AVUTTUM KENDİMİ ŞARKILARINLA
HAYALDE OLSA GÖNÜLDE VARSIN
GÖRMESEMDE SENİ SESİNLE VARSIN
SESİNLE BEDENİN BİRLEŞİR BİR GÜN..
.

Shahmat taxtisi sus we qéniq ikki xil rengdin terkib tapqan, 64 katekchilik, kiwadrat shekillik taxtidin ibaret. Sus renglik katekche aq katekche, qéniq renglik katekche qara katekche dep atilidu. Shahmat musabiqiside, belgilime boyiche aq terep burun mangidighan bolghachqa, shahmat taxtisidiki tik we toghra qatarlarning namini atashta aq terep asas qilinidu. Shahmat taxtisidiki 8 tik qatar soldin onggha (qara terep ongdin solgha) a, b, c, d , e , f , g , h qatarliq herpler bilen ipadilinidu. Shahmat taxtisidiki sekkiz toghra qatar aq tereptin qara terepke qarap, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 qatarliq sekkiz reqem bilen ipadilinidu. Shahmat taxtisidiki tik we toghra qatarlar herp we sanlar bilen ipadilen’gendin kéyin, shahmat taxtisidiki her bir katekchining ornini shertlik belge arqiliq kordinatliq ipadiligili bolidu. Mesilen, a tik qatar bilen 1-toghra qatar késishken qara katekche a1 katekche déyilidu. E tik qatar bilen altinchi toghra qatar késishken aq katekche e6 déyilidu ( töwendiki resimge qarang) .
Oxshash renglik katekchilerning bürjekliri tutiship hasil qilghan qiypash qatarlar «yantu yollar» dep atilidu. Mesilen, b1, c2, d3, e4, f5, g6, h7 lardin shekillen’gen yantu qatarni qisqartipla (b1-h7) yantu yol dep ataymiz. A1-h8 we h1-a8 yantu qatarlar, shahmat taxtisidiki eng uzun ikki tantu qatarlar bolup, her biri sekkiz katekchidin terkib tapidu.
A, b, c, d töt tik qatardin tüzülgen yérim taxta «perzin qanat» déyilidu;e, f, g, h töt qatardin tüzülgen yérim taxta «shah qanat» déyilidu.
Shahmat taxtisining otturisidiki e5, e4, d5, d4 töt katekchiler bolsa, shahmat taxtisida «merkez» dyilidu.
Shahmat uruqliri we ularning namliri
Shahmat uruqlirining shahmat taxtisigha tizilishi töwendiki resimde körsitilgendek bolidu.

Shahmatta jem’iy 32 dane urq bolup, aq terep we qara terepte oxshashla 16 din uruq, her ikki terepte birdin shah, birdin perzin (gerde), ikkidin rux , ikkidin at, ikkidin pil we sekkizdin piyade bolidu. Shahmat uruqliri shekli, basma shekli we nami töwendikidek bolidu :
Uruqlarning uyghurche, in’glizche atilishi :
Uyghurche atilishi: shah, perzin, rux, pil , at, piyade
Niglizche atilishi: King, Queen, Rook, Bishop, Knight, Pawn
Uruqlarning xelq’araliq shertlik belgisi : oyun xatirligende shertlik belgiler qollinilidu , shah K , perzin Q , rux R, pil B, at N bilen piyadiler bolsa, özi turghan katekchining sherlik belgisi bilen ipadilinidu.
A, b, c, d töt tik qatardin tüzülgen yérim taxta «perzin qanat» déyilidu;e, f, g, h töt qatardin tüzülgen yérim taxta «shah qanat» déyilidu.

Hamit Göktürk / Uygur Haber ve Araştırma Merkezi (UYHAM)

Doğu Türkistan Türklerinin 20.yüzyılda  yetiştirdiği değerlerden,düşünür,şair yazar ve Edip Abdurrahim Tileşoğlu Ötkür vefatının 20.yılında doğduğu memleketi Gaziyane Kumul şehrinde törenle anıldı.
Sosyal Medya’da Muciburrahman imzası ile yayınılanan konu ile ilgili haber bu törene ait yayınlanan resimlere göre, Merhum’un vefatının 20.yılının anma etkinliğinin, memleketi Gaziyane Kumul şehrinde Orda(Saray) Restoran’da 19 Eylül 2015 Cumartesi günü gerçekleştirildiği bildirildi.

