mtDNA hücrelerin mitokondri organelindeki DNA dır. Tüm insanlar mtDNA larını annelerinden alırlar. Erkek bireyler çocuklarına mtDNA larını aktaramazlar. mtDNA yı yalnızca kadınlar bir sonraki nesle aktarabilir. Yani bir kişinin mtDNA haplogrubu annesinin annesinin annesinin annesi ….. şeklinde geçmişe uzanan direkt anne hattını temsil etmektedir.

mtDNA haplogrupları harflerle temsil edilirler. Aşağıdaki mtDNA ağacı görselinde  haplogrupların bir birleri arasındaki soy ilişkisi görülmektedir.

mtDNA L haplogrubu en yaşlı haplogrup olup 150-230 bin yaşında olduğu tahmin edilmektedir. 80-100 bin yaşındaki L3 haplogrubundan 70 bin yıl önce N haplogrubu, 60 bin yıl önce de M haplogrubu türemiştir. N haplogrubundan ise 66 bin yıl önce R haplogrubu türemiştir. L, M, N ve R haplogruplarına makrohaplogruplar denilmektedir ve diğer haplogrupların hepsi bu dördünden ortaya çıkmıştır.

Aşağıdaki resimde ise çok kaba bir biçimde haplogrupların bulundukları coğrafya genel hatlarıyla gösterilmiştir.

Şimdi mtDNA haplogruplarını tek tek inceleyelim.

mtDNA L haplogrup

Sahra altı afrika halklarında görülen en baskın haplogruptur. L0 dan L6 ya kadar yedi ana alt dalı bulunmaktadır. Etiyopya ve çevresi haricinde kalan sahra altı afrikada L den başka haplogrup hemen hemen bulunmamaktadır. Kuzey afrikada %25, Yemende %40, Arap yarımadası ve Levant-Irak bölgelerinde %10 civarı görülmektedir. Kürtlerde %2.44, Türklerde %1.76 oranlarında tespit edilmiştir. İspanya ve Portekizin güneyinde %10 civarı hatta Portekizin güneyindeki bir bölgede %18 civarında bulunduğu ortaya çıkartılmıştır. İspanya ve Portekizin kuzeyinde %3-5, İtalyada %2-3 dolaylarında tespit edilmiştir.

mtDNA M haplogrup

M den türeyen diğer haplogruplar dışında M nin alt dalları Doğu ve Güney asyada yoğun bir biçimde bulunmaktadır. Yalnızca M1 alt dalı doğu afrikada ve M23 alt dalı madagaskar adasında tespit edilmiştir. M2-M6 arası alt dallar ile M18, M37, M38 güney asyada,  M18 hariç M7-M21 arası alt dallar doğu asyada yoğun olarak bulunmaktadır. Türklerde ve Azerilerde %4 civarında tespit edilmiştir.

mtDNA N haplogrup

N den türeyen diğer haplogruplar dışında kalan N nin alt dalları görece düşük oranlarda olmak üzere tüm Avrupa, Asya, Okyanusya ve Doğu Afrikaya yayılmış durumdadır. Türklerde ve Azerilerde %6 civarı, Türkmen ve Özbeklerde %2.5 civarı tespit edilmiştir.

mtDNA R haplogrup

66 bin yaşındadır. R den türeyen diğer haplogruplar dışında R nin alt dalları (R0 hariç) güney asyada çok yoğun bir şekilde bulunmaktadır.

M den türeyen haplogruplar:

mtDNA C haplogrup

60 bin yaşındadır. Sibiryada ve Amerika yerlilerinde görülen bir haplogruptur. Türki halklarda da düşük oranlarda bulunmaktadır.

mtDNA Z haplogrup

Kore, Kuzey Çin, Orta Asya, Rusya ve Kuzey İskandinavyada düşük oranlarda bulunan bir haplogruptur.

mtDNA E haplogrup

16-40 bin arası yaştadır. Malezya, Endonezya, Filipinler bölgesinde görece düşük oranlarda bulunmaktadır.

mtDNA G haplogrup

35 bin yaşındadır. Kuzeydoğu sibiryada önemli oranlarda görülmekle birlikte, Japonya, Kore, Kuzey Çin ve Orta Asyada da bulunmaktadır.

mtDNA Q haplogrup

50 bin yaşındadır. Okyanusya ve Avustralya yerlilerinde görülen bir haplogruptur.

mtDNA D haplogrup

48 bin yaşındadır. Kuzeydoğu Sibiryada yüksek oranlarda görülen bu haplogrup Orta Asyadan Kuzey Çin, Japonya ve Amerika yerlilerine kadar çok geniş bir coğrafyada bulunmaktadır.

