilen yadrosi ilip tashlanghan tuxumdin sunni uruqlandurush peyda qilish arqiliq yitildurp chiqqan torelmini kozde tutidu. Bu xil texnika beden hujeyre yadro almashturush (somatic cell nuclear transfer) texnikisi dep atilidighan bolup, aldi bilen tuxumning yadrosini yeni gin alahidiligini konturl qilidighan DNA sini tuxumdin chiqirip tashlap, uning ornigha beden hujeyrisi (somatic cells) ning yadrosini silish arqiliq „uruqlanghan tuxum“ peyda qilish, we bu arqiliq torelme yitildurup chiqish. Bundaq yitildurup chiqilghan torelmide peqetla beden hujeyrisini teminligen terepning gini ipadilinip chiqidu. Eneniwi usulda yitildurup chiqqan torelmide bolsa erkek terep bilen chishi terepning gin alahidiligi yirimdin ipadilinip chiqidu. Yene erkekning gin alahidiligi 50%, chishi haywanning gin alahidiligi 50% ipalinip chiqidu.

Insanlarni kilon qilishning ihtimalliqi barmu?

Insanlarni kilon qilishning ihtimalliqi barmu?

Dr. Memet Emin

Torelmisini kilon qilish texnikisining sut emguchi haywanlarda muhapiqiyet qazinishi we bu kilon qilinghan torelme arqiliq sut emguchi haywanlarni yitildurup chiqishning muhapiqiyet qazinishi, insanlarni kilon qilishning ihtimali barliqining texnikiliq asasi dep qarashqa bolidu.

Sut emguchi haywanlarni kilon qilish digende asasliqi beden hujeyre yadro almashturush (somatic cell nuclear transfer) texnikisi arqiliq yitildurup chiqqan torelmini sut emguchi haywanning bala yatqusigha silip, normal eghir ayaq bolghangha oxshash jeryani bashtin otkuzgendin kiyin, tughulghan yingi bir sut emguchi haywanni kozde tutidighan bolup, bu yingi tughulghan haywanda putunley shu beden hujeyrini teminligen bir terepning gini ipadilinip chiqqanlighi uchun, bu yingi tughulghan haywan shu beden hujeyrisini teminligen haywanning kiloni dep qarilidu. Normalda bu yingi tughulghan haywanda tuxumni teminliguchi we qosaq koturup bu haywanni tuqquchi haywanning gin alahidiligi ipadilenmeydu. Mundaqche eyitqanda ularda irsi jehette hichqandaq qandashliq munasiwet bolmaydu.

Insanlarni kilon qilish digendimu yuqarda dep otken sut emguchi haywanlarni kilon qilish jeryanigha oxshash nurghun basquchlarni oz ichige alidu. Yeni aldi bilen ayalning tuxumi bolush, we uning yadrosini chiqirip tashlash, andin kiyin kilon qilinmaqchi bolghan adem (er yaki ayal) bedinidin beden hujeyre yaki herqandaq bir hujeyre ilip, uning yadrosini ilip chiqirip, yadrosi ilip tashlanghan tuxumgha yotkep silish arqiliq, uruqlanghan tuxum peyda qilish, andin bu uruqlanghan tuxumni, pidayi bolushni xalaydighan bir ayalning bala yatqusigha silip, u ayalni eghir ayaq qilish, andin u ayal bu baligha 9 ay hamildar bolup, eng axirda bu balini tughush. Andin bu bala bashqa normal yol bilen tughulghan balilargha oxshash nurghun yillarni bashtin otkuzup, balaghetke yetken bir adem bolup yitilip chiqish.

Ademni kilon qilish jeryani, beden hujeyre yadro almashturush (somatic cell nuclear transfer) qismidin bashqa barliq jeryanlar sunni uruqlandurush arqiliq bala ilish jeryani bilen putunley oxshaydighan bolup, ular arisidiki eng chong periq kilon qilip tughulghan bala bilen beden hujeyre teminliguchi bir terepning ginidiki eng zor derijidiki oxshashliq.

Sut emguchi haywanlarning muhapiqiyetlik kilon qilinishi texnikiliq jehette insanlarni kilon qilishning asasi bolup hisaplinidighan bolsimu, biraq eneniwi exlaq pezilet jehette nahayti zor cheklimige uchurghanliqi uchun, nurghun dowletler bu jehettiki tetqiqatni putunley cheklep kelmekte.

Hazirgha qeder kilon qilinip muhapiqiyetliq bolghan haywalar chashqan, qoy, kala, at, mushuk, ishit, choqqa we maymun qatarliqlarni oz ichige alidu.

1997-yili tunji kilon qilinghan qoy Dolly dunyagha kelgen.

2007-yili tunji kilon qilinghan maymun dunyagha kelgen. Maymun ademge eng yiqin bolghan haywanlarning biri bolghanlighi uchun, kelguside bu texnikining insanlarni kilon qilishta muhapiqiyet qazinishning ihtimalliqini tiximu kuchaytiwetken.

Posted by Memet Emin at 12:08 AM

http://saghlam-bolung.blogspot.de/2011/08/insanlarni-kilon-qilishning-ihtimalliqi.html