Kur’an-ı Kerim tilaveti ve yapılan hatım duası ile başlayan Anma programına Merhum Düşünür,Şair ve Edip Abdurrahim Ötkür’ün eşi Hatice Ötkür Hanımefendi ve kızları ,damatları ve torunları ile yakınları iştira etti. Ayrıca Urumçi’den  dostları ve sevenleri de kumul’a gelerek bu törene katıldılar.
Merhum’un hayatının anlatıldığı konuşmalardan sonra dostları Şair ve yazarlar onun şiirlerinden ve hayatından örnek ve kesitler sundular.Kumul’lu Uygur öğrencilerin onun özellikle İZ şiirini seslendirmeleri büyük heyecana sebep oldu ve  ayakta dakikalar süren alkışlarla karşılandı.Salon’un duvarları ise,Kumul’lu Hattatlarının onun şiir ve rubailerinden örneklerin yer aldığı  güzel yazıları ile süslenmiş oldukları görüldü. Anma toplantısı katılımcıları bazen derin düşüncelere garkeden ölüm sessizliği ile bazın ise, kalplerden fışkırararak taşan zapdedilmez heyecanları yansıtan alkış sesleri seleri ile salon adeta  yıkılıyordu.

Anma toplantısı sonunda Doğu Türkistan tarihine 20.yüzyıla damgasını vuran kendi bağrından yetiştirdiği ülkenin bu en büyük düşünür,şair ve edibi ve fikir ve aksiyon adamına bağlılıklarını ve vefakarlığını göstermek için Muhterem Eşleri Hatice Ötkür Hanımefendi’yı sahneye davet ederek minnet ve şükran duygularını bir kez daha ifade ettiler ve ton ve doppa  giydirerek teltif ettiler. Daha sonra ise, kadirbilir ve vefakar kumul halkı ve dostları eşi ve değerli evlatalarına çeşitli hediyeler sundular. Kumul’lu Uygur Hattatlar Merhum Ötkür’ün şiir ve rubailerinden örneklerin yer aldığı  güzel hatlarını merhumun eşi ve çocuklarına takdim ettiler.
Gaziyane Kumul şehrimizin kadirşinas ve vefakar halkı ile duyarlı ve sorumlu şair, uzağı çok önceden görebilen toplum önderi merhum Abdurrahim Tileşoğlu Ötkür’ün bir birlerinden değerli dostları,sevenleri, bu  kıymetli Vatan evladını unutmadıklarını ve asla unutmayacaklarını  bu Anma etkinlikleri ile bir kez daha ispatlamış oldular.

ABdurrahim Tileşoğlu Ötkür Kimdir ?
Abdurrahim Tileşoğlu(Tileşov olarak da anılır) Ötkür 1923 yılında Doğu Türkistan’ın Çin sınırındaki Gaziler diyarı Kumul şehrinde dünya’ya geldi.İlk ve orta öğrenimini bu şehirde yaptı.Daha sonra başkent Urumçi’ye gelerek Lise ve yüksek öğrenimini o devrin en ünlü Okullarında tamamladı.1940’lı yıllarda kanlı Çinli Cellat General Şeng tarafından şiir ve yazılarınıdan dolayı tutuklandı ve bir süre hapis yattı.1944’de Gulca’da kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ile Çin yönetimi arasında imzalanan ve Doğu Türkistan siyasi tarihinde 11.bitim olarak anılan siyasi değişimden sonra kurulan Karma eyalet Hükemeti’nde görev aldı. Bu yıllarda başlayan yeniden aydınlanma ve silkinerek özüne dönme olarak adlandırılan Milliyetçi-Türkçü “3 Efendiler Hareketi”nde önde gelen aktivistleri haline geldi.Doğu Türkistan’ın Komünist Çin Ordularınca işgalı üzerine Liderlerimiz Mehmet Emin Buğra ve İsa Yusuf Alptekin ve arkadaşlarının “Vatan İçin Vatan’dan Ayrılma” düşünce ve eylemine  katılarak hicret etmeye karar verdi.Ancak.bir çok arkadaşı ile birlikte Hindistan hududundan geri dönmeke zorunda kaldı. Uzun süre takibe uğradı ve kızıl Çin zindanlarında yattı.