N den türeyen haplogruplar:

mtDNA I haplogrup

20 bin yaşındadır. Çok dağınık bir biçimde tüm batı avrasyada ve doğu afrikada düşük oranlarda görülen bir haplogruptur.

mtDNA W haplogrup

24 bin yaşındadır. Avrupa, batı ve güney Asyada görece düşük oranlarda rastlanan bir haplogruptur.

mtDNA Y haplogrup

12-33 bin arası yaştadır. Doğu sibiryadaki kimi halklarda yüksek oranlarda tespit edilen bu haplogrup doğu ve güneydoğu asyada çok düşük oranlarda bulunmaktadır.

mtDNA A haplogrup

30-50 bin arası yaştadır. Eskimolarda çok yüksek oranlarda görülen bu haplogrup Amerika yerlilerinde yoğun biçimde, sibirya ve doğu asyada ise düşük oranlarda görülmektedir.

mtDNA S haplogrup

Avustralya Aborjinlerinde görülen bir haplogruptur.

mtDNA X haplogrup

30 bin yaşındadır. Tüm batı avrasyada ve kuzey amerika yerlilerinde görece düşük oranlarda bulunan bir haplogruptur. Türklerde ve Azerilerde %4, Türkmenlerde %2.5 civarında bulunmaktadır.

R den türeyen haplogruplar:

mtDNA F haplogrup

43 bin yaşındadır. Doğu ve Güneydoğu Asyada görece yüksek oranlarda görülen bir haplogruptur.

mtDNA B haplogrup

50 bin yaşındadır. Güneydoğu Asyada yoğun olarak görülen bu haplogrup Doğu Asya, Sibirya ve Amerika yerlilerinde de bulunmaktadır.

mtDNA P haplogrup

50 bin yaşındadır. Avustrayla Aborjinleri, Filipinler ve Papua yerlilerinde görülen bir haplogruptur.

mtDNA U haplogrup

55 bin yaşındadır. Tüm batı avrasyada, güney asya ve kuzey afrikada önemli oranlarda görülen bir haplogruptur. U1 den U9 a kadar alt dalları bulunmaktadır. Türklerde %16, Azerilerde %15, Tatarlarda %23, Türkmenlerde %5, Özbeklerde %12 civarında bulunduğu tespit edilmiştir.

mtDNA K haplogrup

12 bin yaşındadır. Tüm batı avrasyada, güney asya ve kuzey afrikada önemli oranlarda görülen bir haplogruptur. Türklerde, Azerilerde ve Tatarlarda %5 oranında bulunmaktadır.

mtDNA J haplogrup

45 bin yaşındadır. Tüm batı avrasya ve kuzey afrikada önemli oranlarda bulunmaktadır. Türklerde, Azerilerde ve Türkmenlerde %10, Tatarlarda ve Özbeklerde %7 civarında bulunmaktadır.

mtDNA T haplogrup

25 bin yaşındadır. Tüm batı avrasyada yaygın olarak görülen bir haplogruptur. Türklerde %9, Azerilerde %15, Tatarlarda %12 Türkmenlerde %7, Özbeklerde %5 olarak tespit edilmiştir.

mtDNA R0 haplogrup

23-55 bin arası yaştadır. Yemen ve Sokotra adası başta olmak üzere Arap yarımadasında ve Pakistandaki Kalaş halkında yoğun biçimde bulunmaktadır. Kuzey ve Doğu Afrika ile İran-Anadolu-Balkan hattında da görülmektedir.

mtDNA HV haplogrup

25-30 bin arası yaştadır. Tüm batı avrasyada görece düşük oranlarda bulunmaktadır. Türklerde ve Türkmenlerde %5, Azerilerde ve Özbeklerde %7 oranında tespit edilmiştir.

mtDNA V haplogrup

10 bin yaşındadır. Batı avrasyada düşük oranlarda görülen bir haplogrup olup yalnızca kuzey iskandinavyada yoğun biçimde bulunmaktadır.

mtDNA H haplogrup

25 bin yaşındadır. Tüm batı avrasyada ve kuzey afrikada ciddi oranlarda  bulunmaktadır. H1 den H100 e kadar çok fazla sayıda alt dalı ortaya çıkartılmıştır. Avrupada %40 ve üzerinde, Türklerde, Azerilerde ve Tatarlarda %30, Türkmenlerde ve Özbeklerde %20 civarında tespit edilmiştir.

KAYNAKLAR: 

1- https://en.wikipedia.org/wiki/Human_mitochondrial_DNA_haplogroup

2- https://en.wikipedia.org/wiki/MtDna_haplogroups_by_populations

3- http://www.eupedia.com/europe/european_mtdna_haplogroups_frequency.shtml

4- http://www.nature.com/ejhg/journal/v12/n6/full/5201160a.html

5- http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0054616

6- http://s155239215.onlinehome.us/turkic/60_Genetics/TurkicGeneticsGraphs.htm