1980’lı yıllarda Çin’de başalayan reform ve dönüşm hareketlerinde diğer arkadaşları gibi itibarı iade edildi. Abdurrahim Ötkür’ün en verimli çağları bu yıllardan sonradır. Doğu Türkistan tarihinde bir ilk olan Kaşgarlı Mahmut’un Divan-i Lugat,İt Türk adlı eserinin yayına hazırlayan kurul arasında yere aldı. 20.yüzyılda Doğu Türkistan’daki bağımsızlık ve kurtuluş hareketleri ile siyasi tarihimizi konu alan ve bir birinin devamı niteliğindeki İz ve Oyganga Zemin(Uyanan Topraklar)adlı belgesel romanlarını kaleme alarak yayınladı.En güzel ve etkileyici şiirlerini bu yıllarda yazdı.Bir çok şiir kitapaları yayınlandı.Şiirlerinin en etkileyicilerinden ve en ünlü olanı “İZ” adlı şiiridir.Bu şiir Doğu Türkistan Türklerinin umut ve özlemlerine tercüman olan ve adeta bir milli marş haline gelmiştir.
Bu şiiri bestelenmiş şarkı olarak milyonlar tarafından beğenilmekte iken,”Milli Bölücülüğü Tahrik” suçlaması ile İşgalcilar tarafından yasaklanmıştır.
Uçraşkanda(Karşılaşınca adlı şiir Kaşgarlı ünlü bestekan ve Sanatcı Abdurrahim Heyit tarafından beslenmeştir.Abdurrahim Heyit’in alt yazılı olarak hazırlanan ve Abdurrahim Ötkür’ün şiirinden bastelediği bu şarkı sosyal medya’da en az 5 milyon kez izlenmiştir. Türkiye’de ünlü sanatçı Uğur Işılak  İz şarkısını çok etkileyici ve çok güzel bir şekilde Türkçe olarak seslendirmiştir.TRT sanatçılarından Sırrı Ali Talay ise,bu şarkıyı orijinal  çok güzel ve etkili bir şekilde  Uygur Türkçesi ile yorumlamıştır.

Yazdığı eserler de Doğu Türkistan ile Türkiye arasında ilişikilerin başlaması sonucunda Türkiye’de de tanınımaya ve bilinmeye başlanmıştır. Eserleri ve şiir ve rubaileri bir çok Yüksek Lisans ve Doktora programlarında tez konusu olmuştur.

Bu çalışmalardan  en önemlilerinden biri de  ise,Gazi Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof.Dr. sayın Hülya Kasapoğlu Cengel tarafından Doktora tezi olan  ve daha sonra iki cilt şeklinde yayınladığı Abdurrahim Ötkür ve Eserleri adlı kitabıdır.

Sayın Prof.Dr.Hülya Kasapoğlu Çengel,Merhum Ötkür’ü ilk kez  Türkiye’de tanıtan bilim insanı olmuştur.Yazdığı  2 ciltlik kitap ile   Türkiye’de ilim çervelerince  bilinip ve  tanınmasını sağlamıştır.

Uygur Haber ve Araştırma Merkezi(UYHAM) : Eserleri ile Doğu Türkistan Türklerinin fikir ve düşünce hayatında derin izler bırakan,1940’lı yıllardaki Kültür,Aydınlanma ve yeniden Öze Dönme olarak kabul edilen “3 Efendiler Hareketi”’nın önde gelen aktivististlerinden Abdurrahim Tileşoğlu Ötkür’ü vefatının 20.yılında minnet ve şükranlarımız ile bir kez daha anıyoruz, Değerli Eşleri Hatice Hanımefendi’ye ve sevgili Evlatklarına sağlık,esenlikli, huzurlu yaşam ve başarılar dileriz.

Merhum Ustadımız  merhum Abdunnahim Tileşoğlu Ötkür’ü Allah Taala  gani gani Rahmet  ve mağfiret eylesin.

http://www.uyghurnet.org/24656-2/